Voorzichtig economisch herstel lijkt in aantocht. ABN AMRO voorziet -0,25% krimp in 2013, echter door herstel export zal 2014 weer groei laten zien.Vooruitzichten voor de industriële sectoren zijn gematigd. Chemie en machinebouw zullen al eerste een volumegroei laten zien.

1. Nederlandse economie in zicht Economisch Bureau:
- Macro Research
- Sector & Commodity Research
Voorzichtig herstel lijkt in aantocht
28 januari 2013
Voorzichtig herstel in aantocht
Economische groei - % k-o-k
0,9
0,6
0,3
0
-0,3
-0,6
-0,9
-1,2
10 11 12 13 14
Conjunctuur: Economie krimpt, maar licht herstel in de loop van 2013 (p.2)
• De economie is vorig jaar meer dan driekwart procent gekrompen. Dat komt door lagere
binnenlandse bestedingen. De uitvoer is echter verder toegenomen.
• Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met ruim een kwart procent.
Opnieuw zijn de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. Ook
dit jaar daalt het beschikbaar inkomen, waardoor de consumptie zal dalen. De uitvoer profiteert
van een verder herstel van de mondiale economie. In de loop van dit jaar zal de economie naar
verwachting weer wat groei laten zien. Dat herstel zet door in 2014, waardoor de groei dan een
positief cijfer kan laten zien van ongeveer 1%.
• Bij deze zwakke conjunctuur loopt de werkloosheid vermoedelijk nog tot in 2014 op.
Sectoren: Magere vooruitzichten, maar exportgerichte sectoren doen het beter (p.6)
• De vooruitzichten voor de sectoren zijn gematigd. Omdat de economische groei vooral te
danken zal zijn aan de uitvoer kunnen de (exporterende) groothandel en de industrie volume-
groei laten zien in 2013. Dat geldt ook voor de agrarische sector, die een groot deel van de
productie exporteert.
• De bouw zal opnieuw krimpen, hoewel wat minder sterk dan in 2012. In directe zin kost dat de
Nederlandse economie ongeveer een kwart procentpunt groei in 2013. Maar het totale effect is
veel groter, vanwege de uitstralingseffecten van de krimpende bouw en de vastzittende woning-
markt op andere sectoren in de economie.
• Mede door de stagnatie in de bouw en woningmarkt zal de detailhandel non-food ook krimpen.
• De sectoren transport & logistiek, telecom, media & technologie (TMT) en de zakelijke
dienstverlening maken in 2013 een pas op de plaats.

2. 2 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
Economie krimpt nog in 2013 - wel licht herstel in de loop van het jaar
Nico Klene – 020 628 4204
De Nederlandse economie is vorig jaar met naar schatting meer dan driekwart procent gekrompen. Dat kan geheel worden
toegeschreven aan lagere binnenlandse bestedingen. De particuliere consumptie daalde doordat het beschikbaar inkomen
flink afnam. De uitvoer is echter verder toegenomen en heeft een sterkere terugval van het bruto binnenlands product
voorkomen. Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met ruim een kwart procent. En naar verwachting
zijn wéér de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. Opnieuw daalt het beschikbaar
inkomen waardoor de consumptie (alweer voor het derde jaar op rij) zal dalen. De uitvoer profiteert van een verder herstel van
de mondiale economie. Overigens komt het vooral door de tegenvallende ontwikkeling in de tweede helft van 2012 dat de
gemiddelde groei in 2013 in de rode cijfers zit. We denken dat de economie in de loop van dit jaar weer voorzichtig groei zal
laten zien. Dat herstel zet door in 2014, waardoor de economie dan een groei van ongeveer 1% zou kunnen realiseren. Bij deze
zwakke conjuncturele ontwikkeling loopt de werkloosheid voorlopig verder op. De inflatie is in het vierde kwartaal van 2012
opgelopen door de BTW-verhoging. Dat effect zal tot ver in 2013 zichtbaar zijn. Gemiddeld zal de inflatie dit jaar ruwweg gelijk
zijn aan het cijfer van 2012. Pas voor 2014 voorzien we een cijfer dat weer onder de 2% uitkomt.
Groei is vertraagd in loop van 2012 kwartalen waarin de uitvoer krachtig was gestegen. De eerste
De economie is afgelopen jaar gekrompen. Het bruto indicaties voor de uitvoer in het vierde kwartaal zijn overigens
binnenlands product (BBP) daalde met naar schatting meer wat gunstiger. De groei lijkt weer iets aan te trekken. Dat klinkt
dan ¾%. Dit is een raming want cijfers over het vierde positief. Verder is het na zo’n stevige terugval denkbaar dat de
kwartaal zijn nog niet bekend. In de eerste twee kwartalen van economie in het vierde kwartaal weer iets is gegroeid. Zo’n
het jaar liet de economie een heel lichte groei zien ten eventueel plusje moet dan wel worden gezien in het licht van
opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarmee was een eind de forse min in het derde kwartaal. Per saldo is het BBP in het
gekomen aan de recessie in ons land, die was begonnen in tweede halfjaar flink - en meer dan verwacht - gekrompen. En
het voorjaar van 2011. Deze negatieve ontwikkeling en vooral deze terugval heeft weer gevolgen voor 2013. Opnieuw is
de flinke krimp in het slotkwartaal van dat jaar verklaren al een namelijk sprake van een negatieve statistische overloop naar
groot deel van de gemiddeld negatieve groei in 2012. In de het volgende jaar (2013).
laatste maanden van 2011 was het BBP namelijk kleiner dan
het gemiddelde BBP in dat jaar. We spreken daarom van een Stijging en daling BBP en statistische overloop
negatieve ‘statistische overloop’ naar 2012 (zie grafiek rechts; Niveau in mld euro
eind 2010 was de overloop positief).
