Contenu connexe
Similaire à Gariin avlaga (20)
Gariin avlaga
- 1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллах
арга зүй
Ч.Жаргал /БМДИ-ийн арга зүйч/
Оршил:
Орчин үеийн нийгмийн сэтгэл судлалын салбарт “Хүмүүнлэг сэтгэл судлал”- ыг
шинэ дэвшилтэт хандлага гэж үзэж байна. Хөгжил бүрийн цаана чадвар байна
гэдгийг сурган хүмүүжүүлэх ухаан болон хүмүүнлэг сэтгэл судлалд онцлон тусгадаг
аж. Энэ онолын томоохон төлөөлөгч болох Карл Роджерс,Абрам Маслоугийн үзэл
баримтлалыг хэдий тойм ч өргөн агуулгаар нь ойлговол хамгийн үнэт зүйл нь “Хүний
дотоод төрөлх чанар” бөгөөд хүн төрөхдөө өөрийгөө бүрэн илтгэн харуулах хүсэл
тэмүүлэлтэй, өөрийн бүх боломж бололцоогоо хөгжүүлэхэд зайлшгүй хүрэлцэх хүч
чадалтай төрдөг , мөн хүний суурь хэрэгцээг хангаснаар өөрийгөө хүндэтгэх,
илэрхийлэх нөхцөл бүрддэг гэж үзжээ. Мөн сэтгэлзүйч Х.Гарднерийн оюун ухааны
чадамжийн онол ч бий.
.... Шинэ зууны боловсролын хандлага бүх нийтийн боловсрол хүртээмжтэй,
тасралтгүй, уян хатан,хүмүүнлэг, нээлттэй, ардчилсан байх зарчмыг баримтлахын
зэрэгцээ суралцагчийн аливаа ялгааг үл харгалзан боловсрол эзэмшин хөгжих тэгш
боломжоор хангахад чиглэгдэж байна.... /Тэгш хамруулан сургах арга зүй УБ 2008
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн боловсролын асуудалд анхаарч хандаж
ирсэн түүхэн тойм/ Энэ нь хүн бол өөрийн давтагдашгүй мөн чанар, хөгжлийн
хэмжүүртэй хэдий ч .... хэмжиж хязгаарлахын аргаггүй туйлын өвөрмөц их хүч,
багтаамж, дүр төлөв,утга учир агуулсан агуу ертөнц .../Ц.Балхжав 2001 Хүн та хэн
бэ хуудас 15.../ гэж тодорхойлон өгүүлсэнээс харахад сэтгэлзүйчдийн онол үзэл
баритлалыг тусгай хэрэгцээт боловсролын шинэчлэлд зайлшгүй залгамжлан авч
хэрэгжүүлэх шаардлагатай нь тодорхой байна. Үүнийг бичигч би хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхдийг сургах, хөгжүүлэх нийгэмшүүлэх арга зүйд сэтгэлзүйн үүднээс
хандан, хүний хөгжлийн онолуудад суурилан сургалт хүмүүжлийн ажлыг зохион
байгуулах нь чухал болох талаар авч үзэхийг оролдлоо.
Нэг: Тусгай хэрэгцээт боловсролын хөгжлийн үе шат түүний сурган
сэтгэлзүйн онцлог
Хүн төрөлхтний түүхэнд тусгай хэрэгцээт боловсролын тогтолцоо,хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхдийн боловсролын асуудлыг хоѐр зуун тавин жилийн түүхтэй таван
үе шаттай хэмээн үздэг байна.
Үүнд:
Тусгаарлах үе: Мухар шүтлэгийн уршгаар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг лус
савдагийн хорлол, бурхны гэсгээл гэж ад шоо үзэн гадуурхан шоовдорлох үе
Халамжлах үе: Боловсрол мэргэжил дорой, амьжиргааны түвшин доогуур хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүнийг онцлон анхаарч, наад захын хэрэгцээг хангахын тулд зөвхөн
асран халамжлах ѐстой гэж үзэж байв.
Нөхөн сэргээх үе: Нөхөн сэргээх эмчилгээ, боловсрол нийгмийн байр сууриа олж
авах, бие хүний чадвараа хөгжүүлэх бололцоог буй болгож эхэлсэн
Интеграцчилах үе: Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг адил тэгш боломжоор хангаж
нийгмийн амьдралд бүрэн дүүрэн оролцуулах чиг хандлага
Тэгш хамруулах: боловсрол нийгмийн харилцаанд эрүүл хүмүүсийн хамт адил тэгш
оролцоог чухалчлан үзэж эхэлсэн.
