4. PËRMBAJTJA
Hyrje ...............................................................................................5
Model plani mësimor .....................................................................6
Tema: evolucioni i modelit të atomit .........................................35
Tema 1.8 Shpërndarja e elektroneve në atom............................50
Tema 1.10 Jonet e thjeshta dhe të përbëra...............................50
Tema 1.12 Ushtrime përmbledhëse ............................................51
Sistemi periodik ...........................................................................55
Tema 2.2 Ndërtimi i sistemit periodik .......................................56
Tema 2.4 Valenca e elementeve ..................................................59
Tema 2. Ushtrime të zgjidhura Për valencën ..........................64
Tema 2.6 Elektronegativiteti i elementeve ..............................65
Tema 2.7 Ndryshimi i vetive të elementeve dhe. Ushtrime ......68
Test simestral ...............................................................................83
KIMIA
Test vjetor .....................................................................................87
3
5.
6. HYRJE
Ky libër i përgatitur nga autorët vjen në ndihmë të mësuesve, të cilët do të zbatojnë
programin lëndor të kimisë së klasës së 10-të. Në këtë libër është parashikuar të jepen: tre
komponentë të rëndësishëm për mësuesin:
a) model plani mësimor i kompozuar nga autorët
b) objektivat për çdo temë mësimore
c) programi lëndor i miratuar nga MASH-i (vendosur në fund të librit)
Bazuar në këto komponentë janë përgatitur:
a) module mësimore për zhvillimin e një teme mësimore, një projekti, një ore
përsëritje etj.
b) ushtrimet e zgjidhura të çdo teme mësimore për disa nga kapitujt
c) model testi simestral
d) model testi vjetor
KIMIA
5
7. Kreu I.
MODEL PLANI MËSIMOR – KIMIA 10
Orë gjithsej:
j 72 orë
Sugjerohen të ndahen si më poshtë:
Teori 36 orë
Ushtrime 8 orë
Detyra eksperimentale 9 orë
Përsëritje 10 orë
Projekte, punë kërkimore studimore dhe ese 5 orë
(Në tekstin mësimor janë dhënë një sërë temash për projekte, ese, punë kërkimore studimore (referat), e cila
nënkupton dhe diskutimin në klasë, por mësuesi mund ti zëvendësojë ato me tema të tjera në përputhje
me mundësitë dhe nevojat e nxënësve ose sipas mendimit të tij.)
Teste 4 orë
Në fund të çdo kreu është vendosur një model testi me temën “Të vlerësojmë njohuritë” (mësuesi vendos se
në fund të cilit kre e sheh të arsyeshme të zhvillojë një test të tillë. Ai mund të zhvillojë dy teste kontrolli
njohurish të përgjithshme: atë simestral dhe atë vjetor, orët e të cilave i merr nga testet e kreut ose nga
ushtrimet.
Modelet i këtyre testeve janë pasqyruar në librin e mësuesit)
Theksojmë se është mësuesi ai që vendos se si do ti shpërndajë orët e projekteve dhe testeve, ndërsa orët
H WMHUD MDQs Ws SODQLÀNXDUD QJD DXWRUsW Qs ED]s REMHNWLYDYH Ws SURJUDPLW 1s WDEHOsQ H PsSRVKWPH QJD
autorët janë sugjeruar orët për njohuri të reja dhe ato të përpunimit, të cilat janë me përafërsi, mbasi
PsVXHVL PXQG Ws QGsUKMs Qs SODQLÀNLPLQ H WUH 'XKHW WKHNVXDU VH PLGLV WUH QXN ND QGRQMs NXÀ Ws SUHUs
absolut, mbasi dhe gjatë marrjes së njohurive të reja brenda një temë mësimore mësuesi përpunon njohuri
të marra nga një ose disa orë më parë për të arritur tek konceptet e reja.
KIMIA
6
8. Orë detyra Orë Orë Orë Orë Përpunim
Kreu Orë teorike Orë ushtrime Total
eksperimentale
p ese projekt
p j përsëritje
p j test njohurish
j
3
I 8 2 - 1 - 2 - 13
1 4
II 6 1 2 - 1 2 13
(kreu I+II)
( )
1 3
III 7 1 2 - - 2 13
simestral
2
IV 6 2 2 - 1 1 - 12
1 4
V 5 1 2 1 - 2 12
(
(kreu V)
)
1 (simestral
VI 4 1 1 1 - 1 9 3
ose vjetor)
j )
Total 19
3–6 8 9 3 2 10 4 72
orë
Substancat dhe
Nr. Kreu Temat Synimet e programit
mjetet ndihmëse
I. Kreu 1 1. 1 Ndërtimi i atomit Tabela e sistemit 1. programi synon në:
1. 2 Evolucioni i modelit të periodik, tabelat a) pajisjen e nxënësve me njohuri,
Struktura e atomit krahasuese të modeleve shprehi, aftësi rreth koncepteve kryesore
atomit atomike sipas Tomsonit, të kreut 1 si: elektron, proton, neutron,
1. 3 Elementi kimik. Masa e
Radhërfordit dhe Borit atom, element kimik, numri i masës,
atomit
Orë në total 13 Modele izotopesh të el masë atomike e krahasuar, masa molare,
1. 4 Izotopet e një elementi dhe izotop, masë molare mesatare, numra
vetitë e tyre. kuantikë, orbital s, px, py, p
Teori 8 orë
1. 5 Numrat kuantikë
Ushtrime 2 orë
7
KIMIA
9. 8
KIMIA
Substancat dhe
Nr. Kreu Temat Synimet e programit
mjetet ndihmëse
1. 6 Ushtrime të zgjidhura në ementeve të ndryshme, jon i thjeshtë, jon i përbërë etj..
Orë përpunim lidhje me numrat kuantikë model i shpërndarjes së b) zhvillimin aftësive intelektuale.
njohurish: (përpunim i njohurive elektroneve në atomet Nxënësi argumenton zgjidhjet e
Përsëritje 2 orë teorike) e elementeve, diagrami situatave, problemave, ushtrimeve,
ese 1 orë i Aufbaut, modelet e GLDJUDPDYH JUDÀNsYH Ws WUDMWXDUD Qs
1. 7 Orbitalet atomike
orbitaleve s, px, py, pz tekst
1. 8 Shpërndarja e elektroneve c) zhvillimin shprehive dhe aftësive
në atom Hartat e koncepteve, të praktike në:
1. 9 Ushtrime të zgjidhura mbi cilat janë në materialin I) realizimin e një projekti,
shpërndarjen e elektroneve në lëndor të trajtuara sipas II) shkrimin e një eseje,
atom temave përkatëse ,,,
10. VKSMHJLPLQ H VNHPDYH GKH ÀJXUDYH
(përpunim i njohurive teorike) Modelet e atomeve ilustruese në tekst.
1. 10 Jonet e thjeshta dhe të Na, K, Mg, Ca,
përbëra modelet e joneve të
tyre, të ndërtuara me
1. 11 Ushtrime mbi formimin e
plastelinë,etj.
joneve të thjeshta (orë përsëritje
për formulat elektronike të
atomeve dhe joneve)
1.12 Përsëritje bazuar në
hartën e koncepteve
1. 13 Ese: Struktura e lëndës
. 3 Stru tura
II. Kreu 2 2.1 Evolucioni i tabelës periodike 0RGHOH NODVLÀNLPL 1. programi synon në:
Periodiciteti të elementeve të a) pajisjen e nxënësve me njohuri,
perceptuara shprehi, aftësi rreth koncepteve kryesore
të kreut 2
11. 2. 2 Ndërtimi i sistemit periodik
d dk nga shkencëtarë të b
b) shpjegimin dhe interpretimin
d
Orë në total: 13 2. 3 Metalet dhe jometalet. ndryshëm e ligjit periodik, sistemit periodik,
Ndryshimi i rrezes atomike në rrezes atomike, valencës, potencialit
Teori 6 orë sistemin periodik. të jonizimit, afërsisë për elektronin,
elektronegativitetit etj..
2.4 Valenca e elementeve.
Ushtrime 1 orë
Ndryshimi i saj në sistemin
Tabela dhe skema të c) zbatimin i rregullave të përcaktimit
periodik
Detyrë përshkruara në tekst: të valences për elementet e grupeve A
eksperimentale 2. 5 Ushtrime të zgjidhura për tabela periodike, tabela dhe B
2 orë valencën e valencave, tabela e
(përpunim i njohurive variacionit te rrezes, G
12. LGHQWLÀNLPLQ H QGUVKLPHYH Ws
Orë përpunim teorike) potencialit të jonizimit, valencave të elementeve sipas grupeve,
njohurish: 2. 6 Elektronegativiteti i elektronegativitetit,etj.. p.sh.: I A dhe IB, VA dhe VB etj..
elementeve
Përsëritje 2 orë 2. 7 Ndryshimi i vetive të e) demonstrimin me shembuj të vetive
Projekt 1 orë elementeve dhe vetive të të elementeve si dhe ndryshimin e vetive
Test 1 orë përbërjeve të tyre në perioda të përbërjeve të tyre në perioda dhe
dhe grupe grupe, bazuar në strukturën elektronike
të atomeve të elementeve dhe vendin që
2. 8 Përsëritje: Parashikimi i
ata zenë në sistemin periodik.
vetive të elementeve në bazë
të vendit në sistemin periodik
f) formimin i shprehive dhe aftësive në
(duke kujtuar ndërtimin e zgjidhjen e ushtrimeve
sistemit periodik -interpretimin e të dhënave dhe
rezultateve të zgjidhjes.
9
KIMIA
13. 10
KIMIA
Substancat dhe
Nr. Kreu Temat Synimet e programit
mjetet ndihmëse
2. 9 Detyrë eksperimentale: Reagentë për g) zhvillimin shprehive dhe aftësive
Ndryshimi i vetive të kryerjen e detyrave praktike në:
elementeve në perioda dhe eksperimentale të
grupe, radha e aktivitetit, hetimi përshkruara në tekst
i kationeve dhe anioneve I) kryerjen e eksperimenteve,
2. 10. Detyrë eksperimentale:
Sjellja e oksideve dhe acideve II) realizimin e një projekti,
2. 11 Projekt: Roli i
,,,
14. VKSMHJLPLQ H VNHPDYH GKH ÀJXUDYH
elementeve kimike në
ilustruese në tekst.
organizmin e njeriut
Pajisje të përshkruara
2.12 Përsëritje kreu bazuar në në detyrat
hartën e koncepteve eksperimentale
2.13. Test “Të vlerësojmë
njohuritë” (test për kreun e
parë dhe të dytë)
III. Kreu 3 3. 1 Njohuri të përgjithshme Skema të thjesha të 1. Programi në këtë kre synon në:
Lidhja kimike mbi lidhjet kimike. Lidhja jonike lidhjes jonike, kovalente
apolare, polare, a) shpjegimin dhe interpretimin e
Orë në total: 13 3. 2 Lidhja kovalente bashkërenditëse të bëra veçorive të lidhjeve kimike, shkaqeve që
QJD Q[sQsVLW Qs ÁHWD çojnë në formimin e tyre
Teori: 7 orë /LGKMHW VKXPsÀVKH format.
15. 3. 4 Karakteri i lidhjeve
k d Modele (të b
d bëra b
b) interpretimin e f
forcave që b
bëjnë të
Ushtrime: 1 orë kimike me plastelinë) të mundur realizimin e lidhjeve kimike
3. 5 Lidhja bashkërenditëse strukturave të Luisit
për O2, N2, HCl, c) përcaktimin e lidhjes jonike, kovalente
3. 6 Përsëritje: Veçoritë
Detyrë CH4, H2S, CO2, apolare dhe polare, asaj bashkërenditëse,
e lidhjeve kimike.
eksperimentale: PCl3, CCl4 etj, për të lidhjes sigma dhe pi në shembuj të
Ngjashmëritë dhe ndryshimet
2 orë demonstruar llojet e ndryshëm
midis tyre.
lidhjeve kimike.