140
Sterke economische krimp in derde kwartaal 2012
Pct BBP-groei
138
2,5 6
136
1,5 4
2
0,5
134
0
-0,5 10 11 12
-2
-1,5 Kwartaalcijfer Jaargemiddelde
-4
-2,5 -6 Jaargemiddelde 2012 is raming ABN AMRO
05 06 07 08 09 10 11 12 Bron: Thomson Reuters Datastream
% k-o-k (l.a.) % j-o-j (r.a.)
Minder consumptie in 2012 door inkomensdaling …
Bron: Thomson Reuters Datastream Zoals gezegd hebben de binnenlandse bestedingen de BBP-
groei in de rode cijfers geduwd. De investeringen zijn al zes
Maar na twee kwartalen met een beetje groei zakte het BBP in kwartalen op rij gedaald en de particuliere consumptie zelfs al
het afgelopen derde kwartaal weer fors in: met liefst 0,9% zeven kwartalen. De consumptie is nu bijna terug op het
kwartaal op kwartaal (k-o-k). Daarmee viel het BBP bijna terug niveau van eind 2003. Nadat de particuliere consumptieve
naar het niveau van het voorjaar van 2010. De tegenvaller kan bestedingen in 2011 met 1% waren gedaald, volgde vorig jaar
worden verklaard doordat in het derde kwartaal niet alleen de een verdere afname van ongeveer 1½%. De ‘hoofdschuldige’
(meeste) binnenlandse bestedingen afnamen, maar nu ook de van deze daling is het reëel beschikbaar gezinsinkomen, dat
uitvoer, die daarbij fors meer kromp dan de invoer. Dit na twee vorig jaar met naar schatting tussen 1½ en 2% afnam. Deze

3. 3 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
stevige daling werd veroorzaakt door diverse factoren. Zo te gaan investeren, zeker niet bij de nogal altijd onzekere
stegen de lonen vorig jaar minder dan de prijzen: reëel gingen vooruitzichten.
de lonen dus wat omlaag. Verder drukten de bezuinigingen
van de overheid en hogere pensioenpremies de koopkracht. Lagere bezettingsgraad drukt bedrijfsinvesteringen
En ten slotte stond de werkgelegenheid onder druk. 84 20
82
Daling beschikbaar inkomen drukt consumptie 10
80
Pct jaarmutatie
78 0
3
76
2 -10
74
1 72 -20
0 05 06 07 08 09 10 11 12 13
-1
Bezettingsgraad (%; l.a.) Bedrijfsinvesteringen (% j-o-j; r.a.)
-2
Bron: Thomson Reuters Datastram
-3
05 06 07 08 09 10 11 12 13
Vooral de investeringen in woningen zijn fors gedaald. In de
Reëel beschikbaar inkomen Part. consumptie
eerste drie kwartalen van 2012 gingen deze met 9% j-o-j
Bron: CBS, CPB; 2012 en 2013 ramingen ABN AMRO onderuit. De (overige) investeringen door bedrijven deden het
in die periode iets minder slecht (ruim -2½%), hoewel er in de
Daarnaast is het consumentenvertrouwen vorig jaar laag zomer wel een forse terugval was door een enorme krimp bij
gebleven en de koopbereidheid geleidelijk verder afgenomen, de transportmiddelen. In het kwartaal ervoor waren deze
terwijl de zwakte op de huizenmarkt aanhield. De huizen- investeringen echter nog stevig (maar wel minder)
prijzen daalden gemiddeld 5,9%. toegenomen.
… en dit jaar besteedt de consument wéér minder Bij het voorzichtige herstel dat wij voorzien, zijn er voor
Voor dit jaar is het beeld nog niet veel beter. Het reëel bedrijven aanvankelijk nog weinig prikkels om te gaan
beschikbaar inkomen daalt opnieuw, door dezelfde factoren investeren, al worden de perspectieven voor de exportsector
als in 2012. Wel zal de daling van het reële loon wat lager wel beter. Bovendien zal de verbetering van het internationale
uitvallen. We verwachten dat in de nog af te sluiten cao’s zal economisch beeld het vertrouwen van ondernemers ten goede
worden geprobeerd de BTW-verhoging deels te compenseren. komen. Dit jaar zullen de investeringen waarschijnlijk nog
Al met al houden we rekening met een verdere daling van het afnemen, maar in 2014 kan weer sprake zijn van een stijging.
reëel beschikbaar inkomen met zo’n 1% of mogelijk nog iets
meer. Als gevolg daarvan zal de consument opnieuw minder Woninginvesteringen blijven op laag pitje
uitgeven. Maar omdat het vertrouwen van de consument wat De investeringen in woningen zijn vorig jaar stevig gedaald en
kan herstellen dankzij de (voorzichtige) verbetering van het ook voor dit en volgend jaar zijn de vooruitzichten mager. Zo
internationale economisch klimaat, hoeft de consumptiegroei worden woningbouwcorporaties terughoudender om te
(ongeveer -1%) niet of nauwelijks achter te blijven bij de investeren met oog op de verhuurdersheffing die hen boven
hiervoor genoemde inkomensdaling. het hoofd hangt. Verder is ook in de particuliere sector de
neiging om te investeren beperkt vanwege de zwakke vraag.
