Omdat het werkt

Omdat 11 praktijk
-
casussen over leren
het met sociale media

werkt!
De Losmakers

Omdat
het werkt!
11 praktijk asussen over
c
leren met sociale media

De Losmakers

redactie

Hannelore Dekeyser
Sibrenne Wagenaar
Joitske Hulsebosch
Simon Koolwijk
eindredactie

Mieke van Damme, Hadoss
Hannelore Dekeyser, Ter Wadding Educational Technology
ontwerp en boekverzorging

Erik Vos, Het Lab - Arnhem
drukwerk

Drukkerij De Groot, Goudriaan
© 2012 de losmakers

Contact: info@losmakers.nl

Deze uitgave valt onder de Creative Commons Licentie Naamsvermelding –
Gelijk delen 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl)

De Creative Commons Licentie Naamsvermelding – Gelijk delen houdt in dat
het toegestaan is voor de gebruiker van dit werk om het werk te kopiëren,
te verspreiden en door te geven; te remixen of afgeleide werken te maken;
gebruik te maken van het werk voor commerciële doeleinden mits naamsver-
melding en gelijk delen en met inachtneming van afstandname van rechten,
publiek domein rechten en overige rechten.

Naamsvermelding: de gebruiker dient bij het werk de door de makers aan
gegeven naam te vermelden (maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt
dat zij daarmee instemmen met uw werk of uw gebruik van het werk).
Gelijk delen: Indien de gebruiker het werk bewerkt kan het daaruit ontstane
werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie of een
gelijksoortige licentie worden verspreid.
Afstandname van rechten: De gebruiker mag afstand doen van een of meer-
dere van deze voorwaarden met voorafgaande toestemming van de recht
hebbende.
Publiek domein: Indien het werk of een van de elementen in het werk zich
in het publieke domein onder toepasselijke wetgeving bevinden, dan is die
status op geen enkele wijze beïnvloed door de licentie.
Overige rechten: Onder geen beding worden volgende rechten door de
licentieovereenkomst in het gedrang gebracht:
• Het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele
eigendomsrechten onverlet.
• De morele rechten van de auteur
• De rechten van anderen; ofwel op het werk zelf ofwel op de wijze waarop
het werk wordt gebruikt; zoals het portretrecht of het recht op privacy.

Every effort has been made to trace and clear copyright of the images reproduced
in this book. If any omissions will occur, please contact the publisher.
isbn
978-90-815418-0-0
eerste druk

2012, 1000 exemplaren

Inhoud
Voorwoord 4
Leeswijzer 6
Classrooms without walls! 10
Platteland 2.0 14
Crossanalyse deel 1 – Ontwerpprincipes 19
Online een training starten 22
Social Learning Policy 28
Crossanalyse deel 2 - De toolkeuze 32
Snellere acculturatie door een online community 34
23 Dingen 44
Crossanalyse deel 3 - De rol van de facilitator 50
Teamblog zorgt voor inhoudelijke uitwisseling 52
Multimediale broedplaats in het HBO 58
Crossanalyse deel 4 - De rol van de deelnemer: zelforganisatie en zelfsturing 61
Zonder sociale media was het niet op deze schaal gelukt! 62
Online je eigen leerproces vormgeven 68
Crossanalyse deel 5 - Meerwaarde van sociale media 74
Laat het zien! 76
Wie zijn de Losmakers? 84
Andere betrokkenen 90
Verklarende woordenlijst 92
Meer lezen over dit onderwerp? 95

Voorwoord
Vragen stellen en enkele momenten later antwoord krijgen.
Handig. Maar hoe doe je dat als je ver weg bent van internet.
Kun je nog wel leren als je offline leeft? Het mooie van ‘Omdat
het werkt!’ is dat de auteurs enthousiast samen verkennen hoe
sociale media een rol kunnen spelen bij het delen en ontwikkelen
van ervaringen en inzichten. Het gaat om kennismaken met sociale
media in de Nederlandse en Vlaamse context, met enkele uitstap-
jes in een breder, internationaal verband. Het inspireert als je de elf
casussen leest: je krijgt inzicht in hoe experts zich bewegen in een
wereld van opleiden, leren, ontwikkelen en organiseren, die voor
veel beleidsmakers, onderzoekers en beslissers nog nieuw is.
Het is aanstekelijk om te lezen hoe zij collegiaal met elkaar op
verkenning gaan, slim gebruikmaken van de energie die hen in
beweging brengt, en elkaar versterken in hun kwaliteiten. Dat is
met sociale media mogelijk.
Het boek is een vorm van collegiale uitwisseling van ervaringen
en inzichten op basis van experimenten en al dan niet geslaagde
omdat het werkt!

innovaties. Ophouden met praten en gaan doen en maken, dát is
het leidende principe dat aan de verschillende casussen ten grond-
slag ligt.

4 Er is moed voor nodig om tijdens een wetenschappelijk congres
de plenaire inleiding voor een volle zaal in te zetten met een
losmakers

twitterfontijn.
Sociale media als blogs en LinkedIn zijn allang geen exclusieve
gadgets meer voor de grootstedelijke professional. Een mooi voor-
beeld is hoe plattelandsontwikkeling in een hogere versnelling kan
komen als de deelnemers actief participeren in de uitwisseling van
ervaringen en inzichten rond thema’s zoals de teelt van aardbeien,
vrouwen in de landbouw en veeteelt, en megastallen. Sociale
media maken zaken zichtbaar en verbinden mensen met elkaar,
onafhankelijk van tijd en plaats, rang en positie, zolang er over en
weer maar interesse bestaat.

Veel van de casussen in dit boek spreken over contact leggen,
community’s vormen, uitwisselen, elkaar informeren, op de hoogte
houden, en attent maken op actuele zaken. Het zijn uitingen van
contacten tussen leden, teamspelers, lotgenoten en gelijkge
stemden. Een boeiende vraag is of we veel kunnen plannen,
sturen, beheersen en controleren bij het werken met sociale
media. Bij formele leertrajecten spelen doorgaans voorgeschreven
doelen, leerstof en toetsen een belangrijke rol. Is dat het soort le-
ren waarvoor sociale media het voertuig kunnen zijn? Misschien is
het anarchistische karakter van sociale media wel de krachtigste ei-
genschap. Daar valt weinig aan te managen, en je kunt er anderen
zeker niets mee opleggen. Maken sociale media dan wel een kans
in de school? Maakt de school nog wel een kans als zij offline is?

Deze verzameling casussen en hun beschouwingen maken
nieuwsgierig naar de toekomst van leren en samenwerken. Als
het gebruik van sociale media een vanzelfsprekende taal wordt,
waaraan deelname geen enkele inspanning kost en vooral energie
geeft, wat zal dat gaan betekenen voor de formele wereld van op-
leiden en managen? Er ontwikkelt zich een ongrijpbare en leven-
dige verzameling van gemeenschappen en gevarieerde contacten,
vrienden en profielen met inspirerende ervaringen, uitwisseling
en gedeelde kennis. Kan daarnaast nog wel een officiële wereld
bestaan van onderwijzen, instrueren, examineren en hiërarchieën
van wetenden en onwetenden?
Hoe zal het de gecontroleerde intranetten en afgeschermde yam
mers vergaan? Blijven die inspireren als er daarbuiten ook vrije
ruimtes bestaan met oneindige mogelijkheden tot verbinden?
Sociale media staan ook voor vrijheid, zelfsturing en autonomie.
Zij zullen waarschijnlijk vooral gedijen waar ze zich kunnen ont
trekken aan toezicht, inspectie en controle.

omdat het werkt!
Voor de geregisseerde wereld van opleiden en managen zal het
steeds moeilijker worden om geloofwaardig gezag uit te oefenen
en deelnemers aan zich te verplichten. Het zijn thema’s waarover
ik graag nog eens zou willen doorpraten met de auteurs van dit 5
boek: de Losmakers.

losmakers
Joseph Kessels

Leeswijzer
Ben je een beginner, of heb je al meer ervaring in
het gebruik van sociale media voor leren, trainen,
coachen, persoonlijke groei of onderwijs? Dit
boek is geschreven voor iedereen die wil leren
van de ervaringen van anderen. Elke casus in
dit boek is een bron van inspiratie. Heb je een
specifieke interesse in een bepaald onderwerp?
Wellicht geeft de volgende tabel je al een rich-
ting.

Meer weten over gebruik van sociale media in een Lees dan de volgende casussen:
specifiek onderwerp?
Gebruik van sociale media ‘Teamblog zorgt voor inhoudelijke uitwisseling’
binnen netwerken en community’s ‘Zonder sociale media was het niet op deze schaal
gelukt!’