Orë përpunim 3. 7 Strukturat e Ljuisit d) vënien në dukje të shkaqeve që çojnë
njohurish: ( ushtrime) në formimin e kristaleve dhe rrjetave
3. 8 Shtytja e çifteve elektronike Modele molekulash kristalore
Përsëritje 2 orë dhe vendosja e atomeve në të realizuara me kunja
Test kreu ose molekula druri, mjete plastike, e) interpretimin e karakterit të lidhjes
simestral 1 orë 3 . 9 Forma gjeometrike e apo plastelinë me kimike në përbërje të ndryshme
molekulave dhe polariteti i tyre ngjyra, ku të tregohen f) përshkrimin e ngjashmërive dhe
llojet e lidhjeve dhe ndryshimeve midis tipave të lidhjeve
3. 10 Detyrë eksperimentale:
plotësimi i okteteve dalluese
Modelet e molekulave
elektronike, të
3. 11 Detyrë eksperimentale: përcaktohen çiftet g) modelimin e strukturave të Ljuisit për
Përftimi i disa substancave lidhëse dhe vetjake. molekula me lidhje kovalente apolare
me lidhje jonike dhe matja e dhe polare, bazuar në formimin e oktetit
polaritetit të tretësve elektronik
3.12 Përsëritje kreu bazuar Vizatime të formave
në hartën e koncepteve dhe gjeometrike të h) përcaktimin e formës gjeometrike
ushtrimet e zgjidhura molekulave të H2O, të molekulës së një përbërje, bazuar në
3. 13 Testin “Të vlerësojmë NH3, BF3, CH4 etj.. të teorinë e shtytjes së çifteve elektronike
njohuritë” bëra me kompjuter
Shënim: mund të bëhet edhe
testi simestral
KIMIA
11
16. 12
KIMIA
Substancat dhe
Nr. Kreu Temat Synimet e programit
mjetet ndihmëse
Pajisje dhe b
P ji j dh substanca të
ë i) zhvillimin shprehive dhe aftësive
h illi i h hi dh f ë i
përshkruara në detyrën praktike në
eksperimentale VKSMHJLPLQ H VNHPDYH GKH ÀJXUDYH
ilustruese në tekst.
Kreu 4 4. 1 Tretësirat e elektroliteve dhe Elektrolite dhe Programi në këtë kre synon në:
Acidet dhe joelektroliteve joelektrolite, tabelë me
bazat 4. 2 Grada e shpërbashkimit shembuj a) dallimin e vetive të acideve dhe bazave
elektrolitik. Forca e acideve dhe
Orë në total 12 bazave Modele strukturash b) shpjegimin e vetive të acideve dhe
me plastelinë ose sfera bazave si dhe njehsimin e njëvlerësve
4. 3 Konstantja e
Teori: 6 orë plastike me ngjyra (Ea, Eb, Ek)
shpërbashkimit elektrolitik
të shpërbashkimit të
4. 4 Reaksionet jonike në acideve dhe bazave
Ushtrime 2 orë tretësirat ujore të elektroliteve
Detyrë eksperi- 4. 5 Produkti jonik i ujit (Ku) Tabelë e formulave të c) vënien në dukje të formulave të
mentale: dhe treguesi hidrogjenor (pH) njehsimit të njëvlerësve njehsimit të gradës së shpërbashkimit,
2 orë 4. 6 Ushtrime të zgjidhura. të acideve, bazave dhe produktit jonik të ujit, pH dhe pOH, Ka
Njehsimi i pH në tretësirat acide kripërave të përgatitura dhe Kb
dhe bazike Qs ÁHWD IRUPDW QJD
Orë përpunim 4. 7 Hidroliza e kripërave nxënësit (me lapsa me
njohurish: ngjyra
4. 8 Ushtrime të zgjidhura.
Njëvlerësit e acideve, bazave,
Përsëritje 1 orë kripërave.
Projekt: 1orë
17. 4. 9 Detyrë eksperimentale: d
d) zhvillimin shprehive dhe aftësive
d f
Titullimi acido-bazik praktike në:
4. 10 Detyrë eksperimentale:
përgatitja e tretësirave me I) zgjidhjen e ushtrimeve
përqendrim molar e normal
II) kryerjen e eksperimenteve,
4. 11 Përsëritje kreu bazuar në
hartën e koncepteve dhe në
III) realizimin e një projekti
ushtrimet testit
“Të vlerësojmë njohuritë”
4. 12 Projekt: Ujërat natyrore
dhe shfrytëzimi i tyre
IV. Kreu 5 5.1 Reaksionet kimike. Shpejtësia Skemat e tekstit, Programi në këtë kre synon në:
Kinetika ki- e reaksioneve kimike JUDÀNsW H GKsQs Ts a) perceptimin e konceptit të shpejtësisë
mike 5.2 Ndikimi i përqendrimit mund të ndërtohen në së një reaksioni
të reaktantëve në shpejtësinë ÁHWD IRUPDW PH
Orë në total: 12 e reaksionit kimik. Teoria e plastelinë me ngjyra, b). shpjegimin dhe interpretimin e
goditjeve. ose të modelohen në ndikimit të faktorëve në shpejtësinë e
Teori: 5 orë kompjuter. reaksionit,
5.3 Ndikimi i temperaturës në
shpejtësinë e reaksionit kimik.
c) evidentimin ( nxjerrjen në pah) të rolit
Energjia e aktivizimit
Ushtrime: 1 orë Mekanizmi i reaksionit të energjisë së aktivizimit në formimin e
5.4 Faktorë të tjerë që ndikojnë mund të demonstrohet kompleksit aktiv
në shpejtësinë me modele të
Detyrë përgatitura nga nxënësit
Eksperimentale me plastelinë ose
2 orë
KIMIA
13
18. 14
KIMIA
Substancat dhe mjetet
Nr. Kreu Temat Synimet e programit
ndihmëse
e reaksionit ki ik Katalizatorët
k i i k k K li
kimik. sfera plastike, po k h
f l ik k kështu d id i i
d) evidentimin e rolit të k li
d li katalizatorit
i
5.5 Punë kërkimore dhe kompleksi aktiv në mjaft procese industriale
studimore(referat): Roli i
enzimave në organizmat e e) shpjegimin e mekanizmit të një
gjalla reaksioni kimik
( tek bimët dhe njeriu)
5.6 Ushtrime të zgjidhura mbi Pajisje dhe substanca të f) shfrytëzimin e njohurive rreth
Orë përpunim shpejtësinë e reaksioneve kimike përshkruara në detyrat mekanizmit të një reaksioni kimik me
njohurish: dhe faktorët që ndikojnë në të eksperimentale qëllim përcaktimin e shpejtësinë së tij
Punë kërkimore 5.7 Mekanizmi i reaksionit kimik
studimore( ese 5.8 Përsëritje: Interpretimi g) vënien në dukje të ndikimit të
ose referat) 1 L JUDÀNsYH Ts WUHJRMQs mekanizmit të reaksionit në shumë
orë marrëdhëniet midis procese industriale dhe biologjike
Përsëritje 2 orë shpejtësisë së reaksionit dhe
Test 1 orë IDNWRUsYH Ts QGLNRMQs Qs Ws
5.9 Detyrë eksperimentale:
Ndikimi i faktorëve në K
19. LQWHUSUHWLPLQ H JUDÀNsYH Ts
shpejtësinë e reaksionit kimik tregojnë varësinë e shpejtësisë nga
5.10 Detyrë eksperimentale: faktorët që ndikojnë në të
Ndikimi i temperaturës dhe
katalizatorit në shpejtësinë e
reaksionit kimik L
20. VKSMHJLPLQ H VNHPDYH GKH ÀJXUDYH
5. 11 Përsëritje kreu bazuar ilustruese në tekst
në hartën e koncepteve dhe
ushtrime me alternativa të
zgjidhura
5.12 Test kreu “ Të
vlerësojmë njohuritë”
21. V. Kreu 6 6. 1 Reaksionet e b
Shembuj sistemesh Programi në këtë kre synon në:
Ekuilibri paprapësueshme dhe të homogjene dhe
prapësueshme KHWHURJMHQH PH ÀJXUD a) dallimin e reaksioneve të
kimik
6. 2 Konstantja e ekuilibrit dhe ose nga informacione të prapësueshme nga ato të
Orë në total 9 marra nga interneti. paprapësueshme
ligji i ekuilibrit kimik
6. 3 Konstantja e ekuilibrit
Teori: 4 orë b) përcaktimin e veçorive të sistemeve
në sistemet homogjene dhe
homogjene dhe heterogjene
heterogjene
Ushtrime 1 orë 6. 4 Zhvendosja e ekuilibrit
Detyra kimik Shembuj ekuilibrash c) interpretimin e ligjit të ekuilibrit
eksperimentale: 6. 5 Ndikimi i temperaturës kimike dhe biologjike në kimik
1 orë dhe i trysnisë në gjendjen natyrë si: qarkullimi i ujit,
e ekuilibrit kimik + dhe i dyoksidit të karbonit, i d) shpjegimin e parimit Lë Shatëlje
ushtrimet e zgjidhura të faqes azotit, homeostaza tek
Orë përpunim
182- 183 gjallesat etj.. e) vënien në dukje të ndikimit të
njohurish:
6. 6 Punë kërkimore faktorëve si temperatura, përqendrimi
Përsëritje 1 orë Material shtesë të marrë dhe trysnia në zhvendosjen e
studimore
Punë kërkimore nga interneti ose nga ekuilibrit kimik
( ose projekt) zbatimi i
ose projekt: 1 burime të tjera mbi f) zhvillimin shprehive dhe aftësive
parimit Lë Shatëlje
orë ndotjen e ambientit dhe praktike në:
6. 7 Detyrë eksperimentale:
Test 1 orë hollimin e shtresës së I) zgjidhjen e ushtrimeve
ndikimi i faktorëve në
ozonit. II) kryerjen
zhvendosjen e ekuilibrit kimik
Pajisje dhe substanca të eksperimenteve
6.8 Përsëritje kreu bazuar përshkruara në detyrën
në hartën e koncepteve dhe eksperimentale
ushtrime të ndryshme të
kreut
6. 9 Testi vjetor
KIMIA
15
22. 16
KIMIA
Objektivat sipas temave mësimore
Kreu I Struktura e atomit
Nr. Tema mësimore Objektiva. Në fund të këtij kreu nxënësija
1.1 Ndërtimi i atomit ‡ 9s Qs GXNMH SsUSMHNMHW H VKNHQFsWDUsYH SsU ]EXOLPLQ H EUHQGsVLVs Vs DWRPLW
‡ SsUVKNUXDQ HNVSHULPHQWDOLVKW ]EXOLPLQ H JULPFDYH SsUEsUsVH Ws DWRPLW
‡ DQDOL]RQ VKNDTHW H GHYLMLPLW RVH MR Ws WUH JMDWs OsYL]MHV Qs WXELQ NDWRGLN
‡ WUHJRQ VH FLODW JULPFD X TXDMWsQ HOHNWURQH SURWRQH QHXWURQH
‡ OLVWRQ YHoRULWs H oGR JULPFH SsUEsUsVH Ws DWRPLW
‡ YOHUsVRQ NRQWULEXWLQ H VKNHQFsWDUsYH Qs VWXGLPLQ H PDWHULHV
1.2 Evolucioni i modelit të ato- ‡ WUHJRQ VH LGHWs PEL PRGHOLQ H DWRPLW QXN NDQs THQs JMLWKPRQs Ws QMsMWD GKH Ws SDQGU-
mit shueshme
‡ SsUVKNUXDQ SsUSMHNMHW H YD]KGXHVKPH Ws VKNHQFsWDUsYH SsU SHUFHSWLPLQ H PRGHOLW Ws DWRPLW
‡ SsUVKNUXDQ HNVSHULPHQWLQ H 5DGKsUIRGLW
‡ DQDOL]RQ UH]XOWDWHW H HNVSHULPHQWLW Ws 5DGKsUIRGLW
‡ VKSMHJRQ SVH UUH]HW DOID OsYL]LQ Qs GUHMWLPH Ws QGUVKPH NXU WDNRMQs ÁHWsQ H DULW
‡ SsUNXÀ]RQ KLSRWH]DW VLSDV 5DGKsUIRUGLW GKH VLSDV %RULW
krahason perceptimet e Radhërfordit dhe Borit mbi modelin e atomit
‡ YL]DWRQ PRGHOHW H DWRPHYH Ws SURSR]XDU QJD 7RPVRQL 5DGKsUIRUGL GKH %RUL
‡ OLVWRQ QGUVKLPHW PLGLV WUH
‡ Q[MHUU SsUIXQGLPH Ts YsUWHWRMQs VH DWRPL VLSDV %RULW sVKWs Ps L TsQGUXHVKsP VH DWRPL VLSDV
Radhërfordit dhe Tomsonit.