In 2014 zou de consumptie weer heel licht kunnen toenemen. Het aantal verkooptransacties is vorig jaar verder gedaald en
Zo denken wij dat de inflatie in dat jaar fors lager kan uitvallen, de kans is klein dat dit gauw al weer aantrekt gelet op de
onder meer omdat het effect van de BTW-verhoging dan is verandering in de fiscale wetgeving en de opnieuw strengere
weggevallen. hypotheeknormen (op basis van berekeningen gemaakt door
het NIBUD).
Zwakke conjunctuur drukt investeringen
Ook de investeringen daalden vorig jaar - en fors (raming: -4½ Uitvoer is en blijft groeimotor voor de economie
tot -5%). Zo’n daling is niet echt een verrassing als je bedenkt De uitvoer van goederen en diensten is vorig jaar gestegen
dat de productie van het bedrijfsleven is gedaald. Dat zien we met een geschatte 3%. Na twee sterke kwartalen kwam de
terug in de mate waarin het machinepark in de industrie wordt uitvoer in de zomer weliswaar in een dip, maar daarna tekende
benut: de bezettingsgraad lag in het tweede halfjaar zo’n 2% zich weer enig herstel af. Zo zagen de maandcijfers van de
lager dan in de tweede helft van 2011. Dat is geen impuls om goederenuitvoer in oktober en november er weer wat beter uit.
Ook de exportindicator uit de (maandelijkse) enquête onder

4. 4 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
inkoopmanagers (PMI) wees in die richting. Sterker nog, de Stijging van de werkloosheid is versneld
deelindex van de exportorders in de industrie lag in de gehele Door de zwakke economie loopt de werkloosheid op. De vraag
tweede helft van 2012 boven de 50, het omslagpunt tussen naar arbeid neemt immers af, terwijl de beroepsbevolking
krimp en groei. groeit. Eind 2012 was het aantal werklozen een vijfde tot een
kwart hoger dan eind 2011 (afhankelijk van de definitie die je
Verdere groei export verwacht hanteert). Die stijging spoort met de forse toename van het
% j-o-j PMI >50 - groei; <50 - krimp aantal ontslagaanvragen, die sinds het voorjaar is versneld.
Vooral in het laatste kwartaal van 2012 nam de werkloosheid
20 70
snel toe. De meest recente cijfers van de ontslagaanvragen
10 60 laten echter enige terugval zien. Het is nog (veel) te vroeg om
te concluderen dat sprake is van een omslag. Toch zou het er
0 50
op kunnen wijzen dat de (verdere) stijging van de werk-
-10 40 loosheid in de nabije toekomst iets geringer kan zijn dan in het
voorbije kwartaal.
-20 30
05 06 07 08 09 10 11 12
Snelle stijging werkloosheid
PMI exportorders (index; r.a.)
Aantal x1000
Uitvoer goederen (% j-o-j, 3-m v.g.; l.a.)
Bron: Thomson Reuters Datastream, CBS 7000 600
6000 550
Bij de stijging van de uitvoer tekenen we wel aan dat dit cijfer 500
5000
wordt geflatteerd door de wederuitvoer (producten die worden 450
ingevoerd door een Nederlandse partij en weer worden 4000
400
uitgevoerd zonder dat ze een noemenswaardige bewerking 3000 350
hebben ondergaan). De uitvoer van binnenslands ge-
2000 300
fabriceerde goederen deed het vorig jaar minder goed. In de
09 10 11 12
eerste tien maanden van 2012 steeg de uitvoerwaarde van Werklozen (r.a.) Ontslagaanvragen (3-m gemiddelde; l.a.)
deze goederen met ruim 3½% j-o-j, terwijl de wederuitvoer met
9% steeg. In reële termen zou volgens het CPB de uitvoer van Bron: Thomson Reuters Datastream, UWV
goederen van binnenlandse makelij in (heel) 2012 zelfs zijn
gedaald. Dit jaar kan dat beeld dankzij de aantrekkende Hoe dan ook, de werkloosheid zal dit jaar verder stijgen. De
wereldhandel verbeteren.1 Uit diverse internationale ranglijsten economie krimpt immers nog. Daar komt bij dat de
blijkt dat de Nederlandse concurrentiepositie vrij goed is. Dat werkloosheidsontwikkeling naijlt bij het productieverloop. Dat
betekent dat ons land goed in staat moet zijn om te profiteren betekent dat vermoedelijk pas in 2014 een eind komt aan de
van een aantrekkende wereldhandel. We voorzien daarom een stijging van de werkloosheid. We denken dat het werkloos-
oplopende exportgroei. In 2014 kan die nog iets hoger heidspercentage in de eerste helft van 2014 kan pieken bij 8%
uitvallen. van de beroepsbevolking (volgens de nationale definitie; of
ruim 6½% volgens de internationale definitie).2
Groei dit jaar nog negatief – volgend jaar weer positief
Al met al zal de economie dit jaar opnieuw krimpen – met naar Inflatie flink opgelopen – blijft voorlopig hoog
schatting (iets meer dan) ¼%. Dat komt grotendeels, zo niet De inflatie is opgelopen van 2,4% aan het eind van 2011 tot
geheel, door de negatieve doorwerking van de forse krimp in 2,9% aan het eind van 2012. Vooral in het laatste kwartaal
de tweede helft van 2012. In de loop van het jaar kan enig steeg de inflatie sterk (van 2,3% naar 2,9%), voornamelijk als
herstel optreden. Dat wordt echter afgeremd door de gevolg van de BTW-verhoging op 1 oktober. Dit BTW-effect op
omvangrijke ombuigingen van de overheid ter grootte van ruim de inflatie houdt twaalf maanden aan. Daarna valt het weg uit
2% van het BBP. Maar dankzij het conjuncturele herstel kan het jaar-op-jaarcijfer. Voorlopig zal de inflatie dan ook hoog
de economie met wat meer vaart 2014 binnengaan. In dat jaar blijven. Door diverse overheidsmaatregelen (verhoging van
kan de gemiddelde groei uitkomen op 1%.
