Нийгмийн тогтвортой хөгжил

1. Ëåêö 11. Íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæèë
1. Íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí òóõàé îéëãîëò
2. Ìîíãîë Óëñûí íèéãìèéí õºãæèë
3. Ìîíãîë Óëñûí íèéãìèéí õàìãààëëûí áîäëîãî
1. Íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí òóõàé îéëãîëò
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä “Ýõ îðîíäîî õ¿ì¿¿íëýã èðãýíèé
àðä÷èëñàí íèéãýì öîãöëóóëàí õºãæ¿¿ëýõèéã ýðõýì çîðèëãî áîëãîíî”
ãýæ òóíõàãëàñàí áàéíà. ¯íäñýí õóóëèéí ýíýõ¿¿ òóíõàãëàë íü íèéãìèéí
òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿íäýñ áîëæ áóé áºãººä ýíý íü Ìîíãîë Óëñûí
èðãýíèé ýäëýõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººã áàòàëãààæóóëñàí ¯íäñýí õóóëèéí àðâàí
çóðãààäóãààð ç¿éëýýð èëýðõèéëýãäýíý.
Ìîíãîëûí íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæèë ãýäýã íü àðä
ò¿ìíèéõýý àæ áàéäàë ñî¸ëûí õýìæýýã èðãýí á¿ðèéí õ¿ñýìæèëñýí
õýìæýýíä õ¿ðãýõ ÷ºëººò íºõöºë áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ èðýýä¿éäýý èòãýõ
èòãýë ¿íýìøëèéã òºð¿¿ëýõ õ¿íèé õºãæëèéí ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ ÿâäàë
þì. Èéì áîëîìæèéã õàíãàõ õ¿íèé õºãæëèéí ¿íäñýí çîðèëò íü ýð¿¿ë
áèåòýé, ýðäýì áîëîâñðîëòîé, ýðõýëñýí àæèëòàé, îðîõ îðîíòîé, èäýõ
õîîëòîé, ìºð á¿òýí, ñýòãýë àìàð àìüäðàõ íºõöëèéã èðãýí á¿ðò îëãîõîä
îðøèíî.
Íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæèë íü íèéãìèéí ãèø¿¿äèéí ýäëýõ
ýðõèéã òýãø áàéëãàõ, íèéãìýý õºãæ¿¿ëýõýä îðîëöîõ îðîëöîîíû
áîëîìæèéã òýãø áàéëãàõ, á¿òýýñýí õýìæýýãýýðýý òýãø õýðýãëýõ çàð÷ìûã
àãóóëíà. Á¿òýýñýí áàÿëàãààñàà õýðýãëýõ õýìæýý íü á¿òýýõýä îðîëöñîí
îðîëöîîãîîðîî òîäîðõîéëîãäîõ ó÷èð èðãýíèé òýãø õýðýãëýý íü òýãø
îðîëöîî øààðääàã ó÷èð ýíý íü õ¿í á¿ðèéí õè÷ýýë ç¿òãýë ìýäëýã
ìýðãýæèëýýñ øàëòãààëæ õàðèëöàí àäèëã¿é áàéõ áºãººä “ýçýí õè÷ýýâýë
çàÿà õè÷ýýíý” ãýäýã øóäàðãà çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýãäýíý.
Òýãø áàéäëûí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä “Õ¿íèéã
¿íäýñ óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë,
õºðºí㺠÷èíýý, ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí ø¿òëýã,
áîëîâñðîëîîð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ ¿ë áîëíî. Õ¿í á¿ð õóóëü
ø¿¿õèéí ºìíº ýðõ òýãø áàéíà. Óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, íèéãýì ñî¸ëûí
ºìíº ýðýãòýé, ýìýãòýé òýãø ýðõòýé. Ãýð á¿ë, ýõ íÿëõàñ, õ¿¿õäèéí
àøèã ñîíèðõëûã òºð õàìãààëíà” ãýæ çààñàí íü íèéãìèéí á¿ëýã,
äàâõàðãûí ýðõ àøãèéã èæèë íºõöºë áàéäàëä òàâüæ õàìãààëàõ, òýäíèé

2. àìüäðàë àõóéä òýãø áóñ áàéäëûã ãàðãóóëàõã¿é áàéõ ýðõ ç¿éí ãîë
áàòàëãàà áîëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü áîëîí ò¿¿íòýé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí
õóóëü ýðõèéí àêòààð èðãýí á¿ð ñóð÷ áîëîâñðîõ, ìýðãýæèë ýçýìøèõ,
àæèë õºäºëìºð ýðõëýõ, õèéñýí àæèë õºäºëìºðòºº òîõèðñîí öàëèí õºëñ
àâàõ, ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàõ, îðøèí ñóóõ
ãàçðàà ÷ºëººòýé ñîíãîõ, øóóä áóþó òºëººëºõ áàéãóóëëàãààð óëàìæëàí
òºðèéã óäèðäàõ õýðýãò îðîëöîõ, òºðèéí áàéãóóëëàãàä ñîíãîõ, ñîíãîãäîõ
ýðõýýð õàíãàãäñàí áàéäàã.
