PGS. TS. Trần Đáng

1. L/O/G/O
HỌC THUYẾT GỐC TỰ DO
www.trungtamtinhoc.edu.vn
Free Radical Theory
PGS.TS Trần Đáng

2. I. ĐỊNH NGHĨA:
Gốc tự do (Free Radical) là các nguyên tử, phân
tử hoặc ion mang một điện tử tự do (chưa cặp đôi) ở
vòng ngoài nên mang điện tích âm, vì thế không ổn
định, có khả năng oxy hóa các nguyên tử, phân tử và
tế bào khác.
Nguyên tử ổn định Mất điện tử Gốc tự do
www.trungtamtinhoc.edu.vn

3. www.trungtamtinhoc.edu.vn
II. LỊCH SỬ:
+ Moses Gomberg
(1866-1947) là người
đầu tiên phát hiện ra gốc
hóa học hữu cơ
Triphenylmetyl vào năm
1900 tại Đại học Michigan
USA.

4. www.trungtamtinhoc.edu.vn
+ Denham Harman là người đầu tiên đề xuất học
thuyết gốc tự do trong những năm 1950 và mở rộng
vào những năm 1970.
- Lý thuyết gốc tự do lúc đầu chỉ đề cập đến các gốc tự
do như Superoxide (O-
2).
- Lý thuyết gốc tự do được mở rộng bao gồm các tác
hại oxy hóa từ các loại phản ứng oxy hóa khác
(Reactive Oxygen Species – ROS) như Hydrogen
Peroxide (H2O2) hoặc Peroxynitrite (OONO-) …
+ Lý thuyết ty thể của sự lão hóa
(Mitochondrial Theory of Aging) lần đầu tiên được đề
xuất năm 1978 và lý thuyết gốc tự do ty thể của sự lão
hóa (Mitochondrial Free Radical Theory of Aging) được
giới thiệu vào năm 1980.
- Ty lạp thể là nơi sản sinh ra các ROS.
- Các ROS oxy hóa AND, các Protein và các thành phần
khác của Ty thể.
- Các tổn thương đó lại tạo ra các ROS.
- Một vòng luân hồi của Stress-oxy hóa được thành lập
và theo thời gian dẫn đến sự suy thoái của các tế bào
cơ quan tổ chức và cơ thể.

5. III. TÁC ĐỘNG CỦA GỐC TỰ DO:
11.. CCơơ cchhếế ttáácc đđộộnngg ccủủaa FFRR::
www.trungtamtinhoc.edu.vn
Làm tổn thương hoặc chết tế bào
11
•Oxy hóa màng tế bào
•Oxy hóa các cấu trúc nội bào
22 LLààmm hhưư hhạạii ccáácc AADDNN
33 GGââyy ssưưnngg –– vviiêêmm TTCCLLKK
44
Liên kết ngang (Crosslinks) với các phân
tử Protein, Lipide gây thoái hóa, biến
tính, mất chức năng tự nhiên.
55 Phản ứng dây chuyền oxy-hóa gia tăng
các ROS

6. 2. 10 tác động chủ yếu hay gặp do FR
(1) Viêm nhiễm, viêm khớp
(2) Suy giảm thị lực, mù lòa
(3) Tổn thương và thoái hóa tế bào thần
www.trungtamtinhoc.edu.vn
kinh, tạo điều kiện xuất hiện các bệnh
Alzheimer, Parkinson, tâm thần phân
liệt …
(4) Thúc đẩy quá trình lão hóa.
(5) Tăng nguy cơ bệnh tim mạch, bệnh
mạch vành.
(6) Ung thư
(7) Rối loạn chức năng gan, thận
(8) Suy giảm hệ thống miễn dịch
(9) Rối loạn và tổn thương da
(10) Đái tháo đường

7. 3. Gốc tự do được tạo ra như thế nào?
1. Quá trình hô hấp và chuyển hóa trong cơ thể (tạo ra
www.trungtamtinhoc.edu.vn
rác bụi – FR).
2. Ô nhiễm môi trường.
3. Ánh sáng mặt trời.
4. Bức xạ
5. Thuốc
6. VSV (VK, virus, KST, nấm)
7. Thực phẩm
8. Stress
9. Các tổn thương.