Энэ түүхэн үечлэлийг тоймлон боловсролын системийн хүрээнд авч үзэхэд
доорх зураглалаар илэрхийлдэг.
- 2. 1. Бие даасан хэсэг 2. Системийн нэг хэсэг 3. Эн тэнцүү хэсэг
Монголын тусгай хэрэгцээт боловсролын хөгжлийн чиг хандлага түүний сурган
сэтгэлзүйн онцлог
Уламжлалгүй шинэчлэл гэж байдаггүй
Бие даасан хэсэг :
1962 оноос эхлэн тусгай сургуулийн хүрээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг
тусгаарлан сургаж эхэлсэн байна Тусгайлан сургах арга нь хөгжлийн бэрхшээлтэй
хүүхдийн оношлогоо,засан сайжруулах нөхөн сэргээх ,сувилан засах үйл явц нэгдмэл
тэдний боловсролын болоод эрүүл мэнд хөдөлмөр амралт, хоол хүнсний асуудлыг
цогцоор шийдвэрлэж байсан.
Системийн доторх хэсэг:
Оюун ухааны хөнгөн хэлбэрийн хом сдолтой, харах сонсох эрхтний согогтой
тулах эрхтний болон хөдөлгөөний бэрхшээлтэй хүүхдийг интеграцчилан сургах үйл
явц . Манай улс боловсрол эзэмших тусгай хэрэгцээний тухай 1994 оны
Саламанкогийн мэдэгдэлд нэгдсэн бөгөөд ХБХ-ийг ердийн бага сургуульд сургах
тусгай хэрэгцээт боловсролын Данидагийн төслөөр эхэлж байв.
Эн тэнцүү хэсэг:
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг боловсролд тэгш хамруулан сургах
хөтөлбөр”-ийг 2003 онд баталсан. Хүүхэд бүр боловсролд хувилбарт хэлбэрээр
бүрэн хамрагдах,хүүхдийг боловсролд тохируулах бус харин боловсролыг хүүхдийн
онцлог хэрэгцээнд тохируулах,сургууль нээлттэй, ээлтэй хүүхэд төвтэй орчин
байх,хүүхэд бүрийн хөгжлийн түвшинг харгалзан өөр өөр аргыг хэрэглэх ,адил тэгш
харилцааг эрхэмлэн ХБХ-ийг өөртөө итгэх итгэл үнэмшилтэй сэтгэлийн тэнхээтэй
болгон төлөвшүүлэхэд анхаарах шаардлага гарсаар байна.
Хоёр: Хүүхдийн дотоод төрөлх чанарыг эрхэмлэн,чадварт нь суурилсан
сургалтыг зохион байгуул
Оршил хэсэгт өгүүлсэн хүмүүнлэг сэтгэлзүйчдийн онол үзэл баримтлалыг
үндэслэн сурагчдыг хөгжүүлэх ганцаарчилсан хөтөлбөр боловсруулан ажиллахад
онцгой анхаарч ажиллах шаардлагтай байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн
“Дагнасан ур чадвар” / Хөгжлийн бэрхшээлийн төрөл хүнд хөнгөн хэлбэрийг
харгалзан хүүхэд бүрт тохирсон арга зүйгээр аливааг бие даан гүйцэтгэх чадвар/ -
ыг хөгжүүлэхэд улс орнууд сургалтын аргаа чиглүүлж байна.