Gebruik van sociale media ‘Social Learning Policy’
omdat het werkt!

binnen organisaties ‘23 Dingen’
‘Laat het zien’
Gebruik van sociale media ‘Online je eigen leerproces vormgeven’
binnen een leertraject ‘Online een training starten’
6 ‘Snellere acculturatie door een online community’
Gebruik van sociale media ‘Classrooms without walls’
losmakers

binnen specifieke sectoren ‘Snellere acculturatie door een online community’
(onderwijs)
‘Multimediale broedplaats in het HBO’ (onderwijs)
‘23 Dingen’ (bibliotheken, archieven, onderwijs)
‘Platteland 2.0’ (plattelandsontwikkeling)

Waarom een boek over discussies. Het boek is een product van een net-
sociale media? werk van pioniers dat zijn kennis en ervaringen
Een boek over sociale media? Terwijl we voort- graag met anderen deelt. In welke vorm dan ook.
durend pleiten voor het principe Practice what Waarom dan toch een gedrukte versie, een boek?
you preach? Waarom geen kennisbank, een Wiki, Volgens ons om meerdere redenen:
een reeks blogs, een online community of een • ang nog niet iedereen maakt gebruik van
L
website? sociale media en dit boek kan misschien een
opstap zijn, een inspiratiebron of het laatste
Geen zorgen. Er is een website, en een gratis duwtje in de rug.
downloadbare versie (losmakers.nl). We raden je • oewel lezen vanaf schermbeeld comfortabeler
H
dus zeker aan om de online versie te gebruiken wordt via iPad, e-book of e-reader, vinden
als naslagwerk, om er in te zoeken, om ons te anderen het nog steeds fijn om grotere hoe-
citeren, of om het in je netwerk door te sturen. veelheden tekst gewoon in een boek te lezen.
En uiteraard vind je ons terug op onze blogs en • rukken is nog altijd goedkoper dan de volle-
D
community’s (zie voor een verwijzing naar de dige pdf-file uit te printen.
bio’s achterin dit boek). Hier vind je ook weer • en boek is nog altijd een leuk cadeau.
E
actuele informatie, nieuwe casussen, reacties of • et is prettig om letterlijk iets in je handen te
H

hebben en erin te kunnen bladeren, van voor De elf voorbeelden uit dit boek maken duidelijk
naar achter, om omgekeerd, of lukraak open te dat sociale media krachtige middelen zijn om
slaan en even een casus te lezen en je te laten permanente, dagelijkse en intensieve leer
inspireren. processen te ondersteunen. We bestrijken
• antekeningen maken in een boek, en aan
A diverse toepassingsgebieden en een verscheiden-
strepen met een markeerpen, kan online ook heid aan vormen, zoals studiedagen, lezingen,
wel, maar het is toch een andere ervaring. langlopende leertrajecten, leernetwerken, leren
• en boek naast je bed, in de kast, op je bureau
E rond maatschappelijke thema’s en persoonlijke
of in je tas blijft steeds in je vizier. groeitrajecten. Deze voorbeelden illustreren hoe
je sociale media kunt inzetten om als persoon,
Crossanalyse team of organisatie antwoorden te vinden op de
De casussen in dit boek zijn zo geschreven dat je permanente kennisintensieve vragen die dage-
ze zelfstandig van elkaar kunt lezen. Als je ze ech- lijks op ons afkomen.
ter allemaal naast elkaar legt, kom je tot de con- Het gebruik van sociale media als ondersteuning
clusie dat bepaalde observaties en vragen steeds van leerprocessen is nog relatief jong. De casus
terugkomen. Deze observaties kun je vinden door eigenaren zijn dan ook vaak pioniers. We willen
het boek heen. De crossanalyses herken je aan deze ervaringen graag ontsluiten, met anderen
de gele ondergrond. delen en er lessen uit trekken. Een crossanalyse
maakt duidelijk dat bepaalde vragen steeds
Nederland, België en onze omringende landen terug omen. Wat zijn de leidende en werkzame
k

omdat het werkt!
evolueerden al geruime tijd naar een kennis principes van sociale media voor succesvol leren?
economie. Waar we ooit toegevoegde waarde Wat betekent dat voor een ontwerper of facilita-
uit onze productiecapaciteit haalden, moeten tor van leer- en veranderprocessen? Hoe kies je
we die nu vooral uit onze innovatiekracht put- de juiste tool? Welke rol vervult een facilitator?
ten, zowel op het vlak van producten en diensten Wat betekent het leren en werken met sociale 7
als processen (Kessels, 2001)1. Als individuen media voor de deelnemers van een leertraject?

losmakers
en organisaties zich willen handhaven in een Waar ligt de meerwaarde van het gebruik van
steeds sneller evoluerende samenleving, dan is sociale media?
het cruciaal om fors in te zetten op een continu Op basis van onze bevindingen uit de cross
proces van verbeteren en vernieuwen. Dat vraagt analyse geven we tussen de casusbeschrijvingen
ook iets van personen en teams: zij zullen mee alvast enkele antwoorden op deze vragen. We
moeten bewegen en steeds vaardiger moeten zien graag je reacties, nieuwe vragen en eigen
worden om kennis te blijven ontwikkelen en deze voorbeelden tegemoet op Losmakers.nl.
in de organisatie ook toe te passen. Permanente
en dagelijkse intensieve leeractiviteit is hiertoe We wensen je veel leesplezier en inspiratie!
noodzakelijk. Een innovatie bereid je niet voor
door een vooropleiding: hiervoor heb je elke dag
weer ondersteuning nodig.

1 essels, J.W.M (2001). Verleiden tot kennis
K
productiviteit [Tempting towards knowledge
productivity]. Inaugural lecture. Enschede:
Universiteit Twente.

losmakers omdat het werkt!

8

omdat het werkt!
9

losmakers
It mostly helps me to link to new, unexpected thoughts, people, websites

Classrooms Het begon met een uitnodiging voor de EAPRIL2
conference in november 2010 in Lissabon. Ik

without wou er mijn keynote ‘Classrooms without walls’
bespreken. Die beschrijft de impact van sociale

walls! media en andere internetontwikkelingen op onze
kijk op leren, ontwikkelen en onderwijs. Want
met deze ontwikkelingen vinden leerprocessen
steeds meer plaats buiten de formele setting van
Bouwen aan een klaslokaal opleidingen, onderwijs, klaslokalen en leertrajec-
zonder muren ten. Applicaties zoals Twitter, Facebook, YouTube
en Quora bieden heel wat mogelijkheden om
wat is het nieuwe inzichten op te doen. Eender wanneer en
Sociale media gebruiken tijdens eender waar, dus ook buiten het klaslokaal. Dat
presentaties en conferenties heeft natuurlijk invloed op hoe leerprofessionals
voor wie naar leren kijken, en hoe zij deze leerprocessen
European Association for Practitioner ontwerpen.
Research on Improving Learning in Walk the Talk. Dit principe was een van de groot-
Education and Professional Practice ste uitdagingen in de keynote ‘Classroom without
aantal deelnemers walls’. Praten over een klaslokaal zonder muren
250 offline, 800 online is immers één ding, ervaren hoe zo’n klaslokaal
omdat het werkt!

tool er dan uitziet, is een andere zaak. Want tijdens
Livestream van Twitter de keynote een klaslokaal zonder muren bouwen
waarom om de boodschap goed te ondersteunen, was
Leerprofessionals laten ervaren hoe het is inderdaad niet zo eenvoudig.
10 om in een klaslokaal zonder muren te leren
rol van de casuseigenaars Bij de voorbereiding van mijn lezing dacht ik na
losmakers

Spreker/presentator over het opzet. Ik zag het zo voor mij: enkele
casus door honderden mensen verzamelen zich in de zaal.
Niel Van Meeuwen De stoelen staan in rijen opgesteld, en kijken al-
lemaal naar dezelfde kant. Iedereen gaat braaf
op een stoel zitten. Ik verschijn op het podium
en begin mijn verhaal. Mijn publiek luistert aan-
dachtig. Ik merk dat ze dingen noteren en zélf
nieuwe elementen uit de keynote halen. Kortom,
ik fantaseerde in mijn gedachten een klassiek
klaslokaal om te praten over hoe leren en oplei-
ding met sociale media (in een klaslokaal zónder
muren) er kan uitzien. Een paradox, die snel dui-
delijk maakte dat de boodschap van de keynote
alleen goed overkomt als de vorm naadloos aan-
sluit. Dus paste ik de setting aan: ik zou mijn key-
note bespreken in… een klaslokaal zonder muren.

2 APRIL is de European Association for Practitioner
E
Research on Improving Learning in Education and
Professional Practice. Deze organisatie brengt
praktijkonderzoekers in het veld van leren en in-
structie samen, en biedt hen een platform.

