1. Group for Research in Applied Economics
Makroekonomiczne skutki reform
systemu emerytalnego
dr Jan Hagemejer, UW
dr Krzysztof Makarski, SGH
dr hab. Joanna Tyrowicz, UW
(z pomocą A. Borowskiej, K. Goraus i M. Bieleckiego)
Grant NCN nr UMO-2011/01/D/HS4/04039
Opinie wyrażone w tym materiale odzwierciedlają stanowisko autorów
i nie powinny być utożsamiane z instytucjami, z którymi są związani.

2. Plan prezentacji
 Logika modeli OLG
 Makroekonomiczne skutki reformy z 1999?
 Mechanizmy w modelu
 Model vs. rzeczywistość, czyli krytyczna ocena wyników
 Skutki proponowanych zmian w systemie
 Dobrowolność
 Suwak
 Zmiana portfela OFE
 Przeniesienie aktywów
 Jakie są skutki rozwiązania wybranego w 2013?
 Wnioski (w tym: ograniczenia modelu)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
2/34

3. Logika modeli OLG
8.0%
6.0%
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
-6.0%
-8.0%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
3/34

4. Makroekonomiczne skutki demografii…
Co oznacza perspektywa długofalowa?
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
4/34

5. Makroekonomiczne skutki demografii…
Co oznacza perspektywa długofalowa?
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
5/34

6. Jak działają modele OLG?
 Obywatel = konsument
 „uczciwie” optymalizuje pracę i konsumpcję na całe swoje życie
 zna średnią długość życia + przebieg zmiennych makro
 Rząd
 pobiera podatki, wydaje stały odsetek PKB
 finansuje (z podatków) deficyt ZUS
 System emerytalny
 stary: PAYG DB => stała niezmienna stopa zastąpienia
 nowy: PAYG DC (ZUS) + FF DC (OFE) => zmienna stopa zastąpienia
 egzogeniczny (rosnący) wiek emerytalny
 Model równowagi ogólnej
 rozwiązanie: taka stopa procentowa, że popyt firm = podaż obywateli
 z tego wynika: konsumpcja, podatki, równowaga rządu + dobrobyt
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
6/34

7. Jak rozumieć dobrobyt?
 Dotąd Joanna konsumowała 30 wyjść na basen i 4 tygodnie urlopu w roku.
To był efekt jej optymalizacji (preferencje), przy zadanych cenach
 Rząd postanowił umilić jej życie, modyfikując stawki podatków tak, że przy
nowych cenach Joanna „wybiera” 15 wyjść na basen i 10 tygodniu urlopu.
 Lepiej Joannie?
Basen
Urlop
Użyteczność
Przed
30
4
lnB+lnU = 4.7875 utyli
Po
15
10
lnB+lnU = 5.0106 utyli
 Lepiej, ale o ile? Ile to jest 0.2231 utyli?
0.2231 utyli = ln[30*(1+11.8%)] + ln[4*(1+11.8%)] = ln[15]+ ln[10]
 Ekwiwalent konsumpcji: ta zmiana jest równoważna wzrostowi
konsumpcji o 11.8%
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
7/34

8. Czy reforma z 1999 r. była społecznie korzystna?
TAK
(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)
1. Wzrost kapitału = > wzrost PKB (w porównaniu do status quo)
 na skutek oszczędności w II filarze
 na skutek oszczędności prywatnych ( z powodu dużego spadku emerytur)
2. Wyższy dobrobyt
 na skutek niższego wzrostu podatków
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
8/34

9. Mechanizmy w modelu
 Gospodarka „skalibrowana” do danych za 1999 => zgodne:
 stopa inwestycji przy zadanej deprecjacji i standardowych preferencjach
=> rynkowa stopa procentowa
 podaż pracy i ścieżka produktywności w cyklu życia
 stopa zastąpienia w PAYG DB oraz „dziura” w ZUS
 stopy podatków: PIT, VAT i od odsetek od przychodów kapitałowych
1. Liczymy status quo
 demografia + wiek emerytalny + ścieżka wzrostu gospodarczego (AWG)
2. Liczymy świat „po reformie”
 j.w. + inny system emerytalny
 Porównujemy użyteczność w status quo i „po reformie” dla każdej
kohorty i staramy się zrekompensować straty z nadwyżek
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
9/34

