İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri (İBAT) Dersi Veri Toplama Teknikleri konusu Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde verilen İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri Dersi için hazırlanmıştır. Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr Nisan 2016

1. ÇOMÜ İletişim Fakültesi
VERİ TOPLAMA
TEKNİKLERİ
Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde Radyo, Sinema ve Televizyon Bölümü
öğrencilerine verilen İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri Dersi için hazırlanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr Nisan 2016

2. SUNUM İÇERİĞİ
● VERİ
● VERİ TOPLAMA SÜRECİ
● NİCEL ARAŞTIRMADA VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
– Anketler
– Ölçekler
– Testler
● NİTEL ARAŞTIRMADA VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
– Görüşme
– Odak küme görüşmesi
– Gözlem
– Belge incelemesi

3. VERİ
● Veri; Herhangi bir kaynaktan elde edilen işlenmemiş ham bilgiler.
● Yargısal veri; Kişisel değerlendirmeye göre değişen veriler (duygu,
düşünce, izlenim)
● Olgusal veri; Öznel/kişisel yorum içermeyen veriler (nüfus bilgileri)

4. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
● Veri toplama araçlarından yararlanmamızın nedeni araştırmaların
amaçlarına ulaşabilmesini ağlamaktır.
● Veri toplama araçlarının geliştirilmesi süreci nicel araştırmaların
önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.
● Veri toplama araçları gözlem sonuçlarını sayısallaştırmaya dönük
ölçme işlemlerinde kolaylık sağlamaktadır.
● Araştırmacı kendi veri toplama aracını geliştirebilir ya da daha önce
geliştirilmiş veri toplama araçlarını kullanabilir.

5. NİCEL ARAŞTIRMADA
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
● Anketler
● Ölçekler
● Testler

6. Anketler
● Belirli bir konuyla ilgili fikirleri, görüşleri, tercihleri, davranışları,
beklentileri ve eğilimleri belirlemek amacıyla seçeneklere dayalı bilgi
toplak için kullanılmaktadır.
● Kişisel bildirimlere dayandığı için çok güvenilir olmamakla birlikte
daha çok bireylerin algılarını belirlemek için tercih edilebilir.
● Önemli bir nokta, gereksinim duyulan bilginin iyi tanımlanması ve
anket sorularının iyi ifade edilmesidir.
– Yapılandırılmış anket, soruların yanıt seçenekleri sunulmuştur.
Katılımcıdan kendisine uygun seçeneği işaretlemesi ya da
seçenekleri sıralaması istenebilir.
– Yapılandırılmamış anket, soruların yanıt seçeneği bulunmaz.
Katılımcılara görüşlerini özgürce ifade edebilecekleri açık uçlu
sorular sorulur.

7. Anket Uygulama
● Bilimsel araştırma sürecinde anketler;
– Yüz yüze,
– Telefonla,
– Postayla,
– Elektronik ortamda uygulanabilmektedir.
● Elektronik ortamda anket uygulama
– Bireylerin e-postalarına anket sorularının yollanması ve
doldurulduktan sonra iadesinin istenmesi şeklinde ya da
– Çevrimiçi hazırlanan anketin bağlantı adresinin e-posta ile
yollanması şeklinde gerçekleşebilmektedir.
● Verilerin hemen elde edilebilmesi, hızlıca çözümlenebilmesi gibi
nedenlerle elektronik ortamda anket uygulanması tercih edilmektedir.

8. Anket Sorularının Hazırlanması (1)
● Anket formunda yer alan ilk sorunun dikkat çekici olması,
● Yanıtlaması kolay sorular sorulması,
● Yanıtlaması zor olan soruların kolaylardan sonra sorulması,
● Soruların basit ve anlaşılır olması,
● Olabildiğince kısa ifadeler kullanılması,
● Olumlu tümcelere ağırlık verilmesi,
● Soruların mantıksal bir sıra içinde düzenlenmesi,
● Birbiriyle ilişkili soruların aynı bölümde toplanması,
● Sorularda yönlendirme içeren ifadelerden kaçınılması,

9. Anket Sorularının Hazırlanması (2)
● Geçek dışı varsayımlara dayanan sorular sorulmaması,
● Bir soru içinde birden fazla soru sorulmaması,
● Hatırlanamayacak ayrıntıları sormaktan kaçınılması,
● Anketin biçimsel görünüşüne özen gösterilmesi,
● Maddelerin ve sayfaların numaralandırılması,
● Yararlı, kısa ve anlaşılır bir yönerge hazırlanması,
● Kapak yazısı koymaya özen gösterilmesi,
● Yapılandırılmış seçenekler sağlamaya özen gösterilmesi,
● Anket sonunda katılımcılara teşekkür edilmesi gibi hususlar ankete
katılımı ve anketin geri dönüş oranını artırıcı etmenlerdir.

