Özyeğin University (ÖzÜ) Library’s experience with Discovery Services
Türk Kütüphaneciliğinde Kişisel Arşivleme ve E-LIS Açık Arşivi
1. Türk Kütüphaneciliğinde Kişisel Arşivleme
ve
E-LIS Açık Arşivi
İlkay Holt
E-LIS Türkiye ve Avrupa Bölge Editörü
E-Kaynaklar Kütüphanecisi, Koç Üniversitesi
2. Kapsam
• Bilimsel İletişim Sürecinde Açık Erişim ve Kişisel Arşivleme
• Kişisel Arşivleme Nedir ve Yararları Nelerdir?
• Kişisel Arşivleme Konusunda Kaygılar
• E-LIS Nedir, Özellikleri ve Arşive Doküman Ekleme
• Bilgi Profesyonellerinin Kişisel Arşivlemeye Yaklaşımı ve
Bir Anket Çalışması
2
3. Bilimsel İletişim Sürecinde Açık Erişim
• Bilimsel iletişim sisteminde araştırma sonuçlarının geniş
çevrelere yayımında iki temel sorun bulunmaktadır: fiyat ve
erişim engeli.
• Kütüphaneler için bu sorunlar mali yönü ile koleksiyonun
küçülmesi, erişim engeli ile hizmet kapsamının daralması
anlamına gelir.
• Bilimsel iletişim sürecindeki bu engelleri ortadan kaldırmak
için açık erişim ortaya çıkar.
3
4. Açık Erişim ve Kişisel Arşivleme İlişkisi
• Açık erişim, dijital, çevrimiçi, ücretsiz, telif hakları ve lisans
sınırlamalarının en az düzeyde olduğu bilimsel literatürü
ifade eder. İnternet ve telif hakkı sahibinin izni açık erişimi
olanaklı kılar.
• Açık erişim iki biçimde mümkün:
• Açık erişim dergiler: Altın yol!
• Kişisel arşivleme (self archiving):
Açık arşivler
Kurumsal arşivler
4
5. Kişisel Arşivleme Nedir?
• Kişisel arşivleme, araştırmacıların yayınlarını kişisel web
sayfalarında, üyesi oldukları kurumun açık arşivinde veya
konusal bir açık arşivde herkesin ücretsiz, açık erişimine
sunmalarıdır.
5
6. Kişisel Arşivlemenin Yararı Nedir?
• Geleneksel yayıncılıktaki ticari kaygıların önüne geçilmiş olur.
• Kamu finansmanı ile yapılan bir araştırma yine kamu yararına
kullanılır.
• Makalenin kabulu ile dergide yayınlanması arasındaki zaman (ör. Fen
Bilimleri alanında) artıya çevrilir.
• Okuyucu kitlesi yalnızca ilgili derginin aboneleri ile sınırlı kalmaz.
• Araştırma sonuçları daha geniş kitleye ulaştığından çalışmanın etkisi
artar.
• Yapılan araştırmanın tekrarı önlenir.
• Standartları izleyen bir açık arşiv uzun vadeli korumayı garanti eder.
• Yazara ve kurumuna prestij sağlar, CV oluşturmaya yardımcı olur.
• Bilimsel iletişimin gelişmesine ve güçlenmesine katkı sağlar.
6
7. Açık Erişim Atıf Sayısını Artırıyor
Physics
Sociology
Psychology
Law
Management
Education
Business
Health Sci
Political Sci
Economics
Biology
0 50 100 150 200 250
% increase in citations with Open Access
Range = 36%-200%
(Data: Stevan Harnad and co-workers)
7
8. Kişisel Arşivleme Konusunda Kaygılar
• Telif Hakları
• Araştırmacı çalışmasını elektronik ortama taşıma hakkına sahip
olması; kullandırma biçimlerinin de söz konusu çalışmanın telif
hakları kuralına uygun olması gerekir. Araştırmacılar
çalışmalarının telif haklarını elinde bulundurmaları ya da en
azından ön baskı veya son baskı olarak elektronik ortama taşıma
hakkını saklı tutmaları konusunda teşvik edilmeli.