10. Mechanizmy w modelu
8.0%
6.0%
FF
całościowy efekt dobrobytowy
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
-6.0%
-8.0%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
10/34

11. Mechanizmy w modelu
8.0%
6.0%
FF
DB->DC
całościowy efekt dobrobytowy
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
-6.0%
-8.0%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
11/34

12. Mechanizmy w modelu
8.0%
6.0%
FF
DB->DC
całościowy efekt dobrobytowy
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
-6.0%
-8.0%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
12/34

13. Dług jest korzystnym sposobem finansowania
1.0%
0.5%
0.0%
-0.5%
-1.0%
-1.5%
(do limitu 70% PKB)
dług publiczny (do limitu 65% PKB)
-2.0%
-2.5%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
13/34

14. Dług jest korzystnym sposobem finansowania
1.0%
0.5%
0.0%
-0.5%
-1.0%
-1.5%
(do limitu 70% PKB)
dług publiczny (do limitu 65% PKB)
podatek VAT
-2.0%
-2.5%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
14/34

15. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
 Sposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania
kapitału
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
15/34

16. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
 Sposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania
kapitału
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
16/34

17. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
 Podatki i tak wzrosną, a dług rośnie szybciej niż bez OFE …
 … ale łączny wzrost podatków/długu jest znacznie niższy
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
17/34

18. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
 System zdefiniowanej składki (DC) płaci znacznie niższe
emerytury niż zdefiniowanego świadczenia (DB)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
18/34

19. Skutki reformy z 1999 r. wobec status quo
 Zmiana sposobu naliczania generuje nadwyżkę w ZUS (i OFE)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
19/34

20. Skutki reform z 1999 r - podsumowanie
1. Wzrost kapitału => wzrost PKB (o ok. 3%)
2. Niższa stopa zastąpienia i emerytury (o ok. 40%)
3. Po okresowym pogorszeniu deficytu ZUS, poprawa

kasowo: nadwyżka w ZUS
4. Stabilność fiskalna przy nieznacznie wyższych podatkach

18/11/2013
np. udział VAT w konsumpcji: z 11% na ok. 12% (zamiast 16%!)
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
20/34

21. Skutki reformy z 1999 r – model a realia
Model
Realia (efekty makro)
Konsumenci wiedzą, że emerytury
spadną, więc oszczędzają ex ante.
Oszczędności prywatne wzrosną mniej =>
efekt na kapitał i PKB mniejszy i głównie
przez OFE
Nie zmieniają się wydatki rządowe, więc
podatki podążają za deficytem ZUS
…
System emerytalny jest powszechny (nie
ma innych źródeł deficytu ZUS)
Są inne źródła deficytu ZUS + koszty
obsługi tego dodatkowego długu
Konsumenci jednakowi w kohorcie +
aktuarialna sprawiedliwość
Emerytury minimalne i wdowie =>
prawdopodobieństwo nadwyżki w ZUS?
W długim okresie przyrost naturalny się
stabilizuje (≈stopa dzietności wzrosła)
?
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
21/34

22. Czy proponowane i wprowadzone obecnie
zmiany są społecznie korzystne?
NIE
(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)
1. Spadnie dobrobyt (w porównaniu do status quo = reforma 1999)
 na skutek niższej indeksacji i niższej waloryzacji (suwak!)
 spada kapitał i PKB w długim okresie (choć nieznacznie)
2. Ścieżka kapitału (i PKB) zależy od dostosowania fiskalnego
 obniżenie długu = krótkookresowo wzrost kapitału
 obniżenie podatków lub wzrost wydatków = negatywne skutki dla kapitału
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
22/34