‡ WUHJRQ VH o·QGRGK PH HOHNWURQHW NXU NDORMQs QJD QMs QLYHO Ps ODUJ EsUWKDPsV Qs QMs QLYHO Ps
afër saj dhe anasjelltas
‡ 3sUNXÀ]RQ QMs SRUFLRQ HQHUJMLH
23. 1.3. Elementi kimik. Masa e ‡ SsUJMLWKsVRQ VH DWRPL sVKWs HOHNWURDVQMDQsV
atomit ‡ SsUNXÀ]RQ QXPULQ DWRPLN HOHPHQWLQ NLPLN QXPULQ H PDVsV
‡ GDOORQ YHoRULWs H QMs HOHPHQWL NLPLN QJD DWR Ws QMs HOHPHQW WMHWsU
‡ SsUNXÀ]RQ QMsVLQs NDUERQLNH VL QMsVL H PDVsV Vs NUDKDVXDU
‡ QMHKVRQ QXPULQ H PDVsV GKH PDVsQ H NUDKDVXDU Qs VKHPEXM Ws QGUVKsP
1.4 Izotopet e një elementi dhe ‡ SsUNXÀ]RQ L]RWRSLQ
vetitë e tyre ‡ OLVWRQ L]RWRSHW H QMs HOHPHQWL NLPLN GKH YHoRULWs H WUH
‡ VKSMHJRQ QGUVKLPHW GKH QJMDVKPsULWs PLGLV L]RWRSHYH Ws QMs HOHPHQWL
‡ QMHKVRQ PDVsQ PHVDWDUH Ws HOHPHQWLW GXNH X QLVXU QJD L]RWRSHW H WLM
‡ SsUPEOHGK Qs QMs WDEHOH Ws GKsQD SsU L]RWRSHW H GLVD SUHM HOHPHQWHYH Ps Ws QMRKXU
1.5 Numrat kuantikë ‡ SsUVKNUXDQ QLYHOHW HQHUJMHWLNH VLSDV VKNDOOsV Vs UULWMHV Vs HQHUJMLVs
‡ PRGHORQ DWRPLQ PH VKWDWs QLYHOH HQHUJMHWLNH
‡ WUHJRQ VH RUELWDW H OHMXDUD VLSDV %RULW HPsUWRKHQ QLYHOH HQHUJMHWLNH
‡ OLVWRQ YHoRUL Ws QLYHOLW HQHUJMHWLN L FLOL SsUFDNWRKHW QJD QXPUL NXDQWLN WKHPHORU ´Qµ
24. VL ODUJs-
sia nga bërthama, simbolizimi, energjia, numri maksimal i elektroneve etj.
‡ 3sUVKNUXDQ GKH YHoRULWs H QXPUDYH Ws WMHUs NXDQWLNs ´ O P PVµ
‡ .RPSR]RQ QMs WDEHOs NX Ws YHQGRVHQ PDUUsGKsQLHW Ws Q O P PV
‡ QMHKVRQ YOHUDW H QXPUDYH NXDQWLNs Q O P PV SsU HOHNWURQHW Ts QGRGKHQ Qs QLYHOH QsQQLYHOH
e gjendje energjetike të ndryshme
‡ NUDKDVRQ OsYL]MHQ H HOHNWURQLW UUHWK EsUWKDPsV GKH UUHWK YHWHV PH OsYL]MHQ H 7RNsV UUHWK 'LHO-
lit dhe rreth vetes
‡ SsUVKNUXDQ VSHNWULQ H DWRPLW Ws KLGURJMHQLW
‡ 9sQs Qs GXNMH SsUIXQGLPHW H Q[MHUUD QJD VKNHQFsWDUsW Qs ED]s Ws NsWLM VSHNWUL
KIMIA
17
25. 18
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva. Në fund të këtij kreu nxënësija
1.6 Ushtrime të zgjidhura në lidhje ‡ DSOLNRQ ODUPL PHWRGDVK Qs ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH
me numrat ‡ ]EDWRQ QMRKXULWs WHRULNH Qs SsUFDNWLPLQ H YOHUDYH Ws QXPUDYH NXDQWLNs
kuantikë ‡ YOHUsVRQ QsSsUPMHW ]JMLGKMHYH Ws VDNWD Ws XVKWULPHYH SsUYHWsVLPLQ H QMRKXULYH WHRULNH
1.7 Orbitalet atomike ‡ SsUNXÀ]RQ RUELWDOLQ DWRPLN
‡ LQWHUSUHWRQ QDWUsQ YDORUH GKH NRUSXVNXODUH Ws HOHNWURQLW
‡ WUHJRQ VKHPEXM RUELWDOHVK DWRPLNH
‡ YL]DWRQ RUELWDOHW V GKH S
‡ PRGHORQ DWR PH SODVWHOLQs RVH PH WROORPEDFH
‡ OLVWRQ YHoRULWs H WUH
1.8 Shpërndarja e elektroneve në ‡ SsUVKNUXDQ SDULPHW GKH UUHJXOODW Ts ]EDWRKHQ Qs VKSsUQGDUMHQ H HOHNWURQHYH Qs DWRP
atom ‡ VKSMHJRQ VL IXQNVLRQRQ GLDJUDPL L $XIEDXW
‡ DQDOL]RQ QLYHOHW HQHUJMHWLNH QsQQLYHOHW HQHUJMHWLNH GKH RUELWDOHW DWRPLNH VLSDV UDGKsV Vs
mbushjes me elektrone
‡ WUHJRQ DIWsVLQs PEDMWsVH Ws WUH
‡ VKNUXDQ IRUPXODW HOHNWURQLNH GKH NRQÀJXULPHW HOHNWURQLNH Ws DWRPHYH Qs SsUSXWKMH PH UUHJ-
ullat dhe parimet( për 1-20 elementet e para)
‡ VNLFRQ KDUWsQ H NRQFHSWHYH SsU QGsUWLPLQ H DWRPLW
‡ QGsUWRQ JUDÀNs WDEHOD VNHPD Ts WUHJRMQs OLGKMHQ H NRQFHSWHYH PLGLV WUH
1.9 Ushtrime të zgjidhura mbi ‡ ]EDWRQ UUHJXOODW GKH PHWRGDW Qs VKNULPLQ H IRUPXODYH GKH NRQÀJXULPHYH HOHNWURQLNH
shpërndarjen e elektoneve në ‡ NUDKDVRQ IRUPXOD HOHNWURQLNH Ws DWRPHYH Ws HOHPHQWHYH Ws QMs SHULRGH RVH Ws QMs JUXSL
atom ‡ HYLGHQWRQ QJMDVKPsULWs GKH QGUVKLPHW PLGLV WUH
26. 1.10 Jonet e thjeshta dhe të për- ‡ 3sUNXÀ]RQ MRQHW H WKMHVKWD
bëra ‡ 7UHJRQ VL IRUPRKHQ MRQHW H WKMHVKWD
‡ 6KNUXDQ IRUPXODW HOHNWURQLNH Ws GLVD MRQHYH Ws WKMHVKWD
‡ .UDKDVRQ IRUPXOsQ HOHNWURQLNH Ws MRQLW PH DWs Ws DWRPLW SsUNDWsV
‡ +DUWRQ QMs OLVWs PH GLVD MRQH Ws WKMHVKWD
‡ 0RGHORQ PH SODVWHOLQs DWRPH GKH MRQH Ws WKMHVKWD
1.11 Ushtrime mbi formimin ‡ =EDWRQ QMRKXULWs WHRULNH SsU VKNULPLQ H IRUPXODYH HOHNWURQLNH Ws MRQHYH Ws WKMHVKWD GKH DWs
e joneve të thjeshta (orë të atomeve përkatëse
përsëritje) ‡ .UDKDVRQ IRUPXODW HOHNWURQLNH Ws WUH
1.12 Përsëritje bazuar në hartën e ‡ 3sUPEOHGK Qs QMs WDEHOs Ws GKsQD SsU HOHNWURQLQ SURWRQLQ GKH QHXWURQLQ
koncepteve ‡ /LVWRQ QXPUDW NXDQWLNs
‡ 7UHJRQ YOHUDW H WUH
‡ +DUWRQ QMs WDEHOs SsU PEOHGKsVH SsU QXPUDW NXDQWLNs GKH YOHUDW H WUH
‡ ,OXVWURQ PH VKHPEXM VKSsUQGDUMHQ H HOHNWURQHYH Qs DWRPHW H HOHPHQWHYH =
27. ‡ 6KNUXDQ IRUPXODW HOHNWURQLNH GKH NRQÀJXULPHW HOHNWURQLNH Ws GLVD HOHPHQWHYH
‡ .UDKDVRQ L]RWRSHW H QMs HOHPHQWL
‡ 9L]DWRQ IRUPDW H RUELWDOHYH DWRPLNH
‡ .RPSR]RQ QMs PRGHO KDUWH NRQFHSWL
1.13 Ese me temë: Struktura e ‡ REMHNWLYDW L SsUFDNWRQ PsVXHVL RVH PHUUHQ JDWL QJD WHNVWL NLPLD IDTH
lëndës ose një temë tjetër që
mund të zgjidhet nga nxënësit
ose mësuesi
KIMIA
19
28. 20
KIMIA
Kreu II Periodiciteti
Nr. Tema mësimore Objektiva.
