1. T. Oft. Gaz. 38, 438-442, 2008
DERLEMELER
Fonksiyonel (Organik Olmayan) Görme Kay›plar›
Tahire Baflerer (*)
ÖZET
Bir oftalmoloji kliniginin günlük rutininde organik görme kay›plar›n›n ag›rl›g›, kimi za-
man, hekimin fonksiyonel (organik olmayan) görme kay›plar›n› olmas› gerekenden daha az
önemsemesine ve hatta unutmas›na neden olabilmektedir. Bu makalede genç göz hekimlerinin,
kendini fonksiyonel görme kayb›yla gösteren bu önemli klinik durumlara dikkatlerini çekmeyi
ve bu konudaki bilgilerini tazelemeyi amaçlanmaktad›r.
Anahtar Kelimeler: Fonksiyonel görme kayb›, simülasyon, temarüz, histerik körlük
SUMMARY
Functional (Inorganic) Visual Losses
During a daily routine of an ophthalmology clinic the bulk of the organic visual losses may
sometimes cause the physician to underestimate or even to forget the functional (inorganic) vi-
sual losses. In this article it was aimed to take the attention of the young ophthalmologists to
and to refresh their clinical knowledge about those important clinical conditions those can be
presented as a functional visual loss.
Key Words: Functional visual losses, simulation, histeric blindness
G‹R‹fi zümleme giriflimidir. Böylece kifli büyüttügü sorunlar-
dan kaçarak ikincil bir kazanç elde etmifl olur.
Fonksiyonel görme kayb› denilince organik bir pa-
toloji ile aç›klanamayan hem nörooftalmologlar› hem de 2- TEMARUZ (Taklit yapma, kötüye kullanma):
psikiyatristleri ilgilendiren bir görme kayb›ndan bahse- Hasta, bir kazanç için bilinçli olarak bir hastal›k veya
dilmektedir. Organik görme kayb›nda patoloji ile uyum- fonksiyon bozuklugunu taklit eder; altta yatan bir pato-
lu kay›plar izlenirken fonksiyonel görme kayb›nda rutin loji olsa bile semptomlar› abart›r.
göz muayenesi ve yard›mc› testlerle aç›klanamayan, tu- Bu tip olgularda kesin tan› için nörooftalmolojik ve
tars›z, degiflken bir tablo söz konusudur. Görmeye ait fli- sistemik tan› yöntemleri gerekli olabilir. Testlere geç-
kayetler hafiften ›fl›k hissi derecesine kadar degiflebilir meden önce oftalmolojik ve sistemik anamnez sab›rla
(1). al›nmal› ve temaruz veya histeri için ipuçlar› edinilmeye
Walsh.TJ (1992) fonksiyonel görme kayb›n› iki çal›fl›lmal›d›r.
grupta s›n›flam›flt›r: Görme kayb› flikayetiyle gelen hastalarda, rutin göz
1- H‹STER‹K KÖRLÜK (Konversiyon Reaksiyo- muayenesini takiben, ay›r›c› tan›da, ambliyopi, kon dist-
nu): Hastan›n, bilinç d›fl› çat›flmay› sembolik planda çö- rofisi, retrobulber optik nörit, kiazma tümörü, kortikal
(*) ‹stanbul Üniversitesi, Göz Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹stanbul Mecmuaya Gelifl Tarihi: 06.04.2008
Yaz›flma adresi: Prof. Dr. Tahire Baflerer, ‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi Göz Hastal›klar› A.D., Düzeltmeden Gelifl Tarihi: 06.04.2008
‹stanbul E-posta: tahirebaserer@gmail.com Kabul Tarihi: 27.06.2008

2. Fonksiyonel (Organik Olmayan) Görme Kay›plar› 439
körlük araflt›r›lmal›d›r. Bu rahats›zl›klar›n fonksiyonel 5- Kortikal Körlük
görme kayb›ndan ay›rted›lmesini saglayabilecek özellik- Pupilla reaksiyonlar›n ve optik diskler normal iken
lerine k›saca deginildiginde (1-4): bilateral ciddi (tama yak›n) görme kayb› söz konusudur.