2In de tabellen nemen we nu ook het werkloosheidscijfer op volgens de internationale
definitie. Dat cijfer is lager dan dat volgens de nationale definitie. Dat komt voor-
namelijk doordat in de nationale definitie een grens van twaalf uur wordt gehanteerd:
1Zie voor onze visie op de internationale economie: Macro Visie ‘Is de crisis voorbij?’ personen die minder dan twaalf uur per week werken maar minstens twaalf uur zouden
23 januari op www.abnamro.nl/economischbureau willen werken (en daarvoor beschikbaar zijn), tellen als werkloos. In de internationale
definitie wordt die urengrens niet gehanteerd. Iemand met een baan van bijvoorbeeld
acht uur is dan niet werkloos.

5. 5 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
energiebelasting en van accijnzen) kan het cijfer in januari sprake van een verbetering van de overheidsfinanciën (naar
zelfs nog wat oplopen. 1,4% van het BBP in 2014 volgens het CPB, berekend volgens
de methode van de Europese Commissie).3
BTW-verhoging stuwde inflatie op
% j-o-j Tekort overheid neemt af
% BBP
4
3 1
0
2 -1
-2
1
-3
0 -4
-5
-1 -6
05 06 07 08 09 10 11 12 08 09 10 11 12 13
Inflatie Excl. effect aanpassing belastingen EMU-saldo Excl. eenmalige meevaller
Structureel saldo
Bron: Thomson Reuters Datastream
Bron: CPB; ramingen 2012-’13 voor EMU-saldo ABN AMRO
Toch is er ook neerwaartse druk op de inflatie. We gaan er
namelijk van uit dat de prijsstijging van energie en van andere
grondstoffen (ten opzichte van twaalf maanden eerder) sterk
terugvalt of zelfs wegvalt. Verder is sprake van een forse
onbenutte capaciteit in de economie, wat het ondernemers en
winkeliers moeilijk maakt om hun prijzen te verhogen. Later in
het jaar en vooral in het vierde kwartaal kan het inflatietempo
weer duidelijk afnemen. Gemiddeld zal het inflatiecijfer dit jaar
vergelijkbaar zijn met dat van 2011, maar volgend jaar kan het
cijfer onder de 2% uitkomen.
Overheidsfinanciën verbeteren
Door de tegenvallende economie staan de overheidsfinanciën Kerncijfers Nederlandse economie
onder druk. Maar de overheid heeft maatregelen genomen om 2011 2012 2013 2014
die druk te pareren. In het voorjaar van 2012, nadat het % mutaties
kabinet Rutte I was gevallen is alsnog het Voorjaarakkoord tot BBP 1,0 -0,8 -0,3 1,0
stand gekomen. De nieuwe regering heeft dat akkoord groten-
Particuliere consumptie -1,0 -1,4 -1,0 0,2
deels overgenomen. Door forse ombuigingen zou het tekort
Overheidsconsumptie 0,1 0,7 -0,5 -0.3
van de overheid in 2013 worden teruggedrongen tot ruim
Investeringen 5,7 -4,7 -2,0 2,5
onder 3% van het BBP. Naderhand heeft het nieuwe kabinet
Uitvoer 3,9 3,0 4,0 6,8
maatregelen genomen om het tekort in de jaren na 2013
Invoer 3,6 2,8 3,0 7,1
verder terug te dringen (naar 1,5% van het BBP in 2017).
Consumentenprijzen (CPI) 2,3 2,5 2,4 1,7
De recente neerwaartse aanpassing van de groei- Lonen 1,4 1,6 2,0 1,9
verwachtingen betekent echter een nieuwe tegenvaller voor de niveaus
overheidsfinanciën. Het tekort dreigt dit jaar toch boven de 3% Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 6,4 7,7 7,9
uit te komen. De overheid heeft echter een eenmalige forse Idem internationale definitie 4,4 5,3 6,3 6,5
meevaller: de veiling van frequenties voor sneller mobiel Lopende rekening (% BBP) 9,7 8,7 8,8 8,5
internet heeft liefst EUR 3,8 mld opgebracht (0,6% van het Saldo overheid (% BBP) -4,5 -3,8 -2,6 -3,1
BBP). Daarmee zou het tekort van de overheid dit jaar toch
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
flink onder de 3% kunnen uitkomen. Het zijn echter eenmalige
inkomsten. In 2014 tellen die niet meer mee. Het tekort loopt
dan weer op en komt mogelijk weer iets boven de 3% van het
BBP te liggen. Dat heeft te maken met de nu tegenvallende
conjuncturele ontwikkeling. Structureel, dus exclusief het 3 Het CPB berekent ook nog het ‘robuuste’ EMU-saldo, dat is het structurele saldo
excl. aardgasbaten, rentebetalingen en dividendontvangsten. Dit saldo zou in 2014
nadelige effect van de ongunstiger conjunctuur, is echter wél uitkomen op -2,1% van het BBP.

6. 6 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
Sectoren: Mager beeld, export-
gerichte sectoren doen het beter
2013 overgangsjaar?