- 3. Амеркийн сэтгэлзүйч Х.Гарднер ...Оюун ухаан гэдэг нь бие даасан долоон өөр
чадамжийг агуулна. Эдгээр нь бие даасан өөр өөрийн онцлог бүхий хэв шинжүүдийг
үүсгэдэг. Хэв шинж тус бүр нэг хүнд заавал жигд хөгжсөн байх албагүй... байдаг гэж
тодорхойлжээ. /Сэтгэл судлал УБ 2001 он хуудас 182/
Оюун ухааны бие даасан хэв шинж
Хэл ярианы оюун ухаан
Хөгжмийн оюун ухаан
Математик логикийн оюун ухаан
Орон зайн оюун ухаан
Биеийн хөдөлгөөн тэнцвэрийн оюун ухаан
Хүмүүс хоорондын харилцааны оюун ухаан
Өөр лүүгээ дотогш чиглэсэн оюун ухаан
Эдгээр хэв шинжийг ялангуяа оношлогоо ажиглалтын үед түлхүү анхаарах
хэрэгтэй юм. Үүнийг хэрэгцээ, сонирхол, авьяас,сэтгэцийн үйлийн илрэх чиглэл
/эктраверт, интроверт/-ийг хүртэл харгалзан үзэх нь чухал юм. Гэтэл бид
хүүхдийн эмгэг согогт хэт анхаарч, тэдний бэрхшээлийн ерөнхий хандлагаар
хандаад, тэдэнд байх төрөлх олон чадамжуудыг анзааралгүй орхидог тал бий.
Нэрт эрдэмтэн Л.Выготскийн боловсруулж дэвшүүлсэн хөгжлийн онолоор нэн
товчхон хэлэхэд... Бие даан хийж гүйцэтгэж чадах, гэхдээ өөрт нь хэрэгцээгүй,
эсвэл төдийлөн сонирхолгүй зүйлийг аливаа хүнээр ялангуяа хүүхдээр удаан
хугацаагаар хийлгэвэл хийлгэх гэж оролдвол хөгжил нь саардаг, сатаардаг,
улмаар залхдаг, залхуурдаг... гэжээ. Иймд хүүхдийн төрөлх чанар, суурь хэрэгцээ,
төрмөл чадварын талаар багш бид хамгийн түрүүнд анхаарах хэрэгтэй байна.
Тусгай хэрэгцээт боловсролыг бид бэрхшээлийн төрлөөр, ерөнхий сургалтын чиг
хандлагаар явуулж байгаа, боломж нөхцөл нь ч ийм байна.
Бид хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд тэдний эцэг эхэд ямар хэрэгцээ байгаад
тулгуурлан сургалтын агуулга, хөтөлбөрийг хэдэн цагаар, юуг нь илүү, харин
алийг нь амьдрах арга ухаан болгон хөгжүүлж болох тийм уян хатан боловсролын
үйлчилгээг үзүүлэх нөхцлийг хамтдаа боловсуулах цаг үе ирсэн. Хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн онцлог, сонирхол авьяаст түшиглэн тэднийг
хөгжүүлэхдээ:
Хичээлд хамрагдах сурагчид, тэдний эцэг эх, анги удирдсан багшаас /орцын/
судалгаа тодорхойлтыг авах
Сургалтын арга, агуулга, хөгжлийн хүргэх төвшинг баримжаалан
ганцаарчилсан хөтөлбөр боловсруулах
Хүүхдэд байгаа давуу хэв шинжид тулгуурлан сургалтыг зохион байгуулах
арга зүйгээ сонгох боловсруулах
Хэрэгжүүлэх хөтөлбөрөө сурагчийн эцэг эх, анги удирдсан багш болон заах
аргын нэгдэл секц зэрэгт танилцуулж хамтарч ажиллах
Гурав: Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд тэднийг боловсролд тэгш хамруулан
сургах нь
1989 онд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага (НҮБ)-ын Ерөнхий Ассемблейгаар
Хүүхдийн эрх, эрх чөлөөний тухай "Хүүхдийн эрхийн конвенц"-ийг баталсан ба
түүнээс хойш гарсан олон улсын баримт бичиг, тунхаглалуудад хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхэд залуучуудад боловсрол олгох, тэдний эрхийг хамгаалах, нийгэм
хамт олон дунд нь нийгэмшүүлэх талаар онцлон заасан билээ. Энэ конвенцийн 23
дугаар зүйлд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд бүрэн дүүрэн аз жаргалтай амьдрахын
тулд тэдэнд дэмжлэг тусламж, халамж үйлчилгээ хэрэгтэйгээс гадна сурч боловсрох
эрх эдлэх, дээд зэргээр өөртөө итгэх, улмаар нийгмийн интеграцчилалд тэгш эрхээр
- 4. бүрэн ханган оролцуулах буюу оролцох эрхтэй гэж заасан байдаг. Иймээс хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг боловсролд тэгш хамруулан сургах нь дэлхийн болоод улс
орнуудын чухал асуудлын нэг улам бүр болсоор байна.