10. Ölçekler
● Araştırmaya katılan bireylerin değer, inanç, eğilim ve tercihlerini
saptamaya yönelik veri toplama araçlarıdır.
● Yaygın olarak kullanılan ölçek türü “Likert ölçeği”dir.
● Likert ölçeği kullanılan araştırmalarda katılımcılara soru sorulmaz,
açık bir biçimde ifade edilmiş cümleler kurulur ve bu cümlelere
katılma durumları tespit edilir.
● Genellikle 5'li likert ölçeği kullanılır. Örneğin “Kariyerime dair hedefler
oluşturabiliyorum.” cümlesinde aşağıdaki seçenekler verilir.
– (1) Kesinlikle katılmıyorum
– (2) Katılmıyorum
– (3) Kararsızım
– (4) Katılıyorum
– (5) Kesinlikle katılıyorum

11. Testler
● Bireylerin, bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olarak belli özelliklerini
ölçmek için geliştirilen araçlardır.
● Test maddeleriyle bireyler hakkında çok yönlü bilgi toplanabilmektedir.
● Genel olarak bilimsel araştırmalarda kullanılan testler şunlardır;
– Yetenek testleri, bireyin yaşı ile zihinsel gelişimi arasındaki ilişkiyi
– Kişilik testleri, belirli durumlarda nasıl düşündüğünü/davrandığını
– İlgi testleri, bireyin tercih ettikleri ve kaçındıkları şeyleri
– Başarı testleri ise verilen bir eğitim sonunda bireylerin öğrenme
durumlarını inceler.

12. NİTEL ARAŞTIRMADA
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
● Görüşme
● Odak Küme Görüşmesi
● Gözlem
● Belge İnceleme

13. Görüşme
● Görüşme, araştırmanın amaçlarına uygun bilgi toplamaya çalışan
araştırmacıyla görüşülen kişi arasında soru sorma ve yanıtlamaya
dayalı etkileşimli bir iletişim sürecidir.
● Görüşmede odaklanılan nokta görüşme yapılan kişilerin öyküleri,
izlenimleri, duygu ve düşünceleridir.
● Görüşmeler genellikle aynı mekanda yüz yüze olarak gerçekleştirilir
ancak ses ve görüntü iletişimi sağlayan araçlarla da yapılabilmektedir.

14. Görüşme Süreci
● Görüşme süreci aşağıdaki aşamalarıyla hem deneyim hem de yoğun
çaba gerektiren zahmetli bir süreçtir.
– Soruların hazırlanması,
– Görüşmeci seçimi,
– Ön denemenin uygulanması,
– Katılımcıya ulaşma ve görüşmenin gerçekleştirilmesi,
– Konuşmaların kaydedilmesi,
– Kayıtların yazılı metne dönüştürülmesi ve çözümlenmesi,
– Doğrulanması,
– Raporlaştırılması.

15. Görüşmecinin Nitelikleri
● Sabırlı, doğal ve nesnel olmalı
● Katılımcıya güven vermeli
● Farklı bakış açılarına saygı duymalı
● Empatik dinleme becerilerine sahip olmalı
● Katılımcıyı sorgulamadan ve yargılamadan kaçınmalı
● Araştırmanın amacını bilmeli ve soruları önceden çalışmalı
● Katılımcının soruları doğru anlamasına çaba göstermeli
● Yeterli olmayan yanıtlar için ek sorular sorabilmeli
● Katılımcının yanıtlarını etkileyecek yorumlardan kaçınmalı
● Görüşmenin gizlilik kuralarına bağlı kalmalı
● Ses ya da görüntü kaydını yürütebilecek teknik beceriye sahip olmalı

16. Görüşme Türleri
● Yapılandırılmamış Görüşme
– Soruların önceden belirlenmediği araştırmacı ile katılımcı
arasındaki sosyal etkileşime dayalı olarak ilerleyen görüşme
sistematik değildir, çözümlenmesi zordur, yetkin ve deneyimli
görüşmeciler gerektirir.
● Yarı-yapılandırılmış Görüşme
– Görüşme öncesinde en azından konu başlıklarının yer aldığı bir
formdan yararlanılır. Form, yanıtlanması istenilen bütün konuları
içermelidir. Formda sorular da olabilir, ek sorular da görüşülebilir.
● Yapılandırılmış Görüşme
– Önceden hazırlanan soruların her katılımcıya aynı biçimde ve
sırada sorulduğu görüşme.