• Kötüye Kullanım (Plagiarism vb.)
• Çalışmanın başkalarınca kaynak belirtilmeden kendi ürünüymüş
gibi kullanılma tehlikesidir. Ancak açık erişimde çalışmanın
herkesçe ulaşılabilir olması ve çeşitli yazılımlarla artık bu tür
kullanımların tespitinin olanaklı olması bu kaygıyı yersiz
kılmaktadır.
8
9. Yayıncı Kişisel Arşivleme Politikaları
Sherpa/Romeo listesinde kayıtlı
339 yayıncıların %68’i ve dergilerin
%91’i kişisel arşivlemeye yeşil
ışık yakmış durumdadır.
9
11. E-LIS: E-prints in Library and Information Science
• Kütüphane ve Enformasyon Bilimi (LIS) alanında yayınlanmış ya da
yayınlanmamış, bilimsel veya teknik dokümanları içeren, İnternet
üzerinden ücretsiz erişilebilir uluslararası bir açık arşivdir.
• 2003 yılında, RCLIS (Research in Computing, Library and Information
Science) Projesi’nin bir sonucu olarak, İspanyol Kültür Bakanlığı’nın
desteği ile oluşturulmuştur. Hizmet sunucusuna CILEA İtalyan
Konsorsiyumu ev sahipliği yapmaktadır.
• Açık erişim felsefesini LIS alanında uygulamalı biçimde tanıtmayı ve
desteklemeyi amaçlar.
• Eprints açık kaynak kodlu yazılım üzerine kuruludur, açık arşiv inisiyatifi
(OAI) standart ve protokollerine uyumludur, METALIS ve OAIster’de
indekslenir.
• Konu başlıkları olarak JISC Sınıflama Şemasını temel alır.
• İdari, teknik ekipleri ve 42 ülkeden 66 editörden oluşan editör takımı ile
tamamen gönüllü çalışmaya dayalı bir girişimdir.
11
12. E-LIS’e Doküman Ekleme
• E-LIS’e bir yayın dört adımda eklenir.
• İlk yayını eklemeden önce bir kullanıcı kaydı yaratılır.
• Kişi yayınını kendisi arşivler ve yayın editörün çalışma alanına gider.
• Kişi isterse e-mail yolu ile arşivleme yapabilir.
• Dil sınırlaması yoktur ancak İngilizce özet ve anahtar sözcük zorunludur.
• LIS konu alanında yayınlanmış ya da yayınlanmamış, bilimsel iletişim
sürecine girmeye hazır tamamlanmış, her türlü bilimsel ve teknik doküman
kabul edilir.
A Kullanıcısı
A Kullanıcısı
Yazar Çalışma
Yazar Çalışma Editör Çalışma
Editör Çalışma B Kullanıcısı
B Kullanıcısı
Alanı Alanı ARŞİV
ARŞİV
Alanı Alanı
Kullanıcılar...
Kullanıcılar...
12
13. Sayaç Tam metin tarama
Tam metin tarama
Sayaç
Doküman ekleme bilgisi
Doküman ekleme bilgisi
Yardım
Yardım Sorgulama
Sorgulama
E-LIS hakkında
E-LIS hakkında
İstatistikler
İstatistikler
Hizmetler
Hizmetler E-LIS organizasyonu hakkında
E-LIS organizasyonu hakkında
13
16. Sayılarla E-LIS
• 7200 üzerinde doküman
• Afrika (52)
••103kayıtlı kullanıcı
103 kayıtlı kullanıcı
• Amerika (2116)
• Asya (820) 249 Türk yazarlı doküman
249 Türk yazarlı doküman
• Avrupa (4260) •• 148 makale
148 makale
Türkiye (249) •• 50 bildiri
50 bildiri
•• 23 sunum
23 sunum
• Okyanusya (45) •• 1 poster sunum
1 poster sunum
•• 13 tez
13 tez
•• 2 rehber & 2 rapor
2 rehber & 2 rapor
•• 7 kitap bölümü
7 kitap bölümü
•• 1 kitap
1 kitap
16
17. Bilgi Profesyonellerinin Kişisel Arşivlemeye
Yaklaşımı ve Bir Anket Çalışması
• Bilgi profesyonelleri arasında yapılan Ekim 2007 tarihinde yapılan kısa bir
anket tartışma listelerinden dağıtıldı ve anketi 67 kişi yanıtladı.