8. Quá trình oxi hóa tạo ra năng lượng và các gốc tự do
Ty thể
Gốc tự do Gốc tự do
www.trungtamtinhoc.e8du.vn

9. Các gốc tự do gây ra một mối đe dọa tới sức khỏe
www.trungtamtinhoc.e9du.vn
của chúng ta
Nguy hại Gốc tự do
tới DNA
Nguy hại
tới mô
Nguy hại tới
tim mạch
Lão hóa
Ung thư

10. IV. CÁC CHẤT CHỐNG OXY HÓA
www.trungtamtinhoc.edu.vn
(Antioxydants)
1. Định nghĩa:
+ Là các hợp chất trung hòa,
ức chế hình thành hoặc
tăng đào thải các gốc tự
do.
• Gốc tự do như là RÁC
• Chất AO có nhiệm vụ như
NGƯỜI NHẶT RÁC.

11. www.trungtamtinhoc.edu.vn
2. Các chất AO bao gồm:
(1) Hệ thống Ezyme:
- SOD (Superoxide Dismutase):
• Xúc Tác phân hủy các Anion Superoxide thành Oxy và
Hydroperoxide.
• Có mặt trong hầu hết các tế bào hiếu khí và dịch ngoại bào.
- Catalase: là men chuyển đổi Hydro trong nước và oxy bằng cách
sử dụng một đồng yếu tố là Fe hoặc Mn.
- Glutathione (GSH): là một Tripeptid bao gồm 3 acid amin:
Glutamic, Systeine và Glycine. Glutathion có tác dụng chống oxy
hóa quan trọng, tăng cường miễn dịch, giải độc, chống ung thư,
cần cho tổng hợp và phục hồi AND, proteine và Postaglandin, hỗ
trợ làm trắng da.

12. www.trungtamtinhoc.edu.vn
(2) Các vitamin: A, E, C, B …
(3) Các chất khoáng: Zn, Mg, Cu, Fe, Se …
(4) Các hoạt chất sinh học:
+ Phytochemicals:
- Polyphenols (Resveratrol, Flavonoids):
trà, nho, trái cây, ô liu, đậu nành …
- Carotenoids (Lycopene, Carotene,
Luteine): trái cây, rau trứng …
- Anthocyanins (cà tím, nho, dâu, việt
quất …)
+ Melatonine
+ Coenzym Q
(5) Các chất màu thực vật: Flavonids,
Chlorophylls …

13. 3. Đơn vị đo lường chất chống oxy hóa: ORAC
+ ORAC (Oxygen Radical Absorbance
www.trungtamtinhoc.edu.vn
Capacity): là một phương pháp đo
lường khả năng chống oxy hóa của
các chất chống oxy hóa
(Antioxxydants).
+ Thiết bị: gồm:
- Một máy phát huỳnh quang
- Nguồn tạo gốc FR Peroxyl khi được
nung nóng.
- Các FR làm oxy hóa các phân tử
huỳnh quang và làm giảm cường độ
của chúng.
- Chất chống oxy hóa bảo vệ phân tử
huỳnh quang tránh khỏi bị oxy hóa.
- Mức độ bảo vệ được xác định bằng
một quang kế
- Đơn vị tính là: Micromol Trolox
Equivalent – TE/100g mẫu.

14. www.trungtamtinhoc.edu.vn
V. STRESS – OXY HÓA
(Căng thẳng oxy hóa)
+ Định nghĩa:
- Sự mất cân bằng giữa oxy hóa (FR) và
chống oxy hóa (AO), trong đó các FR chiếm
ưu thế.
- Xảy ra khi sản xuất ra các FR vượt quá khả
năng bảo vệ của hệ thống phòng thủ chống
oxy hóa.
+ Gốc tự do (FR) được tạo ra trong cơ thể
hàng ngày khoảng 10.000.000 FR.
+ Các FR bị phân hủy bởi các AO.
+ Tốc độ lão hóa và nguy cơ bệnh tật phụ
thuộc vào sự chênh lệch giữa FR và AO
- Nếu AO chiếm ưu thế:
• Trẻ lâu, thọ lâu
• Ít bệnh tật
- Nếu FR chiếm ưu thế:
• Già nhanh, chóng chết
• Nhiều bệnh tật