17. Görüşmede Dikkat Edilecekler
● Görüşme yapılacak kişi, yer ve zaman planlaması
● Görüşme amacının ve gizliliğinin açıklandığı onay formunun verilmesi
● Katılımcının seçilme nedeninin belirtilmesi
● Görüşmenin yaklaşık süresinin açıklanması
● Araştırma sonuçlarının paylaşılacağının açıklanması
● Görüşmelerin gerçeğine uygun biçimde deşifre edilmesi
● Deşifre edilen metnin katılımcıya gönderilerek doğrulatılması
● Görüşme raporunun etik kurallara uygun şekilde yazılması

18. Odak Küme Görüşmesi
● Odak küme görüşmeleri, küçük katılımcı grupları ile yönlendirici bir
kişi (moderatör) rehberliğinde yürütülen ve katılımcıların tümünü
ilgilendiren bir konuda onların görüşlerini belirlemeyi amaçlayan
görüşmelerdir.
● Genellikle bir ürün, hizmet ya da olanağın kullanıcılar tarafından nasıl
algılandığını ortaya çıkarmak için gerçekleştirilmektedir.
● Bir araştırmada en az 3 odak küme oluşturulması, her grupta en az 6
en çok 12 katılımcının yer alması önerilmektedir.
● Her odak küme görüşmesi en az 1, en fazla 2 saat sürmeli,
mümkünse moderatör ve yardımcı olmak üzere 2 kişinin
yürütücülüğünde ve katılımcıların kendini rahat hissedecekleri bir
ortamda yapılmalıdır.
● Katılımcıların konu hakkında uzlaşmaları beklenmemelidir. Önemli
olan etkili bir tartışma ortamı yaratarak farklı bakış açıları elde
etmektir.

19. Odak Küme Görüşmesi Süreci
● Katılımcıların karşılanarak toplantı odasına alınması,
● Katılımcılara daha önceden hazırlanan isim kartları yardımıyla
isimleriyle hitap edilmesi,
● Görüşmenin amacının belirtilmesi ve ses/görüntü kaydının başlatılması,
● Açılış konuşması yapılması,
● Önceden hazırlanmış odak küme görüşmesi sorularının katılımcılara
yöneltilmesi ve tümünden yanıt alınması,
● Anlaşılmayan konularda açıklama yapılması,
● Olumlu ya da olumsuz geribildirimden kaçınılması,
● Olabildiğince yanıtlarla ilgili notlar alınması,
● Görüşme sonunda teşekkür edilmesi ve kaydın durdurulması.

20. Gözlem
● Gözlem; Bireylerin ve olayların kendi doğal ortamında izlenmesi ve
kaydedilmesidir.
● Araştırma sürecinde gözlemler genellikle yazılarak kaydedilir.
Bununla birlikte video ve ses kaydedici cihazlarla elde edilen kayıtlar
ya da fotoğraflar da veri olarak toplanabilmektedir.
● Katılımcı Gözlem; Temelde etnografik araştırmalarda yaygın olarak
kullanılan veri toplama tekniğidir. Katılımcı gözlemin en önemli
sınırlılığı gözlemleri kayıt altına almak, sınıflandırma ve
çözümlemenin güçlüğüdür.
● Doğrudan Gözlem; Araştırmacının rolü sadece izlemek ve
kaydetmektir. Doğrudan gözlemin sınırlılığı topluluğa güven
sağlamakta ve gözlemcinin öznel fikirlerini sayısallaştırma
zorlanabilmesidir.

21. Belge İnceleme
● Belge incelemesi, araştırmak istenen konu hakkında bilgi içeren
yazılı, görsel ya da işitsel materyallerin çözümlenmesidir.
● Yazılı Belgeler
– Mektuplar, e-postalar, günlükler, çevrimiçi yorumlar...
– Kitaplar, dergiler, raporlar, gazeteler, istatistikler...
– Devlet kurumlarının belge arşivleri
● Görsel ve İşitsel Belgeler
– Fotoğraflar, filmler, broşürler, afişler
– Reklamlar, sergiler, haritalar,
– Şarkılar ve şiirler
– Radyo ve televizyon programları