2014 Drought Lessons Learned & Recommendations by Baton Begolli

1. DIALOGU KOMBËTAR PËR THATËSI
PIKA 3.3
Thatësia 2013/2014: mësimet e nxjerra dhe rekomandimet
12.11.2014
Baton Begolli
Këshilltar për Politika Ujore, Këshilli Ndërministror për Ujëra

2. Korniza për Menaxhimin e Thatësisë (2011)
Një vlerësim gjithëpërfshirës i nevojave dhe veprimeve për menaxhimin e thatësisë dhe përmbytjeve
•Institucional dhe Politikave
•Korniza e Menaxhimit të të dhënave
•Sistemet për përkrahje të vendim-marrjes & Paralajmërimi i hershëm
•Planet e KRU-ve për menaxhimin e thatësisë
Task Forca e Ujërave (2011)

3. DMCSEE Janar 2014

4. Kronologjia e thatësisë së fundit
Qershor 2012 -mars 2014 u karakterizua me një mungesë të zgjatur të reshjeve të cilat ishin poshtë normales
Viti hidrologjik tetor’12 –shtator’13 më i thati që nga 1951
436 mm krahasuar me një vit normal 599mm(5% probabilitet)
Nga qershori 2013: muaj të njëpasnjëshëm të thatë
thatësirë meteorologjike thatësire hidrologjike
Dhjetor 2013 -muaji i 5 më i thatë nga 1927
Shkurt 2014 -më i thati në historinë hidrometeorologjike (2.1 mmreshje)

5. Standardized Precipitation Index (SPI) -Prishtina

6. Furnizimi me ujë
Batllava –Prishtinë
Përlepnica –Gjilan
Deri në mars 2014 liqenet e furnizimit me ujë (Batllavë, Badovc & Përlepnicë) ishin në 25% të niveleve normale -pothuajse të shterur.
≤ 6-8 javë të furnizimit me ujë për më shumë se 500.000 qytetarë

7. Shuarja e thatësisë!
Prilli 2014 -muaji më i lagësht!
227 mm vs. 51 mm
1 në 2000 vite!!!

8. Vendimi i Këshillit për menaxhimin e thatësisë
KNMUnëmbledhjenetretë(5shkurt2014)themeloinjëGrupndërinstitucionalpunepërtëmenaxhuarsituatënethatësisë.
GP:Sekretariati,KRUPrishtina,MZHE,MMPH,AME,KomunaePrishtinës,komunitetiidonatorëve...Detyratishin:
Analizimi i situatës.
Vlerësimi i propozimeve teknike dhe politikave.
Informimi i Këshillit/Qeverisë për situatën dhe masat.
Propozimi dhe marrja e masave teknike dhe të politikave për menaxhimin dhe kapërcimin e situatës.
NëtakiminepestëtëKëshillit(5nëntor2014)uaprovuaraportimbimësimetdherekomandimetngakjothatësi.

9. Masat e menjëhershme
TransferofwaterfromUjmanitoBadovc
~300-400mofcorrodedpipeneedsreplacement/wastewaterdischargeprohibition/400-600l/sdependingonpressure
Drill/usealternativewellstorelievedependencyonBatllava(Llukar,F. Pajtimi)&Badovc(Gërmia)+othersources.
Increaseinspectorate&reducecommerciallosses
Immediatestopofallirrigation/carwashes?
Supportawarenesscampaignsforrationaluseandclean-ups
StartimplementingDroughtManagementFramework!
Ongoing:RWCdroughtmanagementplan(genericonebyJune’14;detailedforGjilanbyJuly’14)+earlywarningsystem(droughtandfloods),e.g. 2006flood,2007drought

10. Mësimi 1 -Të dhënat në dispozicion
Rekomandimet
Thellimi i njohurive për reshjet në nivelin e KRU-së është thelbësore: staf, trajnim.
MZHE t’i obligojë KRU-të që të fillojnë me përcjelljen e rregullt të reshjeve, të identifikojnë dhe të raportojnë këto të dhëna për çdo muaj në IHMK.
KRU-të duhet të përcjellin reshjet në secilën zonë të burimeve ujore. P.sh. fabrikat për trajtimin ujit ideale 24 orë punë
IHMK-ja duhet ta marrë përgjegjësinë kryesore për instalimin e këtyre matësve si dhe për trajnimin e vëzhguesve të KRU-ve.
Memorandumi të Mirëkuptimit ndërmjet IHMK-së dhe secilës KRU.
KRUjdhe komunat e interesuara të përfshihen në rrjet NËSE mund të ofrojnë vend të sigurt dhe staf të besueshëm.
KRU-të duhet të përdorin ISR për identifikimin e rreziqeve në zhvillim për shkak të mungesës së reshjeve.