15. Cân bằng
AO chiếm ưu thế
• Trẻ lâu, sống lâu
• Ít bệnh tật
FR chiếm ưu thế
•Già nhanh, chóng chết
•Nhiều bệnh tật
www.trungtamtinhoc.edu.vn

16. SƠ ĐỒ HỌC THUYẾT GỐC TỰ DO – Free Radical Theory
www.trungtamtinhoc.edu.vn
HHàànngg rrààoo bbảảoo vvệệ
KKhhảả nnăănngg ooxxyy hhóóaa ccaaoo
Tổn thương
chết TB
HHưư hhạạii AADDNN Sưng viêm
TCLK
Liên kết
ngang
Phản ứng dây
chuyền oxy
hóa ROS
1. Viêm nhiễm, viêm khớp
2. Suy giảm thị lực, mù lòa
3. Thoái hóa TBTK ® Alzheimer, Parkinson, tâm thần phân liệt …
4. Thúc đẩy quá trình lão hóa
5. Ung thư
6. Bệnh tim mạch, mạch vành
7. RLCN gan, thận
8. Đái tháo đường
9. Suy giảm miễn dịch
10. Rối loạn và tổn thương da.
1. Hệ thống men (SOD, GSH, Catalase …)
2. Các Vitamin: A, E, C, B …
3. Các chất khoáng: Zn, Mg, Cu, Fe, Se …
4. HCSH:
- Polyphenol (Resveratrol, Flavonoids
- Carotenoids
- Melatonin, CoQ ..
5. Chất màu thực vật: Flavonoid, Chlorophyll …
1. Quá trình hô hấp và chuyển hóa
2. Ô nhiễm môi trường
3. Ánh sáng mặt trời
4. Bức xạ
5. Thuốc
6. VSV (VK, virus, KST, nấm)
7. Thực phẩm
8. Stress
9. Các tổn thương
Phân tử, ng.tử,
ion mang 1e
tự do

17. NGUỒN THỰC PHẨM CUNG CẤP CHẤT CHỐNG OXY HÓA
www.trungtamtinhoc.edu.vn
TT Chất AO Thực phẩm
123456789
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Anthocyanins
b-Carotene
Catechin
Cryptoxanthins
Flavonoids
Indoles
Isoflavonoid
Lignans
Lutein
Lycopen
Polyphenol
Vitamin A
Vitamin C
Vitamin E
Zoochemicals
Hợp chất lưu huỳnh
Cu
Mn
Se
Zn
Cà tím, nho, dâu
Bí đỏ, xoài, mơ, cà rốt, rau bina, mùi tây
Trà, rượu vang đỏ
Ớt đỏ, bí ngô, xoài
Trà xanh, trái cây, táo, rượu vang đỏ, hành tây
Các loại rau họ cải (cải xanh, cải bắp, súp lơ)
Đậu nành, đậu phụ, đậu lăng, đậu Hà Lan, sữa
Hạt mè, cám, ngũ cốc, rau quả
Các loại rau lá, ngô
Cà chua, bưởi, hồng, dưa hấu
Húng tây, rau Oregano, trà xanh
Lòng đỏ trứng, gan, cà rốt, khoai lang, gấc, sữa
Cam, chanh, quýt, quả kiwi, xoài, blackcurrants, bông cải xanh, rau
bina, dâu tây, ớt
Dầu thực vật (dầu mầm lúa mì), bơ, các loại hạt, ngũ cốc, giá đỗ
Thịt đỏ, nội tạng, cá
Tỏi, hành tây, tỏi tây
Hải sản, thịt nạc, sữa, các loại hạt
Hải sản, thịt nạc, sữa, các loại hạt
Hải sản, nội tạng, thịt nạc, ngũ cốc
Hải sản, thịt nạc, sữa, các loại hạt

18. Trân trọng cảm ơn !
www.trungtamtinhoc.edu.vn