23. Skutki proponowanych (i wprowadzonych) zmian
 2011: przesunięcie składki
 2013: propozycje
1. zmiana konstrukcji portfela
dotąd: r_ofe= (1-a)*r_rząd+a*r_rynek(=MPK-deprecjacja)
odtąd: r_ofe=r_rynek (=MPK-deprecjacja)
2. dobrowolność
dotąd: powszechne członkostwo w OFE
odtąd: 50% każdej kohorty w OFE
3. suwak
dotąd: emerytury wypłacają OFE (stopniowe „zjadanie” oszczędności)
odtąd: emerytury wypłaca ZUS (skokowe zjadanie oszczędności)
4. przesunięcie obligacji
dotąd: obligacje oszczędnościami w II filarze
odtąd: umorzenie obligacji + zobowiązania implicite w I filarze
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
23/34

24. Jak modelować zmiany w nowym systemie?
 Status quo: brak zmian w systemie z 1999 r
 emerytury aktuarialnie sprawiedliwe wypłacają OFE
 składki, portfel i członkostwo w OFE: niezmienne
 Po reformie: zmiany w tym systemie
 ulga fiskalna => niższe podatki lub obniżenie długu
 jeśli obniżamy dług: w długim okresie powrót do 45% PKB
 jeśli obniżamy podatki: w długim okresie powrót do 45% PKB, ale w
okresie dostosowań, dług stały (jak w status quo)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
24/34

25. Dobrobytowe skutki zmian w systemie
1.2%
suwak
0.8%
0.4%
0.0%
-0.4%
-0.8%
-1.2%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
25/34

26. Dobrobytowe skutki zmian w systemie
1.2%
portfel
0.8%
0.4%
0.0%
-0.4%
-0.8%
-1.2%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
26/34

27. Dobrobytowe skutki zmian w systemie
1.2%
dobrowolność
0.8%
0.4%
0.0%
-0.4%
-0.8%
-1.2%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
27/34

28. Dobrobytowe skutki zmian w systemie
1.2%
przesunięcie składki
0.8%
0.4%
0.0%
-0.4%
-0.8%
-1.2%
1
18/11/2013
21
41
61
KPRM
81
101
121
141
161
181
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
201
221
241
28/34

29. Dobrobytowe skutki zmian w systemie
1.2%
0.8%
suwak
dobrowolność
przesunięcie składki
portfel
przesunięcie obligacji
0.4%
0.0%
-0.4%
-0.8%
-1.2%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
29/34

30. Dobrobytowe skutki zmian
 Łączny efekt dla żyjących i przyszłych (wobec status quo)
przesunięcie składki
dobrowolność
suwak
portfel
przesunięcie obligacji
-0.8%
-0.7%
-0.6%
-0.5%
-0.4%
-0.3%
-0.2%
-0.1%
0.0%
 Pogorszenie dobrobytu głównie z dwóch powodów:
 emerytury i stopy zastąpienia (głównie na skutek różnic indeksacji)
 podatki
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
30/34

31. Stopy „zwrotu”
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
31/34

32. Stopy zastąpienia w relacji do status quo
110%
suwak
dobrowolność
przesunięcie składki
105%
portfel
przesunięcie obligacji
100%
95%
90%
1999
18/11/2013
2019
2039
KPRM
2059
2079
2099
2119
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
2139
2159
32/34

33. Łączna wysokość emerytur w relacji do status quo
130%
120%
suwak
dobrowolność
przesunięcie składki
portfel
przesunięcie obligacji
110%
100%
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120 2140
90%
80%
70%
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
33/34

34. Dług publiczny
60%
55%
50%
45%
40%
suwak
portfel
dobrowolność
przesunięcie obligacji
przesunięcie składki
35%
30%
25%
20%
1999 2019 2039 2059 2079 2099 2119 2139 2159 2179 2199
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
34/34