2.Ìîíãîë Óëñûí íèéãìèéí õºãæèë
Íèéãìèéí õ¿ðýýíèé çàðèì ãîë ñàëáàðóóä òóõàéëáàë, øèíæëýõ
óõààí, áîëîâñðîë ñî¸ë, ýð¿¿ë ìýíä, ìýäýýëëèéí õ¿ðýýã òºðººñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ äîîä õýìæýýã òºñâèéí þìóó äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîäîðõîé õóâèàð òîãòîîõ íü íèéãìèéí ÷èãëýëòýé,
òºðèéí çîõèöóóëàëòòàé çàõ çýýëèéí íýã çàð÷èì ìºí.
Íèéãìèéí õºãæëèéí àñóóäëûã çîõèöóóëàõ òàëààð äýëõèéä
õýâøèæ òîãòñîí õî¸ð çàãâàð áàéíà. Íýã íü: òºñâèéí 49 õ¿ðòýë õóâèéã
îðëîãûí àëáàí òàòâàðààð á¿ðä¿¿ëæ ò¿¿íèéãýý äàõèí õóâèàðëàæ
íèéãìèéí àñóóäëûã òºðººñ çîõèöóóëäàã õýëáýð, íºãºº íü: òºñâèéí
îðëîãûí 29 õ¿ðòýë õóâèéã òàòâàðààð á¿ðä¿¿ëæ íèéãìèéí àñóóäëûã
¿íäñýíäýý èðãýä ººðñ人 õàðèóöàí çîõèöóóëäàã çàãâàð áàéíà.
Òºðººñ çîõèöóóëàõ íèéãìèéí õàìãààëàëûí ãîë àñóóäëóóä áîë
èðãýäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõûí õàìò, óðò
íàñëàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàõ, õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, àñðàõ áîëîí
õóóëüä çààñàí áóñàä òîõèîëäîëä ýä ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ ýðõèéã
õàíãàõàä îðøèíî.
Õºãæëèéí ÿìàð ÷ ò¿âøèíä áàéãàà óëñ îðîíä áàéíãà õàìò áàéäàã
õî¸ð àñóóäëûí íýã íü ýäèéí çàñãèéí õºãæèë, íºãºº íü íèéãìèéí
õàìãààëàë þì. Ýíý õî¸ðûí çîõèñòîé õàðüöààã çºâ áàéëãàõ ÿâäàë
õºãæëèéí ¿ð ä¿íã õ¿ðòýõ, øóäàðãà ¸ñíû ãîë çàð÷èì þì.
Íèéãìèéí õàìãààëàëûã á¿ðýí õàíãàõ ÷àäàëòàé áýë áýí÷èí
õóðèìòëàë á¿õèé ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áàéõ õýðýãòýé. Ãýòýë íèéãìèéí
ñàéí áîäëîãîã¿éãýýð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õ¿ðýõ áîëîìæ
õÿçãààðëàãäìàë áîëäîã. ßëàíãóÿà ñîöèàëèñò ñóðòëûí àìëàëòàä îëîí

3. àðâàí æèë àâòñàí ìàíàéõ ìýòèéí îðîíä íèéãìèéí õàíãàìæ õàëàìæèéí
øààðäëàãà ýí òýðã¿¿íä òàâèãääàã ó÷èð á¿ð õýö¿¿. Òºñâèéí àëäàãäàëòàé
óëñ îðîíä íèéãìèéí õàìãààëàëûí ¿çýë áàðèìòëàëûã õîéø òàâüæ ýäèéí
çàñãèéí äåòåðìèíàëèçìûí ãýäýã ÷èãëýëèéã áàðèìòëàõ òàë ãàðäàã áàéíà.