Tjip @tjip
It mostly helps me to link to new, unexpected thoughts, people,
websites.#EAPRIL2010

joitske @joitske
Personally I use social media all the time for personal learning-
blog, twitter, social bookmarking key #EAPRIL2010
Tjip @tjip
Sibrenne Wagenaar @sibrenne
Learning takes place at the edges social media help me to stretch
joitske @joitske
these #EAPRIL2010
Tjip @tjip
Naomi den Bestento link to new, key #EAPRIL2010
blog, twitter, social bookmarking unexpected thoughts, people,
It mostly helps me @naomidenbesten
Learning sometimes happens at moments I least expect it
#EAPRIL2010
joitske @joitske
Joseph Kessels social media all the time for personal learning-
Personally I use @josephwmarie
these #EAPRIL2010
Tjip @tjip lot in groups; not only real life groups but virtual groups as
I learn a
It mostly helps me
well #EAPRIL2010 to link to new, unexpected thoughts, people,
Naomi den Besten @naomidenbesten
Learning Wagenaar happens
Sibrenne sometimes @sibrenne at moments I least expect it
Hans de Gruijter @hansdegruijter
#EAPRIL2010 place at the edges social media help me to stretch
Learning takes
joitskemedia is a way of sharing what my passion and interest is.
Social @joitske
these #EAPRIL2010 media all the time for
Personally I for social
I get invited usecool projects based on what personal learning-
Joseph Kessels @josephwmarie I share on linkedin
#EAPRIL2010 groups; not only real life groups but virtual groups as
I learn a lot in
well #EAPRIL2010 happens at moments I least expect it
Learning sometimes
Bert Smits @bertsmits @sibrenne
Sibrenne Wagenaar
#EAPRIL2010
Usually get good @hansdegruijter more practical the question stretch
Learning takes place at the edges social media help me to is, the
Hans de Gruijter answers. The
more answers you get of sharing what my passion and interest is.
Social#EAPRIL2010 frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010
these media is a way
Joseph Kessels @josephwmarie
I get invited for cool projects based on what I but virtual groups
I learn a lot in groups; not only real life groups share on linkedin as
Vrijstaat Thialf @vrijstaatthialf
#EAPRIL2010
well #EAPRIL2010
We use social media happens at with and get inspired by it
Learning sometimes to connect moments I least expect people
who are also into #Talent in #Education #EAPRIL2010
#EAPRIL2010
Bert de Gruijter @hansdegruijter
HansSmits @bertsmits
Usually get good way of sharing what my passion and interest is.
Social media is a answers. The more practical the question is, the
NVO2answers you get frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010
Joseph Kessels @josephwmarie
@nvo2

omdat het werkt!
moreinvited for cool projects based on what I share on linkedin
I get
We use social groups; not only real life groupsinspired by groups as
I learn a lot in media to connect with and get but virtual people
#EAPRIL2010
who #EAPRIL2010
well are also into #Talent in #Education #EAPRIL2010
We use social media to connect with and get inspired by people
Bert Smits @bertsmits
VOV are also into @hansdegruijter
who lerend good answers. The more practical the question is, the
netwerk @vovnetwerk
Hans de Gruijter #Talent in #Education #EAPRIL2010
Usually get
Use social media way of all kindswhat myposts, articles, video’s to
Social media is a to find sharing of blog passion and interest is.
more answers you get frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010
inspire@nvo2 for coolvia friends and colleagues share on linkedin
my learning projects based on what I #EAPRIL2010
I get invited
NVO2
#EAPRIL2010
Karen Philipsinto #Talent in #Education #EAPRIL2010
who are also @philipskaren
Wonderful things happen on #LinkedIn and #Twitter; people send
Bert Smits @bertsmits
11
me wonderful, interesting and valuable info, ideas and so on the
Usually get netwerk @vovnetwerk
VOV lerend good answers. The more practical the question is,

losmakers
#EAPRIL2010 you get frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010
more answers
Use social media to find all kinds of blog posts, articles, video’s to
NVO2 @nvo2
inspire social media to connect with and get #EAPRIL2010
We usemy learning via friends and colleaguesinspired by people
Mark Turpin @markturpin
Insure Philips @philipskarenif yes: how? and howinspired taxes? I
We use social media to connect with Or: get do I do by people
Karen my business. And
have are also followers and I #Education and #Twitter; people send
who a lot things #Talent on #LinkedIn RT #EAPRIL2010
Wonderful of into happen in ask them to#EAPRIL2010
VOV lerend netwerk @vovnetwerk
me social media to find all kinds of blog posts, articles, video’s to
Usewonderful, interesting and valuable info, ideas and so on
Paul de Bruijn @PaulJdeBruijn
NVO2 @nvo2
#EAPRIL2010
inspire my learning via friends and colleagues #EAPRIL2010
I also use twitter and to connect collect and store insightspeople
We use social media linkedin to with and get inspired by
and ideas I have. It is a way #Education #EAPRIL2010 ideas
who are also@markturpin in of collecting thoughts and
Mark Philipsinto #Talent
KarenTurpin @philipskaren
#EAPRIL2010
Insure my business. And if yes: how? Or: how do I do taxes?send
Wonderful things happen on #LinkedIn and #Twitter; people I
VOV a lot of followers and I ask
have lerend netwerk @vovnetwerk them to RT #EAPRIL2010on
me wonderful, interesting and valuable info, ideas and so
Erik social media to find all kinds of blog posts, articles, video’s to
Use Vos @misterdiabolo
#EAPRIL2010
I use de Bruijn @PaulJdeBruijn and colleagues #EAPRIL2010
Paul socialmedia to find relevant info and knowledge on my
inspire my learning via friends
professiontwitter and linkedin toin my network #EAPRIL2010
I also Turpin @markturpin myself collect and store insights
and to brand
Mark use
Karen Philips @philipskaren of collecting thoughts and ideas
and ideas business. And if yes: how? Or: how do I do taxes? I
Insure my I have. It is a way
Wonderful things happen on #LinkedIn and #Twitter; people send
#EAPRIL2010
have a lot of followers and I ask them to RT #EAPRIL2010
me wonderful, interesting and valuable info, ideas and so on
#EAPRIL2010
Erik de @misterdiabolo
PaulVosBruijn @PaulJdeBruijn
I use use twitter to linkedin to collect and store insights
I also socialmediaandfind relevant info and knowledge on my
Mark Turpin @markturpin myself in my network #EAPRIL2010
profession have. brand
and ideas I and to It is a way of collecting thoughts and ideas
Insure my business. And if yes: how? Or: how do I do taxes? I
#EAPRIL2010
have a lot of followers and I ask them to RT #EAPRIL2010
Erik Vos @misterdiabolo
Paul de Bruijn @PaulJdeBruijn
I use socialmedia to find relevant info and knowledge on my
I also use twitter and linkedin to collect and store insights
profession and to brand myself in my network #EAPRIL2010
and ideas I have. It is a way of collecting thoughts and ideas
#EAPRIL2010

Erik Vos @misterdiabolo
I use socialmedia to find relevant info and knowledge on my
profession and to brand myself in my network #EAPRIL2010

Tjip @tjip

joitske @joitske

these #EAPRIL2010

Learning sometimes happens at moments I least expect it
#EAPRIL2010

Verbazingwekkende resultaten waarover ik sprak, ook live gebeurde. Ik zag men-
Met of zonder muren, je hebt altijd deelnemers sen in de zaal naar bepaalde tweets wijzen, en via
nodig die aan je leerproces meewerken. Ik was hun smartphone reageren. Ik zag andere mensen
zeker van enkele honderden deelnemers in de verbaasd reageren als er een tweet geprojecteerd
zaal. De deelnemers buiten de muren van het werd van iemand net voor hen in de zaal. Ik zag
lokaal zocht ik op Twitter. Daarvoor creëerde ik de deelnemers nadenken over dingen die ik zei, en
hashtag #eapril2010. Twee dagen voor de key- over tweets die voorbijkwamen. Mensen spra-
note nodigde ik mensen op Twitter uit om via de ken hun buren aan, of begonnen spontaan mee
hashtag over de conferentie mee te denken. Een te tweeten. Dit leidde dan weer tot reactie van
half uur voor de start tweette ik twee vragen over mensen op Twitter… Kortom, er ontstonden heel
het thema van de keynote: krachtige leerprocessen.
Veel mensen keken verwonderd naar deze ma-
1. at betekent sociale media voor jouw
W nier van leren, samenwerken en kennisdeling. En
professionele ontwikkeling? tegelijkertijd was het ook spannend. Moet ik dat
2. at kan sociale media betekenen voor
W ook gaan doen? Hoe controleer ik dan wat daar
het onderwijs? gebeurt? Kost dat niet enorm veel tijd? Dan kan
ik toch niet meer opletten als ik ook daarmee
Alle tweets met deze hashtag projecteerde bezig ben? Allemaal herkenbare gedachten. Het
ik simultaan met enkele slides die mijn zijn net die gedachten die samenhangen met
verhaal visueel ondersteunden. Zo konden de diepgewortelde dingen in ons onderwijs. Neem
omdat het werkt!