• Kütüphane ve Bilgi Merkezi Çalışanı %64
• Akademisyen %14
• Lisanüstü Öğrenci %10
• Lisans Öğrencisi %2
• Diğer %10
• Kişisel arşivleme yapmadığını ifade eden %37’lik kesimin nedenleri söyle:
• “Zamanım yok”
• “Konuyla ilgili yeterli bilgim yok”
• “Yayın yapmıyorum” ya da “pek yayınım yok”
• “Kurumumun açık arşivi yok”
• “Güvenilir değil”
17
18. Anket Sonuçları:
• Bu örneklem grubunda katılımcıların kişisel arşivleme yapmakla
yayıncı politikası ile ters düşeceğinden çok araştırmasının kötü
kullanılacağı kaygısının olduğu ortaya çıktı.
• Yayıncı politikası ile ters düşeceğine kesinlikle/katılıyorum diyen
%38’lik kesime karşın, araştırmam kötü kullanılır ifadesine
kesinlikle/katılıyorum diyen %52’lik bir çoğunluk söz konusu.
Yayıncı politikasi ile ters düşerim Araştırmam kötü kullanılabilir
11% 6% Kesinlikle katılıyorum 3% 18% Kesinlikle katılıyorum
19%
13% Katılıyorum Katılıyorum
32%
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kesinlikle katılmıyorum Kesinlikle katılmıyorum
26% 34%
38% Fikrim yok Fikrim yok
18
19. Anket Sonuçları:
• Katılımcıların %93.6’sı, bir yazarın yayınının telif haklarından tamamen
feragat etmeden kullanım ve erişim sınırlarını belirleyebilmesi önemli dedi.
• Bu karşılık yalnızca %48.4’ü “her hakkı saklı” yerine “bazı hakları saklı”
yayın yapmak için “creative commons” gibi lisans sözleşmelerinden
haberdar olduğunu ifade etti.
• %66’lık bir oran ile E-LIS, konu alanımızdaki diğer açık arşivler (ör: DLIST)
arasında kaynak olarak en çok kullanılan oldu.
• E-LIS’in en çok Türkçe içeriğe sahip olması ve içeriğine güvenilirliği
nedeni ile tercih edildiği ortaya çıktı.
• “Düzenlenen kongre/konferans/seminerlerde yer alan sunum, bildiri ve
posterlerin E-LIS'te arşivlenmesini istermiydiniz” sorusuna katılımcıların
%94.3’ü “evet” dedi.
19
20. Son Söz
• E-LIS kurulduğu 2003 yılından beri dünyada, 2004 yılından beri
Türkiye’de başarılı bir gelişme grafiği çizmiştir.
• Aynı konu alanında diğer açık arşivlerden organizasyon modeli, içeriği,
teknik altyapısı ve sunduğu hizmetlerle daha iyi bir konumdadır.
• Bilgi profesyonellerinin E-LIS’i anlamaları ve desteklemeleri, bilgiyi
sağlayan, kullandıran, kimi zaman üreticisi olan kimlikleriyle diğer
alanlarda da bilimsel iletişimi güçlendirecek çalışmalara ön ayak
olmalarını sağlayacaktır.
• Türk Kütüphaneciliği ve Bilgi Dünyası makaleleri arşive düzenli olarak
aktarılmaktadır, eksik sayıların tamamlanması planlanmaktadır.
• Bundan sonra konferans düzenleyicilerle işbirliği içinde olunarak, bildiri
ve sunumların E-LIS’e aktarılmasında daha sistemli bir yol izlenebilir.
20