Ýäèéí çàñãèéí áîëîí íèéãìèéí áîäëîãûí àëèíä íü èë¿¿ à÷
õîëáîãäîë ºãñíººð íü òºðèéí áîäëîãûí àãóóëãûã õýä õýäýí ÿíçààð
íýðëýäýã. Íèéãìèéí áîäëîãîî áîëîìæîîñîî äýýã¿¿ð òàâüñàí òºðèéã
òýòãýëãèéí òºð ãýäýã. Èéì òºðèéí áîäëîãîä õî¸ð íîöòîé äóòàãäàë
áàéäãèéí íýã íü çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ëîãèêèéí ýñðýã ¿éë÷èëæ
ò¿¿íèéãýý ¿ã¿éñãýäýã, õî¸ðäàõü íü òºñëèéí à÷ààëàëûã íýìýãä¿¿ëæ
çàðëàãûã äààæ äàâàøã¿é íýìýãä¿¿ëæ ýäèéí çàñãèéã òóéëäóóëäàã. “Èéì
à÷ààëàëûã Ìîíãîë áàéòóãàé õºãæèíã¿é îðíóóä ÷ äààäàãã¿é þì” ãýæ
ßïîíû ïðîôåññîð Ð.Õèðîíî õýëæ áàéñàí. Èéì áîäëîãûí áàñ íýã õîðòîé
¿ð äàãàâàð áîë õ¿ì¿¿ñò òýæýýëãýõ ñýòãýëãýý áóé áîëãîäîã.
Òýãâýë Ìîíãîëûí íºõöºëä òîõèðîõ íèéãìèéí áîäëîãûí ÿìàð
õóâèëáàð áàéæ áîëîõ âý? çºâ ñîíãîëò õèéõèéí òóëä þóíû ºìíº õ¿íèé
õºãæèë, õ¿íèé íººöèéí àñóóäëûã áîäîõ õýðýãòýé. Ýíý áîë ýð¿¿ë ìýíä,
áîëîâñðîëûã ÷óõàë÷èëæ íèéãìèéí äààòãàë, íèéãìèéí õàëàìæ, àæëûí
áàéðûã íýìýãä¿¿ëæ ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ áîäëîãî áàðèìòëàõ íü ç¿éí
õýðýã. Òýõäýý íèéãìèéí ñàëáàðûã á¿õýëä íü óäèðäàæ àâ÷ ÿâàõ ¿íäñýí
çàð÷èì ÿìàð áàéõ ¸ñòîé âý? ãýäãèéã çºâ òîäîðõîéëîõ íü õàìãèéí ÷óõàë.
Èéì çàð÷ìûí òîîíä íýãä¿ãýýðò íèéãìèéãá¿õýëä íü äàé÷ëàõ,
õî¸ðäóãààðò ººðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, ãóðàâäóãààðò îëîí õýâøèë
îðîëöñîí ºðñºë人í, äºðºâä¿ãýýðò òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ çàð÷ìûã
íýðëýæ áîëíî. Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä
íèéãìèéí á¿õ õ¿÷èéã äàé÷ëàí îðîëöóóëàõ íü øóäàðãà çàð÷èì áºãººä
àñàð èõ íººö áîëîëöîîã àøèãëàõ áîëîìæ á¿ðääýã.
ªíººãèéí íèéãìèéí õàëàìæ õ¿ñýýä áàéãàà áèäíèé ýìçýã
á¿ëãèéíõýí ãýí íýðëýýä áàéãàà õ¿ì¿¿ñ áîë áóñäààñ ÿëãàí
òóñãààðëàãäààä áàéõ ó÷èðã¿é íèéãýì äîòðîî àæèë õºäºëìºð ýðõëýýä
îðëîãîî îëîîä àìüäðààä áàéõ áîëîìæòîé õ¿ì¿¿ñ. Ãàãöõ¿¿ òýäýíä òààð÷
òîõèðîõ àæëûí áàéð áóé áîëãîæ ºãºõ òàëààð òºð òîäîðõîé àðãà õýìæýý
àâàõ õýðýãòýé. Èíãýæ íèéãìèéí á¿õ õ¿÷èéã äàé÷èëæ ÷àäâàë íèéãìèéí
ñàëáàðûí à÷ààëàë çºâõºí ñàíõ¿¿ãèéí òºäèéã¿é ñýòãýë ç¿éí õóâüä
ººäðºã áîëæ õºíãºðíº.

4. ªºðèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàéä ãýâýë íèéãìèéí äààòãàëûí á¿õ
ñàíãóóä áèå äààñàí ººðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ òîãòîëöîîíä øèëæèõ ¸ñòîé
þì áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë, íèéãìèéí äààòãàëä îðóóëñàí
õóðèìòëàë íü ýì÷èëãýý, òýòãýâðèéí ýõ ¿¿ñâýð ñàíã á¿ðä¿¿ëýõ ýõ ¿¿ñâýð
áîëäîã çàð÷ìûã ýíä ºã¿¿ëæ áàéíà.