Jacques van de Wal – 020 628 0499 Het bedrijfsleven zal het ook in 2013 niet gemakkelijk hebben
en in de bedrijfsvoering alle zeilen bij moeten zetten om
Bijna gehele bedrijfsleven in de min in 2012 continuïteit te verzekeren. Exporterende bedrijven zijn daarbij
Op de groothandel na hadden alle sectoren in het bedrijfsleven
afhankelijk van de ontwikkelingen in het buitenland.
te maken met krimp in 2012. Binnen de groothandel zaten
grote verschillen. Alleen de exporterende groothandel wist
Voor hernieuwde groei van sectoren die op het binnenland
groei te realiseren in 2012. De industrie wist als geheel
gericht zijn, is het belangrijk dat de woningmarkt en de bouw
ondanks de groei van de uitvoer net niet te ontkomen aan een
uit het slop komen. Hierbij is een belangrijke rol voor Den
krimp van de afzet in 2012. Alle op het binnenland gerichte
sectoren hadden te maken met afnemende volumes, waarbij Haag weggelegd. De problematiek is complex, maar het zou
de bouw de kroon spande. Voor de bouw was 2012 (-8%) nog de ambitie moeten zijn om in 2013 met het juiste beleid de
niet zo rampzalig als 2010 (-11,1%), maar heel groot is het basis te leggen voor een echt binnenlands herstel, dat dan in
verschil niet. 2014-15 tot uiting zou kunnen komen. Dan kunnen we 2013
zien als een ‘noodzakelijk’ overgangsjaar in het teken van her-
Blik vooruit: wat gaat 2013 brengen? structurering, lastenverhoging en matiging met als doel de
De economische vooruitzichten voor Nederland in 2013 zijn groei in de jaren erna weer op te pakken.
gematigd. De in de loop van het jaar terugkerende
economische groei zal vooral te danken zijn aan de uitvoer, die Volumemutaties naar sector
kan groeien door de naar onze inschatting voorzichtig aan- 2010 2011 2012r 2013v
trekkende wereldhandel. Dat betekent dat de (exporterende)
Agrarisch - 1,1 1,6 -2 1
groothandel en de industrie volumegroei zullen laten zien in
Industrie (incl. Food) 6,9 3,5 - 0,5 0,5
2013. Ook de agrarische sector zal naar verwachting een
Bouw - 11,1 4,5 -8 -5
toename van de geproduceerde en afgezette volumes zien in
Groothandel 6,6 4,0 0 0,5
2013. Een groot deel van de productie wordt geëxporteerd.
Detailhandel 0,5 - 0,4 -1 -2
Krimp in de bouw iets minder fors Autoretail 5,8 4,5 -4 -4
De bouw zal in 2013 opnieuw krimpen, al verwachten wij wat Transport & Logistiek 2,3 2,3 - 0,5 -0,5
minder sterk dan in 2012. In directe zin kost dat de Telecom, Media & Technologie 0,4 0,3 - 0,5 0
Nederlandse economie ongeveer een kwart procentpunt groei Zakelijke dienstverlening -2,5 -0,1 -1 -0,25
Bron: CBS, Ramingen, verwachtingen ABN AMRO Economisch Bureau
in 2013. Maar het totale effect is veel groter, vanwege de grote
uitstralingseffecten van de krimpende bouw en de vastzittende
Hierna worden de prognoses van vier sectoren (industrie,
woningmarkt op andere sectoren in de economie.
bouw, groothandel en detailhandel) toegelicht.
Onderzoeken wijzen uit dat de multipliereffecten van de bouw
vrij groot zijn, waardoor het totale effect mogelijk wel een factor
Industrie
twee tot drie groter is. Mede door de stagnatie in de bouw en
De voedingsmiddelenindustrie, chemische industrie, metaal-
woningmarkt zal de detailhandel non-food ook in 2013
productenindustrie en machine-industrie dragen het meest bij
krimpen. Ondanks dat de verwachtingen voor de detailhandel- aan de industriële productie (gezamenlijk aandeel in 2011:
food wel redelijk gunstig zijn, kan het een krimp in de afgezette 48%). Gunstig is dan ook dat de laatste drie branches een
volumes bij de totale detailhandel (-2%) niet voorkomen. De productiegroei realiseren in 2013. Hierbij neemt de productie
auto-retail zal nog forser krimpen. De geringe investerings- van de machine-industrie, waarvoor de regio’s buiten Europa
bereidheid in het bedrijfsleven, de dalende koopkracht van de een belangrijke exportmarkt zijn, met een lichte groei het
consument en onzekerheid over de financiële toekomst spelen voortouw. De voedingsmiddelenindustrie liet in 2012 een
daarbij een belangrijke rol. De sectoren transport & logistiek, fractionele daling van de productie zien. In historisch opzicht is
telecom, media & technologie (TMT) en de zakelijke dienst- de afname echter uitzonderlijk hoog. Verwacht wordt dat de
verlening maken in 2013 een pas op de plaats. In alle drie de productie in deze branche 2013 zich stabiliseert. Hierbij wordt
wel verondersteld dat de branche geen noemenswaardige last
sectoren geldt dat de nul een gemiddelde is dat opgebouwd is
heeft van de prijsstijging van agrarische grondstoffen. Voor de
uit een waaier van plussen en minnen.
rest van de industrie geldt dat branches die zich voornamelijk
op duurzame consumentengoederen dan wel bouw-

7. 7 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
gerelateerde producten richten, worden geconfronteerd met negatieve sentiment in de sector niet keren. Het herstel in de
een krimp van de productie. De slechte woningmarkt, een bouwsector laat nog op zich wachten.
