Tama thama16-20v1

1. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [1]
Το «τάμα του Έθνους»
56ο
Γυμνάσιο Αθήνας
Σχολικά έτη: 2016-2020

2. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [2]
Το «τάμα του Έθνους»
Το "τάμα του Έθνους" είναι μια από τις αμφιλεγόμενες και περίεργες περιπτώσεις
κατά τη διάρκεια της Χούντας. Οι χουντικοί το υποστηρίζουν, ενώ οι υπόλοιποι το
θεωρούν ως το χαρακτηριστικότερο σκάνδαλο της επταετίας.
Η ομάδα μας ασχολείται με το θέμα αυτό γιατί:
 επηρέασε τη ζωή του αρχιτέκτονα Άγγελου Σιάγα (που σχεδίασε το παλιό
κτήριο του σχολείου μας)
 είναι σε γειτονική μας περιοχή και μέσα στα θέματα με τα οποία
ασχολούμαστε
Στις 14 Δεκεμβρίου 1968 ο δικτάτορας Παπαδόπουλος εξήγγειλε την ανέγερση ενός
μνημειώδους ναού του Σωτήρος στα Τουρκοβούνια – ως εκπλήρωση, σύμφωνα με
τα λεγόμενά του, της σχετικής υπόσχεσης της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης του 1829 προς τον
Θεό σε περίπτωση απελευθέρωσης της Ελλάδας. Το έθνος σώθηκε και έγινε κράτος,
αλλά το τάμα ξεχάστηκε, ίσως γιατί το κράτος πρόλαβε να χρεοκοπήσει
δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το 1843. Το τάμα ξαναθυμήθηκε το 1968 ο
Παπαδόπουλος που ανήγγειλε την ανέγερση του ναού στο λόφο του Αγχεσμού
(δηλαδή τα Τουρκοβούνια). Σύμφωνα δε με την άποψη της χούντας, η
«επανάστασις» της 21ης Απριλίου 1967 δεν ήταν παρά η άμεση συνέχεια –και
ολοκλήρωση– του 1821.
Το έργο εγκρίθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1969 σε κοινή συνεδρίαση υπουργικού
συμβουλίου και αρχιεπισκόπου. Για την επίβλεψή του συστήθηκε τον Μάιο μια
«Ανώτατη Επιτροπή» με πρόεδρο τον ίδιο τον πρωθυπουργό Γ. Παπαδόπουλο και
μέλη τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, τους υπουργούς Εσωτερικών Στ. Πατττακό,
Συντονισμού Ν. Μακαρέζο, Παιδείας Θ. Παπακωνσταντίνου, Δημ. Εργων Κ.
Παπαδημητρίου και τον υφυπουργό Προεδρίας Κ. Βοβολίνη. Ένα δεύτερο σώμα, το
«Γνωμοδοτικό Συμβούλιο», αποτελούνταν από τον πρόεδρο της Ακαδημίας, τους
πρυτάνεις του Πανεπιστημίου και του ΕΜΠ, τον δήμαρχο Αθηναίων, τον Γενικό
Διευθυντή Αρχαιοτήτων και τον κοσμήτορα της Αρχιτεκτονικής. Στο εγχείρημα
μετείχε, με άλλα λόγια, όλη η ανώτατη πολιτική και πνευματική ηγεσία του
καθεστώτος.
Ο Άγγελος Σιάγας, ως πρόεδρος της Κοσμητείας του Εθνικού Τοπίου και Πόλεων, η
οποία λειτουργούσε τότε ως Επιστημονική Επιτροπή του ΤΕΕ, δεν μπορούσε παρά
να συμμετάσχει ως μέλος της κριτικής επιτροπής του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού
που είχε προκηρύξει η χούντα για τον ναό του Τάματος του Έθνους στα
Τουρκοβούνια. Σύμφωνα με τον ισχύοντα, πριν το 1967 συνταχθέντα, νόμο, μετείχε
πάντα εκπρόσωπός της. Το γεγονός ότι μετά τη δικτατορία τον έδιωξαν από τα

3. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [3]
γραφεία της Κοσμητείας του Εθνικού Τοπίου και Πόλεων, της οποίας ήταν ψυχή και
πρόεδρος, τον πίκρανε πάρα πολύ.
Η «Ηχώ των Ενόπλων Δυνάμεων» στις 3 Ιουνίου 1973 έγραψε: «Ο Ναός του
Σωτήρος Χριστού, αφ’ ενός μεν υλοποιεί την υπόσχεσιν που έδωσε το Έθνος προς
τον Θεό, και αφ’ ετέρου θ’ αποτελέση, μετά την οικοδόμησίν του, το τρίτο
αρχιτεκτονικό οικοδόμημα των Αθηνών, μετά τον κλασικό Παρθενώνα και τον
Βυζαντινό Λυκαβηττό».
Η επιστημονική κοινότητα των 1.857 ελλήνων αρχιτεκτόνων δεν φάνηκε πάντως να
δείχνει τον ίδιο ενθουσιασμό. Τρεις διαδοχικοί διαγωνισμοί «προσχεδίων» και
«ιδεών» μεταξύ 1970 και 1973 κατέληξαν σε φιάσκο: παρά τα τεράστια «βραβεία»
που τους συνόδευαν (από 300.000 μέχρι 5.000.000 δραχμές, όταν ο μέσος μισθός
του ιδιωτικού τομέα ήταν γύρω στις 4.000 δραχμές), οι προτάσεις που
υποβλήθηκαν ήταν αντίστοιχα 7, 35 και 31. Τελικά και οι τρεις διαγωνισμοί
κηρύχθηκαν άγονοι – μάλλον δίκαια, αν κρίνουμε από τις μακέτες που
δημοσιεύθηκαν μεταδικτατορικά στο «Αντί» και συγκεκριμένα στις 30.11.1974. Τις
σχετικές σελίδες τις έχουμε στο Παράρτημα του κειμένου.
Ακόμη κι έτσι, 3.650.000 δρχ. διανεμήθηκαν σε «επαίνους».
Μεγαλύτερη αποτυχία είχε το οικονομικό μέρος της «κατασκευής».
Εικόνα 1: (2) φωτογραφίες από μακέτες/ προτάσεις για την κατασκευή του «τάματος».
Τον Ιούνιο του 1969 ανακοινώθηκε η σύσταση «Ειδικού Ταμείου» για την
οικονομική διαχείριση του «τάματος». Σύμφωνα με τον τελικό απολογισμό του που
δημοσιεύθηκε μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου («Εστία» 19.1.1974), το
«Ταμείο» εισέπραξε συνολικά 453.300.000 δρχ.: 45,5 εκατομμύρια ως επιχορήγηση
απ’ τον τακτικό προϋπολογισμό, 180 εκατομμύρια από «δωρεές, εισφορές, κλπ» και
230 εκατομμύρια σε δάνεια. Ένα μέρος των «εισφορών» ήταν επίσης δημόσιο

4. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [4]
χρήμα (η Αγροτική Τράπεζα «πρόσφερε» π.χ. 10 εκατομμύρια), ενώ το υπόλοιπο
προήλθε από το υστέρημα του φιλοχρίστου και φιλοθεάμονος κοινού – όπως ο
συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος που θυσίασε στο «Τάμα» ολόκληρο το εφάπαξ
του (109.455 δρχ), εισπράττοντας «τα συγχαρητήρια του πρωθυπουργού διά του
υπουργού Προεδρίας» («Νέα» 31.12.68).
Σύμφωνα ωστόσο με τον ίδιο απολογισμό, το 90% των εσόδων είχε ήδη
καταναλωθεί σε απαλλοτριώσεις, «δαπάνες μελετών», προπαρασκευαστικά έργα
και «δαπάνες διοικήσεως και λειτουργίας»!
«Φαίνεται ότι ο Ναός του Σωτήρος, που πρόκειται να ανεγερθή πάνω στα
Τουρκοβούνια, θα είναι απ’ τους πιο θαυματουργούς στη χώρα μας», σχολίαζαν τις
επόμενες μέρες τα «Νέα» (26.1.74). «Γιατί, πριν ακόμα κτισθή, πριν καν γίνουν τα
σχέδια για την κατασκευή του, δαπανήθηκαν –λες από θαύμα– τα 406 εκατομμύρια
δραχμές από τα 453 εκατομμύρια που είχαν τελικά συγκεντρωθεί. Πάντως κι οι πιο
ολιγόπιστοι θαύμασαν το γεγονός ότι με εντελώς κανονικό τρόπο αναλώθηκε
ολόκληρο το τεράστιο αυτό ποσόν για ένα έργο του οποίου ακόμα δεν κατάφεραν
οι υπεύθυνοι να έχουν ούτε το σχέδιο. [...] Αφού λεφτά δεν υπάρχουν πια, αφού
ούτε καν τα σχέδια του ναού δεν έχουν γίνει ακόμη, η υπόθεση αυτή θα πρέπει να
λήξη εδώ και όλοι θα φροντίσουμε να ξεχασθή».

5. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [5]
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Σελίδες και φωτογραφίες από το διαδίκτυο
Εικόνα 2: Περιοδικό «Αντί» 1974. Τεύχος 4, σελ. 35

6. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [6]
Εικόνα 3: Περιοδικό «Αντί» 1974. Τεύχος 4, σελ. 36

7. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [7]
Εικόνα 4: Περιοδικό «Αντί» 1974. Τεύχος 4, σελ. 37

8. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [8]
Εικόνα 5: Περιοδικό «Αντί» 1974. Τεύχος 4, σελ. 38

9. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [9]
Εικόνα 6: (2) Περιοδικό «Αντί» 1974. Τεύχος 7, σελ. 15-16

10. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [10]
Η πορεία της «προσπάθειας» εκπλήρωσης του τάματος μέσα από φωτογραφίες.
Εικόνα 7: Δεκέμβριος 1968 ( :// . 1 . / / - - - - -
/ / /του 2 έθνους%20%281%29.jpg)
Εικόνα 8: Εφημερίδα «Μακεδονία» στις 15/12/1968 (http://2.bp.blogspot.com/-
O_e_PWZDRO8/T9cuRFQphEI/AAAAAAAAKWs/dSmSOcOjEvU/s400/2-T+15-12-68M.jpg)

11. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [11]
Εικόνα 9: Εφημερίδα «Το ΒΗΜΑ» στις 5/1/1969
Εικόνα 10: Εφημερίδα «Το ΒΗΜΑ» στις 13/12/1970

12. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [12]
Εικόνα 11: Μήπως, όμως, το «τάμα» έχει εκπληρωθεί; «Τα ΝΕΑ», 15/12/1969

13. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [13]
Εικόνα 12: «Οικονομικός Ταχυδρόμος», 21/9/1972
Εικόνα 13: «Οικονομικός Ταχυδρόμος», 30/11/1972
Εικόνα 14: «Τα ΝΕΑ», 5/5/1973
Εικόνα 15: «Οικονομικός Ταχυδρόμος», 21/9/1972

14. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [14]
Εικόνα 16: Εφημερίδα «Τα ΝΕΑ», 7/8/1974
Εικόνα 17: Εφημερίδα «Το ΒΗΜΑ», 30/1/1975

15. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [15]
Εικόνα 18: ΦΕΚ 5/29-1-18 4 για το «Τάμα του Έθνους», σελ. 1

16. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [16]
Εικόνα 19: ΦΕΚ 5/29-1-18 4 για το «Τάμα του Έθνους», σελ. 2

17. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [17]
Εικόνα 20: : ΦΕΚ 5/29-1-18 4 για το «Τάμα του Έθνους», σελ.

18. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [18]
Εικόνα 21:: ΦΕΚ 5/29-1-18 4 για το «Τάμα του Έθνους», σελ. 4

19. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [19]
Εικόνα 22: (5) Από την έκθεση βραβευμένων μακετών για το τάμα

20. Το «τάμα του Έθνους». Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής.
Σχολικά έτη: 2016-2020 [20]
ΠΗΓΕΣ
http://hekimoglou.blogspot.gr/2017/02/406.html
http://kaistriotis.blogspot.gr/2013/10/7.html
http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&op=record&type=&page=0&pid=iid:15412
&q=isMemberOfCollection-cid:486 (τεύχος 4 Περιοδικό Αντί 1975, σελ 35-38).
http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&op=record&type=&page=0&pid=iid:15418
&q=isMemberOfCollection-cid:486 (τεύχος 7 Περιοδικό Αντί 1975, σελ 15-16).
http://www.athensvoice.gr/politics/340805_ti-einai-tama-toy-ethnoys-poy-xethapse-i-
hoynta-kai-prokalese-simera-esokommatiki
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=186647
https://enthemata.wordpress.com/2012/07/22/bournazos-29/
http://www.et.gr/index.php/anazitisi-fek
http://www.iefimerida.gr/news/80334/το-τάμα-του-έθνους-έτοιμος-ο-«κολοσσιαῖος»-ναός-
του-σωτήρος-στις-25-μαρτίου-2021
http://www.iospress.gr/ios2010/ios20100725.htm
http://www.kathimerini.gr/896627/article/epikairothta/ellada/to-tama-toy-e8noys-apo-ta-
toyrkovoynia-sto-zappeio
http://www.thetoc.gr/koinwnia/article/apo-to-tama-tou-ethnous-sto-thama-twn-ellinwn-
bouleutwn
https://www.youtube.com/watch?v=-FWWM7hUVmI