Îëîí õýâøëèéí îðîëöîîíû çàð÷èì íü õàìãèéí íèéòëýã, èõ ÷óõàë
ó÷ðààñ òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, íóòãèéí áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí îëîí
íèéòèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãûí áàéãóóëëàãóóä íèéãìèéí àñóóäàëä òºðòýé
õàìòðàí îðîëöîõ íü íèéãìèéí õàëàìæ ¿ç¿¿ëýõ õ¿íýý çºâ îëîõ, ¿ð
àøèãòàé, îíîâ÷òîé øèéäâýðëýõýä äºõºìòýé áàéäàã.
Òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ çàð÷èì íü çºâõºí íèéãìèéí àñóóäëûí
õ¿ðýýíä òºäèé áóñ óëñûí óäèðäëàãûí õ¿ðýýíä íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ
¸ñûã òºðèéí óäèðäëàãàòàé õîñëóóëæ õ¿í àì èðãýä íóòàã äýâñãýðèéíõýý
õºãæèë, äîòîîä àìüäðàëûí àñóóäëûã ººðñ人 áèå äààí øóóä áîëîí
íóòãèéí èðãýäèéí òºëººëºëèéí áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí øèéäâýðëýæ
õýðýãæ¿¿ëýõ àðä÷èëñàí ¸ñûã õýëæ áàéíà.
Ýë çàð÷èì íóòãèéí ýðõ ìýäëèéã íýìýãä¿¿ëæ èäýâõè ñàíàà÷ëàãà
õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëæ õºãæëèéí áîëîí íèéãìèéí àñóóäëàà îíîâ÷òîé
ñîíãîí øèéäâýðëýæ òºâèéí àì, ãàð õàðæ ñóóäàã èäýâõèã¿é áàéäëààñ
àíãèæðóóëàõ àðä÷èëñàí àðãà þì. Òºâëºð¿¿ëýõ, òýãøèòãýí õóâèàðëàõ
ñîöèàëèñò àðãààñ ñàëæ íóòãèéí óäèðäëàãûí ýðõ õàðèóöëàãûã
ºðãºæ¿¿ëýõ çàð÷ìûã òóóøòàé áàðèìòëàõ íü íèéãìèéí õºãæëèéã
óðãàøëóóëàõ ãîë ýõ ñóðâàëæ þì.
3.Ìîíãîë Óëñûí íèéãìèéí õàìãààëàëûí áîäëîãî
Ñîöèàëèçìûí ¿åä áàðèìòàëæ èðñýí íèéãìèéí õàìãààëàëûí
áîäëîãî íü èðãýäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ, ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõ,
ìýðãýæèë ýçýìøèõ áîëîí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð áóþó á¿ðýí àëäàõ,
ºíäºð íàñëàõ, õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, òàõèð äóòóó áîëîõ çýðýãò íü òýäýíä
øààðäëàãàòàé äýìæëýã òóñëàëöààã òºðººñ ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýõ
çàð÷èìä òóëãóóðëàæ èðñýí ò¿¿õòýé.
Ýíýõ¿¿ òîãòîëöîî íü íýã òàëààð ÿäìàã ýäèéí çàñãèéã óëàì
õ¿íäð¿¿ëýõýýñ ãàäíà õóâü õ¿íèé ººðèéíõºº òºëºº õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã
ñóëðóóëæ á¿õíèéã òºðä äààòãàñàí èäýâõèã¿é áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýíä
äàñãàñàí áóðóó õýâøëèéã çàëðóóëàõ øààðäëàãà òàâèãäñàí. ͺ㺺
òàëààð öîðûí ãàíö òºðèéí ºì÷èéí õýâøèë á¿õèé òºâëºðñºí

5. òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí ñèñòåìèéã õàëæ õóâèéí áîëîí õîëèìîã
ºì÷èä (õóâèéí, òºðèéí, ãàäààäûí) òóëãóóðëàñàí çàõ çýýëèéí
õàðèëöààíä òóóøòàé øèëæèõ õºãæëèéí àðä÷èëñàí çàìûã ñîíãîí 1990
îíîîñ õîéø õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààòàé óÿëäóóëàí òºðººñ áàðèìòëàõ
íèéãìèéí õàìãààëàëûí áîäëîãûã ººð÷ëºí øèíý÷èëæ ýõýëñýí áàéíà.