2.1 Evolucioni i tabelës periodike
‡ OLVWRQ GLVD QJD HOHPHQWHW Ps Ws SsUGRUVKsP Qs DQWLNLWHW
‡ SsUVKNUXDQ SsUSMHNMHW H VKNHQFsWDUsYH SsU NODVLÀNLPLQ H HOHPHQWHYH
‡ SsUNXÀ]RQ OLJMLQ SHULRGLN Ws IRUPXOXDU QJD 0HQGHOHMHYL
‡ LQWHUSUHWRQ QGUVKLPHW Ts LX EsQs NsWLM IRUPXOLPL Qs ED]s Ws VWUXNWXUsV Vs DWRPLW
2.2 Ndërtimi i sistemit peri- ‡ VKSMHJRQ QGsUWLPLQ H VLVWHPLW SHULRGLN
odik ‡ WUHJRQ SHULRGDW GKH JUXSHW Qs VLVWHPLQ SHULRGLN
‡ DQDOL]RQ SHULRGDW H PsGKD GKH Ws YRJOD JUXSHW $ GKH %
‡ Ys Qs GXNMH o·WUHJRQ QXPUL L JUXSLW GKH QXPUL L SHULRGsV
‡ OLVWRQ HOHPHQWH Ws QMs JUXSL GKH QMs SHULRGH
‡ GDOORQ YHoRUL Ws NsWUH HOHPHQWHYH Qs SHULRGs GKH Qs JUXS
‡ WUHJRQ QJMDVKPsULWs GKH QGUVKLPHW H HOHPHQWHYH Ws QMs JUXSL GKH Ws QMs SHULRGH
‡ SsUJMLWKsVRQ VH HOHPHQWHW H QMs JUXSL VKIDTLQ YHWL Ws QJMDVKPH SRU MR Ws QMsMWD
‡ NODVLÀNRQ HOHPHQWHW Qs EOORTH VLSDV YHoRULYH Ws WUH
2.3 Metalet dhe jometalet. ‡ SsUVKNUXDQ PHWDOHW GKH MRPHWDOHW GXNH X QLVXU QJD YHoRULWs H WUH
Ndryshimi i rrezes atomike ‡ Ys Qs GXNMH JUXSLQ H JD]HYH Ws SORJsWD VL SMHVs SsUEsUsVH H VLVWHPLW SHULRGLN
në sistemin periodik. ‡ WUHJRQ YHQGLQ H PHWDOHYH GKH MR PHWDOHYH Qs VLVWHPLQ SHULRGLN
‡ SsUNXÀ]RQ UUH]HQ DWRPLNH
‡ LOXVWURQ PH VKHPEXM QGUVKLPLQ H UUH]HV Qs SHULRGD GKH JUXSH
‡ DUJXPHQWRQ SVH QGRGK N QGUVKLP
‡ ]EDWRQ QMRKXULWs WHRULNH Qs ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH SsU SsUFDNWLPLQ H UUH]HV DWRPLNH Ws QMs
elementi
2.4 Valenca e elementeve. ‡ SsUVKNUXDQ NXSWLPLQ H WHUPLW YDOHQFs
Ndryshimi i saj në sistemin ‡ VKSMHJRQ VL SsUFDNWRKHW YDOHQFD SsU HOHPHQWHW H JUXSHYH $ GKH JUXSHYH %
periodik ‡ MHS VKHPEXM Ws SsUFDNWLPLW Ws YDOHQFsV Qs HOHPHQWH Ws QGUVKPH
‡ NUDKDVRQ YDOHQFsQ Qs JMHQGMHQ WKHPHORUH GKH YDOHQFsQ Qs JMHQGMH Ws QJDFPXDU SsU QMs HOHPHQW Ws
caktuar
‡ WUHJRQ YDULDFLRQLQ H YDOHQFsV Vs HOHPHQWHYH Qs VLVWHPLQ SHULRGLN
29. 2.5 Ushtrime të zgjidhura për va- ‡ ]EDWRQ Qs ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH Ws JMLWKD UUHJXOODW WHRULNH Ts NDQs Ws EsMQs PH SsUFDNWLPLQ H
lencën valencave të një elementi
‡ YOHUsVRQ ]EDWLPLQ H WUH Qs ED]s Ws ]JMLGKMHV Vs VDNWs Ws XVKWULPLW
2.6 Elektronegativiteti i el- SsUNXÀ]RQ SRWHQFLDOLQ H MRQL]LPLW GKH HQHUJMLQs H DIULVs SsU HOHNWURQLQ
ementeve ‡ WUHJRQ VL QGUVKRQ SRWHQFLDOL L MRQL]LPLW GKH DIsULD SsU HOHNWURQLQ Qs SHULRGDW GKH JUXSHW H
sistemit periodik
‡ Ys Qs GXNMH VH SsU Ws YOHUsVXDU NDUDNWHULQ H HOHPHQWHYH SsUGRULP HOHNWURQHJDWLYLWHWLQ
‡ LOXVWURQ PH VKHPEXM QGUVKLPLQ H YOHUDYH Ws HOHNWURQHJDWLYLWHWLW Qs SHULRGD GKH JUXSH Qs
sistemit periodik
2.7 Ndryshimi i vetive të ele- ‡ DQDOL]RQ QGUVKLPLQ H YHWLYH Ws HOHPHQWHYH EUHQGD QMs SHULRGH GKH EUHQGD QMs JUXSL
menteve dhe vetive të për- ‡ SsUJMLWKsVRQ VL QGUVKRMQs YHWLWs PHWDOLNH QJD H PDMWD Qs Ws GMDWKWs GKH QJD ODUW SRVKWs Qs
bërjeve të tyre në perioda dhe sistemin periodik
grupe ‡ WUHJRQ PH DQs Ws VKHPEXMYH QGUVKLPLQ H YHWLYH Ws SsUEsUMHYH Ws IRUPXDUD QJD HOHPHQWHW H
një periode dhe një grupi
‡ NRPSR]RQ QMs WDEHOs NX SDUDTHW NsWR QGUVKLPH
2.8 Përsëritje: Parashikimi i ‡ SsUFDNWRQ Ts YHWLWs H QMs HOHPHQWL MDQs Qs YDUsVL Ws PDGKsVLVs Vs UUH]HV DWRPLNH Ws WLM GKH Ws
vetive të elementeve në strukturës së nivelit të jashtëm elektronik
bazë të vendit në sistemin ‡ ]JMLGK XVKWULPH JMDWs Ws FLODYH DQDOL]RKHQ YHWLWs H QMs HOHPHQWL RVH Ws GLVD HOHPHQWHYH GXNH X
periodik nisur nga vendi qe ata kanë në sistemin periodik
‡ NUDKDVRQ HOHPHQWHW SsUEsUMHW H Ws FLOsYH VKIDTLQ YHWL ED]LNH DFLGH DPIRWHUH
‡ KDUWRQ QMs OLVWs PH HOHPHQWH SsUEsUMHW H Ws FLOsYH VKIDTLQ YHWL ED]LNH DFLGH GKH DPIRWHUH
KIMIA
21
30. 22
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva.
2.9 Detyrë eksperimentale: Ndry- ‡ GHPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW QGUVKLPLQ H YHWLYH Ws HOHPHQWHYH Qs SHULRGD GKH JUXSH Qs
shimi i vetive të elementeve sistemin periodik
në perioda dhe në grupe në ‡ WUHJRQ QsSsUPMHW HNVSHULPHQWHYH UDGKsQ H DNWLYLWHWLW Ws PHWDOHYH GKH MRPHWDOHYH
sistemin periodik ‡ NUHQ HNVSHULPHQWDOLVKW KHWLPLQ H NDWLRQHYH GKH DQLRQHYH Qs SsUEsUMH Ws QGUVKPH
‡ VKNUXDQ EDUD]LPHW H UHDNVLRQHYH Ws KHWLPLW Ws DQLRQHYH
2.10 Detyrë eksperimentale: Sjellja ‡ GHPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW VMHOOMHW H RNVLGHYH DFLGHYH GKH ED]DYH Qs WUHWsVLUDW H WUH XMRUH
e oksideve, acideve dhe baza- ‡ Ys Qs GXNMH QsSsUPMHW HNVSHULPHQWLW NDUDNWHULQ DPIRWHU Ws SsUEsUMHYH Ws DOXPLQLW
ve në tretësirat e tyre ujore. ‡ VKSMHJRQ DUVHW H VKIDTMHV Vs YHWLYH DPIRWHUH Ws SsUEsUMHYH Ws GLVD HOHPHQWHYH GXNH L OLGKXU
me vendin që elementet kanë në sistemin periodik
2.11 Projekt: Roli i elementeve ‡ 2EMHNWLYDW PHUUHQ QJD IDTH
kimike në organizmin e
njeriut
2.12 Përsëritje kreu bazuar në ‡ SsUGRU VNHPD WDEHOD PRGHOH GHPRQVWUXHVH SsU Ws WUHJXDU QGsUWLPLQ H VLVWHPLW SHULRGLN
hartën e koncepteve ‡ OLVWRQ NRQFHSWH NoH
‡ VKSMHJRQ NXSWLPLQ H WUH
‡ NRPSR]RQ KDUWD Ws YRJOD NRQFHSWL SsU NUHXQ PH SMHVs Ws VKNsSXWXUD SsU NRQFHSWHW ED]s VL
perioda, grupe, valencë, potencial jonizimi, afri për elektronin, elektronegativitet etj,
‡ YHQGRV VKHPEXM GKH PRGHOH Qs KDUWDW H YRJOD
‡ OLGK SMHVsW H YHoDQWD SsU Ws IRUPXDU KDUWsQ H SORWs Ws NRQFHSWHYH
2.13 Test: Të vlerësojmë njo- ‡ =EDWRQ QMRKXULWs H NUHXW , GKH ,, Qs ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH
huritë ‡ 9OHUsVRQ QMRKXULWs QsSsUPMHW ]JMLGKMHYH Ws VDNWD GKH Ws JDEXDUD
31. Kreu III Lidhja kimike
Nr. Tema mësimore Objektiva
3.1 Njohuri të përgjithshme mbi ‡ DUJXPHQWRQ SVH IRUPRKHQ SsUEsUMHW NLPLNH
lidhjet kimike. Lidhja jonike ‡ 3sUNXÀ]RQ OLGKMHQ NLPLNH
‡ SsUNXÀ]RQ SsUEsUMHW PROHNXODUH GKH SsUEsUMHW MRQLNH
‡ MHS VKHPEXM SsUEsUMHVK PROHNXODUH GKH MRQLNH
‡ Ys Qs GXNMH Ts Qs IRUPLPLQ H OLGKMHYH NLPLNH PDULQ SMHVs HOHNWURQHW YDOHQWRUH
‡ VKSMHJRQ IRUFDW H OLGKMHV NLPLNH MRQLNH
‡ WUHJRQ PHNDQL]PLQ H IRUPLPLW Ws OLGKMHV MRQLNH PH VKHPEXM Ws WKMHVKWs
‡ VKSMHJRQ IRUPLPLQ H MRQHYH Ws WKMHVKWD SR]LWLYH GKH QHJDWLYH
‡ SsUNXÀ]RQ OLGKMHQ MRQLNH
‡ VKSMHJRQ VL IRUPRKHQ UUMHWDW NULVWDORUH
‡ SsUNXÀ]RQ HQHUJMLQs H UUMHWsV NULVWDORUH
‡ VKSMHJRQ VH QMs SMHVs H HQHUJMLVs Vs UUMHWsV VKNRQ SsU IRUPLPLQ H MRQHYH H GHUL Qs IRUPLPLQ H
kristaleve jonike
‡ VKNUXDQ IRUPXOsQ H QMsVLVs SsU SsUEsUMH Ws QGUVKPH MRQLNH
‡ NUDKDVRQ IRUPXODW PROHNXODUH PH IRUPXODW QMsVL
3.2 Lidhja kovalente ‡ OLVWRQ NXVKWHW H IRUPLPLW Ws OLGKMHV NRYDOHQWH
‡ VKSMHJRQ PHNDQL]PLQ H IRUPLPLW Ws OLGKMHV NRYDOHQWH QsSsUPMHW VKHPEXMYH Ws QGUVKsP
‡ 3sUNXÀ]RQ OLGKMHQ NRYDOHQWH
‡ NODVLÀNRQ OLGKMHQ NRYDOHQWH Qs DSRODUH GKH SRODUH
‡ SsUNXÀ]RQ JMDWsVLQs H OLGKMHV
‡ VKSMHJRQ VH OLGKMD sVKWs Ps H IRUWs NXU JMDWsVLD H OLGKMHV sVKWs H YRJsO
KIMIA
23
32. 24
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva
3.3 /LGKMHW VKXPsÀVKH ‡ 7UHJRQ PH VKHPEXM VH OLGKMD NRYDOHQWH PXQG Ws MHWs QMsÀVKH GÀVKH WUHÀVKH