11. Mësimi 2 -Përfshirja e KRU-ve në monitorimin e reshjeve
Rekomandimet
Vëzhgues meteorologjik në secilin nga katër stacionet meteorologjike të qeverisë. Mangësitë në të dhëna të mënjanohen.
Ministria të caktojë linjë buxhetore vjetore fikse për vëzhguesit rural.
Trajnimi i monitoruesve: përdorin tabelat themelore për llogaritje, verifikimin e të dhënave dhe për kontrollin e cilësisë.
IHMK-ja të mbështetet me një ekspert të jashtëm afatgjatë.
Të dhënat e shimatësve manual të dorëzohen tek IHMK-së jo më vonë se në ditën e 5-të të muajit. Të dhënat që nukmerren nga IHMK-ja në datën e caktuar duhet vazhdimisht të kërkohen nga IHMK-ja.

12. Mësimi 3 -Sistemi i paralajmërimit të hershëm
Rekomandimet
ISR për secilin rajon të monitorohet nga IHMK dhe të transmetohet direkt në uebfaqene AMMK dhe/ose Agjencisë për Menaxhimin e Emergjencave
IHMK-ja të procedojë të gjitha të dhënat nga stacionet jo më vonë se në ditën e 7-të çdo muaji, të llogaritë vlerat e ISR-së dhe të përditësojë informatat.
KRU-të të zhvillojnë procedura për rrezikun nga thatësira të bazuara në nivelet e alarmit të diktuara nga vlerat ISR-së nga shimatësit e tyre.
ISR-ja do të raportohet edhe në Bazën e të dhënave të ambientit në Kosovë (KED)
Secili shimatës i regjistruar në KED do ta ketë një skedar të ISR-së lidhur me të, i cili rillogaritet çdo herë kur futen të dhëna të reja. Vlerat momentale të ISR-së për 1, 2, 3, 4, 6 dhe 12 muaj llogariten automatikisht, si dhe historiku i ISR-së gjithashtu kontrollohet për secilin stacion.

13. Mësimi 4 -Plani kombëtar i menaxhimit të thatësirës dhe i menaxhimit të emergjencave
Rekomandimet
MMPH, si kujdestar i burimeve ujore, të obligojë Departamentin e Ujërave (dhe/ ose Autoritetin e ardhshëm të pellgut lumor) që menjëherë të zhvillojë një Plan kombëtar për menaxhimin e thatësirës. Ky plan (apo këto plane në nivel pellgu) duhet të koordinohen dhe rregullohen në kuadër të planeve më të gjëra për menaxhimin e pellgut lumor.
MMPH-ja duhet të bashkëpunojë me AME në përgatitjen e një urdhri administrativ mbi procedurat për përcjelljen e thatësirës dhe për menaxhimin e emergjencave.
KNMU-ja do të obligojë të gjitha institucionet gjegjëse që t'i përgjigjen hartimit të dokumenteve të mësipërme.
AME duhet të sigurojnë që planet e menaxhimit të thatësirës të jenë brenda pritjeve të planeve të reagimit emergjent.

14. Mësimi 5 -Monitorimi i thatësirës dhe planet e menaxhimit nga KRU-të
Rekomandimet
Kërkohet angazhim më i madh pro-aktiv në monitorimin e reshjeve.
ZRRUK dhe Njësia për Politika dhe Monitorimin e Ndërmarrjeve Publike (MZHE) të sigurojnë që KRU-të hartojnë rregullat operative për të gjitha burimet kryesore.
KRU-të të zhvillojnë plane të menaxhimit të rrezikut të thatësirës, duke shfrytëzuar udhëzimin teknik të bërë nëpërmjet asistimit të GIZ-it. Planet duhet të përfshijnë vlerësimin e rrezikut dhe veprimet lehtësuese.
KNMU duhet të përsëris planin e menaxhimit të thatësirës në KRU Hidromorava tek KRU-të tjera.
ZRRUK të detyrojë KRU-të që të zhvillojnë dhe përditësojnë planet e menaxhimit të rrezikut të thatësirës, si kusht gjatë procesit të licencimit.