deelnemers in de zaal niet alleen mijn verhaal nu de relatie leerkracht-leerling. In het conven-
volgen, maar ook de reacties via Twitter. Een tionele onderwijs staat de leerkracht vooraan en
greep uit de reacties: bijna altijd recht. Hij weet wat goed is voor het
leerproces van zijn leerlingen, stelt toetsen op en
12 It mostly helps me to link to new, verbetert ze zodat hij de ontwikkeling van leerlin-
unexpected thoughts, people, websites. gen kan meten en voorschrijven. Net dàt lukt niet
losmakers

bij sociale media. Gelukkig maar!?
Personally I use social media all the time
for personal learning: blog, twitter, social Werkzame principes
bookmarking key. Waarom was deze conferentie zo geslaagd? Een
antwoord vinden, is niet eenvoudig. Het was
Learning takes place at the edges; social in de eerste plaats een experiment. Ik wilde de
media help me to stretch these. deelnemers de link tussen sociale media en leren
laten ervaren. Maar er speelden nog andere fac-
I’m using Twitter to learn practical things toren een rol. De tweets en blogs over de keynote
for the company. I started this yr (zzp). geven een duidelijker beeld.
E.g. I ask: do I have to ½. Eerst en vooral slaagde ik erin om de boodschap
van mijn leerinterventie ook in de vorm ervan te
Learning sometimes happens at moments vertalen. Practice what you preach en the method is
I least expect it. the message zijn daarbij heel werkzame principes.
Een ander krachtig principe is de belangstelling
Children spend 80% of their free time van de mensen. De keynote en de bijbehorende
online, they log off the moment they go tweets creëerden een (virtuele) ontmoeting en
to school… prikkelden de nieuwsgierigheid. En dat is een bij-
zonder krachtige motor voor leren. Een derde en
Het resultaat was overdonderend. Ongeveer laatste werkzame principe is de voorstelling van
honderdveertig twitteraars deden mee aan het sociale media als aantrekkelijk leerinstrument om
experiment. Ze verstuurden samen meer dan je eigen leren, of dat van anderen, vorm te geven.
zeshonderd tweets vóór en tijdens de presen- Want zo krijgen professionals ook écht zin om er-
tatie. Het was prachtig om te zien dat hetgene mee aan de slag te gaan. Het werkt helemaal niet

om met het vingertje omhoog aan leerkrachten en
andere professionals voor te schrijven waarom en
hoe ze sociale media moeten gebruiken.

Belofte voor de toekomst
Tot slot wil ik nog iets vertellen over wat deze
conferentie met mij als leerprofessional deed. Ik
geef het grif toe: het was eigenlijk wel spannend.
Want ik gaf ook heel wat controle en comfort uit
handen. Het was voor mij veel veiliger om een
sterk onderbouwd en strak getimed verhaal te
houden. Dat zou ik als leerprofessional heel goed
kunnen, want dat was jarenlang mijn vak.
Toch koos ik ervoor om vooral de ruimte te
scheppen waarin mensen impulsen krijgen en
kunnen leren. Boeiend en gedurfd! Maar het pak-
te fantastisch uit. Ik hoefde tijdens de conferentie
geen leerkracht of pedagoog te zijn. Twitteraars
dachten mee, reageerden op elkaar, bouwden
elkaars gedachten op,… En iedereen in de con-

omdat het werkt!
ferentiezaal kon alles live volgen. Net daarin zit
heel wat potentieel voor leerprofessionals in de
toekomst.

Energie en goesting 13
Wat zijn de duurzame leereffecten van onze in-

losmakers
terventie? Dat is de vraag die we ons als leerpro-
fessional altijd stellen. Maar op die vraag moet ik
het antwoord schuldig blijven. Ik heb natuurlijk
wel wat vermoedens. Voor veel mensen was het
een fantastische ervaring om de kracht van soci-
ale media live mee te maken. Heel wat mensen
beloofden mij om te gaan tweeten, of wilden
meteen een facebookaccount aanmaken. Ik ben
later inderdaad veel mensen uit het publiek op
Twitter tegengekomen. Zijn ze vandaag nog over-
tuigd van het nut van sociale media in leerpro-
cessen? Tweeten ze nog altijd mee? Dat weet ik
niet. Maar ik weet wél dat de krachtige combina-
tie van boodschap en ervaring zorgt voor heel wat
energie en goesting om aan de slag te gaan!

Platteland 2.0 22 oktober 2008. Midden in een weiland van de
Eemlandhoeve in Spakenburg staan grote, witte
tenten. In de tenten: bezoekers van de European
Netwerken voor Eemland Conference, een meerdaagse bijeen-
komst over het creëren van een veelzijdig plat-
plattelandsontwikkeling
teland. Tussen de vele bezoekers laveren in groen
geklede mensen met laptops op steekwagentjes.
wat is het Op de opengeklapte laptops is de kersverse web-
Netwerk voor betrokkenen bij (de ontwikkeling site van het initiatief GUUS (www.guus.net) te
van) plattelandsregio’s; online community zien. Een website met een bundeling van blogs,
vorming over platteland foto’s, filmpjes en bookmarks over landbouw en
voor wie plattelandszaken.
(Agrarische) ondernemers, adviseurs, maat- Diverse mensen uit het werkveld van plattelands-
schappelijke organisaties, ambtenaren, (groen) ontwikkeling en (multifunctionele) landbouw
onderwijs, actieve bewoners maken die dag voor het eerst kennis met sociale
aantal deelnemers media, en de betekenis ervan voor kennisuitwis-
Enkele honderden, waarvan tientallen online seling binnen hun werkveld. De actie wordt op
actief zijn kleinere schaal tijdens diverse andere bijeen
waarom deze casus komsten herhaald. Eind 2008 en begin 2009
Multiplatform, door meerdere organisaties gefi- wordt zo een begin gemaakt van een brede
omdat het werkt!

nancierd op projectbasis en met core funding online community over landbouw en platteland.
tools Een community die door diverse mensen, ver-
Twitter, LinkedIn, weblog schillende projecten – en daarmee verschillende
rol van de casuseigenaars financiers – wordt ondersteund en uitgebouwd.
14 Facilitator
casus door Kennis delen over
losmakers

Josien Kapma en Dorine Rüter plattelandsontwikkeling
2008 vormde de start van GUUS, een project van
het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en
Voedselkwaliteit. Het ministerie oriënteerde zich
via een quickscan op het speelveld van actoren
en kennisuitwisselingsprocessen die aan een
vitaal platteland bijdragen. Het uitgangspunt? Er
is veel kennis over plattelandsontwikkeling – in
rapporten en databases, op websites en vooral
in hoofden van mensen. Maar deze kennis wordt
niet breed toegepast. De uitwisseling vindt vooral
plaats binnen een kleine kring van professionals.
Sociale media kunnen een oplossing bieden.
Want zo kan kennis doorstromen om de praktijk
van landbouw- en plattelandsprofessionals te
ondersteunen. De slagzin van het project was
dan ook toepasselijk: GUUS, mijn kennis van het
platteland.

De doelstellingen van GUUS? Informatie toe-
gankelijk maken en mensen met verschillende
expertise over plattelandsontwikkeling verbinden.
Aan het roer: een communitymanager en een
groep van vijftien meemakers – mensen uit de

omdat het werkt!
praktijk van dorpswerk, advies en onderwijs, aan- netwerkplatteland.nl/np20) dat verdergaat met 15
gevuld met web2.0-techneuten. Zij kregen een het faciliteren van een brede kenniscommunity

losmakers
training om te bloggen en via GUUS.net informa- rond plattelandsontwikkeling. We zien ook een
tie beschikbaar te maken. Dit eerste platform was significante en actieve deelname in het online
bedoeld om bookmarks te delen. Toch bleek het netwerk van ondernemers op het platteland:
al snel niet de juiste keuze. Tweehonderd men- de boeren en boerinnen.
sen maakten een profiel aan, maar het platform
sprak nooit veel leden aan. Desondanks was het Zondagavond, twitteravond
grootste voordeel dat GUUS zichtbaar werd. Sinds maart 2011 wordt er elke week een
twitter hat georganiseerd rond een specifiek
c
De groei van een netwerk thema, zoals female agro-power, seizoenswerk-
De onbekendheid van veel mensen met sociale zaamheden, multifunctioneel ondernemen,
media vormde een obstakel. Daarom startten PR en communicatie. Plattelandsontwikkeling,
drie online leertrajecten over sociale media en landbouw en lokale initiatieven doen goed mee
platteland. In totaal namen hieraan 235 mensen als thema’s. Ook beleidsonderwerpen komen
deel. Als gevolg daarvan ontstond er een breed aan bod, zoals de megastallen. De twitterchat
scala aan webplaatsen waarop mensen zich rond maakt deze thema’s zichtbaar in een omgeving
plattelandsontwikkeling groepeerden. Over al die die meestal door stadse onderwerpen overheerst
webplekken en verschillende tools groeide een wordt.
netwerk. Op dit moment zijn vooral de
@Guusnet twitteraccount (met zo’n 1600 De deelname wisselt per onderwerp van een
volgers) en de linkedingroep (met 914 leden) handvol tot tientallen deelnemers. De com-
het belangrijkst voor de uitwisseling. Maar dat is munitymanager startte de twitterchat op. Zij
constant in beweging. inspireerde zich op de Engelstalige #agchat
Intussen kent het initiatief meerdere sponsors, (twitterchat over agriculture). De chat vindt altijd
waaronder het Netwerk Platteland (http://www. plaats op een vast tijdstip, in eerste instantie

omdat het werkt!