35. Wnioski cząstkowe
 Emerytury: spadają (wyjątek: portfel)
 Dług publiczny / podatki:
niższe gdy suwak, przesunięcie składki i dobrowolność
przesunięcie obligacji – efekt jednorazowy
 Zmiana PKB zależy od sposobu dostosowania fiskalnego
efekt wypychania kluczowy: spadek długu sprzyja wzrostowi
kapitału, a PKB podąża za kapitałem
zmiany kapitału mają charakter przejściowy, docelowo
zawsze kapitał niższy niż w status quo (dług/PKB=45%)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
35/34

36. Reforma 2013 jest złożeniem pięciu aspektów
 Dobrowolność (50% wróci do ZUS, 50% zostanie w OFE)
 Przesunięcie obligacji (jednorazowe) => model a rzeczywistość
 Przesunięcie składki (docelowe)
 Zmiana struktury portfela
 Suwak
 Łączny efekt:
dobrobytowy ujemny (bo wszystkie składowe ujemne)
dług – obniża się deficyt ZUS, można obniżyć dług lub
podatki
kapitał – spada (choć w krótkim okresie zależy to od
dostosowania fiskalnego)
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
36/34

37. Dług publiczny / podatki
 wybrany wariant nie najkorzystniejszy
 gros korzyści zapewniają zmiany z
2011
18/11/2013
KPRM
 potencjał obniżki podatków podobny
jak w przypadku długu
 ale większość efektu ma charakter
przejściowy…
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
37/34

38. … ale można także po prostu obniżać podatki
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
38/34

39. Wybrana ścieżka dostosowań rzutuje na kapitał
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
39/34

40. Jak wygląda łączny rachunek dla obywateli?
Obniżenie podatków
Obniżenie długu
racjonalni
myopia
racjonalni
myopia
RS 1 (2011)
-0.54%
-0.39%
-0.69%
-0.49%
+ suwak
-0.70%
-0.50%
-0.93%
-0.65%
RS 2 (2013-1)
-0.56%
-0.51%
-0.84%
-0.60%
+ suwak
-0.66%
-0.58%
-1.01%
-0.71%
RS 3 (2013-2)
-0.73%
-0.62%
-1.05%
-0.74%
+ suwak
-0.78%
-0.66%
-1.14%
-0.80%
RS 4 (2013-3)
-0.91%
-0.75%
-1.25%
-0.89%
+ suwak
-0.99%
-0.81%
-1.37%
-0.97%
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
40/34

41. Poza modelem…
 Kwestie techniczne – model nie mówi o:
 optymalnej strategii inwestycyjnej OFE
 zmianach w aktywności zawodowej (ALE: wydłużamy wiek emerytalny)
 mikroekonomii systemu (ALE: uwzględniamy je)
 Kwestie polityki gospodarczej
 Nieoczywista funkcja celu polityków (dług + podatki + wydatki
rządowe), co utrudnia określenie, jakie faktywnie będą skutki zmian w
gospodarce
 Racjonalna reakcja obywateli: „ przewrotne” efekty suwaka i portfela
(rzeczywiste koszty dobrobytowe większe niż wynika z modelu)
 Ekonomia polityczna systemu emerytalnego – starzejące się
społeczeństwo o niskich emeryturach?
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
41/34

42. Wnioski
 Reforma z 1999 r
 podnosi kapitał, PKB, obniża podatki i dług
 obniża emerytury (stopy zastąpienia)
 podnosi dobrobyt (m.in. dlatego, że rosną dobrowolne oszczędności
prywatne)
 finansowanie ubytku w ZUS długiem publicznym optymalne
 koszt reformy skoncentrowany na pokoleniach żyjących w jej czasie
 Wprowadzone w 2011 i proponowane obecnie zmiany
 obniżają dobrobyt
 obniżają poziom emerytur
 umożliwiają obniżenie długu publiczny, ale dużo osiągnięto zmianami z 2011
 koszty tych nowych zmian obciążą także przyszłe pokolenia
18/11/2013
KPRM
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
42/34

43. Dziękujemy za uwagę
Więcej wyników na stronie
http://grape.uw.edu.pl/emeryt
oraz na tt: @GrapeUW