Metadata ?

Metadata ?

Başkent Üniversitesi – Mayıs 2007

Kamil Çömlekçi
TED Ankara Koleji
Kütüphane ve Bilgi Merkezi Müdürü
kcomlekci@tedankara.k12.tr

İçerik
 Metadata Nedir?
 Metadata türleri
 Metadata’nın yararları
 Metadata Editörleri
 Metadata Standartları
 Metadata Uygulamaları

1

Metadata Nedir?
 Metadata, bir dokümanın içeriği hakkında
bilgidir.
 Metadata fiziksel yada elektronik bir nesne
ya da kaynak hakkında tanıtımsal bilgi içerir.
 Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan,
açıklayan, yerini belirten yada yönetimini
kolaylaştıran yapısallaştırılmış bilgidir.
 Metadata: webin çöpçatanı
çöpçatanı.
 Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan,
açıklayan, yerini bildiren yada onun kolayca
bulunmasına, kullanılmasına yada yönetimini
sağlayan planlanmış (yapışallaştırılmış)
bilgidir.

Türleri ?
 Tanıtımsal,
 Kaynağı tanımlamak(kimlikleme)

 Yönetsel
 Kaynak yönetimi(formatı,ne zaman
oluşturuldu, teknik bilgileri, kim)
 Yapısal
 Kaynak için gerekli donanım, yazılım,
kodalama, vs.

2

Tür Amaç Örnek Elementler Örnek Uygulamaları
Tanımlayıcı •Bilginin kaynağının tanımlanması, •Standart Handle
kataloglanması vs. tanımlayıcılar(PURL, Handle) PURL (Persistent Uniform
•Internet üzerinden erişimin sağlanması, •Fiziksel özellikleri (ortam, Resource Locator)
• Kullanıcıya bilgi kaynağı hakkında bilgi Ölçü bilgileri) Dublin Core
verme •Bibliyografik MARC
özellikleri(başlık, HTML Meta Tags
yazar/oluşturan, dil, anahtar Kontrollü sözlükler
kelimeler, konu başlıkları vs.) Art and Architecture
Thesaurus
Categories for the
Description of Works of Art
D i ti fW k fA t

Yapısal Kaynağın sunumu ve erişim olanakları Tag yapısı,(başlık sayfası, SGML
•İçeriğe yönelik bilgiler içindekiler, bölümler, XML
•Materyaller arasında ilişkili tanımlamalar( A parçalar, indeks, alt obje Encoded Archival Description
fotoğrafının üzerinde el yazısı vardır) ilişkileri vs.) (EAD)
•Formata ilişkin bilgi verir(A dizinin içindeki MOA2, Structural Metadata
dosyalar JPEG formatındadır) Elements
Electronic Binding (Ebind)

Yönetimsel Kaynağa ilişkin kısa-uzun terim yönetimi ve Teknik bilgiler(tarayici türü MOA2, Administrative
işleme yöntemleri ve modeli, çözünürlük, Metadata Elements
•Teknik bilgiler, oluşturma yöntemleri, formatı boyutu , dosya formatı, National Library of Australia,
vs sorumluluk, copyright tarihi, Preservation Metadata for
•Kullanıcı gereklilikleri, erişim kontrolü lisans bilgileri vs. Digital Collections
copyright CEDARS
•Saklama, koruma bilgileri

Yararları?
İki Temel Nokta;

 Sayısal kaynakların artışı ve
yaygınlaşması.
 Artan bilgiye doğru ve hızlı bir şekilde
erişim

3

Yararları?

 Bilgiye Erişim – Kaynak Bulma
gy ş y
 Kaynakların tanımlanabilmesine olanak
sağlaması
 İlgili kriterlerle kaynaklara erişim
 Benzer kaynakların bir arada tutulması
 Farklı kaynakların birbirinden ayırt
edilebilmesi,
 Yer bilgisinin tanımlanabilmesi

Yararları?

 Elektronik Kaynakların Kolayca
y y
Organize edilebilmeleri
 Kaynaklara bağlantı kurabilme
 Tarama motorlarının kolayca kaynağa
erişebilmesi
 Kaynağı oluşturan kişi tarafından,
kaynağın içinde aynı kişi tarafından
ğ
tanımlamasının yapılabilmesi
 Görünürlüğün arttırılması,

4

Yararları?