Oksipital lob lezyonlar›nda semptom ve bulgular gör-
1- Ambliyopi
seldir. Bilateral oksipital lob lezyonlar›nda tekrarlayan
Bir gözde refraksiyon muayenesi ile düzelmeyen ve vasküler hadiseler en s›k neden olarak karfl›m›za ç›k-
organik lezyonla aç›klanamayan görme azl›g› söz konu- maktad›r. MR tetkiklerinde bilateral oksipital lob en-
sudur. Ambliyopi hayat›n ilk dekad›nda ortaya ç›kar. farkt› gözlenir. Görme alan› bulgular›, homonim defekt-
Görmenin iyi geliflememesi durumunda nadir de olsa bi- lerin kombinasyonlar› fleklindedir. Eger santral görme
lateral görülebilir. Degerlendirirken hastadan iyi bir korunduysa tünel fleklinde bir görme alan› ortaya ç›kar.
anamnez al›nmal›, açma-kapama testi uygulanmal›, ani- Simülasyon yapan kiflilerden ay›rdetmek için defekt s›-
zometropi ve kalabal›klaçma (crowding) fenomeni aran- n›rlar›n›n vertikal meridyene dayand›g›na dikkat etmek
mal›d›r (5). gerekir (1).
2- Kon Distrofisi Fonksiyonel görme kayb› oldugu flüphelenilen ol-
gularda testler çabuk, emin ve flafl›rt›c› olmal›d›r. Zira
Çocuklarda veya genç eriflkinlerde her iki gözde bu hastalar genellikle muayeneye koopere olmaz veya
yavafl ilerleyen görme azl›g› söz konusudur. Aile anam- direnç gösterirler. Görme keskinligini tayin etmek için
nezinin müspet bulunmas›, gündüz görmenin geceden kullan›lan testlerdeki hileyi hissederlerse gösterecekleri
daha kötü olmas›, fotofobi, renk görme zay›fl›g› ve nis- direnç daha da artar. Bilateral görme kayb›n› genellikle
tagmus kon distrofisi tan›s›n› destekleyen özelliklerdir. histerikler tercih etmektedir. Takliti sürdürmek zor oldu-
Erken dönemde görme keskinligi zay›f olmas›na ragmen gundan temaruz yapanlar taraf›ndan pek tercih edilmez
fundus genel olarak normal görünümdedir. Elektrofiz- (1).
yolojik testlerden ERG ve VEP anormallikleri saptan›r.
Özellikle ERG'de kon fonksiyonunda azalma izlenir. Bu tip olgular›n gözlemlenmesi çok önemlidir. Zira
Ancak hastal›g›n ileri dönemlerinde funduskopide, RPE gerçekten göremeyenler dikkatli olup el yordam›yla yü-
atrofisi, öküz gözü makulopatisi görünümü, optik disk rürler veya yürümeye gayret sarfederler. Oysa histerik-
temporalinde solukluk saptan›r (6). ler, objelere çarpmadan etraf›ndan dolafl›rlar. Temaruz
yapanlar ise objeleri görmedigini çevresindekiler kan›t-
lamak istercesine cisimlerin bilhassa üzerine gidip çar-
3- Retrobulber Optik Nörit
parlar (1).
Klasik olarak 'Hasta görmez, hekim görmez!' tabiri
kullan›l›rsa da afferent pupilla defekti mevcuttur. Hasta-
B‹LATERAL VE UN‹LATERAL GÖRME
l›g› degerlendirirken detayl› anamnez flartt›r. Daha önce
KAYIPLARI ‹Ç‹N TESTLER
benzeri bir atak geçirip geçirmedigi, yak›n zamanda bir
gribal enfeksiyon hikayesi olup olmad›g› ve göz hare- 1- Pupilla reaksiyonlar›n›n muayenesi
ketlerinde agr› hissinin bulunup bulunmad›g› sorgulan- (Direkt-indirekt ›fl›k reaksiyonu)
mal›d›r. Görme kayb› genellikle bir hafta içerisinde (az Organik ve fonksiyonel görme kay›plar›n›n ay›rde-
veya ileri derecede) geliflebilir. S›kl›kla unilateral bazen dilmesinde yararl› bir testtir. Pupilla refleksi retina foto-
de bilateral izlenir. Mutat olarak 18-45 yafl aras›nda gö- reseptörlerinin uyar›lmas›yla bafllar. Optik sinir üzerin-