bezuinigende overheid en de druk op de koopkracht zijn hier
debet aan. Groothandel
In de eerste drie kwartalen van 2012 heeft de groothandel de
Industrie: per saldo enig herstel in zicht omzet met ongeveer een procent zien groeien ten opzichte
% volumemutatie toegevoegde waarde van 2011. Maar in volume komt de groothandel ongeveer op
nul uit over heel 2012. Daarmee is de groothandel de ‘best’
8 presterende sector in het bedrijfsleven, alle overige sectoren
6 zagen de volumes afnemen in 2012. Wel zijn er grote
verschillen binnen de sector. De verschillen tonen zich goed
4 langs de lijn exporterende (positief) en distribuerende
2 (overwegend negatief) groothandel. Zo weet de groothandel in
voedings- en genotmiddelen en agrarische producten
0 overwegend groei te laten zien en de groothandel in kleding en
-2 consumentenapparatuur overwegend krimp.
10 11 12 13
Groothandels in machines en apparatuur en bouwmaterialen
Bron: CBS, prognoses ABN AMRO doen het ook minder, vanwege de beperkte investeringen van
het bedrijfsleven en problemen in de bouw. In 2013 zal de
Bouw exporterende groothandel kunnen profiteren van de naar
Voor 2013 wordt uitgegaan van een daling van de toege- verwachting licht aantrekkende wereldhandel; de prognose is
voegde waarde van de bouwsector van 5%. De belangrijkste een toename van de volumes met 0,5%. Ook voor 2013 geldt
oorzaak hiervan is de verslechtering van de woningmarkt. Uit dat de op de export gerichte groothandel het (veel) beter zal
de neerwaartse trend in het aantal afgegeven vergunningen in doen dan de op het binnenland gerichte distribuerende
2012 blijkt dat er in 2013 een sterke terugloop zal zijn van het groothandel van consumentenproducten en producten voor de
aantal te bouwen nieuwbouwwoningen. Dit aantal zal in 2013 bouw.
waarschijnlijk onder de 50.000 uitkomen.
Groothandel: ontsnapt als geheel aan krimp
% volumemutatie toegevoegde waarde
De kantorenmarkt presteert in vergelijking met de woningmarkt
nog redelijk, maar het aantal afgegeven vergunningen voor
8
kantoren voorspelt voor 2013 geen sterke verbetering.
6
Bouw: opnieuw flinke krimp
4
% volumemutatie toegevoegde waarde
2
6
0
3
-2
0
10 11 12 13
-3
-6 Bron: CBS, prognoses ABN AMRO
-9
Detailhandel
-12
Sinds het inzetten van de economische crisis in 2008 zijn de
10 11 12 13
resultaten in de Nederlandse detailhandel over het algemeen
negatief. Alleen in 2010 werd nog een bescheiden groei van
Bron: CBS, prognoses ABN AMRO
0,5% ten opzichte van het voorgaande jaar gerealiseerd. In
2009 (-2,7%) en 2011 (-0,4%) daalden de volumes en ook in
Ook de sectoren die verwant zijn aan de burgerlijke en
2012 zal de totaal gerealiseerde toegevoegde waarde lager
utiliteitsbouw zullen in 2013 een daling in het volume laten
zijn dan in het voorgaande jaar.
zien. De grond-, weg- en waterbouw zal in 2013 te maken
krijgen met een lichte productiedaling en kan daarom het sterk
Een sombere consument, die wordt geconfronteerd met af-
nemende koopkracht en onzekerheid over de eigen financiële

8. 8 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
positie, zal de detailhandel ook in 2013 negatief beïnvloeden. verhoging van met name de accijns op tabak, die
Opvallend is dat, naast winkels in duurzame consumenten- benzinestations naar verhouding hard raakt, en toenemende
artikelen, vooral benzinestations de volumeontwikkeling in de werkloosheid met als gevolg minder woon-werkkilometers. In
detailhandel fors omlaag trekken. Naast de hiervoor genoemde 2013 zal de detailhandel als geheel dan ook een volumedaling
elementen spelen nog andere factoren een rol, zoals het kennen van 2%.