 Birlikte İşlerlik(uluslararası)
ş ( )
 Kaynak paylaşımı,
 Kayıt paylaşımı, makinece okunabilirlik
 Paylaşım, aktarım protokolleri(z39.50)

Neden Metadata?
 Evrensel bibliyografik standartlar sağlar.
 Kaynakla birlikte yaşar
 Tüm sayısal kaynak türlerine uygulanabilir
 Maliyet verimliliği ve performas etkinliği
sağlar
 Mevcut yöntemlerle rahatlıkla bütünleştirilir
 Veriler üzerinde değişiklikler yapmak ve
oynamak kolaydır
 Artan dokümanların bakımını ve kontrolünü
sağlar

5

Metadata Editörleri(Ticari)
 Blue Angel Technologies
(http://www.blueangeltech.com) have been selling
products to United State Government agencies to
implement Government Information Locator Service.
 Hiawatha Island Software Company has developed the
product - TagGen - which support GILS and Dublin Core
(http://www.hisoftware.com/taggen.htm).
 Distributed Systems Technology Centre (DSTC) also
developed the product - HotMeta
(http://www.dstc.edu.au/Research/Projects/hotmeta/)
(http://www dstc edu au/Research/Projects/hotmeta/)
for 'search and index the Web for Metadata' which
supports Dublin Core and AGLS metadata.

Metadata Editörleri
 Nordic Web Index DC metadata template
(http://www.ub.lu.se/metadata/DC_creator.html)
 Metaweb software
(http://www.dstc.edu.au/Research/Projects/metaweb/)
 Reggie
(http://metadata.net/dstc/)
 State Library of Tasmania's generic editor
(http://www.dstc.edu.au/Research/Projects/metaweb/ge
neric_tool.html)
 DC-dot
(http://www.ukoln.ac.uk/metadata/dcdot/)

6

Metadata Araçları
 Gateway to Educational Materials (GEM)
(http://www.geminfo.org/)
 Automatic RDF Metadata Generator
(http://www.scit.wlv.ac.uk/~ex1253/metadata
.html)
 META builder
(http://vancouver-webpages.com/META/mk-
metas.html)
metas html)
 Recreational Software Advisory Council on the
Internet
(http://www.rsac.org/sitemap/)

Metadata Standartları(örnekler)
1. MARC: Kütüphaneler için
2. EAD (Encoded Archival Description): Arşivler için
ş ç
3. GILS (Government Information Locator Service):
Hükümet Yayınları için
4. VRA (Visual Resources Association): Görsel Kaynaklar için
5. ONIX (Online Information Exchange)- Çevirim-içi Bilgi
Değişimi
6. TEI (Text Encoded Initiative): Metinler için
7.
7 FGDC (Federal Geographic Data Committee s Content
Committee’s
Standart for Digital Geospatial Metadata- CSDGM):
Coğrafik Veriler için
8. RDF (Resource Description Framework) – Kaynak
Tanımlama Çatısı
9. Dublin Core: Tüm kaynaklar için

7

Metadata Standartları(MARC)
Machine Readable Cataloging,
 Kütüphaneler için kayıt oluşturma ve değişim
formatı,
 3 ana öğeden oluşur
 Kayıt Yapısı
 İçerik gösterme(alanlar, alt alanalar)
 İçerik Standartları(AACR, LSH, MESH)
 http://www.loc.gov/marc/
http://www loc gov/marc/

00631cam 22001931
45000010007000000050017000070080041000240100020
0006504000190008504900090010409000230011310000
4500136245008700181260003700268300005500305504
003200360600003200392907001300424 711372 1989
0922143915.0 711124c19651964nyubc b 000
0bengm a65011486 //r843
aDLC cDLC dm.c. aCEOA aDR592.K4 bK43
1965 1 aKinross, Patrick Balfour, cBaron, d1904-
10 aAtaturk: ba biography of Mustafa Kemal, father of
modern T k
d Turkey, cby Lord Kinross.
b L d Ki aNew
N
York, bMorrow, c1965 [c1964] aix, 615 p. bmaps
(on lining papers) ports. c25 cm. aBibliography: p.
[579]-585. 10 aAtatürk, Kemal, d1881-1938.
b22577300