rülür. Azalm›fl renk görme, santral, çekosantral, altitudi- den devam edip traktus optikusu oluflturan lifler corpus
nal görme alan› defektleri, ›fl›k fliddetini alg›lamada geniculatum lateralede sinaps yapmadan evvel orta be-
azalma mevcuttur. Ilave nörolojik belirtiler de saptana- yindeki superior colliculus bölgesinde pretektal nukleus-
bilir. Belirli bir süreden sonra görme hissinde düzelme ta sonlan›r (birinci nöron). Pretektal nukleustan kalkan
izlenir (2, 7). lifler hem ayn› taraf hem de karfl› taraf Edinger-West-
phal nukleular›na dal vererek (2.nöron) III.kranyal sinir
4- Kiyazma Tümörü
(okülomotor sinir) üzerinden tranfer olan parasempatik
Görme kayb›, optik atrofiden ve perimetrik defekt- pupillomotor liflerle sinaps yapar. III.sinirin inferior di-
lerden önce geliflir. Pupillalar ›fl›ga tembel olarak cevap vizyonu içinde tafl›nan parasempatik lifler kavernöz si-
verir (afferent pupilla defekti). Uzun süreli bas›lar sinir nüs ve superior orbital fissürden geçerek intraorbital
lifi dejenerasyonuna ve temporal solukluga neden olur. alanda yerleflik siliyer gangliona baglan›r (3.nöron). Si-
Görme alan›nda bitemporal (asimetrik) hemianopsi geli- liyer gangliondan ç›kan lifler (4.nöron) k›sa siliyer sinir-
flir. Görüntüleme yöntemlerinde tümör saptan›r (2). lerle sfinkter pupilla ve siliyer kaslar› innerve eder. Bu

3. 440 Tahire Baflerer
suretle tüm bu refleks ark›n›n saglam olmas› durumunda lür. Gören sag gözde parietooksipital bölge sola dogru
gören gözün ›fl›kla uyar›lmas›yla her iki gözde miyozis olan yavafl faz›, sol frontal bölge ise saga dogru olan
meydana gelir (8). h›zl› faz› kontrol eder. Horizontal ›çray›c› tipte nistag-
mus geliflir. Temarüz yapan kiflinin görmedigini iddia
ettigi gözde nistagmus uyar›l›rsa görme keskinligi el ha-
2- Marcus-Gunn pupillas› (sallanan fener testi)
reketi düzeyinden daha fazlad›r. fiayet temarüz yapan
Nörooftalmolojik muayenede optik sinir fonksiyon- kifli silindire bakmazsa nistagmus görülmez (10).
lar›n›n degerlendirilmesi aç›s›ndan önemlidir. Normalde
pupilla ›fl›k reaksiyonu her iki gözde simetriktir. Pupilla
5- Renk görme muayenesi
›fl›k refleks ark›n›n aferent yolunun bozuk olmas› duru-
munda o taraf›n pupillas›n›n direkt cevab› zay›f, indirekt Konjenital renk körlügü yoksa makula veya optik
cevab› normal olacakt›r. Ifl›g›n bir gözden digerine h›zl› sinir lezyonlar›n›n araflt›r›lmas›nda kullan›l›r.
geçifllerle tutulmas› durumunda direkt ›fl›k cevab› ara- a) Worth 4 nokta testi: Bir k›rm›z›, bir beyaz, iki
s›ndaki asimetri daha rahatl›kla saptanabilir. Direkt ve yeflil bulunan 4 noktal› bir eflel kullan›l›r. Bir ta-
indirekt ›fl›k refleksinin asimetrik oldugu bu tabloya raf› yeflil bir taraf› k›rm›z› bir gözlük tak›l›r.
Marcus-Gunn pupillas› denir. Rölatif aferent pupilla de- K›rm›z› tarafla monoküler bak›ld›g›nda 2 k›rm›-
fekti olarak da bilinir (4). z›, yeflil tarafla monoküler bak›ld›g›nda 3 yeflil,
binoküler bak›ld›g›nda beyaz nokta dominant
3- Ani ve fliddetli ›fl›kta gözde miyozisin yan›nda gözdeki cam›n rengini alarak 4 nokta görüyorsa
sulanma ve kapak k›rpma refleksinin aranmas› görmedigini iddia ettigi gözde görme keskinligi
el hareketi düzeyinden daha iyidir (11).