Боловсролын хувьд:
Бүхий л хүүхдийг боловсролд тэгш хамруулах асуудал нь хүүхдийн онцлог
ялгаанд тохирсон заах арга зүй, сургалтын хувилбарт хөтөлбөр боловсруулж,
хүүхэд бүрт үр өгөөжтэй байхад анхаарах хэрэгцээ шаардлага урган гарсаар байна.
2.Нийгмийн харилцааны хувьд:
Бүх хүүхдийг тэгш хамруулан сургаснаар харилцан ялгаатай талуудад хандах
хандлагыг өөрчилж, шударга бөгөөд ялгаварлан гадуурхах үзлээс ангид нийгмийг
бий болгохын үндэс суурийг бүрдүүлнэ.
3.Эдийн засгийн хувьд:
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулсан тусгай цэцэрлэг, сургуулиудыг
орон нутаг бүрт бий болгох боломжгүй харин хувьсах зардлын ялгамж, багшийн
цалин урамшууллын хөшүүргээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг боловсролд
тэгш хамруулан сургах нь эдийн засгийн ач холбогдолтой.
Хилийн чанад дахь Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн (OECD)
олон улсын байгууллага дараах нэгдсэн ангиллыг санал болгосон байна. Үүнд:
Категори А: Disabilities: буюу эрхтэн тогтолцооны органик гаралтайтөрөлхийн
болон олдмол эмгэгтэй, олон улсын эмнэлзүйн ангилалд заагдсан хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхдийг хамруулан ойлгох ба хүүхдийн өвчин, эмгэгийн онцлог нь
боловсролын тусгай хэрэгцээг тодорхойлдог гэж үздэг. Энд олон улсын DSM-IV
ангиллалд багтаж буй эмгэг, өөрчлөлттэй хүүхдийг хамруулна. Категори А-ийн
хүрээнд 2-14 эмгэгийг улс орнуудад хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Оюуны болон
үүргийн чадвараа алдах 9 төрлийн эмгэгийг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг.
Үүнд:
1. Autism- Аутизм
2. Visual Impairment including blindness- Харааны бүрэн алдагдлыг хамрах харааны
бүх төрлийн гэмтэл, үүргийн алдагдал
3. Deafness- Сонсголын бүрэн алдагдал
4. Deaf-Blindness- Хараа-сонсголын чадамжийн хам алдагдал
5. Hearing impairment- Сонсох үүргийн алдагдал
6. Mental retardation/ Intellectual - Оюунухааны хөгжлийн бэрхшээл
7. Multiple disabilities- Оюун ухааны хөгжлийн бэрхшээлтэй хосолсон хам шинж
8. Orthopedic impairment- Тархины саажилт
9. Speech or Language impairment- Ярих чадамжийн алдагдал
Категори В: Difficulties гэдгийн дор суралцагч болон орчны хоорондын харилцаанд
гарах өөрчлөлтөөс хамааран үр дүнтэй дасан зохицох, орчноосоо суралцах үйлийн
бэрхшээлийг дагуулах сэтгэлийн хөдөлгөөн, зан үйлийн өөрчлөлттэй хүүхдийг
хамруулан ойлгоно.
Үүнд:
1. Emotional disturbance- Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө зохицуулах чадвар алдах
2. Other health impairment- Архаг өвчин, эрүүл мэндийн улмаас орчноо бүрэн танин
хүртэх чадамжийн алдагдал / эпилепси, цусны өвчин гэх мэт /
- 5. 3. Specific learning disability- Сурах үйлийн бэрхшээл / бичих, унших, тоо бодох
чадвар алдагдах, анхаарлын өөрчлөлт, өөрийгөө илэрхийлэх чадвар алдагдах
гэх мэт.
4. Traumatic brain injury- Тархины олдмол гэмтлээс үүсэх сэтгэцийн өөрчлөлт
5. Архаг өвчин, эрүүл мэндийн улмаас орчноо бүрэн танин хүртэх чадамжийн
алдагдал / эпилепси, цусны өвчин гэх мэт /
6. Сурах үйлийн бэрхшээл / бичих, унших, тоо бодох чадвар алдагдах, анхаарлын
өөрчлөлт, өөрийгөө илэрхийлэх чадвар алдагдах
Жишээ болгон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн онцлог, сонирхол авьяаст
түшиглэн сургалт зохион байгуулах зарим арга зүйгээс танилцуулъя.