8

LDR 00631cam 22001931 4500 (http://www.loc.gov/marc/specifications/specrecstruc.html#leader )
=001 711372
=005 19890922143915.0
=008 711124c19651964nyubcb0000bengm
=010 $a65011486 //r843
=040 $aDLC$cDLC$dm.c.
=049 $aCEOA
=090 $aDR592.K4$bK43 1965
=100 1$aKinross, Patrick Balfour,$cBaron,$d1904-
=245 10$aAtaturk:$ba biography of Mustafa Kemal, father of
modern Turkey,$cby Lord Kinross.
=260 $aNew York,$bMorrow,$c1965 [c1964]
=300 $aix, 615 p.$bmaps (on lining papers) ports.$c25 cm.
=504 $aBibliography: p. [579]-585.
=600 10$aAtatürk, Kemal,$d1881-1938.
=907 $b22577300

Metadata Standartları(MARC-DC)
<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
<rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-
ns#" xmlns:dc "http://purl org/dc/elements/1 1/">
xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
<rdf:Description>
<dc:title>Ataturk: a biography of Mustafa Kemal, father of
modern Turkey,</dc:title>
<dc:creator>Kinross, Patrick Balfour,Baron,1904-</dc:creator>
<dc:type>text</dc:type>
<dc:publisher>New York, Morrow,</dc:publisher>
<dc:date>1965 [c1964]</dc:date>
[ ] /
<dc:language>eng</dc:language>
<dc:description>Bibliography: p. [579]-585.</dc:description>
<dc:subject>Atatürk, Kemal, 1881-1938.</dc:subject>
</rdf:Description>
</rdf:RDF>

9


Metadata Standartları(EAD)
 (The Encoded Archival Description) Şifrelenmiş Arşivsel
Tanımlama: Arşivler ve özel dermeleri bulunan yerler için
kaynak tanımlama ve b l
k k l bulma.

 Bulma yardımları katalog kayıtlarından farklıdır. Genelde
ne çeşit materyal tiplerini içerdiği, neden önemli olduklarını
açıklayan bir bütün olarak dermenin tanımıyla başlar. Bir
bireyin kişisel yazılarını içeriyorsa dermede bu kişinin
uzunca bir biyografisi yer alabilir. Bulma yardımı, mektup,
iş kayıtları, kişisel yazılar ve ya bir kampanya konuşmaları,
i k tl ki i l l bi k k l
dermenin içinde bulunanları tanımlar ve fiziksel kutuların
içeriklerinin parçalandırılması ve kapsadığı dosyalarla sona
erer.
 http://www.loc.gov/ead/index.html

10

Metadata Standartları(GILS)
 (Government Information Locator Service)
Hükümet Bilgi Yerleştirme Servisi: GILS, ABD
g ş ,
hükümeti tarafından halkın hükümet bilgisine
erişebilme gereksinimini karşılamak için
geliştirilmiştir.
 Kağıt üzerindeki çalışmaları azaltma hareketi
sonucu ortaya çıkmıştır. GILS birçok formda
diğer hükümetler ve uluslararası projeler için
ğ p j ç
adapte edilmiştir. GILS resmi olarak metadata
öğelerini tanımlamaz, sunum ve sözdizimi için
kurallar içerir.
 http://www.gils.net/

Metadata Standartları(VRA)
 (The Visual Resources Association Core Categories) Görsel
Kaynaklar Derneği Çekirdek Kategorileri.
 VRA;
 Binalar
 Fotoğraflar
 Resimler
 Heykeller
 gibi görsel materyalleri tanımlamak için geliştirilmiş
metadata öğe kümesidir.
 Görsel materyaller b
Gö l t ll beraberlerinde orjinal çalışmanın
b l i d ji l l
fotoğrafını yada slaytınıda bulundurabilirler. Bu nedenle bu
materyallerin metadatası kaynakların çoklu tanımlarınıda
birleştirmek zorundadır.
 http://www.vraweb.org/projects/vracore4/index.html

11

Metadata Standartları(TEI)
 TEI (The Text Encoded Initiative Header) Metin
Şifrelenme Teşebbüsü Başlığı
 Roman, oyun, şiir gibi öncelikle insan bilimleri
alanında elektronik metinlerin markingup için
rehberler geliştirmek amacıyla başlatılmış
uluslararası bir projedir.
 Bir çalışma metninin nasıl şifreleneceğini
belirlemek i i TEI R hb i vardır. Ayrıca TEI
b li l k için Rehberi d A
bir başlık kısmını belirtir, kaynağın içine
gömülmüş, çalışma hakkında metadata içerir.
 http://www.tei-c.org/index.xml