Kornea, konjunktiva, burun mukozas›n›n uyar›lma-
s›, kornean›n kuvvetli ›fl›ga maruz kalmas›, esneme, ök- b) ‹shihara testi: ‹shiara kartlar› k›rm›z› lensle
sürme, kusma refleks olarak gözde yaflarmaya sebep okunur yeflil lensle okunmaz. fiahs›n kötü gör-
olur. Buna refleks aglama denir. Aglama refleksinin af- dügünü iddia ettigi göze k›rm›z› cam iyi gören
ferent yolunu V. kranyal sinir (trigeminus) saglar ve be- göze yeflil cam tak›l›p ‹shiara kartlar›n› okumas›
yin sap›ndaki lakrimal nukleusta sonlan›r. Lakrimal istenir. Okuyabilirse görme keskinligi el hareke-
nukleus üst tükrük bezi nukleusunun yan›nda ve tei düzeyinden daha iyidir. Presbiyopik hastada
VII.kranyal sinir (fasiyal sinir) nukleusunun iç taraf›nda yak›n tashihini yapmal›d›r (1).
bulunur. Lakrimal çekirdekten kaynaklanan parasempa-
tik lifler (effent yol) tükrük bezi lifleriyle müflterek 6- Prizma testleri
Wrisberg siniri olarak VII.kranyal sinirle birleflir. Geni-
a) Binoküler tek görme muayenesi: Binoküler
culat ganglionda VII.kranyal sinirden ayr›lan yüzeyel
olarak bakarken kötü gördügü iddia edilen gö-
lifler, büyük petroz sinirde derine ilerler. Derin büyük
zün önüne taban› d›flar›da 10 veya 20 prizm di-
petroz sinir IX.kranyal sinirden (glossofarengeal sinir)
yoptrilik prizma yerlefltirilir. Gözde bir hareket
gelen küçük derin petroz sinirle birleflir, Vidien siniri
izlenirse sözkonusu gözde yeterli düzeyde bir
olarak sfenopalatin ganglionda sinaps yapar. Burada tri-
görme mevcuttur (1).
geminus sinirinin ikinci dal› maksiller sinir ve onun da
zigomatik dal›yla lakrimal sinirle birleflir. Palpebral ve b) Diplopi testi: fiüpheli göz kapat›l›r. ‹yi gözde
orbital as›l gözyafl› bezine ulafl›r. Bu refleks ark› saye- prizman›n taban› veya tepesi pupilla hizas›nda
sinde ilk önce tek tarafl› sonra çift tarafl› göz yaflarmas› tutularak monoküler diplopi uyar›l›r. Bu esnada
meydana gelir. VII.kranyal sinir, orbikularis kas›n›n mo- görmedigi iddia edilen göz aç›l›p prizma mono-
tor innervasyonunu saglar. Temaruz yapan kifli testteki küler çift görmeyi engelleyecek flekilde tüm pu-
hileyi hissederse ani ve kuvvetli ›fl›kta kapak k›rpma ref- pilla alan›na kayd›r›l›r. Hasta hala çift gördügü-
leksini engelleyebilirse de gözdeki sulanmay› ve kon- nü söylüyorsa diger göz de görüyordur. Hasta
junkitva damarlar›ndaki dilatasyonu engelleyemez (9). temaruz yap›yordur (1).
4- Optokinetik nistagmusun aranmas›
Siyah-beyaz bandlar›n bulundugu dönen silindire GÖRME KESK‹NL‹g‹ DERECES‹N‹N
tek gözle bakarken aranan fizyolojik nistagmustur. Sol SAPTANMASI
göz kapal› olmak üzere sag gözle düz olarak karfl›daki Fonksiyonel görme kayb›nda gerçek görme keskin-
silindire bakarken silindir sagdan sola yavaflça döndürü- ligini saptamak zor olabilir.

4. Fonksiyonel (Organik Olmayan) Görme Kay›plar› 441
1- Görme keskinligi tayini A- Konfrontasyon (karfl›laflt›rma) muayenesi
a) Tek tek uzak görme keskinliginin (refraksiyon Hasta 60 cm mesafeden hekimin burnuna bakarken
kusuru düzeltilerek) al›nmas›: rutin muayenede oldugu hekim 4 kadrandan ayr› ayr› obje yaklaflt›rarak hasta ile
gibi saptan›r. kendi görme alan›n› k›yaslar.