‡ DQDOL]RQ IRUPLPLQ H OLGKMHV QMsÀVKH GKH GÀVKH GKH WUHÀVKH Qs PROHNXOD Ws YHoDQWD
‡ WUHJRQ QXPULQ H OLGKMHYH Ts PXQG Ws IRUPRMs DWRPL L QMs HOHPHQWL Qs SsUSXWKMH PH QXPULQ H HOHN-
troneve që i duhen atomit për të plotësuar oktetin elektronik
‡ SsUNXÀ]RQ UHQGLQ H OLGKMHV
‡ VKSMHJRQ IRUPLPLQ H RUELWDOHYH PROHNXODUH
‡ NUDKDVRQ RUELWDOHW PROHNXODUH Ws OLGKMHYH VLJPD GKH SL
‡ YHQGRV Qs QMs WDEHOs YHoRUL Ws OLGKMHV VLJPD GKH OLGKMHV SL
3.4 Karakteri i lidhjeve ‡ 3sUNXÀ]RQ HOHNWURQHJDWLYLWHWLQ
kimike ‡ 7UHJRQ VH NDUDNWHUL L OLGKMHV NLPLNH YDUHW QJD GLIHUHQFD H HQMWH
‡ ,QWHUSUHWRQ Ws GKsQDW H WDEHOsV Ts WUHJRQ VKNDOOsQ H SsUTLQGMHV MRQLNH DSR NRYDOHQWH Ws OLGKMHV
NLPLNH 3sUNXÀ]RQ OLGKMHQ NRYDOHQWH SRODUH
‡ 6KSMHJRQ GLSROLQ HOHNWULN PRPHQWLQ GLSRODU
‡ SsUFDNWRQ VH PRPHQWL GLSRODU sVKWs PDGKsVL YHNWRULDOH
‡ .UDKDVRQ PRPHQWHW GLSRODUH Ws PROHNXODYH Ws QGUVKPH
3.5 Lidhja bashkërenditëse ‡ VKSMHJRQ IRUPLPLQ H OLGKMHV EDVKNsUHQGLWsVH Qs VKHPEXM Ws QGUVKsP
‡ WUHJRQ VH OLGKMD EDVKNsUHQGLWsVH sVKWs UDVW L YHoDQWs L OLGKMHV NRYDOHQWH
3.6 Përsëritje: Veçoritë ‡ NRPSR]RQ QMs WDEHOs NX YHQGRVHQ Ws GKsQD SsU Ws G WLSDW H OLGKMHYH
e lidhjeve kimike. ‡ NUDKDVRQ YHoRULWs H OLGKMHV MRQLNH PH DWR Ws OLGKMHV NRYDOHQWH
Ngjashmëritë dhe ‡ WUHJRQ QJMDVKPsULWs GKH QGUVKLPHW PLGLV WUH
ndryshimet midis tyre
3.7 Strukturat e Ljuisit ‡ Ys Qs GXNMH VH DWRPHW Qs PROHNXODW PH OLGKMH NRYDOHQWH VQRMQs Ws SORWsVRMQs RNWHWLQ HOHNWURQLN
(ushtrime) ‡ OLVWRQ UUHJXOODW VLSDV /MXLVLW SsU NRPSR]LPLQ H VWUXNWXUDYH HOHNWURQLNH Ws PROHNXODYH PH OLGKMH
kovalente dhe kovalente polare
‡ MHS VKHPEXM VWUXNWXUDVK Ws /MXLVLW SsU PROHNXOD Ws QGUVKPH
‡ PRGHORQ PH SODVWHOLQs PROHNXOD Ws QGUVKPH ED]XDU Qs WHRULQs H /MXLVLW
33. 3.8 Shtytja e çifteve elek- ‡ WUHJRQ VL YHQGRVHQ DWRPHW Qs PROHNXOD ED]XDU Qs WHRULQs H 6+(6+9
tronike dhe vendosja e ‡ VKSMHJRQ NRQFHSWHW DWRP THQGURU oLIW HOHNWURQLN OLGKsV oLIW HOHNWURQLN YHWMDN NsQG YDOHQWRU
atomeve në molekula ‡ SsUFDNWRQ NDUDNWHULVWLNDW H oLIWHYH OLGKsVH GKH oLIWHYH YHWMDNH
‡ MHS VKHPEXM Ws YHQGRVMHV Vs DWRPLW THQGURU GKH DWRPHYH Ts OLGKHQ PH Ws
3.9 Forma gjeometrike e ‡ SsUGRU WHRULQs H VKWWMHV Vs oLIWHYH HOHNWURQLNH Ws VKWUHVsV YDOHQWRUH 6+d(6+9
34. SsU Ws VKSMHJXDU
molekulave dhe polar- formën gjeometrike dhe polaritetin e molekulave
iteti i tyre ‡ NUDKDVRQ IRUPDW JMHRPHWULNH Ws PROHNXODYH %HO %O + 1+ HWM
‡ VKSMHJRQ SRODULWHWLQ H PROHNXODYH Qs ED]s Ws IRUPsV JMHRPHWULNH Ws WUH
‡ MHS VKHPEXM PROHNXODVK SRODUH GKH DSRODUH
‡ SsUFDNWRKHQ IRUPDW JMHRPHWULNH Ws PROHNXODYH Ws QGUVKPH
3.10 Detyrë eksperimentale: ‡ ]EDWRQ QMRKXULWs H NUHXW SsU PRGHOLPH PROHNXODVK
Modelet e molekulave ‡ UHDOL]RQ PRGHOLPH Ws PROHNXODYH GXNH X ED]XDU Qs WHRULQs H VKWWMHV Vs oLIWHYH HOHNWURQLNH Ws VK-
tresës valentore
‡ WUHJRQ YHQGQGRGKMHQ H DWRPLW THQGURU NsQGHW H OLGKMHV YHQGQGRGKMHW H DWRPHYH Ws WMHUD Ts OLG-
hen me atomin qendror
‡ NODVLÀNRQ PRGHOHW PROHNXODUH GXNH X ED]XDU Qs QMRKXULWs WHRULNH
‡ YOHUsVRQ QMRKXULWs Qs ED]s Ws SXQLPHYH Ws NUHUD
3.11 Detyrë eksperimentale: ‡ GHPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW VL SsUJDWLWHW 1DO GKH %D62
Përftimi i disa substan- ‡ GHPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW PDWMHQ H SRODULWsWLW Ws WUHWsVYH VL XML GKH WHWUDNORUXUL L NDUERQLW
cave me lidhje jonike
Matja e polaritetit të
tretësve
KIMIA
25
35. 26
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva
3.12 Përsëritje kreu ‡ QGsUWRQ PRGHOH OLGKMHVK NLPLNH
bazuar në hartën e ‡ MHS VKHPEXM Ws IRUPLPLW Ws OLGKMHYH MRQLNH NRYDOHQWH EDVKNsUHQGLWsVH
koncepteve dhe ush- ‡ SsUGRU QMRKXULWs SsU Ws QGsUWXDU VWUXNWXUDW H /MXLVLW SsU PROHNXOD Ws QGUVKPH
trimet të zgjidhura ‡ VKSMHJRQ NXSWLPLQ H GLSROLW GKH PRPHQWLW GLSRODU
‡ NRPSR]RQ RVH YL]DWRQ PRGHOH PROHNXODVK SRODUH GKH DSRODUH
‡ QGDQ Qs SMHVs]D Qs FRSD OHWUH
36. KDUWsQ H NRQFHSWHYH Qs IXQG Ws NUHXW
‡ EDVKNRQ SMHVsW H SsU]LHUD Qs QMs Ws WsUs
‡ WUHJRQ PsQUsQ H ]JMLGKMHV Vs XVKWULPHYH
‡ YOHUsVRQ QMRKXULWs QsSsUPMHW ]JMLGKMHYH Ws VDNWD
3.13 Test simestral ‡ =EDWRQ QMRKXULWs H NUHXW ,,,,,, Qs ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH
‡ 9OHUsVRQ QMRKXULWs QsSsUPMHW ]JMLGKMHYH Ws VDNWD GKH Ws JDEXDUD
Kreu IV Acidet dhe bazat
4.1 Tretësirat e elektro- ‡ 7UHJRQ VL MRQL]RKHQ VKSsUEDVKNRKHQ
37. Qs XMs DFLGHW GKH ED]DW VLSDV WHRULVs Vs $UHQLXVLW
liteve dhe joelek- ‡ SsUNXÀ]RQ HOHNWUROLWHW GKH MRHOHNWUROLWHW
troliteve ‡ VKSMHJRQ IRUPLPLQ H MRQHYH Qs WUHWsVLUDW XMRUH Ws HOHNWUROLWHYH
‡ OLVWRQ DFLGH ED]D GKH NULSsUD Ts MRQL]RKHQ Qs XMs
4.2 Grada e shpër- ‡ /LVWRQ HOHNWUROLWH Ws IRUWD GKH Ws GREsWD
bashkimit elektroli- ‡ SsUNXÀ]RQ JUDGsQ H VKSsUEDVKNLPLW HOHNWUROLWLN VL PDGKsVL Ts VKSMHJRQ IRUWsVLQs H HOHNWUROLWHYH
tik. Forca e acideve ‡ QMHKVRQ SsUTHQGULPHW PRODUH Ws MRQHYH Qs WUHWsVLUDW H HOHNWUROLWHYH
dhe bazave ‡ LOXVWURQ PH DQs Ws VKHPEXMYH YDUsVLQs H JUDGsV Vs VKSsUEDVKNLPLW QJD QDWUD H HOHNWUROLWLW SsUTHQ-
drimi i tretësirës dhe temperatura
38. 4.3 Konstantja e shpër- ‡ SsUNXÀ]RQ NRQVWDQWHQ H VKSsUEDVKNLPLW Ws DFLGHYH GKH ED]DYH Ws GREsWD
bashkimit elektrolitik ‡ QMHKVRQ NRQVWDQWHQ H DFLGLW GKH Ws ED]sV Qs VKHPEXM Ws QGUVKsP
‡ LQWHUSUHWRQ YDUsVLQs H IRUFsV Vs DFLGLW QJD YOHUD H NRQVWDQWHV Vs VKSsUEDVKNLPLW Ws WLM GKH IRUFsV Vs
bazës nga vlera e konstantes së shpërbashkimit të saj
‡ ]EDWRQ IRUPXODW SsU Ws QMHKVXDU YOHUsQ H NRQVWDQWHV Vs QMs DFLGL Ws GREsW GKH YOHUsQ H NRQVWDQWHV Vs
një baze të dobët në shembuj të ndryshëm
‡ NODVLÀNRQ DFLGHW VLSDV QXPULW Ws DWRPHYH KLGURJMHQ
‡ VKSMHJRQ VKHPEXMW H ]JMLGKXU Qs WHNVW
4.4 Reaksionet jonike ‡ VKSMHJRQ PH KDSD PsQUsQ H Ws VKNUXDULW Ws QMs EDUD]LPL MRQLN Ws SORWs
në tretësirat ujore të ‡ WUHJRQ VKHPEXM UHDNVLRQHVK Ts QGRGKLQ PLGLV WUHWsVLUDYH XMRUH Ws HOHNWUROLWHYH
elektroliteve ‡ LOXVWURQ PH VKHPEXM VKNULPLQ Qs IRUPs MRQLNH Ws SsUEsUMHYH MRQLNH VL NULSsUDYH Ws WUHWVKPH DFLGHYH
dhe bazave të forta) dhe shkrimin në formë molekulare të përbërjeve të gazta, elektroliteve të
dobëta, oksideve dhe kripërave të patretshme
‡ GDOORQ Qs EDUD]LPHW MRQLNH MRQHW VSHNWDWRUH QJD MRQHW Ts oRMQs Qs EDUD]LPLQMRQLN Ws VKNXUWXDU
‡ MHS VKHPEXM EDUD]LPHVK MRQLNH Ws SORWD GKH MRQLNH Ws VKNXUWXDUD
4.5 Produkti jonik i ujit ‡ WUHJRQ VH XML L SDVWsU MRQL]RKHW VKXPs SDN Qs MRQH
(Ku) dhe treguesi ‡ SsUNXÀ]RQ SURGXNWLQ MRQLN Ws XMLW
hidrogjenor (pH) ‡ WUHJRQ YOHUsQ H SURGXNWLW MRQLN Ws XMLW
‡ QMHKVRQ S+ GKH S2+ H WUHWsVLUDYH XMRUH Ws DFLGHYH GKH ED]DYH
‡ SsUFDNWRQ YOHUDW H S+ SsU PMHGLVH DFLGH DVQMDQsVH GKH ED]LNH
‡ OLVWRQ GsIWXHVLW H QJMURVXU Ws FLOsW SsUFDNWRMQs UHDNVLRQLQ H PMHGLVLW
4.6 Ushtrime të zgjidhura. ‡]EDWRQ IRUPXODW H JMHWMHV Vs S+ GKH S2+ JMDWs ]JMLGKMHV Vs XVKWULPHYH
Njehsimi i pH në ‡ WUHJRQ KDSDW H SsUGRUXUD SsU ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH
tretësirat acide dhe ‡ SsUFDNWRQ UHDNVLRQLQ H PMHGLVLW GXNH X QLVXU QJD YOHUDW H S+
bazike
KIMIA
27
39. 28
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva
4.7 Hidroliza e kripërave ‡ SsUNXÀ]RQ SURFHVLQ H KLGUROL]sV
‡ VKSMHJRQ NDWsU UDVWHW H KLGUROL]sV Vs NULSsUDYH
‡ NUDKDVRQ PMHGLVHW H WUH
‡ SsUJMLWKsVRQ VH SURFHVL H KLGUROL]sV Vs NULSsUDYH PH SUHMDUGKMH Ws QGUVKPH ]KYLOORKHW Qs PsQUD
të ndryshme dhe se reaksioni i mjedisit varet nga hidroliza e tyre
4.8 Ushtrime të zgjidhura. ‡]JMLGK XVKWULPH PH SsUTHQGULPLQ PRODU GKH QRUPDO Ws WUHWsVLUDYH
Njëvlerësit e acideve, ‡ SsUNXÀ]RQ PDVsQ QMsYOHUsVH Ws DFLGHYH ED]DYH GKH NULSsUDYH
bazave, kripërave. Njeh- ‡ Ys Qs GXNMH QGUVKLPHW PLGLV SsUTHQGULPLW PRODU GKH SsUTHQGULPLW QRUPDO Ws WUHWsVLUDYH
sime të përqendrimeve ‡ QMHKVRQ VDVL VXEVWDQFDVK Ws QHYRMVKPH SsU SsUJDWLWMHQ H WUHWsVLUDYH PH SsUTHQGULP PRODU GKH
molare dhe normale normal duke u nisur nga tretësira me përqendrim në përqindje
4.9 Detyrë eksperimentale: ‡ NUHQ HNVSHULPHQWDOLVKW WLWXOOLPH DFLGRED]LNH
Titullimi acido-bazik ‡ ]EDWRQ QMRKXULWs WHRULNH Ws DVQMDQsVLPLW Ws DFLGHYH QJD ED]DW GKH DQDVMHOOWDV
‡ VKNUXDQ UHDNVLRQHW H DVQMDQsVLPLW
‡ QMHKVRQ SsUTHQGULPLQ H DFLGLW DSR Ws ED]sV Vs WLWXOOXDU
‡ SsUFDNWRQ SLNsQ H DVQMDQsVLPLW
4.10 Detyrë eksperimen- ‡ SsUJDWLW HNVSHULPHQWDOLVKW WUHWsVLUD PH SsUTHQGULP PRODU GKH QRUPDO Ws FDNWXDU
tale: Përgatitja e tretë- ‡ GHPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW VL SsUFDNWRKHW SsUTHQGULPL L QMs DFLGL RVH QMs ED]H
VLUDYH PH SsUTHQGULP ‡ QMHKVRQ VDVL VXEVWDQFDVK Ws QHYRMVKPH SsU SsUJDWLWMHQ H WUHWsVLUDYH PH SsUTHQGULP PRODU RVH
molar dhe normal, normal duke u nisur nga tretësira me përqendrim në përqindje
duke u nisur nga
4.11 Përsëritje bazuar në ‡ OLVWRQ NRQFHSWHW NoH Ws NUHXW
hartën e koncepteve ‡ VKSMHJRQ NRQFHSWHW NoH
dhe në ushtrimet e testit ‡ QGsUWRQ VNHPD Ws YRJOD PH NRQFHSWH Ws OLGKXUD QMsUD PH WMHWUsQ
µ 7s YOHUsVRMPs QMR- ‡ EDVKNRQ VNHPDW SsU Ws NRPSR]XDU KDUWsQ H NRQFHSWHYH
KXULWsµ
41. 4.12 Projekt: Tema: ‡ SsUFDNWRQ EXULPHW NUHVRUH XMRUH Qs YHQGLQ WRQs
“Ujërat natyrore dhe ‡ WUHJRQ S+ H XMsUDYH QDWURUH VL XML L OXPLW L OLTHQLW L GHWLW XML L SLMVKsP HWM
shfrytëzimi i tyre” ‡ OLVWRQ OORMHW H HOHNWUROLWHYH Ts SsUPEDKHQ Qs NsWR XMsUD
‡ NUDKDVRQ SsUTLQGMHW H HOHNWUROLWHYH Qs XMsUDW QDWURUH
‡ VKSMHJRQ GXNXULWs H QGRWMHV GKH Ws YHWsSDVWULPLW Ws XMsUDYH QDWURUH
‡ KDUWRQ QMs OLVWs PH PDVD NXMGHVL GKH PEURMWMHMH SsU EXULPHW QDWURUH XMRUH
‡ YOHUsVRQ UROLQ H XMsUDYH QDWURUH VL UUHJXOODWRUH Ws ODJsVKWLUsV Vs PMHGLVLW
‡ DUJXPHQWRQ PsQUDW H SsUGRULPLW Ws XMsUDYH QDWURUH Qs LQGXVWUL VL DMR HOHNWULNH WHNVWLOH HWM
Kreu V Kinetika kimike
5.1 Reaksionet kimike. ‡ SsUNXÀ]RQ UHDNVLRQLQ NLPLN VL VKQGsUULP NLPLN Ws PDWHULHV
Shpejtësia e reaksion- ‡ NUDKDVRQ HQHUJMLQs H VXEVWDQFDYH QLVWRUH PH HQHUJMLQs H VXEVWDQFDYH SURGXNW
eve kimike ‡ VKSMHJRQ WLSDW H UHDNVLRQHYH NLPLNH
‡ SsUNXÀ]RQ UHDNVLRQLQ HN]RWHUPLN GKH HQGRWHUPLN
‡ OLVWRQ UHDNVLRQHW Ts ]KYLOORKHQ PH VKSHMWsVL Ws QGUVKPH
‡ SsUNXÀ]RQ VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW NLPLN
‡ QMHKVRQ VKSHMWsVLQs H QMs UHDNVLRQL NLPLN
‡ MHS VKHPEXM Ws QMHKVLPLW Ws VKSHMWsVLVs Vs UHDNVLRQLW SsH UHDNVLRQH Ws QGUVKPH
5.2 Ndikimi i përqen- ‡ OLVWRQ IDNWRUsW Ts QGLNRMQs Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW NLPLN
drimit të reaktantëve ‡ WUHJRQ QGLNLPLQ H SsUTHQGULPLW Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW NLPLN
në shpejtësinë e reak- ‡ SsUNXÀ]RQ OLJMLQ H VKSHMWsVLVs
sionit kimik. Teoria e ‡ VKIUWs]RQ QMRKXULWs SsU Ws VKNUXDU EDUD]LPLQ H VKSHMWsVLVs Qs UHDNVLRQH Ws QGUVKPH
goditjeve. ‡ VKSMHJRQ WHRULQs H JRGLWMHYH GKH QGLNLPLQ H WUH Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW
KIMIA
29
42. 30
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva
5.3 Ndikimi i temperaturës ‡ ‡WUHJRQ PH VKHPEXM QGLNLPLQ H WHPSHUDWXUsV Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW NLPLN
në shpejtësinë e reak- ‡ GDOORQ Qs ÀJXUs JRGLWMHW H IUWVKPH GKH MR Ws IUWVKPH
sionit kimik. Energjia e ‡ VKSMHJRQ IRUPLPLQ H NRPSOHNVLW DNWLY
aktivizimit ‡ SsUNXÀ]RQ HQHUJMLQs H DNWLYL]LPLW
‡ NUDKDVRQ HQHUJMLQs H DNWLYL]LPLW Qs UHDNVLRQHW HN]RWHUPLNH GKH HQGRWHUPLNH
5.4 Faktorë të tjerë që ‡ VKSMHJRQ QGLNLPLQ H QDWUsV Vs UHDNWDQWsYH Qs VKSHMWsVLQs H QMs UHDNVLRQL NLPLN
ndikojnë në shpejtësinë
‡ GHPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW QGLNLPLQ H VKNDOOsV Vs JULPFLPLW Ws VXEVWDQFsV Qs VKSHMWsVLQs H
e reaksionit kimik. reaksionit
‡ SsUNXÀ]RQ NDWDOL]DWRULQ VL IDNWRU Ts QGLNRQ Qs VKSHMWsVLQs H QMs UHDNVLRQL NLPLN
‡ GDOORQ NDWDOL]DWRUsW SR]LWLYs GKH QHJDWLYs
‡ Ys Qs GXNMH PHNDQL]PLQ H QGLNLPLW Ws NDWDOL]DWRULW Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW NLPLN
‡ LOXVWURQ PH VKHPEXM QGLNLPLQ H NDWDOL]DWRUsYH NLPLNs GKH ELRORJMLNs Qs UHDNVLRQHW NLPLNH
‡ SsUVKNUXDQ NDUDNWHULQ VSHFLÀN Ws NsWUH NDWDOL]DWRUsYH
‡ OLVWRQ SsUGRULPH NDWDOL]DWRUsVK Qs LQGXVWUL
5.5 Punë kërkimore ‡ YHQGRV Qs QMs WDEHOs Ws GKsQD QJD LQWHUQHWL PEL QGsUWLPLQ H DSDUDWLW WUHWsV Ws ULSsUWSsVYH GKH
studimore”Roli i en- njeriut
zimave në organizmat ‡ YHoRQ SMHVs Ws DSDUDWLW WUHWsV NX sVKWs H SUDQLVKPH SMHVsPDUUMD H HQ]LPDYH
e gjalla”(referat ose ‡ WUHJRQ QJMDVKPsULWs GKH QGUVKLPHW PLGLV WUH
ese) ‡ SsUVKNUXDQ IXQNVLRQHW H HQ]LPDYH JMDWs WUHWMHV Vs XVKTLPLW Qs Ws G WLSDW H JMDOOHVDYH
‡ NODVLÀNRQ HQ]LPDW VLSDV IXQNVLRQLW Ws WUH
‡ LQWHUSUHWRQ UROLQ H HQ]LPDYH Qs SURFHVLQ H WUHWMHV SsUJMLWKsVRQ HQ]LPDW VL NDWDOL]DWRUs
43. 5.6 Ushtrime të zgjid- ‡ ]EDWRQ QMRKXULWs Qs ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH
hura mbi shpejtësinë e ‡ LQWHUSUHWRQ ]JMLGKMHW H XVKWULPHYH
reaksioneve kimike dhe ‡ Ys Qs GXNMH QGLNLPLQ H IDNWRUsYH Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW
faktorët që ndikojnë ‡ QMHKVRQ VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW SsU UDVWHW H GKsQD
në të ‡ VKNUXDQ EDUD]LPLQ H UHDNVLRQLW GKH EDUD]LPLQ H VKSHMWsVLVs
‡ QMHKVRQ YOHUsQ H NRQVWDQWHV Vs VKSHMWsVLVs
‡ QGsUWRQ JUDÀNsW SsU UHDNVLRQHW HN]R GKH HQGRWHUPLNH
5.7 Mekanizmi i reaksionit ‡ SsUNXÀ]RQ UHDNVLRQHW HOHPHQWDUH GKH UHDNVLRQLQ H SsUJMLWKVKsP
kimik ‡ Ys Qs GXNMH PHNDQL]PLQ H UHDNVLRQLW NLPLN
‡ VKSMHJRQ SsUFDNWLPLQ H VKSHMWsVLQs Vs QMs UHDNVLRQL Ws SsUJMLWKVKsP GXNH X ED]XDU Qs VWDGLQ Ps Ws
ngadaltë
‡ SURSR]RQ VKHPEXM PHNDQL]PDVK UHDNVLRQL NXU MHSHW UHDNVLRQL L SsUJMLWKVKsP
5.8 ,QWHUSUHWLPL L JUDÀNsYH ‡ SsUVKNUXDQ QGsUWLPLQ H JUDÀNsYH SsU UHDNVLRQHW HN]RWHUPLNH GKH HQGRWHUPLNH
që tregojnë marrëd- ‡ VKSMHJRQ QsSsUPMHW JUDÀNsYH YDUsVLQs H VKSHMWsVLVs Vs UHDNVLRQLW QJD SsUTHQGULPL GKH NRKD
hëniet midis shpejtësisë ‡ LQWHUSUHWRQ JUDÀNs Ts WUHJRMQs PDUUsGKsQLHW PLGLV VKSHMWsVLVs Vs UHDNVLRQLW GKH IDNWRUsYH Ts