fiscaal bevoordelen van hybride/elektrische auto’s, de
Detailhandel: verdere volumedaling
% volumemutatie toegevoegde waarde
2
0
-2
10 11 12 13
Bron: CBS, prognoses ABN AMRO

9. 9 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013
APPENDIX 1. TABEL MACRO INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie
2010 2011 2012 2012 2013r 2014r
Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4
% mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k
BBP 1,6 1,0 -0,8r 0,1 0,1 -0,9 -0,3 1,0
Particuliere consumptie 0,3 -1,0 -1,5r -0,1 -0,3 -0,3 -1,0 0,2
Overheidsconsumptie 0,7 0,1 0,7r 0,6 -0,2 -0,1 -0,5 -0,3
Investeringen -7,2 5,8 -4,7r -0,6 -1,1 -3,1 -2,0 2,5
Uitvoer 11,2 3,9 3,0r 2,0 2,6 -2,4 4,0 6,8
Invoer 10,2 3,6 2,8r 2,1 2,1 -1,1 3,0 7,1
Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j) 1,3 2,3 2,5 2,5 2,2 2,3 2,8 2,4 1,7
Lonen (% j-o-j) 1,0 1,4 1,6 1,5 1,7 1,8 1,7 2,0 1,9
niveaus
Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 5,4 6,4 5,9 6,2 6,5 7,0 7,7 7,9
Idem internationale definitie 4,5 4,4 5,3 4,7 5,1 5,3 5,6 6,3 6,5
Producentenvertrouwen (ultimo) 2,6 -1,3 -5,6 -2,8 -4,8 -6,6 -5,6
Consumentenvertrouwen (ultimo) -14 -37 -39 -39 -40 -29 -39
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research
Kerncijfers internationale economie
2010 2011 2012 2012 2013r 2014r
Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4
% mutaties
k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k
BBP eurozone 2,0 1,5 -0,5r 0,0 -0,2 -0,1 -0,2 1,0
BBP Duitsland 4,2 3,1 0,9 0,5 0,3 0,2 0,8 2,2
BBP Verenigde Staten 2,4 1,8 2,2r 0,5 0,3 0,7 2,0 3,0
Niveaus
USD per EUR (ultimo) 1,34 1,29 1,32 1,33 1,27 1,29 1,32 1,20 1,10
Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo) 1,0 1,4 0,2 0,8 0,7 0,2 0,2 0,2 0,5
Lange rente, 10jr Bund (%, Duitsland, ultimo) 3,0 1,8 1,3 1,8 1,6 1,4 1,3 2,0 2,8
Lange rente, Nederland (%,10jr staats, ultimo) 3,1 2,2 1,5 2,4 2,1 1,7 1,5 2,2 3,0
Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde) 79,6 111,4 111,7 118,4 108,5 109,7 110,1 105 100
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research

10. 10 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari
APPENDIX 2. TABEL MESO INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie naar sector
2009 2010 2011 2012 2012 2013r
Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4
Algemeen
PMI (ultimo,index > 50 = groei) 53,1 57,5 46,2 49,6 48,9 50,7 49,6 49,6
Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken) 8.040 7.211 7.140 2.210 2.147 2.092 2.167 8.616
Index Wereldhandel, ultimo 146,3 161,9 164,8 165,5 166,5 167,4 168,8 (nov)
Agrifood
Omzet voedings- en genotmiddelenind. (% j-o-j) -6,9 1,1 8,9 -1,4 -5,4 -2,3
Productie voedings- en genotmidd.ind. (% j-o-j) -1,3 1,8 1,6 0,6 -3,4 -3,6
Export voedings- en genotmiddelen (% j-o-j) -5,0 11,8 7,5 1,8 2,3 54,9
Producentenprijzen voedingsmidd. (% j-o-j; ult) -5,3 5,4 10,1 2,2 3,0 6,0 7,0 (nov)
Bouw en onroerend goed
Omzet bouw excl. projectontw. (% j-o-j) -4,4 -8,9 3,7 -8,4 -7,1 -4,3 -6,3 (okt)
Verleende nieuwbouwvergunningen (€ mld) 16,0 13,0 12,1 1,9 2,4 2,1 0,7 (okt)
Bouwproductie (volumes, % j-o-j) -1,1 -8,9 4,3 -10,4 -7,8 -8,0 -4,9 (okt)
Aantal maanden productie in portefeuille 6,2 5,9 6,2 5,9 5,6 5,4 5,3
Aantal woningtransacties 127.532 126.127 120.739 23.951 34.628 22.978 35.704 117.261 100.000
Prijs koopwoningen (% j-o-j) -3,3 -2,0 -2,3 -3,8 -5,0 -8,0 -7,0 -5,9
Detailhandel
Retail verkopen (waarde, % j-o-j) -3,9 -0,2 0,2 1,4 -2,0 -1,3 -2,0r -1,5
Retail prijs (% j-o-j) 1,0 0,2 1,5 1,9 1,5 1, 1,5r
Omzet supermarkten (% j-o-j) 1,3 1,8 2,1 4,9 1,8 2,1 2,5
Autoverkopen (x1000) 387,2 483,2 555,8 166,5 164,9 95,9 75,3 502,5
Industrie
Dagproductie (% j-o-j) -8,7 7,0 3,3 -0,8 -0,6 -0,2 -0,2 (nov)
Bezettingsgraad (%) 77,5 80,6 79,6 79,0 (jan) 77,9 (apr) 78,8 (jul) 77,9 (okt)
Oordeel orderpositie, ultimo* -30,3 -11,1 -13,6 -14,9 -18,3 -18,2 -20,8 -20,8
Oordeel voorraden, ultimo* 2,1 2,0 2,3 3,1 2,9 5.0 4,7 4,7
Technologie, Media & Technologie
Omzet telecommunicatie (% j-o-j) -4,9 0,6 -0,7 0,8 -1,9 -4,2
Omzet reclamebureaus (% j-o-j) -14,2 -1,7 -4,5 -6,2 -1,0 -6,5
Omzet IT dienstverlening (% j-o-j) -1,4 -0,6 3,2 -0,1 -1,8 -3,0
Omzet softwareontwikkeling (% j-o-j) -5,2 1,2 1,6
Transport & Logistiek
Omzet Transport & Logistiek (% j-o-j) -12,5 2,6 4,5 3,0 3,0 3,3
Baltic Dry Index (ultimo) 2.617 2.758 1.738 944 1.004 766 699 699
Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1000) 1.286 1.512 1.523 358 (t/m mrt) 753 (t/m jun) 1103(t/m sep) 1357(t/m nov)
Sentiment transport (ultimo) -24,1 1,8 -28,9 14,9 -15,4 9,2 -12,8 -12,8
Zakelijke dienstverlening
Oordeel omzet 3-mnds, ultimo* -10,0 7,6 5,1 13,1 -14,4 -14,4
Omzet uitzendbranche (% j-o-j) -13,8 -2,6 8,4 2,0 0,4 -0,2 -3 (dec) -1,0r 1,5
Eurozone Services PMI (ultimo) 53,6 54,2 48,8 49,2 47,1 46,2 47,8 47,8
JP Morgan Global Services PMI (ultimo) 51,8 56,6 53,1 55,0 50,7 53,9 54,8 54,8
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Sector & Commodity Research
* saldo positieve en negatieve antwoorden (%)

11. 11 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari
Overige publicaties van ABN AMRO | Economisch Bureau:
De ‘Nederlandse Economie in zicht’ verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch
Bureau zijn onder meer:
►Macro Weekly Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De
publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels.
