Санжаева Дыжитханда Дондоковна, учитель бурятского языка МОУ Кижингинская СОШ Республики Бурятия

1. Хэшээлэй темэ:
«Мянган жэлэй эгээл эрхим хїн.
Чингис хаанай ћургаалнууд»
Санжаева Дыжитханда Дондоковна,
Х. Намсараевай нэрэмжэтэ
Хэжэнгын дунда hургуулиин
буряад хэлэ ба уран зохеолой багша

2. • «Чингис хаан»
-кинофильмhээ хэhэг

3. Зорилгонууд :
Ћургалгын :
Оролто хэшээлдээ «Чингис хаанай
hургаалнууд» гэћэн темээр ћурагшадай
мэдэсэ їргэдхэлгэ; ћургаал, зарлиг гэћэн
їгэнїїд тухай ойлгосо їгэлгэ.
Хїгжєєлгын :
Їгын баялиг элбэгжїїлхэ; ухаан
бодолыень гїйлгїїлгэ;
коммуникативна шэнжэ шангадхалга;
Хїмїїжїїлгын :
Эхэ ороноо сэгнэхэ мэдэрэлээ
батадхалга; монгол- буряад арадай
тїлєєлэгшэ байћаараа омогорхол,
нэгэдэл, найрамдал гэћэн мэдэрэл
хїмїїжїїлгэ; зохеохы шадабари хїгжєєлгэ.

4. « Хэрбээ дэлхэйн зоной нэгэ
бїлэ мэтэ амгалан болон эбтэй
ажаћуугаа ћаань , би баярлахаб .
Би эдэниие номгодхожо , дэлхэйн
зондо эбтэй болон амгалан байдал
тогтоохо гэжэ шиидээб . Хэрбээ
дэлхэй дээрэ тїрэћэн ганса хїн
бїхы зондо эбтэй болон амгалан
байдал тогтоогоо ћаань , дэлхэйн
арадуудта тэрээнћээ ћайн юун
байхаб ”.
(Чингис хаан ).

5. Чингис хаан
(1155-1227)
Онон голой эрьедэ
тїрэhэн ба їндыhэн байдаг

6. Уйгур монголой
бэшэг

7. hулдэ тэмдэг гу,али символика
Буряад гурэнэй герб, туг

8. Їгэнїїдэй удха дээрэ
ажаллалга
Чингис хаанай “ Их зарлиг”
Засаг- власть
Хуули- закон

9. Чингис хаанай агууехэ засаг
Монголой
нюуса тобшо

10. Чингис хаанай hургаалнууд
«Их засаг»
• Худалаар хэлэхэгїй.
• Хулгайлхагїй.
• Гомдол ушаруулхагїй, тэрэниие огто
мартаха.
• Єєртєєл адляар дїтынгєє хїндэ дурлаха.
• Бурханда зорюулћан дасан дугангуудые,
тэндэ ћуудаг албатадые хїндэлхэ.
• Урбагшадые їхэлєєр хэћээхэ.
• Аха хїнїїдые, їгытэй ядуу зониие хїндэлхэ.
• Архи дарћа ћарадаа 3 дахинћаа їлїїгээр
уухагїй.
• Ућа руу гї, али їнэћэ шандаруу дээрэ
шээћэн хїн алуулха зэргэтэй.
• Бата бэхи, хатуу нарин байлгаћаа гїрэн тїрэ
эбтэй, хїсэн тїгэс байдаг.

11. Проектно ажал
1-дэхи б ї лэг
«Эдеэнэйнгээ ћайниие
їгэћэн , эћэ тооћыетнай
арилгаћан , энэ хїл
дээрэтнай табижа , хїнэй
зэргэдэ гаргаћан эмгэн
ћайхан эхэеэ бї
мартагты ”.

12. 2-дохи б ї лэг
• «Ядарћан хїнэй хажуугаар
тућалангїй гараћан хїнэй
унажа ябаћан мори абажа
хэћээ, їтэлћэн їгырћэн,
їншэрћэн хїндэ тућалха,
тућалангїй гараћан хїниие
хэћээхэ».

13. 3-дахи б ї лэг
• “Хэрбээ хїн нїхэд болоо
хадаа бэе бэедээ
найдаха зэргэтэй ”.

14. Проектно ажалай шатанууд :
• « Их зарлиг » сооhоо 3
hургаалнууд
хубаагдажа ї гтэнэ .
Даабари :Тус ћургаалнуудай гол удхые
тайлбарилжа їгэхэ , зураг зураха ,
найруулга бэшэхэ , эдэ їгэїїдтэ таараха
онь hон їгэнїїдые олохо .
• Проектоео хамгаалга.
• Бэе бэеынгээ ажал сэгнэлтэ

15. IV шата : Бэхижїїлгэ . Дїн
гаргалга . Мїнєє танда ерэхэдээ, нюуса бэшэг
асарhан байнаб. Хараябди, эндэмнай юун гээшэб?
Энэ бэшэг соо карта, тиигээд элдэб даабаринууд..
Тус карта дээрэ Чингис хаанай ябаћан тїїхын харгы зам
тэмдэглэхэ даабари. (Карта компьютераар харуулха)
Энэ бэшэгээ хэшээл бїхэндєє хэрэглэхэдээ, картаар
хїдэлжэ, асуудалнуудтань харюусахат. Єєрынгєє
шадабарияа дээшэлїїлхэ аргатай байхат. Бэшэгнай хэдэн
бїлэгћєє бїридэнэ.
Мїнєє хамтын даабари дїїргэе. (саарћан дээрэ
хубааха)
1.Зон гэжэ їгын синоним - .рад
2.Їргэн ехэ тала дайда- .лас
3.Миллион- .ая
4. Олзо, бариша- .шаг
5.Хоридойн ехэ хїбїїнэй нэрэ- .алзууд
(Ш алгаха)

16. Хэшээлэй тобшолол
•Тобшолол їхибїїд гаргаха : * Мїнєє
хэшээлэй эпиграфай гол асуудалда
харюу їгэхєєр болообди гэжэ ћананаб .
* Юуе зарлиг гэжэ нэрлэнэб ?( самбарта
бэшээтэй )
* Чингис хаанай холбоотой їйлэ хэрэгїїд
тухай хэлэгдэћэн замай карта зураг
дээрэ ажаллалга
Чингис хаанай эзэмдэhэн

17. Тобшолол
«Хэрбээ дэлхэйн зоной нэгэ бїлэ
мэт э амгалан болон эбт эй
аж аћуугаа ћаань, би баярлахаб. Би
эдэниие номгодхож о, дэлхэйн зондо
эбт эй болон амгалан байдал
т огт оохо гэж э шиидээб. Хэрбээ
дэлхэй дээрэ т їрэћэн ганса хїн бїхы
зондо эбт эй болон амгалан байдал
т огт оогоо ћаань,дэлхэйн арадуудт а
т эрээнћээ ћайн юун байхаб”.
(Чингисхаан. )

18. V шата : Гэрэй даабари тухай
мэдээсэл .
Энэ картаяа абагты, удаадахи
хэшээлдээ асархат . Чингис
хаанай , монголшуудай урданай
ажаћуудал , тїїхын зам энэ карта
дээрээ тэмдэглэхэт . Эзэн
Чингисэй баатаршалга танда
жэшээ боложо їгэхэ гэжэ
ћанагдана .

19. Чингис хаан