së reaksionit dhe fak- ndikojnë në të
torëve që ndikojnë në të ‡ GDOORQ (D Qs UHDNVLRQHW HN]RWHUPLNH GKH HQGRWHUPLNH
(përsëritje)
5.9 Detyrë eksperimen- ‡ 3sUVKNUXDQ VXEVWDQFDW GKH PMHWHW Ts GR Ws SsUGRUHQ
tale: Ndikimi i fak- ‡ 6KSMHJRQ QDWUsQ NLPLNH Ws WUH
torëve në shpejtësinë e ‡ 'HPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW QGLNLPLQ H QDWUsV Vs VXEVWDQFsV VKNDOOsV Vs JULPFLPLW GKH
reaksionit kimik përqendrimit në shpejtësinë e reaksionit
5.10 Detyrë eksperimentale: ‡ 3sUVKNUXDQ VXEVWDQFDW GKH PMHWHW Ts GR Ws SsUGRUHQ
Ndikimi i temperaturës ‡ 'HPRQVWURQ HNVSHULPHQWDOLVKW QGLNLPLQ H WHPSHUDWXUsV GKH NDWDOL]DWRULW Qs VKSHMWsVLQs H UHDN-
dhe katalizatorit në sionit
shpejtësinë e reaksionit ‡ 1GsUWRQ JUDÀNXQ H YDUsVLVs Vs VKSHMWsVLVs QJD WHPSHUDWXUD
kimik
KIMIA
31
44. 32
KIMIA
Nr. Tema mësimore Objektiva
5.11 Përsëritje kreu ‡ YHQGRV Qs QMs WDEHOs Ws GKsQD PEL WLSDW GKH OORMHW H UHDNVLRQHYH NLPLNH
bazuar në hartën ‡ KDUWRQ QMs OLVWs PH IDNWRUsW Ts QGLNRMQs Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQLW NLPLN
e koncepteve dhe ‡ YHQGRV Qs QMs WDEHOs Ws GKsQD PEL IDNWRUsW H OLVWXDU Ws FLOsW QGLNRMQs Qs VKSHMWsVLQs H UHDNVLRQHYH
ushtrime me alter- kimike
nativa të zgjidhura ‡ SsUJMLWKsVRQ VH Qs Ws JMLWKD UDVWHW QHYRMLWHW HQHUJML DNWLYL]LPL
‡ WUHJRQ VL QGUVKRQ HQHUJMLD H DNWLYL]LPLW Qs UHDNVLRQHW HN]R GKH HQGRWHUPLNH
‡ Ys Qs GXNMH PHNDQL]PLQ H ]KYLOOLPLW Ws UHDNVLRQLW NLPLN
‡ 1GsUWRQ QMs KDUWs Ws WKMHVKWs NRQFHSWHVK
5.12 Test “Të vlerësojmë ‡ =EDWRQ QMRKXULWs H NUHXW Qs ]JMLGKMHQ H WHVWLW
njohuritë” ‡ 9OHUsVRQ SsUJMLJMHW H VDNWD
‡ 1[MHUU NRQNOX]LRQH SsU ]JMLGKMHQ H XVKWULPHYH Ws QJMDVKPH
Kreu VI Ekuilibri kimik
6.1 Reaksionet e pa- ‡ SsUNXÀ]RQ UHDNVLRQH Ws SUDSsVXHVKPH GKH Ws SDSUDSsVXHVKPH
prapësueshme dhe të ‡ MHS VKHPEXM UHDNVLRQHVK Ws WLOOD Qs QDWUs GKH Qs ODERUDWRU
prapësueshme ‡ VKSMHJRQ YHQGRVMHQ H JMHQGMHV Vs HNXLOLEULW NLPLN Qs UHDNVLRQHW H SUDSsVXHVKPH
‡ SsUFDNWRQ NDKHW H QMs UHDNVLRQL Ws SUDSsVXHVKsP
‡ OLVWRQ IDNWRUsW Ts oRMQs Qs YHQGRVMHQ H HNXLOLEULW NLPLN
‡ VKSMHJRQ VH HNXLOLEUL NLPLN sVKWs GKH HNXLOLEsU GLQDPLN
‡ DQDOL]RQ JMHQGMH HNXLOLEUDVK Qs QDWUs GKH Qs JMDOOHVD
6.2 Konstantja e ekui- ‡ SsUNXÀ]RQ NRQVWDQWHQ H HNXLOLEULW
librit dhe ligji i ekui- ‡ SsUNXÀ]RQ OLJMLQ H HNXLOLEULW NLPLN
librit kimik ‡ VKSMHJRQ SVH YOHUD H NRQVWDQWHV Vs HNXLOLEULW QXN QGUVKRQ PHJMLWKsVH SR]LFLRQL L HNXLOLEULW QGU-
shon
‡ LOXVWURQ PH VKHPEXM QMHKVLPLQ H NRQVWDQWHV Vs HNXLOLEULW Qs UHDNVLRQH Ws QGUVKPH
45. 6.3 Konstantja e ekuilibrit ‡ OLVWRQ VLVWHPH KRPRJMHQH GKH KHWHURJMHQH ‡ GDOORQ DWD QJD QMsUL ²WMHWUL
në sistemet homogjene ‡ LOXVWURQ PH VKHPEXM VKNULPLQ H NRQVWDQWHV Vs HNXLOLEULW
dhe heterogjene ‡ QMHKVRQ NRQVWDQWHQ H HNXLOLEULW Qs HNXLOLEUDW KRPRJMHQH GKH KHWHURJMHQH
‡ WUHJRQ JMHQGMH HNXLOLEUL Ws JMDOOHVDW
6.4 Zhvendosja e ekuilibrit ‡ SsUVKNUXDQ QGLNLPLQ H IDNWRUsYH Qs JMHQGMHQ H HNXLOLEULW
kimik ‡ SsUNXÀ]RQ SDULPLQ /H 6KDWHOLH
‡ WUHJRQ HNXLOLEULQ H VKWUHVsV Vs R]RQLW Qs DWPRVIHUs
6.5 Ndikimi i tempera- ‡ OLVWRQ IDNWRUsW Ts oRMQs Qs ]KYHQGRVMHQ H HNXLOLEULW NLPLN
turës dhe i trysnisë në ‡ VKSMHJRQ VL QGLNRQ VHFLOL SUHM WUH Qs UHDNVLRQHW HN]R GKH HQGRWHUPLNH
gjendjen e ekuilibrit ‡ ]EDWRQ SDULPLQ /s 6KDWHOLH SsU Ws SsUFDNWXDU NDKXQ H ]KYHQGRVMHV Vs HNXLOLEULW NXU QGUVKRMQs
kimik dhe ushtrimet e përqendrimi, temperatura dhe trysnia
zgjidhura faqe 182-3 ‡ ]JMLGK XVKWULPH NX ]EDWRKHW SDULPL /s 6KDWHOLH
6.6 Punë kërkimore studi-i ‡ =JMHGK QMs QJD WHPDW GKH QGsUWRQ REMHNWLYDW PEDVL MDQs GKsQs GLVD WHPD
more:( zbatimi i parimit
Lëshatëlje)
6.7 Detyrë eksperimentale: ‡ 'HPRQVWURQ QGLNLPLQ H QGUVKLPLW Ws SsUTHQGULPLW Qs ]KYHQGRVMHQ H HNXLOLEULW NLPLN
Ndikimi i faktorëve në ‡ 'HPRQVWURQ QGLNLPLQ H QGUVKLPLW Ws WHPSHUDWXUsV Qs ]KYHQGRVMHQ H HNXLOLEULW NLPLN
zhvendosjen e ekuilibrit ‡ 3sUJMLWKsVRQ SDULPLQ /s 6KDWsOMH SsU HNXLOLEUDW NLPLNH
kimik
6.8 Përsëritje kreu bazuar ‡ +DUWRQ QMs OLVWs PH IDNWRUsW Ts oRMQs Qs JMHQGMHQ H HNXLOLEULW
në hartën e kon- ‡ 6SHFLÀNRQ VH JMHQGMHV Vs HNXLOLEULW NLPLN L SsUNHW QMs YOHUs H NRQVWDQWHV Vs HNXLOLEULW H FLOD QXN
cepteve varet nga përqendrimi i reaktantëve por nga temperatura
‡ +DUWRQ QMs OLVWs PH IDNWRUsW Ts SULVKLQ JMHQGMHQ H HNXLOLEULW
‡ 3sUPEOHGK Qs QMs VNHPs Ws GKsQDW H PsVLSsUPH
‡ 1GsUWRQ KDUWsQ H NRQFHSWHYH NUHVRUH Ws NUHXW
6.9 Test vjetor ‡ =EDWRQ QMRKXULWs H PDUUD JMDWs YLWLW SsU ]JMLGKMHQ H WHVWLW
‡ 9OHUsVRQ SsUJMLJMHW H VDNWD ‡ 9OHUsVRQ SXQsQ QMsYMHoDUH
KIMIA
33
46. Tabela: Taksonomia konjitive e Blumit
Tre
nivelet e Nivelet e Blumit Foljet përshkruese
arritjeve
1. Të njohurit 3sUNXÀ]R SsUVsULW SsUVKNUXDM PH IMDOsW H
Është riprodhimi i një diçkaje pa WHNVWLW LGHQWLÀNR YsU Qs WDEHOs KDUWR QMs
shpjegime dhe pa e lidhur me gjë listë, emërto, riprodho etj.
Niveli tjetër. Përsëritje e emrave, rregullave,
bazë SsUNXÀ]LPHYH GKH VKSMHJLPHYH DVKWX
siç janë dhënë. Është niveli më i ulët
i rezultateve të nxënësve në fushën e
njohjes
j j
2. Të kuptuarit Shpjego, zgjero, jep shembuj të tjerë,
Është aftësia për të kapur kuptimin e nxirr përfundime, perifrazo, rishkruaj,
materialit. Është baza e fushës së njohjes, përgjithëso, interpretoje ndryshe, nxirr një
një hap më tej se TË NJOHURIT
j j përfundim etj j
3.Aplikimi: Ta aplikosh (zbatosh), të shfrytëzosh, të
Është aftësia për të përdorur materialin QGUVKRVK Ws QMHKVRVK Ws NODVLÀNRVK Ws
e mësuar në situata të reja dhe konkrete. provosh, të vësh në dukje, të manipulosh,
Niveli Zbatohen rregulla, metoda, koncepte, të përgatit, lidh, trego, shpjego, përdor etj.
mesatar parime, ligje dhe teori.
j
4.Analiza: Është aftësia për ta copëtuar Copëto, ndaj në pjesë, shpjego përse,
PDWHULDOLQ Qs SMHVs SsUEsUsVH o·ND VMHOO diferenco, shquaj, dallo, vër në dukje, lidh,
një kuptim më të mirë të organizimit seleksiono etj.
të tij. Meqenëse krahas përmbajtjes
kuptohet edhe forma organizative e
materialit, niveli intelektual është më i
lartë se në të kuptuarit
5.Sinteza: Është aftësia që formon një Kombino, harto, krijo, zgjidh (një problem
të tërë duke bashkuar pjesët. Mund të që ka shumë rrugë), kompozo, jep
jetë: komunikim i një plani veprimesh, PHQGLPH SsUPLUsVR RUJDQL]R SODQLÀNR
Niveli i NODVLÀNLP LQIRUPDFLRQL HWM risistemo, të shkruash, të tregosh, të
lartë prodhosh, të hartosh, të transmetosh, të
NULMRVK Ws SURSR]RVK Ws SODQLÀNRVK Ws
SURGKRVK Ws PRGLÀNRVK Ws VSHFLÀNRVK Ws
kombinosh, të organizosh, të sintetizosh,
Ws NODVLÀNRVK Ws SsUIXQGRVK Ws ]KYLOORVK
Ws PRGLÀNRVK Ws QGsUWRVK HWMM
6.Vlerësimi: Është aftësia për të Krahaso, konkludo vër në kontrast, kritiko,
gjykuar vlerën e një materiali, të mirën SsUVKNUXDM VKSMHJR MXVWLÀNR LQWHUSUHWR
e një ideje, motivet e sjelljeve, vlerësimin lidh, përmblidh, bëj një evidencë etj.