16
zondagavond, inmiddels op dinsdagavond. Het Dwarsverbanden en nieuwe
losmakers

onderwerp wordt meestal kort van tevoren be- initiatieven
paald, zodat de deelnemers ook op de actualiteit Heeft dit geleid tot innovatie en een vitaal platte-
kunnen inspelen. De twitterchat is een belang- land? De impact van deze community op de initi-
rijke activiteit, vooral voor de ondernemers op het atieven tot plattelandsontwikkeling is onduidelijk.
platteland. Want wat is de verdienste van de community?
Wat was er anders ook wel gebeurd? Wel duide-
Een breed scala aan tools lijk is dat er allerlei dwarsverbindingen ontstaan:
In het begin was er een website met informatie mensen vinden elkaar gemakkelijker. Zo kwamen
via aangemelde weblogs en social bookmarking. zestig bevlogen deelnemers, geïnspireerd door de
Later breidde de digitale habitat zich uit naar een community, afgelopen zomer naar de unconfe-
linkedingroep, een twitteraccount (@Guusnet) rence Platteland 2.03.
en een twitterhashtag (#guusnet). De bestaande Mensen volgen elkaar op Twitter, wisselen in-
weblog Foodlog is een belangrijke aanpalende formatie uit, weten van elkaars bestaan en bou-
habitat, met een overlapping in de community. wen – wellicht zelfs onbewust –begrip op voor
Dat geldt ook voor de site van het weekblad de ander. Dit is een belangrijk resultaat, want
Boerderij of de linkedingroep Duurzaam Voedsel. het Nederlandse platteland kenmerkt zich door
De communitymanager besteedt gemiddeld een verschillende, soms tegengestelde belangen. We
tot twee uur per dag aan het netwerk. Zij leest en merken het ook in online discussies: vele mensen
scant vele bronnen. Zij geeft interessante berich-
ten op Twitter door. En modereert en doet mee
3 en unconference is een door deelnemers
E
aan discussies, zoals in de linkedingroep. Ook de
gemaakte bijeenkomst waar nadelen van for-
voorbereiding, promotie, begeleiding en verslag- mele conferenties zoals dure toegangskaarten,
geving van de twitterchat vraagt ongeveer acht voorgebakken toespraken en dichtgetimmerde
uur per chat. programma’s vermeden worden.

praatten mee in de recente dialoog over mega Een ander resultaat is dat de landbouw als breed
stallen. Bovendien leidt dit begrip tot nieuwe onderwerp dichter bij Netwerk Platteland is ko-
samenwerkingsverbanden en nieuwe initiatieven. men te staan. Er zijn nu meer contacten tussen
landbouwers en plattelandontwikkelaars. Maar
Hallo partner

omdat het werkt!
de grootste verdienste van deze community? Dat
De community geeft mensen de mogelijkheid is de radarfunctie. Het maakt zichtbaar wie waar-
om elkaar te ontdekken als potentiële samenwer- mee bezig is, en waar de knooppunten zitten.
kingspartners, als netwerkpartners. Er spelen ook
andere factoren, maar de community levert zeker Werk aan de winkel 17
een belangrijke bijdrage. Enkele voorbeelden: In het begin liep GUUS tegen het probleem aan

losmakers
• an Robben, aardbeienteler, ontwikkelde zijn
J dat er niet veel deelnemers met sociale media
onderneming via sociale media tot Aardbeien konden omgaan. De leertrajecten waren daarom
Academie. Hij houdt contact met de afnemers heel belangrijk voor de communityvorming. Het
van zijn aardbeienplanten, en voorziet hen van bood mensen de mogelijkheid om online vaardig-
teelttips. heden te ontwikkelen en tegelijkertijd een sociaal
• ster van Aalst begon een twitterlijst van boe-
E netwerk op te bouwen. Toch blijft de verbinding
ren en burgers. Ze koppelt hen aan elkaar, zorgt moeilijk tussen de agrarische ondernemers en de
ervoor dat boeren op burgervragen antwoorden, professionals die zich met het platteland bezig-
en laat kritische geluiden in het debat horen. Ze houden (zoals ambtenaren, experts en adviseurs).
maakt nu plannen om Twitter, Facebook en real Zo vonden de twitterchats eerst vooral plaats op
life-activiteiten met elkaar te verweven onder de zondagavond tussen 9 en 10 uur – een prima
de vlag van haar initiatief Boerenfluitjes. tijd voor boeren en boerinnen, maar wellicht
• treekhuis Kromme Rijn organiseerde via
S minder geschikt voor de professionals die dan
crowdsourcing4 een picknick in de streek. Het nog van hun vrije weekend genieten …
haalde zijn inspiratie bij de eerdergenoemde De initiële gedachtegang was ook dat lokale
unconference. Het budget? Nul euro. Maar netwerken online versterkt zouden kunnen wor-
dankzij de strategische communicatie via blog den. Bijvoorbeeld voor de regio’s Hoogeland,
en Twitter kwam er een prachtige picknick met de Lauwers, de Kempen en Drenthe. De com-
zeventig deelnemers tot stand. munitymanagers dachten hierbij aan een online
streekhuis waar je nieuwtjes, (buren)diensten en
producten kunt uitwisselen. Dit idee blijft sterk,
4 ij Crowdsourcing maak je gebruik van een groot
B
aantal bijdragen van een crowd of een niet vooraf maar de praktijk is weerbarstig en websites met
gedefinieerde groep van mensen, ofwel gebruik een sterke spilfunctie laten in de praktijk nog op
je de massa als bron. zich wachten.

Geleerde lessen van GUUS
Uniek aan deze community is de losse, cloud-
achtige aanpak. Het netwerk zwermt uit over ver-
schillende platforms, zonder dat precies duidelijk
is wie er wel of niet bij horen. Dat versterkt de
reikwijdte en de diversiteit van het netwerk. Het
vergroot ook het vermogen om heel verschillende
betrokkenen met elkaar in contact te brengen.
Nadeel is dat het lastig blijft om de bijdrage van
de community aan het vitale platteland zichtbaar
te maken. Het verzamelen en documenteren van
succesverhalen moét beter.
Nog een ervaring van deze community: het is
goed om te weten waar mensen uit de doelgroep
zich online bevinden. Want zo kun je naar een
ander platform overstappen, of een nieuw plat-
form toevoegen.
Maar dé succesfactor van deze community was
dat het team bleef doorgaan, ook als er af en toe
geen financiering was. Dat kan alleen als je er als
omdat het werkt!

mens echt zelf bij betrokken bent. Het is dus be-
langrijk een vast team te hebben en verschillende
financiers. Want dat creëert onafhankelijkheid.

18
losmakers

Crossanalyse deel 1
Ontwerpprincipes
Ontwerpprincipes bieden een houvast bij het 2. et in op meerdere ‘paarden’. De casus-
Z
ontwerp en de vormgeving van leer- en verander- sen ‘Platteland 2.0’ en ‘Teamblog zorgt voor
processen. Deze principes komen voort uit eer- inhoudelijke uitwisseling’ laten zien dat het
dere succesvolle praktijkervaring en onderzoek, vaak helpt om ruimte te maken voor meerdere
theorieën en overtuigingen over hoe mensen initiatieven (twitterchat, blog, social book
leren5 en verandermanagement. En soms gaat marking…), die samen krachtig werken aan
het alleen maar om een werkwijze waar je je als communityvorming en verbinding van men-
ontwerper of facilitator prettig bij voelt. sen, en dus aan het leren dat daar ontstaat.
Hoe dan ook is een ontwerpprincipe een uit- Inzetten op meerdere kanalen heeft als grote
gangspunt dat bij ontwerpkeuzes houvast biedt voordeel dat mensen kunnen kiezen waarbij ze
en aan je ontwerp richting geeft. De casussen aansluiten. Daarnaast gaat de kracht van
in dit boek laten een diversiteit aan ontwerp- de interventie niet verloren, mocht een van
principes zien (iedere casuseigenaar hanteert de kanalen niet werken.
eigen ontwerpprincipes). Maar we zien ook een

omdat het werkt!
gemeenschappelijk ontwerpprincipe: verbinding 3. eelnemers aan het stuur. Zelfsturing
D
stimuleren en ondersteunen. Die verbinding en zelforganisatie zijn twee enorm belangrijke
van mensen baseert zich op een gemeenschap- concepten in de vormgeving van online leer-
pelijke passie of interesse, een gedeelde vraag processen. Deelnemers bepalen in tal van
of een vraag-antwoordrelatie. Tevens valt op dat casussen zélf hoe ze omgaan met alle infor- 19
verschillende casuseigenaren werken vanuit het matie die ze op sociale media vinden, met wie

losmakers
principe van zelfsturend leren. Zien ontwerpers ze hierover in discussie gaan, en hoe ze dat
die kiezen voor zelfsturend leren eerder de kracht doen. Dit gegeven is niet nieuw. Veel onder-
van sociale media in? Of zijn sociale media bij zoekers die over de social learning publiceren,
uitstek geschikt voor zelfsturend leren? Wellicht benadrukken het belang van leren als een
zijn beide waar. Hieronder beschrijven we de sociaal proces waarin deelnemers interageren
principes die uit de verschillende beschreven met, in dit geval online peers op basis van aan-
casussen naar voren springen. trekkelijkheid en invloed (YanYu et al., 2010)6.