►Visie op rente en euro Maandelijkse update over renteontwikkelingen in de eurozone en Nederland en de koers van de euro.
►Macro Visie Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses
gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. (Oók Engelstalig.) De meest recente
uitgave verscheen 23 januari.
►EM Visie Kwartaalpublicatie over opkomende economieën. (Oók Engelstalig.) De meest recente uitgave verscheen 23 januari.
►Sector Monitoren Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood,
Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening.
►Visie op Sectoren Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzet-
verwachtingen. In de VOS 2012 worden 9 sectoren en circa 75 branches besproken in factsheets van twee pagina’s. Eind
mei 2012 is de nieuwe VOS gepubliceerd.
►Quarterly Commodity Outlook Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen weergeeft voor zowel de korte (drie maanden) als de lange
termijn (tot en met 2015). Ingegaan wordt op prijzen van energie, metalen en agrarische grondstoffen. De meest recente
uitgave is van 24 januari. Een samenvatting verschijnt ook in het Nederlands (‘Prijsvooruitzichten grondstoffen’)
Contactgegevens ABN AMRO | Economisch Bureau:
Primair aandachtsgebied: Telefoonnummer: E-mailadres:
Han de Jong Chief economist 020 628 4201 han.de.jong@nl.abnamro.com
Wilma Schelvis Research assistent 020 628 1058 wilma.schelvis@nl.abnamro.com
Macro research:
Wereld, eurozone, ECB, Italië, Denemarken,
- Nick Kounis (hoofd) Griekenland 020 343 5616 nick.kounis@nl.abnamro.com
- Aline Schuiling Eurozone, Duitsland, Spanje, Portugal, 020 343 5606 aline.schuiling@nl.abnamro.com
- Joost Beaumont Frankrijk, VK, Ierland 020 628 3437 joost.beaumont@nl.abnamro.com
- Nico Klene Nederland, België, Oostenrijk 020 628 4204 nico.klene@nl.abnamro.com
- Peter de Bruin VS 020 343 5619 peter.de.bruin@nl.abnamro.com
FX, Zwitserland, Zweden, Noorwegen,
- Georgette Boele grondstoffen, edelmetalen, diamanten 020 628 7789 georgette.boele@nl.abnamro.com
FX Azië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada,
- Roy Teo edelmetalen +65 6597 8616 roy.teo@sg.abnamro.com
- Ruben van Leeuwen Fixed income research 020 344 2036 ruben.van.leeuwen@nl.abnamro.com
Project Research:
- Hein Schotsman (hoofd) Projecten, bankwezen, Japan 020 628 3800 hein.schotsman@nl.abnamro.com
- Philip Bokeloh Projecten, huizenmarkt 020 383 2657 philip.bokeloh@nl.abnamro.com
Emerging Markets:
Emerging markets, sovereign risk, Brazilië,
- Marijke Zewuster (hoofd) Latijns-Amerika 020 383 0517 marijke.zewuster@nl.abnamro.com
- Arjen van Dijkhuizen Rusland, Emerging Europa 020 628 8052 arjen.van.dijkhuizen@nl.abnamro.com
- Maritza Cabezas China, Emerging Azië 020 343 5618 maritza.cabezas@nl.abnamro.com
Sector & Commodity Research:
- Jacques van de Wal (hoofd) Alle sectoren 020 628 0499 jacques.van.de.wal@nl.abnamro.com
- Eric Huliselan Industrie 020 628 2138 eric.huliselan@nl.abnamro.com
- Casper Burgering Delfstoffen, zakelijke dienstverlening 020 383 2693 casper.burgering@nl.abnamro.com
- Hans van Cleef Energie 020 343 4679 hans.van.cleef@nl.abnamro.com
- Nadia Menkveld Transport(-middelen) 020 628 6441 nadia.menkveld@nl.abnamro.com
- Thijs Pons Agrifood en agrarische grondstoffen 020 628 6437 thijs.pons@nl.abnamro.com
- Mathijs Deguelle Retail 020 344 2197 mathijs.deguelle@nl.abnamro.com
- Madeline Buijs Bouw en onroerend goed 020 383 8201 madeline.buijs@nl.abnamro.com
- Theo de Kort Informatieanalist 020 628 0489 theo.de.kort@nl.abnamro.com
- Ingrid Kroeze Research ondersteuning 020 383 5161 ingrid.kroeze@nl.abnamro.com

12. 12 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari
Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app via
abnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store.
Lees meer over het Economisch Bureau op: abnamro.nl/economischbureau
abnamro.nl/sectoren
Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren.
ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie.
Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier
boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen.
U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is.
Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde
partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid
wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op
enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien.
Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen
voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product,
raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met
inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen
garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen.
Alle rechten voorbehouden.