Унших бичихийн / Дислексия, Дисграфия/ бэрхшээлтэй сурагчидтай
ажиллахдаа:
Энгийн хэрнээ сонирхолтой аргуудыг хэрэглэн тэднийг уйдааж залхаахгүйгээр
сургахад анхаарч ажиллах нь зүйтэй.
.... А овогтой О 2-р ангидаа унших чадвар эзэмшихээр хичээллэсэн. Сурагч О
дуучин Бат-Эрдэнийн дуунд дуртай, нэлээд дууны аяыг сайн мэдэх хэдий ч үг
дутуу, заримыг ямар ч хамаагүй үг хэрэглэн дуулна. Багшийн тодорхойлсноор ...
авиа үсэг тогтоосон боловч холбож унших чадвар сул, анхаарал тогтворгүй,
хөдөлгөөн ихтэй ... Ажиглалтаар сэтгэцийн үйлийн илрэл гадагшаа, хөгжмийн
мэдрэмж сайтай, дуулах сонирхолтой нь тодорхой байв.
Дуртай дуучны дууны үгийг цуглуулан холбон уншиж сурахаар эхэлсэн.
Өөрийнх нь сонирхол байсан учраас унших болон хуулан бичих чадвар богино
хугацаанд эзэмшсэн.
Нөгөө талаас хөгжлийн бэрхшээлийн төрлөөс шалтгаалан тодорхой онцлог
чадварыг хөгжүүлэх боломжууд байдаг байна. Жишээлбэл хараагүй хүмүүс
мэдрэмжээ дотогш чиглүүлэн бариа заслын онцгой чадвар эзэмших,/ Японы аммо
масаж /дүлий хүмүүс зураг чимэглэлийн хэв шинжээ хөгжүүлэн амжилт олох,
саажилттай хүмүүс тэнцвэр хөдөлгөөнд ялалт гаргах, оюуны бэрхшээлтэй хүмүүсийг
дагнасан ур чадвараар хөгжүүлэх зэргийг дурьдаж болно.Энэ нь оршилд
тэмдэглэсэн хүн өөрийгөө илэрхийлэх, хөгжүүлэх хүч боломжтой төрдгийг, сургах
сурах үйлийг дагнасан ур чадвар , амьдрах арга ухаан болгон хөгжүүлж болдгийг,
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсээ нийгмийн идэвхтэй, орлоготой иргэн болгон
төлөвшүүлж байгаа жишээ юм. Цаашид тусгай боловсролын шинэчлэл,сургалтын
агуулга арга зүйг боловсронгуй болгохдоо :
Хүний хөгжлийн талаас шинжлэх ухаанч хандах
Багшлах боловсон хүчний хүн шинжин таних, судлаач хэв шинжийг
хөгжүүлэх
Суурь чадварт тулгуурлан Дагнасан ур чадвар бүхий иргэн сургаж
төлөвшүүлэх
Сургалтын орчинг сайжруулж, аюулгүй байдлыг ханган боловсролын
үйлчилгээг чанаржуулах
Сургалт, дадлага, үйлдвэрлэлийг бий болгон ХБХ-ийг тасралтгүй
суралцах, цаашдаа хөдөлмөр эрхлэх, орлого олох боломжийг цогцоор
бүрдүүлэх
- 6. Тусгай хэрэгцээт боловсролын асуудлаарх хамтын үйл ажиллагаа, арга
туршлагын нэгдлийг хангах үйл ажиллагааг шинэчлэлийн бодлого
зохицуулалтад чиглүүлэн тусгах шаардлага зүй ѐсоор урган гарч байна.
Ашигласан ном гарын авлага
1. Сэтгэл судлал УБ 2001
2. Бие хүний сэтгэл зүйн онолууд УБ
3.Ц.Балхаажав Хүн та хэн бэ УБ 2001
4.Г.Батцэнгэл Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сурган, сэтгэлзүйн зарим асуудал УБ
2007
5.Г.Эрдэнэ-Очир Ерөнхий дидактикийн үндэс УБ 1995
6. Тэгш хамруулан сургагч багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөр УБ 2008
7.Боловсрол судлал сэтгүүл 2006/03, 2006/05, 2008/03
8. Сэтгэлзүйн боловсрол сэтгүүл 2008/4