b) Farkl› mesafelerde uzak görme keskinliklerinin
belirlenmesi: Hastan›n eflele olan mesafesi yar›ya düflü- B- Tanjant perdesi
rüldügünde, kiflinin kötü gördügünü söyledigi gözünde- Santral 30 derecelik görme alan›n›n basit, h›zl› ve
ki görme keskinliginin iki kat›na ç›kmas› gerekir. Ayn› etkili bir flekilde degerlendirilmesinde kullan›l›r. Tanjant
kal›yorsa fonksiyonel bir görme kayb› sözkonusudur. perdesinde siyah zemin üzerinde merkezi beyaz hedefe
c) Yak›n görme keskinliginin test edilmesi ve uzak siyah bir sap üzerine eklenmifl degiflik boyutlarda beyaz
görme derecesiyle mukayesesi: Organik bir görme kay- yuvarlak hedefler kullan›l›r. Görme alan› 1m mesafeden
b›nda yak›n ve uzak görme keskinligi kayb› efl veya bir yap›l›r. Daralm›fl alan saptan›rsa 2 metreden tekrarlan›r.
s›ra farkl›d›r. Fonksiyonel görme kayb›nda bu simetri 1metredeki objenin çap› da 2 kat›na ç›kar›l›r. Organik
bozulmufltur. Yak›n görme degeri kabaca uzak görme bir neden bagl› görme alan› daralmas› mevcutsa test me-
keskinligi hakk›nda bilgi verebilir (1). safesinin art›fl›na bagl› olarak görme aln›nda geometrik
bir art›fl olurken fonksiyonel bir görme kayb›nda 1 met-
reden al›nan izopterin 2 metrede de dar, tübüler alan›n
2- Sisleme (bulan›klaflt›rma) testi
devam ettigi görülür.
Sferik ve silendirik camlarla normal gören gözün
Ayr›ca Mavi-K›rm›z›-Yeflil ayn› büyüklükteki
bulan›k görmesi saglanarak görme keskinligi düflük ol-
renkli uyaranlarla belirlenen izopterlerin büyüklükleri-
dugu iddia edilen gözle okumas› saglan›r (1).
nin tayini yap›l›r. Ayn› büyüklükte farkl› renkte
a) Uzak görme için: iyi gören göze -4.0 veya +10.0 uyaranlarla belirlenen izopterlerin büyüklükleri farkl›
diyoptrilik cam konularak binoküler okumas› istenir. olmal›d›r. Normalde mavi d›flta, k›rm›z› ortada, yeflil iç-
Eflelde okudugu deger kötü gördügünü söyledigi göze te izopterler elde edilmesi gerekirken buradaki degiflim
aittir. Yine iyi gören göze (90 derecede +5.00 dp) ve (0 fonksiyonel görme kayb›n› gösterir (4).
derecede -5.00 dp) cam konularak camlar›n birbirini
nötrlemesi saglan›r. Binoküler okurken 0 ve 90 derece-
C- Goldmann perimetresi
deki camlar 15-20 derece oynat›l›r. Okudugu deger kötü
gördügünü söyledigi göze aittir. Uyaran›n periferden merkeze dogru hareketinde
fonksiyonel görme kay›pl› olgularda santral 5-35 dere-
b) Yak›n görme için: iyi gören göze yak›n degerin ceye kadar daral›r. Her seferinde daha fazla daralan ve
üzerine +6.0 diyoptrilik cam yerlefltirilir. 15-20 cm me- cevap verme süreleri uzayan spiral bir görme alan› al›-
safeden yak›n efleli okurken, binoküler 40 cm mesafe- n›r.
den okumas› istenir. Okudugu deger kötü gördügünü id- Uyaran fiksasyon noktas›ndan perifere dogru hare-
dia ettigi göze aittir. ket ettirildiginde ise geniflleyen bir spiral oluflabilir. Tes-
te uyumu az olan olgularda da bu flekilde sonuç al›nabi-
S‹KLOPLEJ‹K TEST lecegi ihmal edilmemelidir.
