2. Mál- og talvandamál
• Hvað er mál- og talvandamál? –
erfiðleikar með tjáningu og
málfarslegan skilning.
• Eðli og umfang málhömlunar segir til
um hversu miklir erfiðleikarnir eru.
3. Frávik í máli og tali
• Börn með frávik í máli geta átt erfitt með að…
–
–
–
–
–
–
hlusta á aðra og halda athygli
tengjast öðru fólki
skilja það sem sagt er við þau
læra og nota ný orð
tengja tvö orð eða fleiri saman í setningar
taka þátt í rökræðum
• Frávik í tali fela í sér að barnið er með…
– framburðarerfiðleika (það ber ekki öll
málhljóðin/stafina rétt og skýrt fram)
– stam (það kemur orðum og setningum ekki eðlilega frá
sér)
– raddveilu (t.d. er röddin stöðugt hás og loftkennd og
barnið þreytist fljótt á að tala)
– óeðlilegan nefhljóm sem gerir talið óeðlilegt áheyrnar
4. Skilgreining – eiga erfitt með að tjá sig
• Málvandamál / alvarlegri – yfirleitt
tengt starfsemi heilans.
– Erfitt með að mynda setningar
– Málfræði röng
– Erfiðleikar við setningamyndun
– Orðaforði fátæklegur
• Talvandamál
– Felur í sér erfiðleika við að bera hljóðin
rétt fram
5. Málhömlun
• Felur í sér skertan málþroska
• Skerðingin nær til bæði skilnings og
tjáningar
• Verklegur og sjónrænn þroski er innan
eðlilegra marka
• Ef barn er með mikla skerðingu í málþroska
sem nær til bæði skilnings og tjáningar =>
þörf fyrir langvarandi aðstoð
6. Tíðni mál- og talvandamála
• 1% barna greinist með mjög alvarlegar
málhamlanir sem felur í sér að barn talar
nánast ekkert.
• 1-3% grunnskólabarna glímir við
málfarslega erfiðleika
• Almennt talað um 3-15% barna eigi við
minna alvarleg mál- og talvandamál að
stríða
• Tölur geta verið mismunandi eftir
skilgreiningum, þ.e. hvað er notað sem
viðmið varðandi málhamlanir
7. Orsakir mál- og talvandamála
• Líffræðilegir þættir – alvarlegar málhamlanir má
alltaf rekja til líffræðilegra þátta.
– Heyrnarskerðing, greindarskerðing og slök hreyfigeta.
• Ytri þættir
–
–
–
–
Slakar málfyrirmyndir
Lítið talað við börn
Talað rangt mál
Tilfinningatengsl
• Sambland af þessu tvennu
– Geta haft víxlverkandi áhrif,
– t,d, greind rétt undir meðallagi, slakt málumhverfi
• => málþroskafrávik.
8. Málþroski og greindarskerðing
• Eru nátengd hugtök – samhljóða
niðurstöður úr málþroska- og
greindarprófum.
• Hæfni til málhæfni og málskilnings er
aldrei meiri en almennur vitsmunaþroski
• Greindarskert barn á að læra það mál
sem nýtist því til tjáningar.
• Vinna þarf með
– Málskilning, orðaforða, setningamyndun, fra
mburð, málfræði og málnotkun.
9. Tengsl málþroska við aðrar raskanir
• Málþroski og heyrnarskerðing:
– Heyrnarskerðing veldur seinkuðum
málþroska
• Málþroski og hreyfiþroski:
– Hreyfingar talfæra áhrif á málþroska en
tengsl við hreyfiþroska eru minni en talið
hefur verið
• Málþroski og hegðun:
– Hegðunarvandamál algeng
– Óskýr í tali => ergileg
– Slakur málskilningur => hegðunarvandkvæði
– Draga sig í hlé => félagslegir erfiðleikar
10. Talerfiðleikar
• Stam
– Smábarnastam
• Framburðargallar
– Hljóð ekki borin rétt fram
• Nefmæli
– Opið nefmæli
– Lokað nefmæli
• Raddvandamál
– Hás eða skræk rödd
11. Þjónusta
• Greining fer fram á
heilsugæslustöðvum, heyrnar- og
talmeinastöð og Greiningarstöð
• Þjálfun fer fram í leikskólum og
grunnskólum.