Metadata Standartları(ONIX)
 ONIX (Online Information Exchange)- Çevrim-içi Bilgi
Değişimi. Elektronik olarak tanımlanmış kitaplar için
tekbiçimliği sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir
standarttır.
 XML esaslı bir metadata tablosudur. ONIX, Avrupa ve
ABD’de bulunan kitap endüstrisinin bir grubun koruması
altında geliştirilmiştir.
 Orijinalinde ONIX çevirim-içi kitap satışı ve bu kitapların
resimler, cilt kapakları, gözden geçirme notları vede
be e b g e o a s
benzeri bilgiler olmaksızın kitabın satışının
tab sat ş
gerçekleşemeyeceğinin anlaşılması sonucu bu alandaki
ve ticari bilgi gibi promosyonel bilgi ve değerlendirme
içeren kayıtları oluşturmak için gerekli öğelere sahiptir.
 http://www.bisg.org/documents/onix.html
 http://www.loc.gov/marc/onix2marc.html#mapping

12

Metadata Standartları(FGDC)
 FGDC (Federal Geographic Data Committee’s
Content Standart for Digital Geospatial
 Metadata- CSDGM)- Federal Coğrafik Veri
Komitesi’nin Sayısal Coğrafik-Uzaysal Metadata
İçin İçerik Standardı : Bu standart veri kümeleri
için metadatanın, sayısal ve istatistiksel verilerin
büyük önem taşıdığı bu konularda özelleşmiş
kütüphaneler için özellikle önemlidir.
 Bunun için FGDC tarafından geliştirilmiş olan
CSDGM en iyi örnektir. CSDGM- Sayısal Uzaysal
Metadata için İçerik Standardıdır. Resmi olarak
FGDC-STD-001-1998 olarak bilinmektedir.
 http://www.fgdc.gov/

Metadata Standartları(RDF)
 RDF (Resource Description Framework) –
Kaynak Tanımlama Çatısı, World Wide
Consortium-
Consortium WWW Konsorsiyum tarafından
geliştirilmiştir. Amacı, bütünleştirilmiş tablolar
için bir mekanizma sağlamak ve web üzerindeki
kaynakların tanımlanması için model olmaktır.
 RDF’de bir (namespace) isim boşluğu tanımda
kullanılan metadata tablosunu tanımlayan bir
web kaynağına işaret eden URL tarafından
tanımlanır. Çoklu isim boşlukları tanımlanabilir,
Ç ş ,
tekbir kaynağın tanımında birden fazla tablodan
öğelerin kullanılmasına imkan tanır. Çoklu
tanımlar, farklı amaçlar için farklı zamanlarda
oluşturulmuş tablolar birbiriyle bağlanabilir. RDF
genelde XML’de ifade edilir.
 http://www.w3.org/RDF/

13

Metadata Standartları(DC)
 1-3 Mart 1995 tarihinde Dublin Ohio’da metadata
semineri,
 DC’nin amacı kendi web kaynaklarını tanımlayan
yazarlar tarafından kullanılabilecek bir öğe
kümesi tanımlamaktı. Elektronik kaynakların
sayısının artması ve bu kaynakları
kataloglayacak kütüphane görevlileri, bazı basit
kuralları, bazı öğeleri tanımlama amacı ve bunun
, ğ
katalogcu olmayanlarca da uygulanabilmesini
sağlamaktı.
 Dublin Core web tabanlı bilgilerin tanımlanması
için bir örnek ve öz oluşturmak için
geliştirilmiştir.

 DC metadata birçok grup tarafından
tanıtımsal sistemler için temel olarak
kullanılmaktadır. Bu gruplar:
 Eğitim örgütleri
 Kütüphaneler
 Devlet enstitüleri
 Bilimsel araştırma sektörleri
 Web sayfası yazarları
 Daha fazla tarama işlemi gerektiren işletme
siteleri
 Büyük bilgi yönetim sistemi olan şirketler

14

 DCMES – Dublin Core Metadata Element Sets
 1-Kaynak adı
 2-Konu ve anahtar kelimeler
2 K h k li l
 3-Tanım
 4-Kaynak
 5-Dil
 6-İlişki
 7-Kapsam
 8-Yaratan/ yazar
 9 Yayınlayan
9-Yayınlayan
 10-Katkıda bulunanlar
 11-Haklar ve yönetimi
 12-Tarih
 13-Tip
 14-Format
 15-Tanımlayan
 http://dublincore.org/