Uzak ve yak›n görme keskinliginin saptanmas›. Görme alan›nda bütün bunlardan farkl› olarak tutar-
‹yi gören göze uzak görme için tam tashih yap›l›r s›z alan defektleri de saptanabilir.
ve uzak eflel okutulur. Kötü gördügünü söyledigi Binoküler görme alan› testinde organik nedenle
gözde uzak tashih üzerine +2.5 veya +3.0 diyoptri ilave oluflan monoküler görme alan› defekti iyi gören gözün
edilir. Binoküler olarak yak›n eflelini okumas› istenir. görme alan›na girdiginden genellikle izlenmez. Fonksi-
Fonksiyonel görme kayb›nda kifli uzag› iyi gözüyle oku- yonel kayb›nda ise monoküler defekt varl›g›n› sürdürür
dugu için yak›n efleli de ayn› gözle okudugunu zanne- (4).
der. Yak›n eflelinde okudugu deger kötü gördügünü söy-
ledigi göze aittir (1). D- Otomatik perimetre
Rastgele k›sa süreli uyaranlar önceden planlanan
GÖRME ALANI TESTLER‹ flekilde anormal alan defekti oluflturabilmelerini güçlefl-
Fonksiyonel görme kayb›nda görme alan›nda s›k- mektedir. Ayr›ca inan›rl›k indekslerinin düflük olmas›
l›kla bilateral konsantrik daralma saptan›r. Unilateral degerlendiren için uyar›c› olabilmektedir. Santral gör-
konsantrik daralma oldukça seyrektir (4). menin korundugu kortikal körlükte tünel fleklinde bir

5. 442 Tahire Baflerer
görme alan›nda defekt s›n›rlar› vertikal meridyene da- 4. Alp MN. Amsler ve klasik tanjant perdesi. Syf 38-41. In:
yanmas› simülasyon yapandan ay›rmada önemli kriter- Görme Alan› El Kitab›. Ed. Ayd›n P. Aksu Kitabevi 2005.
dir (2). 5. Rodier DW, Mayer DL, Fulton AB. Assessment of young
Fonksiyonel görme kayb›ndan büyük oranda flüp- amblyopes. Array vs. single picture acuities. Ophthalmo-
logy. 1985 Sep;92(9):1197-202
heleniyor fakat ispat etmekte zorlan›l›yorsa 1 veya 2
hafta sonra yeniden degerlendirme yap›l›r. ‹lave olarak 6. Dhellemmes SD, Vincent F, Arndt C, Drumare IB, Hache
görüntüleme yöntemlerinden ERG, VEP, FFA ve özel- JC. Simplified electroretinography protocol and diagnosis
of retinal dystrophies in Children. J Fr Ophtalmol. 1999
likle BT veya MR, kardiyovasküler konsültasyon, labo- Apr;22(3):383-7. French.
ratuar tetkikleri (kan biyokimyas›, anemi, polisitemi
aranmas›) istenir. 7. Arden GB, Gucukoglu AG. Grating test of contrast sensi-
tivity in patients with retrobulbar neuritis. A rch Ophthal-
Sonuç olarak tüm tetkikler görme kayb›n› izah ede- mol. 1978 Sep;96(9):1626-9.
mez ise hastaya herhangi bir patoloji bulunmad›g› söyle- 8. Paparella MM, Shumrick DA, Gluckman JL, Meyerhoff
nir. Psikiyatri konsültasyonunun gerekli ve yararl› olabi- WL. Otolaringology. Volume 1. Basic Sciences and Rela-
lecegi bildirilmelidir. ted Principle. Third Ed. 1991 W.B. Saunders Company
Harcourt Brace Jovanovich, Inc. pp 117.
9. May M, Schaitkin B. The Facial Nerve May's Second Ed.
KAYNAKÇA 2000 Thieme, New York, Stuttgart pp39. Wes ter ST, Riz-
zo JF 3rd, Balkwill MD, Wall C 3rd.
1. Köz Ö, Ayd›n P. Fonksiyonel Görme Kayb›. Syf 229-237.
In: Görme Alan› El Kitab›. Ed. Ayd›n P. Aksu Kitabevi 10. Optokinetic nystagmus as a measure of visual function in
2005. severely visually impaired patients. Invest Ophthalmol
Vis Sci. 2007 Oct;48(10):4542-8.
2. Walsh TJ. Neuro-Ophthalmology Clinical S igns and
Symptoms. 1992. 3rd Ed. Leo-Febiger Philadelphia 11. Morale SE, Jeffrey BG, Fawcett SL, Stager DR, Salomão
SR, Berezovsky A, Lapa MC, Birch EE. Preschool Worth
3. Acaroglu G. Görme Y ollar› Hastal›klar›. Syf 220-228. In: 4-Shape test: testability, r eliability, and validity. J AA-
Görme Alan› El Kitab›. Ed. Ayd›n P. Aksu Kitabevi, ‹s- POS. 2002 A ug;6(4):247-51.
tanbul 2005.