1. egin daar waar energie is. In veel casus-
B 4. erken in kleine stappen. De casussen
W
sen heeft het goed gewerkt om online aan in dit boek leren ons om in kleine stappen te
te sluiten daar waar energie zit. Er tweeten werken. Ze tonen aan dat het vaak veel krach-
vandaag al heel wat mensen. Facebook kende tiger is om kleine successen te boeken die
de voorbije jaren een recordgroei. En ook plat- uiteindelijk steeds grotere resultaten hebben,
formen zoals Mindz, Ning en Quora genereren dan wel groots in te zetten qua instrumenten
veel (leer-)energie. Bij een nieuw online initia- en opzet, met het risico dat hier weinig inter-
tief komt het erop aan om die mensen te be- actie uit voortkomt. De tip is hier: start klein,
trekken die al warm lopen voor het gebruik van bevattelijk en overzichtelijk en behaal succes-
sociale media en/of het inhoudelijke thema sen. Innovaties zijn namelijk beter te managen
waarover het in de leerinterventie gaat.

6 an Yu, A., Wen Tian, S., Vogel, D., Chi-Wai
Y
5 ransford, J., A. Brown and R. Cocking (editors),
B Wok, R. (2010). Can Learning be Virtually boos-
How People learn (Brain, Mind, Experience and ted? An investigation of online social networking
School), Washington, National Academy Press, impacts. Computers and Education, 55, pp. 1494-
1999. 1503.

via een cyclische, incrementele management weg. Bij een leerproces kunnen we de neiging
aanpak, dan via de klassieke, lineaire water hebben om weer in een leerstand te komen
valmodellen (Dekeyser et al., 2009)7. die gekenmerkt wordt door afwachten en
deelnemen. Onze generatie komt voort uit
5. erken met sociale media start vanuit
W een heel gestructureerde leerachtergrond, wat
nieuwsgierigheid. Waarover heb je wel onze relatief passieve houding verklaart. Het
eens iets gehoord? Waarnaar ben je benieuwd? gebruik van sociale media doet een beroep op
Waarmee zou je eens willen experimenteren? authenticiteit, jezelf laten zien, empowerment,
Alle casuïstiek laat zien dat het belangrijkste initiatief. Als ontwerper is het belangrijk om je
criterium voor succes is dat de deelnemers bewust te zijn van deze dynamieken, en je te
intrinsiek gemotiveerd zijn, nieuwsgierigheid realiseren dat je hierin kunt faciliteren. Heb je
hebben naar, zin hebben in of het leuk vinden te maken met deelnemers die structuur pret-
om met sociale media te (leren) werken. Als tig vinden, dan kun je een wat strakkere en
ontwerpers ga je op zoek waarnaar mensen intensieve begeleidingsstijl hanteren. Bij deel-
omdat het werkt!

nieuwsgierig zijn. Dat is een krachtig vertrek- nemers die bij eigen ruimte en vrijheid gebaat
punt voor het gebruik van sociale media. Dit zijn, kies je voor een losse begeleidingsstijl.
vertrekpunt kan een bepaalde socialemedia- Hierbij helpt het wanneer deelnemers het wer-
tool zijn, waarnaar mensen nieuwsgierig zijn ken met sociale media kunnen organiseren,
20 en die de aanleiding vormt om hiermee te en in hun dagelijkse werk integreren. Daardoor
experimenteren. Maar je kunt je vertrekpunt voelt het minder snel als iets extra’s, iets wat
losmakers

ook inhoudelijk inrichten: wat is een vraagstuk ook nog moet. De casus ‘Platteland 2.0’ laat
waarnaar men nieuwsgierig is en hoe kunnen zien dat wat voor de boerinnen een gunstig
we sociale media hierbij inzetten? Zo kiest tijdstip is voor een chat, een lastig tijdstip is
de casus ‘Classrooms without walls’ als ver- voor ondersteuners die op kantoordagen en
trekpunt het inhoudelijke vraagstuk Hoe zou -tijden werken. In ‘Multimediale broedplaats in
een klaslokaal zonder muren eruit zien? Het het HBO’ moeten de ondersteunende docent
publiek van onderwijsvernieuwers die op dit en de studenten in hun werkritme opnemen
vraagstuk afkomen, kan vervolgens aanhaken dat zij heel regelmatig alle tweets volgen, en
op de online conversatie die op dat moment de facebookpagina checken, om zo elkaars
plaatsvindt. En ook in de casus ‘Snellere ac- voortgang te kunnen volgen. Dat geldt ook
culturatie door een online community’ zien we voor de deelnemers en facilitators bij de casus
dat community’s het meest succesvol zijn als ‘Online een training starten’. En ook in ‘Snel-
ze onmiddellijk aansluiten bij vragen en erva- lere acculturatie door een online community’
ringen van de deelnemers, zoals nieuwsgierig- zien we dat het helpt om een wekelijkse regel-
heid van studenten naar hun nieuwe woon- en maat aan te brengen in updates van de com-
studieomstandigheden. munity. Een nieuwe routine opbouwen, vraagt
discipline en blijvende nieuwsgierigheid.
6. erken = (informeel) leren. In het werk
W
hebben we veel eigen verantwoordelijkheid, 7. ouwen vanuit laagdrempeligheid.
B
nemen we initiatief, en zoeken we onze eigen Laagdrempeligheid lijkt in heel wat casussen
in dit boek een belangrijke leuze te zijn. Soci-
7 ekeyser H., G. Nielissen, T. Kallenberg en D. van
D ale media hebben, hoe weinig ook, allemaal
der Veen. Kennis van Kennisbanken, Ruud de Moor een bepaalde mate van techniek in zich. Hoe
Centrum, Heerlen, 2009.

upload je nu een mooie foto op je profiel? naren kleine, eenvoudige camera’s die je zo bij
Hoe werkt een hashtag? Hoe koppel ik mijn je kunt steken en gemakkelijk in gebruik zijn.
twitteraccount aan mijn facebookaccount? En
wat zijn widgets en plugins? Tegelijkertijd zijn 8. eren door ervaren. De gedachte hierbij is
L
sociale media heel gebruikersvriendelijk. Het dat mensen sneller leren door iets te ervaren
is vaak veel gemakkelijker om sociale media dan door erover te praten, en dat het dus nut-
te gebruiken, dan bijvoorbeeld het intranet of tig is om meteen in praktijk te brengen wat
interne softwaresystemen. Dit is een kans voor je aan je deelnemers wilt overbrengen. Dit
mensen om online aan te haken. Maar op dit principe zien we bijvoorbeeld terug in ‘Snel-
moment is het gebruik van sociale media voor lere acculturatie door een online community’.
veel mensen nog nieuw. Heel wat mensen Een van de doelen van acculturatie van inter-
leven zelfs nog met angsten om online aan nationale studenten die in Nederland komen
de slag te gaan (Van Meeuwen, 2010)8: Wat studeren en leven, is hen voor te bereiden op
gebeurt er met mijn persoonlijke gegevens? de Delftse onderwijsmethode waarin project-

omdat het werkt!
Niet alleen voor individuen zijn sociale media werk, zelfsturing, grotere proactiviteit en ver-
spannend, heel wat bedrijven bieden geen antwoordelijkheid voor je eigen leerproces van
ondersteuning aan hun medewerkers bij de wezenlijk belang zijn. Vandaar ook de keuze
nieuwe technologie. Twitter, Facebook, You- voor een medium als een zelforganiserende
Tube en blogs worden zelfs regelmatig met community, waarin meteen deze doelen in 21
een firewall buiten de deur gehouden. Sociale de praktijk worden gebracht (weliswaar met

losmakers
media in leer- en verandertrajecten zijn dus voldoende ondersteuning in het begin en meer
nog niet meteen evident. Dat betekent dat je zelfwerkzaamheid op het einde).
als ontwerper dient te streven naar een zo laag En zo is in ‘Classroom without walls’ ervoor
mogelijke drempel in je leerinterventie: een- gekozen om niet te praten over een klas
voudig inloggen, gemakkelijk je weg vinden, zonder muren, maar om dit idee meteen in
goede inhoudelijke structuur, niet alles nieuw, praktijk te brengen en de kracht ervan via een
aansluiten bij tools die al gebruikt worden, en experiment te laten ervaren. Bepaalde nieuwe
vooral veel voordoen en voorbeelden geven. concepten zijn namelijk moeilijk te trainen of
Een nieuwe tool kan namelijk voelen als het uit te leggen, zonder dat je ze zelf ervaart. En
huis van een ander. De casus over de HR ingeslepen gewoontes, vooroordelen of aan-
community ‘Zonder sociale media was het niet names kun je nauwelijks ontkrachten door er
op deze schaal gelukt’ maakt gebruik van een louter over te praten.
linkedingroep, een laagdrempelige tool voor
HR-professionals die veelal toch al op LinkedIn
zitten. In het geval van de NVO2-community
‘Teamblog zorgt voor inhoudelijk uitwisseling’
blijkt een weblog voor de leden duidelijk laag-
drempeliger om te lezen en op te reageren,
dan een online platform. In ‘Laat het zien!’
wordt met video gewerkt en kregen de ambte-

8 an Meeuwen, N. (2011). #socialmedia en #hnw:
V
of waarom ‘Twitter’ meer dan ‘leuk’ is. Tijdschrift
voor Opleiden en Ontwikkelen, 2(3), pp. 45-49.