<link rel="schema.DC" href="http://purl.org/dc/elements/1.1/" />
<link rel="schema.DCTERMS" href="http://purl.org/dc/terms/" />
<meta name="DC.title" content=".:Başkent Üniversitesi:." />
<meta name="DC.creator" content="Başkent Ü Üniversitesi Bilgi İ
İşlem Daire Başkanlığı,Başkent University
Computer Center" />
<meta name="DC.subject" content="Haberal; HABERAL; Mehmet Haberal; BU; BÜ; Başkent Üniversitesi;
Başkent University; Baskent University; Turkey; Üniversite; University; Türkçe; Turkish; İngilizce; English;
Mühendislik; Engineering; Eğitim; Education; Mezuniyet; Graduate; Okul; School; Kampus; Kampüs;
Campus; Ankara; Türkiye; Araştırma; Research; Bilim; Science; Teknik; Technical; Akademik; Academics;
Öğrenci İşleri; Registrar; Öğrenci; Students; Bilgi İşlem; Computing; Computer Center; Teknoloji;
Technology; Bilgi; Information; Fakülte; Faculty; Personel; Staff; Akademik Program; Academic Programs;
Yüksek Lisans; Masters; Spor; Sports; Kültür; Culture; Sanat; Arts; Kariyer Planlama; Career planning;
Uluslararası; International; Kütüphane; Library" />
<meta name="DC.description" content="1993 yılı ortalarında Haberal Eğitim Vakfı ile birlikte kurulması
kararlaştırılan BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ'nin kuruluş işlemleri başlatılıp kısa sürede
tamamlanmıştır.Üniversitemiz
tamamlanmıştır Üniversitemiz 13 Ocak 1994 tarihinde 3961 sayılı kanunla kurulmuştur BAŞKENT
kurulmuştur.BAŞKENT
ÜNİVERSİTESİ'nin amacı, bilgi çağının gerektirdiği evrensel bilgiye ulaşım ve bilgi-kullanım yeteneklerine
sahip; sağlık,insan bilimleri, sanat, çevre, endüstri, ticaret ve teknoloji alanlarında bilgili ve deneyimli;
araştırmacı, dinamik, ülke sorunlarına duyarlı; mesleklerinde ve iş dünyasında başarılı; rekabete açık;
uluslararası çevrelerle yakından ilişkili; sanatsal,kültürel ve tarihsel değerlerimize sahip çıkan; çevre
korumasına duyarlı insanlar yetiştirmektir." />
<meta name="DC.type" scheme="DCTERMS.DCMIType" content="Text" />
<meta name="DC.format" content="text/html" />
<meta name="DC.format" content="28212 bytes" />
<meta name="DC.identifier" scheme="DCTERMS.URI" content="http://www.baskent.edu.tr" />

15

Metadata Karşılaştırmalar
DC Element MARC Fields
Title 245
Creator 100, 110, 111, 700, 710, 711
720
Subject 600, 610, 611, 630, 650, 653
Description 500-599, except 506, 530, 540, 546
Contributor
Publisher 260$a$b
Date 260$c
Type Leader06, Leader07
655
Format 856$q
Identifier 856$u
Source 786$o$t
Language 008/35-37
546
Relation 530, 760-787$o$t
Coverage 651
752
Rights 506, 540

Fil Hikayesi (6 Kör Adam)

17

Metadata
Architecture
and Application
Team (MAAT).

http://www.sinica.edu.tw/~metadata/design/lifecycle_eng.htm

Metadata Uygulamaları

 http://www.ukoln.ac.uk/metadata/dcdot/
h // k l k/ d /d d /

18

Sonuç

 Kaynakların artış h
kl hızı,
 Erişilmek istenen bilgiye erişimin
sağlanması
 Kaynakları tanımlama,
 Kaynakları yönetme,
 Kaynakları paylaşma,
 Son kullanıcıların kullanımına sunma

Sonuç
Yanıt verilmesi gereken beş soru?
 Hangi bilgiye sahibim?
 Anlamı ne, ne ile ilgili?
 Bilgiler nerede?
 Oraya nasıl geldi? Özellikleri neler?
 Onu nasıl organize ederim, nasıl
O l i d i l
sunarım?

19

Teşekkürler

Sorular?

20

Metadata ?

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à Metadata ?

Similaire à Metadata ? (20)

Plus de Kamil Çömlekçi

Plus de Kamil Çömlekçi (11)

Metadata ?