• Þeir sem sjá um þjálfun barna með málog talvandamál eru
sérkennarar, talmeinafræðingar, sálfræ
ðingar, starfsfólk skólaheilsugæslu og
þroskaþjálfar.
12. Helstu mál- og talmein
1. Málþroskaröskun
2. Framburðarröskun
3. Stam
4. Raddveilur
5. Talþjálfun heyrnarskertra og fólks með kuðungsígræðslu
6. Slök hljóðkerfisvitund
7. Talþjálfun vegna skarðs í góm/vör
8. Talþjálfun vegna tunguþrýstings
9. Málstol (og verkstol)
10. Þvoglumæli fullorðinna (í kjölfar heilablóðfalls eða
sjúkdóma)
• 11. Máltruflanir vegna taugasjúkdóma (Parkinsonssveiki,
MS, MG, MND o.s.frv.) eða slysa (höfuðskaði)
• 12. Kyngingartregða
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
14. Lestrarerfiðleikar
• Hafa margþætt áhrif á möguleika til
náms.
• Hefur áhrif á sjálfsmynd nemenda
• Greina þarf á milli byrjunarerfiðleika í
lestri og sértækra lestrarerfiðleika
• Mikilvægt að greinist snemma til að
koma í veg fyrir neikvæð áhrif á
námsgetu.
15. Tíðni
• Tíðnitölur á reiki – ólíkt birtingarform
• Í grunnskólum er tíðni 7-10%.
• Tölur lægri í framhaldsskólum – af
hverju?
16. Orsakir – er ættgengt
• Rannsóknir hafa beinst að
– Heilastarfssemi, líffræðilegum þáttum og
áhrif erfða og umhverfis.
• Eru truflanir í heilastarfsemi sem leiða
til erfiðleika á afmörkuðum sviðum
• Orsakir líffræðilegar
– má rekja til truflunar í málstöð heilans =>
skert færni við úrvinnslu hljóðrænna áreita
17. Hvað er Dyslexía?
Að eiga í erfiðleikum með orð
• Birtist sem erfiðleikar við úrvinnslu
áreita sem leiðir af sér litla
lestrarfærni sem ekki er hægt að rekja
til lítilla námshæfileika eða annarra
þekktra orsaka.
• Eiga erfitt með að
– greina á milli ólíkra hljóða,
– muna hljóð bókstafa,
– greina orð niður í hljóð
– tengja hljóð saman í orð
18. Hvað er Dyslexía?
• Erfiðleikar með
– Lestur, stafsetningu og ritmál
– Málhljóðin, sundurgreina hljóð
– Fínhreyfingar
– Einbeitingu
– Glósu- og námstækni
– Lestrarhraða
19. Mismunandi skilgreiningar
• Alþjóðasamtök taugalækna
– Dyslexía er veila hjá börnum sem lýsir sér í
því að þau nái ekki færni í lestri, skrift og
stafsetningu þrátt fyrir hefðbundna
kennslu og nægjanlega greind.
• British Dyslexia Association
– Dyslexía er sértækir
námserfiðleikar, birtast í erfiðleikum í
lestri, stafsetningu og meðferð ritaðs máls
og geti verið samfara vandamálum í
stærðfræði. Tengist einkum erfiðleikum við
að ná tökum á ritmáli
20. Hvað er til ráða ?
Beita fjölbreyttum kennsluaðferðum
Kenna nemandanum námstækni
Þjálfa nemanda í minnisaðferðum
Efla sjálfstraust nemanda og trú á eigin
færni
• Gefa þeim aukið svigrúm og meiri tíma,
leggja áherslu á endurtekningar.
• Sýna nemendum skilning
• Veita svigrúm í námsgögnum og prófaaðstæðum þ.e. lengri próftími osfrv.
•
•
•
•