15. Mësimi 6 -Zonat e mbrojtura ujore
Rekomandimet
Të ndërpritet shkarkimi i ujërave të zeza dhe hedhja e mbeturinave përgjatë kanalit Ibër-Lepenc.
KRU-të (+MZHE & komunat?) të ndërtojnë sistemin e kanalizimit nëpër fshatrat përgjatë kanalit. Përkohësisht, gropa septike.
Ndërtimet rreth Liqenit të Batllavës, në zonën e caktuar për mbrojtjen e ujërave, duhet të ndalohen. Fshatrat përreth, në veçanti Orllani, duhet të kenë një impiant për trajtimin e ujërave të zeza.
Pompat e derivateve afër liqenit të Badovcit të zhvendosen menjëherë!
MMPH-ja duhet të mbrojë zonat e mbrojtura dhe vazhdimisht të bëjë mbrojtjen e të gjitha këtyre zonave. Zbatimin e vendimeve dhe mirëmbajtjen nuk mund ta kenë KRU-të! MMPH-ja është kujdestari i përcaktuar i të gjitha burimeve ujore dhe në këtë mënyrë duhet të marrë përgjegjësinë e plotë

16. Mësimi 7 -Zhvillimi i burimeve ujore
Rekomandimet
KRU Prishtina duhet menjëherë të hartojë një plan emergjent për Batllavën.
Hulumtimi gjeologjik (MZHE) dhe MMPH-ja duhet të përfundojnë një studim hulumtues të ujërave nëntokësore dhe të ndërtojnë një rrjet monitorimi (të cilësisë dhe të sasisë).
Zhvillimi i resurseve ujore alternative
Të hulumtohet plani për një rezervuar rezervë në Krivarekëqë mund të mbushë liqenet e Përlepnicës dhe Badovcit.
MZHE të obligojë KRU-të që të vlerësojnë se çfarë shkalle të popullsisë (urbane) në të vërtetë është e qëndrueshme sa i përket burimeve ujore që janë në dispozicion.
Qeveria duhet të ndajë buxhet emergjent për fatkeqësitë natyrore (në këtë rast për thatësira).

17. Mësimi 8 -Humbjet e ujit
Rekomandimet
MMPH-ja të përcjell lejet ujore për KRU-të dhe të mbledhjen e obligimeve financiare.
MZHE të obligojë KRU-të të përgatisin planet afatgjata të investimeve për reduktimin e humbjeve reale.
ZRRUK-i të obligojë KRU-të që të raportojnë mbi humbjet teknike vs. komerciale.
KRU-të të forcojnë disiplinën në punë në reduktimin e humbjeve të dukshme si dhe shpeshtojnë inspektimit.
MMPH-ja duhet të promovojnë teknologji për kursimin e ujit dhe industri me shpenzim efikas të ujit brenda një zone specifike të burimit të ujit.
PMThduhet parë si pjesë integrale të objektivave teknike dhe financiare të planit të biznesit të kompanisë së ujit
Fushata për ndërgjegjësimin e popullatës në kursimin e ujit

18. Mësimi 9 -Objektet strategjike dhe inventari
Rekomandimet
Komunat + KRU të bëjnë vlerësimin e realizueshmërisë teknike për të përfshirë të gjitha objektet e tilla në skemat për furnizim të pandërprerë me ujë.
Nëse teknikisht e parealizueshme, komunat duhet që menjëherë të marrin parasysh zgjidhjet alternative nëpërmjet puseve apo cisternave.
AME ta kryejë dhe ta përditësojë rregullisht inventarizimin e pajisjeve.

19. Mësimi 10 -Përdorimi jo-esencial i ujit
Rekomandimet
Të zbatohen masa graduale më të ashpra në çdo fazë të thatësirës.
Këto masa politikisht të vështira duhet të diskutohen paraprakisht me grupet e duhura të interesit, të miratohen, dhe të mbështeten në një plan të publikuar të KRU-ve kundër thatësirës.

20. Ju faleminderit!