KIMIA
e zgjidhjeve të problemit, ndërtimi i
komunikimeve gjykuese etj
j j
34
47. Modul 1
TEMA: EVOLUCIONI I MODELIT TË ATOMIT
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi/ja:
x përgjithëson se idetë mbi modelin e atomit nuk kanë qenë gjithmonë të njëjta dhe
të pandryshueshme (niveli i I).
x përshkruan përpjekjet e vazhdueshme të shkencëtarëve për perceptimin e modelit
të atomit ( niveli i I)
x shpjegon eksperimentin e Radhërfordit, sipas të cilit shpjegohet struktura e
brendshme e atomit.( niveli i II)
x VSHFLÀNRQ SVH KLSRWH]DW H 5DGKsUIRUGLW LVKLQ Ws JDEXDUD QLYHOL L ,,,
48. x krahason modelet e atomit sipas Tomsonit, Radhërfordit dhe Borit ( niveli i III).
x dallon modelin e atomit sipas Borit. (niveli i II)
x bën një përmbledhje me argumente që vërtetojnë se atomi sipas Borit është më i
qëndrueshëm se atomi sipas Radhërfordit dhe Tomsonit. ( niveli i III).
x SsUVKNUXDQ VH o·QGRGK PH HOHNWURQHW NXU NDORMQs QJD QMs QLYHO Ps ODUJ EsUWKDPsV
në një nivel më afër saj dhe anasjelltas.
Struktura e mësimit
Fazat Metodat Veprimtaritë Organizimi
Përmbledhje e asaj çka Punë në grup. Klasa ndahet në
Parashikimi D.D.M.
dimë deri tani. tre grupe.
Secili nga grupet përpunon të
Diskutimi i ideve dhëna, vetëm për njërin nga
Ndërtimi i Plotësim i njohurive. modelet atomike.
D.D.M.
njohurive Shpjegimi i njohurive të a) sipas Tomsonit.
reja. b) sipas Radhërfordit.
c) sipas Borit.
Përmbledhje e njohurive
Përmes hartës
Përforcimi të reja në një hartë Nxënësi dhe mësuesi.
së koncepteve.
koncepti.
Koncepte kryesore që do të trajtohen gjatë zhvillimit të mësimit.
x modeli i atomit.
x shpërndarje homogjene.
x UUH]H ơ
x hipoteza
x orbita të lejuara
x orbita të pambyllura
KIMIA
x nivele energjetike
x porcion energjie.
x energji e elektronit 35
49. I. Fillimi i punës së pavarur.
Mësuesi duhet të japë nxënësve në fund të çdo ore mësimi konceptet kyçe për mësimin e
ardhshëm, në mënyrë që nxënësit të kenë mundësi të marrin informacion të shkurtër nga
libra ose nga interneti (për ata nxënës që janë të interesuar për lëndën e kimisë). Nëse kjo
nuk arrihet atëherë si material në klasë shfrytëzohet teksti mësimor.
1[sQsVLW H QGDUs Qs WUH JUXSH SXQH ÀOORMQs Ws QGsUWRMQs Qs ÁHWRUH RVH IRUPDW Ws EDUGKs
tabelën e mëposhtme, duke plotësuar kolonën e pare. Secili nga grupet merr në analizë
vetëm një model atomi, për të treguar se si vendosen e-, p+, n0 në atom.
Grupi I: Modeli Tomson.
d·IDUs GLPs GHUL WDQL d·IDUs GXDP Ws GLPs d·IDUs PsVXDP
Dimë: Duam të dimë: Mësuam se:
1) se pikëpamjet 1) mbasi u zbuluan grimcat
e Demokritit mbi 1) përpjekjet e Tomsonit përbërëse të atomit
ndërtimin e atomit, për të perceptuar modelin e Tomsoni u përpoq të japë
ishin: atomit. një ide mbi modelin e
atomit. Ai mendoi se atomi
- atomi grimcë e vogël ka strukturë homogjene
- e pandashme. 2) a ishte ky modeli i ku ngarkesat ( + ) dhe ( - )
2) si u zbulua e-, p+, n0 përshtatshëm për të ishin të shpërndara në të
shpjeguar vetitë e atomit. gjithë atomin.
3) se grimcat përbërëse
të atomit janë: e-, p+, n0
Fig model II Tomsonit
4) se veçoritë e grimcave (shiko kimia 10)
janë: masa, ngarkesa,
shenja. 2) ky model nuk
shpjegonte mjaft veti
të atomit si: lëvizjen e
elektroneve, energjinë e
tyre, atomi rezultonte pa
bërthamë, aftësinë për të
lëshuar elektrone etj.
j
KIMIA
36
50. Grupi II: Ky grup merr në analizë modelin e atomit sipas Radhërfordit.
Ndërtohet skema si në tabelën e mëposhtme.
d·IDUs GLPs d·IDUs GXDP Ws GLPs d·IDUs PsVXDP
Dimë: Duam të dimë: Mësuam se:
1) se pikëpamjet 1) Pse Radhërfordi 1) Modeli homogjen i atomit nuk
e Demokritit mbi mendoi për një jepte të dhëna mbi vetitë e atomit, si
ndërtimin e atomit, model ndryshe nga aftësia e tij për të lëshuar apo marrë
ishin: ai i propozuar nga e-, lëvizjen e e-, formimin e lidhjeve
Tomsoni. kimike, mbasi e, nuk ishin të veçuara
- atomi grimcë e nga p+.
vogël 2) Cili është
- e pandashme. eksperimenti që
51. 5DGKsUIRUGL OsVKRL UUH]H ơ2+ mbi
2) si u zbulua e-, p+, tregoi se si mund të QMs ÁHWs Ws KROOs DUL QJD QMs EXULP L
n0 vendosen caktuar. Ai vuri re se:
e-, p+, n0 në x shumica e rrezeve e përshkonin
3) se grimcat brendësi të atomit. ÁHWsQ H DULW
përbërëse të atomit x një pjesë e vogël devijonte
janë: e-, p+, n0 3) Si e perceptoi x 1 / 80000 grimca kthehej
Radhërfordi mbrapsht.
4) se veçoritë e modelin e atomit
grimcave janë: masa, 3) Këto përfundime i dhanë atij
ngarkesa, shenja. 4) Cilat ishin idenë që ta perceptonte atomin sipas
hipotezat e tij. modelit planetar, dmth në qendër
5) se tashmë bërthama dhe në periferi e-.
Tomsoni 5) Pse ky model
kishte dhënë është pjesërisht i 4) Hipotezt e tij ishin:
versionin e tij mbi pranueshëm. a) e- lëvizin në orbita çfarëdo
vendndodhjen e b) gjatë lëvizjes e- emetojnë energji.
grimcave në atom
52. d·SsUSDUsVL VROOL Fig modelit Radherfordit*shiko kimia
perceptimi i këtij 10)
6) se Radhërfordi u modeli.
përpoq të paraqiste 5) Ky model është pjesërisht i
një model atomi pranueshëm:
ku të shpjegohej a. pranohet si model planetar.
struktura e b. nuk pranohet që elektronet,
brendshme e tij. lëshojnë vazhdimisht energji dhe se
ato lëvizin në orbita çfarëdo, sepse
atomi del sistem i paqëndrueshëm.
KIMIA
6) Është model që hodhi hapat e para
në perceptimin e vetive të atomit.
37
53. Grupi III. Edhe ky grup punon me të njëjtën skemë tabele
Modeli i atomit sipas Borit.
d·IDUs GLPs d·IDUs GXDP Ws d·IDUs PsVXDP
dimë
Dimë: Duam të dimë: Mësuam:
1) se pikëpamjet 1) pse Bori i 1) modeli i atomit sipas Radhërfordit
e Demokritit mbi korrigjoi bazohej në hipotezat e tij:
ndërtimin e atomit, hipotezat e a) elektroni lëviz në orbita çfarëdo.
ishin: Radhërfordit. b) gjatë lëvizjes elektroni rrezaton
vazhdimisht energji.
- atomi grimcë e vogël 2) cilat ishin Duke analizuar këto hipoteza del se
- e pandashme. perceptimet atomi është sistem i paqëndrueshëm,
2) si u zbulua e-, p+, n0 e Borit mbi por në fakt atomi është një sistem i
modelin e qëndrueshëm. Nisur nga kjo e fundit
3) se grimcat përbërëse atomit. Bori pranoi modelin planetar të atomit
të atomit janë: e-, p+, por korrigjoi hipotezat e Radhërfordit.
n0
54. o·NXSWRMPs 2) sipas Borit hipotezat janë:
me energji të e-. a) elektroni lëviz në orbita të lejuara
4) se veçoritë e b) elektroni gatë lëvizjes brenda orbitës së
grimcave janë: masa, 4) kur e- vet nuk rrezatojnë energji.
ngarkesa, shenja. (d.m.th. atomi Orbitat e lejuara quhen nivele energjetike
) e ndryshon 3) elektronet ndodhen në nivele
5) se tashmë Tomsoni energjinë e tij. energjetike, ata zotërojnë energji të
kishte dhënë versionin përcaktuar dhe konstante.
e tij mbi vendndodhjen
55. o·NXSWRMPs 4). energjia e elektronit ndryshon sa
t
e grimcave në atom me porcion herë ai kalon nga një orbitë në tjetrën.
energjie.
6) se Radhërfordi u o elektroni jep energji nëse kalon nga
përpoq të paraqiste një orbitë më larg në një tjetër më
një model atomi ku të afër bërthamës.
shpjegohej struktura e 6) si x ai merr energji për kalim të anasjelltë.
brendshme e tij krahasohen
nivelet e 5) sasia e energjisë që merr ose jep
7) Duke analizuar ndryshme e- gjatë kalimeve nga një orbit në
modelet e atomeve të energjetike. tjetrën matet me porcione dhe varet
dhëna nga paraardhësit nga distanca e nivelit të tij energjetik nga
e Bori pranoi modelin bërthama.
planetar të atomit 6) Nivele të ndryshme energjetike
por zhvilloi më tej zotërojnë energji të ndryshme.
KIMIA
hipotezat e tij.
Fig.model Borit ( shiko kimia 10)
38
56. Theksojmë se deri këtu janë zhvilluar dy fazat e para të mësimit.
1. 3DUDVKLNLPL QsSsUPMHW NRORQsV ´oIDUs GLPsµ
2. 1GsUWLPL L QMRKXULYH QsSsUPMHW NRORQDYH ´oIDUs GXDP Ws GLPsµ GKH ´oIDUs
PsVXDPµ
Kemi arritur deri këtu të zbërthejmë të gjitha objektivat mësimore të përcaktuara me nivele.
Koha e nevojshme është 30 minuta.
Fillon faza e tretë që është përforcimi. Në këtë fazë para se të ndërtojmë hartën e
p
koncepteve mësuesi mund të zhvillojë për 5 minuta një minitestet (nga një për secilin
grup), ku mund të përfshijë kërkesa, si:
Minitest 1
Vizatoni modelet e atomeve sipas Tomsonit. Radhërfordit, Borit.
Minitest 2
Jepni shpjegimet e rezultateve të eksperimentit të Radhërfordit për të argumentuar modelin
planetar të atomit.
Minitest 3.
LODW LVKLQ SLNsSDPMHW H %RULW SsU OsYL]MHQ H HOHNWURQHYH Qs DWRP
Përforcimi nëpërmjet hartës së koncepteve.
Grupet e punës kompozojnë harta konceptesh. Të tria grupet paraqesin alternativat e
tyre dhe në dërrasën e zezë paraqitet alternativa që përmban më shumë njohuri. Koha e
nevojshme 5 minuta, p.sh. një tip harte paraqitet më poshtë.
KIMIA
39
57. atomi
sipas
Tomsonit Radhërfordit Bohrit
shpërndarje sistem
homogjene e planetar
e- dhe p+
sipa
bërthamë + elektronet
sipas
s
p+ + n0 që lëvizin në
orbita
të çfarëdoshme, të lejuara
të pambyllura
të quajtura nivele
emetojnë energji energjetike
me porcione marrin energji
me porcione
të cilat kanë energji
kur kalojnë kur kalojnë
nga një nivel më larg
të të ndryshme
y
nga një nivel më afër
bërthamës në një nivel bërthamës në një nivel
më afër saj
j më larg saj
g j
Vlerësimi i nxënësve
Në këtë orë mësimi vlerësohen nxënësit në grup për:
x Argumentet që kanë dhënë në shpjegimin e eksperimentit të Radhërfordit.
KIMIA
x Shpjegimin e alternativave të modeleve atomike të propozuara nga Tomsoni,
Radhërfordi dhe Bori.
40 x Aftësinë e tyre për të gjeneruar mendime mbi bazën e koncepteve të njohura dhe