Online een Zomer 2010. Een klant benadert ons met de
vraag om voor een internationale groep een leer-

training traject te ontwerpen en te faciliteren. Alle deel-
nemers werken bij niet-gouvernementele organi-

starten saties (ngo’s) die duurzame energie promoten. Ze
komen uit Bolivia, Tanzania, Vietnam, Botswana,
Cambodja, Uganda, Mali, Senegal, Nepal, Sri
Lanka en Nederland. De doelstelling van het leer-
Een blended leertraject voor traject? Kennis en vaardigheden verwerven om in
een groep organisaties uit ontwikkelingssamenwerking beter gebruik te ma-
verschillende landen ken van sociale media ten behoeve van kennis-
delen, netwerken en een sterkere profilering als
organisatie. De klant wil bovendien dat de ngo’s
wat is het ook een socialemediastrategie ontwikkelen.
Een hybride leertraject (online en face to face)
over het strategische gebruik van sociale media Een mooie vraag, waarbij we het passend vonden
door organisaties uit verschillende landen om vanuit het principe practice what you preach te
voor wie werken. Het leertraject ging over sociale media,
ETC, ontwikkelingsorganisatie dus maakten we daarvan in de didactiek zoveel
aantal deelnemers mogelijk gebruik. Resultaat? Een leertraject waar-
omdat het werkt!

65 online, 15 in de face-to-facetraining in deelnemers uit Afrika, Azië, Latijns-Amerika en
waarom deze casus Europa online startten. Vier weken later stond er
De online start heeft grote positieve impact ge- een week face-to-facetraining op het program-
had op het leertraject. In eerste instantie was er ma. We werkten met een kerngroep van vijftien
22 de vraag naar een reguliere face-to-facetraining. deelnemers. Die groep kwam ook een week
tools naar Nederland. Online sloten zich vierenvijftig
losmakers

Social network (Ning) en VOIP (Skype), gecom- collega’s van de deelnemers aan: “Online uitwis-
bineerd met een phonebridge en microblogging seling nodigt uit tot bredere deelname en biedt
(Twitter) flexibiliteit aan deelnemers om op verschillende
rol van de casuseigenaars manieren met de aangeboden onderwerpen aan
Ontwerpers, facilitatoren, en trainers en coaches de slag te gaan.”
casus door

Joitske Hulsebosch, Sibrenne Wagenaar en Josien Uiteenlopende behoeftes
Kapma Om het leertraject inhoudelijk goed in te rich-
Interview door ten, voerden we met iedere deelnemer van de
Simon Koolwijk kerngroep een intakegesprek via Skype. De kern-
vragen lagen vast. Wat is je rol in jouw netwerk/
organisatie? Welke ervaring heb je al met sociale
media? Bij welke concrete activiteiten in jouw
netwerk/organisatie spelen sociale media een
rol? Wat zijn voor jou belangrijke inhoudelijke
vraagstukken? En wat gaat dit leertraject voor jou
tot een succes maken?

De variatie in bekendheid met sociale media was
groot. Hierdoor lagen de behoeftes van de deel-
nemers soms ver uit elkaar. “Ik wil leren skypen”.
“Ik wil de mogelijkheden van sociale media leren
kennen en dit kunnen inzetten voor mijn werk”.
“Ik wil leren tijd in mijn werk vrij te maken voor

omdat het werkt!
23

losmakers
sociale media en dit in mijn werkroutine in te Voor de drie online weken gebruikten we het
bedden”. Uit ervaring weten we dat zo een situ- sociale netwerk Ning. De omgeving richtten we
atie vraagt om een online start. Voordelen? Je vooraf in zodat het heel helder is waar je wat kan
kunt naast een aantal gezamenlijke onderwerpen vinden, hoe het online leertraject is opgebouwd,
redelijk gemakkelijk de inhoud variëren door en wat er per week van je gevraagd wordt. Engels
verschillende discussies en opdrachten te for- was de voertaal. Elke week kreeg een eigen the-
muleren. Bovendien leent online leren zich goed ma, respectievelijk persoonlijk gebruik van sociale
voor de onderlinge uitwisseling van ervaringen media, professioneel gebruik van sociale media
en kenniscreatie. Als trainer/facilitator heb je dan en sociale media in de organisatie. Alle discus-
ook minder nadrukkelijk de rol om kennis over te sies in het forum waren op deze thema’s gericht.
dragen. Daarnaast werden elke week ongeveer drie soci-
ale media tools geïntroduceerd (e.g. Wiki, social
Gezamenlijk leertraject bookmarking (Delicious), fotodelen (Flickr), blogs,
Het leertraject is in feite een combinatie van Twitter, Skype, Ning, Facebook en online liste-
training en organisatieadvies – een mooie naam ning), met daarbij de vraag aan de deelnemers
hiervoor is cohort-consulting. Hierbij ondersteu- om met minstens één tool in de eigen praktijk te
nen we een groep organisaties gelijktijdig via een experimenteren. Elke week werd afgesloten met
gezamenlijk traject. Dat bestaat uit drie elemen- een skypesessie: een synchrone online bijeen-
ten: komst, waarbij ervaringen en vragen rondom het
1. drie weken online training; specifieke thema werden uitgewisseld.
2. een week face-to-facetraining in Nederland;
3. drie maanden online coaching voor elke deel- Onze taken als trainer/facilitator:
nemende organisatie. • deelnemers ondersteunen bij het gebruik van

de online omgeving (bijvoorbeeld veel online internet access and was reading at home.
aanwezig zijn bij de start zodat je snel kunt Sometimes I was in the middle of a contribution
assisteren als iets niet lukt); when the hour was finished and the internet
• uimte bieden voor kennismaking, zowel op
r connection stopped!” De eerste helft van het
persoonlijk als inhoudelijk vlak; leertraject bestond uit de uitwisseling van de
• pdrachten zo duidelijk mogelijk formuleren
o voor- en nadelen van verschillende sociale
zodat deelnemers er gemakkelijk zelfstandig media, oefening en kennismaking met voor-
mee aan de slag kunnen; beelden van communicatiestrategieën. Door de
• iscussies online faciliteren: initiëren,
d online voorbereiding kwamen meteen de urgente
reageren, waarderen, samenvatten; vragen op tafel: “Hoe motiveer je collega’s om
• bserveren en luisteren – Zijn alle deelnemers
o ervaringen te delen?”, Wat kun je met sociale
regelmatig online? Lukt het deelnemers om media als je doelgroep dit nog niet gebruikt?” en
aangehaakt te blijven? Is er iemand met een “Hoe vind je een balans tussen persoonlijke en
waardevolle ervaring om online te delen? professionele communicatie?” Later in de week
Kun je deelnemers specifiek met elkaar in gingen de deelnemers aan de slag met de uit-
verbinding brengen? Waar is het goed om iets werking van een strategie voor het gebruik van
aan te bieden? sociale media in hun eigen organisatie.

Bouwen aan een De face-to-faceweek volgden we op met een
socialemediastrategie online coaching. De deelnemers gingen naar
omdat het werkt!

De face-to-faceweek in het najaar van 2010 huis met een eerste versie van een sociale media
was energiek. We ontmoetten onze internatio- strategie, en de opdracht om in de eigen organi
nale groep op een moderne locatie in Vathorst, sa ie een draagvlak voor deze strategie te creë-
t
Amersfoort. De vijftien vertegenwoordigers had- ren. Als trainer/facilitator hadden we ieder vijf
24 den de drie weken online als een goede start deelnemers onder onze hoede, waarmee we via
ervaren. De online weken hadden duidelijk bijge- Skype contact hielden. Daarnaast had elke deel-
losmakers

dragen aan een groepsgevoel; men kwam binnen nemer een buddy – iemand waar je veertig dagen
met het idee dat men elkaar eigenlijk al kende. mee optrok om een nieuwe toepassing binnen de
Frederick: “This is a very luxurious way of learn- sociale media onderdeel te maken van je eigen
ing. Whenever you ask a question, you always werkpatroon. Want als je veertig dagen na elkaar
get a response within one or two hours.”. Maar een moment bewust bezig bent met die nieuwe
we leren ook dat niet iedereen even gemakkelijk toepassing, dan wordt dit een onderdeel van je
toegang heeft tot internet. Sarah uit Oeganda dagelijkse werkritme, en voelt het niet meer aan
werkt vooral thuis: “I bought a card for one hour als veel en extra.

onjuiste timing en een gebrek aan passie aan de
basis. Een deelnemer uit Cambodja gaf ons aan
dat doelgroepen en partners in zijn land nog te
weinig bekend waren met het gebruik van sociale
media om dit nu al uitgebreid toe te passen. Door
het intensieve contact hebben we beter zicht op
de ontwikkelingen. We krijgen ook nu nog posi-
tieve berichten: “How’s life?? I am doing good.
I just wanted to share the progress I have made
on ‘social media’ in my organization. I am at-
taching our monthly newsletter with news about
social media. Our organization is starting a blog
on our website and we are creating our organiza-
tion’s facebook account too. I sincerely believe
my colleagues are better informed about ‘social
We kozen voor Ning als belangrijkste platform media’ now ... , thanks to the training and know
omdat dit gebruikersvriendelijk is. Skype combi- ledge I gained.”
neerden we met een telefoonbrug (www.hidef-
conferencing.com). Door deze brug konden wij Online start geeft voorsprong
als facilitator het geluid uitzetten. Dit was nood- Wat we duidelijk merkten, is dat we in de face-

omdat het werkt!
zakelijk bij een internationale verbinding met to-faceweek goed konden voortbouwen op de
veel storingen en gekraak. We kozen in het begin ervaringen die we met elkaar online al hadden
niet voor Twitter als publiek kanaal – dit ontstond opgedaan. In deze week werden thema’s per-
spontaan na de face-to-facetraining. soonlijker, kwamen meer praktijkvoorbeelden
naar voren en kregen onderwerpen diepgang 25
Duurzame eindresultaten door stevige discussies en onderlinge uitwisse-

losmakers
We zijn trots op het eindresultaat. Door de 3 ling. Het online gedeelte was hier een heel waar-
weken online training kwamen we met de groep devolle opstap, wat maakte dat we in de face-to-
veel verder dan via een face-to-facetraining al- faceweek veel sneller tot de kern van ervaringen
leen. Door de virtuele uitwisseling waren we in en gedachtes kwamen.
staat om de deelnemers op een gelijker startni-
veau te brengen. We konden de koplopers sig- In totaal hadden we 95 uur nodig om het online
naleren en ook hen uitdagen. En we realiseerden proces te ontwerpen en faciliteren. Het grote
een gemeenschappelijk interesse vóór de face- voordeel van werken met 3 was dat we elkaar
to-facebijeenkomst begon. Als team van online konden aanvullen. We konden dag en nacht op
trainers werkten we goed samen. We vulden een snelle en flexibele manier op vragen van
elkaar prima aan. Ook konden we een grotere deelnemers uit verschillende tijdzones inspelen.
groep deelnemers bereiken, doordat 54 extra Naast vertegenwoordigers van de 15 organisa-
deelnemers aan het proces deelnamen. ties, deden 54 andere collega’s uit deze organisa-
ties mee. Dit werkte stimulerend voor de deelne-
Kijken we terug naar de resultaten? Dan pres- mers. Door een hogere deelname hadden we veel
teerden drie organisaties boven alle verwachtin- interactie en interessante discussies en was het
gen. Twee organisaties hebben weinig toegepast, voor ons als online facilitators gemakkelijk om de
en de andere negen presteerden gemiddeld. Een discussies gaande te houden. Ook droeg de bre-
juiste timing, bekendheid met sociale media dere deelname aan het online gedeelte bij aan de
binnen de organisatie, enthousiasme vanuit de creatie van een draagvlak binnen de deelnemen-
deelnemer en support vanuit het management de organisaties. Zo kwam voor een organisatie in
zijn factoren die bij deze drie organisaties tot Sri Lanka het leertraject op zo een goed moment
een succesvol resultaat hebben geleid. Bij de dat er al verschillende ambassadeurs voor sociale
twee minder presterende organisaties lagen een media waren. Aan het einde van het traject heeft

omdat het werkt!

deze organisatie een lijst met voorkeurs tools de deelnemende organisaties aan de slag moeten
gemaakt, en een online component in hun com- kunnen. Zes tot twaalf maanden is zeker nodig
26 municatie strategie verwerkt. om het gebruik van sociale media in een organi-
satie te laten landen.
losmakers

Het kan altijd beter
De skypebijeenkomsten aan het einde van elke Een intrigerende observatie was dat de deel
week waren nog het lastigst. De audioverbindin- nemers bij de evaluatie de face-to-faceweek
gen waren niet altijd ideaal. Zowel met Skype als hoger waardeerden dan het online deel. Bij ons
met een telefoonbrug lukte het niet altijd om een als online trainers was het precies andersom. Als
ideale uitwisseling te hebben. Ook is het jam- online trainer waren we heel enthousiast over
mer dat het buddysysteem niet bij iedereen goed hoe hard mensen in het virtuele traject hebben
heeft gewerkt. Na de face-to-faceweek hebben uitgewisseld en gewerkt. Het is frappant dat deel-
slechts weinig deelnemers aan elkaar coaching nemers het precies andersom benoemen. Ook
en ondersteuning gegeven. De focus lag in eerste zouden we steviger inzetten op de betrokkenheid
instantie op het werk in de eigen organisatie dat van het management: zij zijn een belangrijke
was blijven liggen ... schakel bij het in de praktijk brengen van ontwik-
kelde ideeën over het gebruik van sociale media.
De timing zou ook beter kunnen. De coaching Vragen die we op basis van deze ervaring hebben
was aan het einde van het jaar, precies in een zijn:
periode waarin velen worstelden met deadlines • ou de training in sociale media helemaal
Z
van andere werkzaamheden. De periode van vier online kunnen? Zo ja, hoe?
maanden bleek ook te kort om het veranderings- • elke mogelijkheden zijn er om nog meer
W
traject in de organisatie goed in gang te zetten. de verschillende voordelen van sociale media
Daarom is de groep het jaar daarna doorgegaan te benutten?
met de uitwisseling via een serie webinars. Wat • at maakt het interessant voor het manage-
W
we een volgende keer anders zouden doen, is ment om mee te kijken en aan online uitwisse-
de planning van het coachingtraject. Dat mag ling deel te nemen?
minsten zes maanden duren, als de inzet is dat

Gouden tip
Geef je vóór de face-to-facetraining een online
uitwisseling? Betrek dan ook de collega’s van
de deelnemers in het proces. Dit stimuleert de
discussies en helpt een breder draagvlak in de
organisatie te creëren.

omdat het werkt!
27

losmakers

Social Laat ons iets doen rondom leren met sociale me-
dia! Ja, laat ons een nieuw platform à la Yammer

Learning beschikbaar maken! Zo gezegd, zo gedaan. De
directie is snel overtuigd – ze wil uiteraard niet

Policy achter blijven als organisatie. De start is veelbe-
lovend: diverse medewerkers sluiten zich aan,
maken een profiel en posten wetenswaardige
ervaringen. Maar na een paar maanden zakt het
Elke zandbak heeft een rand enthousiasme weg. Na de eerste golf melden
nodig - aanpak voor een zich nog nauwelijks nieuwe gebruikers aan. Het
social learning policy aantal geposte berichten en reacties loopt sterk
terug. Wat is er aan de hand?
Herkenbaar? De hiervoor geschetste situatie
wat is het komt helaas regelmatig voor. Men laat het toe-
Een gestructureerde aanpak voor de vorming van val beslissen of een initiatief een succes wordt
een Social Learning Policy of niet. Na een korte bloeiperiode sterft een
voor wie mooi initiatief dan in schoonheid. Dat wilden
‘Frisko’ een Food Beverage Company we voorkomen in de organisatie die we in deze
aantal deelnemers casus voorstellen (we geven ze voor de privacy de
Potentieel van 10.000 medewerkers naam Frisko). Dus kozen we ervoor om met social
omdat het werkt!

waarom deze casus learning te beginnen vanuit een goed kader en
De invoering van tools leidt niet zomaar tot social een veranderkundige aanpak: een Social Learning
learning. Daarvoor is een professionele verander- Policy.
kundige aanpak nodig
28 tools Professionalisering als
IBM’s Connection, Twitter, Facebook, LinkedIn, aanleiding
losmakers

blogs Frisko, een bedrijf van voedingsmiddelen, besloot
aantal leden om meer gebruik te maken van sociale media
Onbekend voor professionalisering. Frisko werft continu
rol van de casuseigenaars nieuwe trainees om verzekerd te zijn van een
Adviseur optimale bezetting van de sleutelposities binnen
casus door de organisatie. Vaak stromen deze trainees snel
Ger Driesen | Challenge door naar een eerste leidinggevende functie.
Zij nemen dan deel aan het ‘First time manager
program’– een (trainings)programma dat hen
ondersteunt en ontwikkelt in hun nieuwe rol.
Intussen was volstrekt duidelijk dat deze jonge
medewerkers van hun werkgever verwachten dat
deze professionele voorzieningen beschikbaar
stelt, als het gaat om internetverbinding en een
platform voor samenwerking. Niet als secundaire
arbeidsvoorwaarden of als stoere gadgets, maar
gewoon omdat zij dat soort voorzieningen in hun
dagelijkse leven gebruiken om zaken voor elkaar
te krijgen. Frisko’s HRD-afdeling wilde aan deze
behoefte tegemoetkomen met een online leer-
platform en social learning in de organisatie. Men
wou een situatie zoals in de inleiding geschetst
natuurlijk graag voorkomen, en daarom startte
men met een goede analyse van de situatie:

Omdat het werkt

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à Omdat het werkt

Similaire à Omdat het werkt (20)

Plus de Henk Orsel

Plus de Henk Orsel (20)

Omdat het werkt