Ýíýõ¿¿ øèíýòãýëèéí áîäëîãî íü: Òºð çàñãààñ èðãýäèéíõýý íèéãìèéí
áàòàëãààã õàíãàõ ¿éë àæèëëàãààã “Íèéãìèéí äààòãàë”, “Íèéãìèéí
õàëàìæ” ãýñýí ¿íäñýí 2 á¿òýöèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ øèíý
òîãòîëöîîíä òóëãóóðëàæ ò¿¿íèé ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
Íèéãìèéí äààòãàë íü àæèë îëãîã÷ áîëîí äààòãóóëàã÷ààñ òîäîðõîé
õýìæýýíèé øèìòãýë òºë¿¿ëýõ çàìààð íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíã
á¿ðä¿¿ëæ, äààòãàëûí õóóëèàð òîãòîîñîí íºõöºë áîëçëûã õàíãàñàí
äààòãóóëàã÷ èðãýäýä õîëáîãäîõ òýòãýâýð, òýòãýìæ îëãîõîä ÷èãëýãäýæ
áàéíà.
Íèéãìèéí õàëàìæ íü òºðèéí ç¿ãýýñ çàéëøã¿é äýìæëýã òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëáýë çîõèõ, áèå äààí àìüäàð÷, ººðºº ººðòºº ¿éë÷ëýõ ÷àäâàðã¿é
ýìçýã á¿ëãèéí èðãýäèéã òºð ººðèéí èâýýëä àâ÷ òýäíèé àìüäðàë àõóéí
õýâèéí íºõöëèéã àëäàãäóóëàõã¿é áàéõ ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä
÷èãëýãäýæ áàéíà.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí õ¿ðýýíä áàãòàõ àëèâàà çàðäëûã òºð
ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýã. “Íèéãìèéí äààòãàëûí” òîãòîëöîî íü òýòãýâýðèéí
äààòãàë, òýòãýìæèéí äààòãàë, ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë, ¿éëäâýð-ëýëèéí
îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàë, àæèëã¿éäëèéí äààòãàë
ãýñýí ¿íäñýí òºðë¿¿äòýé. Íèéãìèéí äààòãàë íü çààâàë äààòãóóëàõ, ñàéí
äóðààðàà äààòãóóëàõ ãýñýí 2 òºðºëòýé. Íèéãìèéí äààòãàë íü
äààòãóóëàã÷ ºíäºð íàñëàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäàõ, ºâ÷ëºõ,
àæèëã¿é áîëîõîä ººðò íü òýð÷ëýí äààòãóóëàã÷ íàñ áàðàõàä ò¿¿íèé
àñðàìæèíä áàéñàí õ¿ì¿¿ñò õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí íºõöºë áîëçîëûí
äàãóó õîëáîãäîõ òýòãýâýð, òýòãýìæ, òºëáºð ¿ç¿¿ëýõ çàìààð íèéãìèéí
áàòàëãààã íü õàíãàõ çîðèëãîòîé.
Õ¿í àìûí íèéãìèéí õºãæëèéã õàíãàõàä òîãòâîðòîé õºãæëèéí ìºí
÷àíàð îðøèíî.
Ýöñèéí ýöýñò àëèâàà õºãæèë, ò¿¿íèé ºñºëò íü õ¿íèé ñàéí ñàéõàí
àìüäðàëûí òºëºº áàéäàã. Ýíý çàð÷èì äýëõèé íèéòèéíõ. Ìîíãîë Óëñûí
¯íäñýí õóóëüä ýë çàð÷èì äàðààõü áàéäëààð òîäîðõîéëîãäñîí. “Òºð íü
¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí àþóëã¿é áàéäàë, àæ àõóéí á¿õ õýâøëèéí

6. áîëîí õ¿í àìûí íèéãìèéí õºãæëèéã õàíãàõ çîðèëãîä íèéö¿¿ëýí
ýäèéí çàñãèéã çîõèöóóëíà” (Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Òàâäóãààð
ç¿éëèéí 4).
Íýãýíò ýäèéí çàñãàà õ¿í àìûí íèéãìèéí õºãæëèéã õàíãàõ
çîðèëãîä íèéö¿¿ëýí çîõèöóóëàõ çàð÷ìûã õóóëü÷èëñàí ó÷èð ýðäýñ
áàÿëãèéí öîãöîëáîð (ÝÁÖ)-ûí õºãæèë íü àæ àõóéí àëü õýâøëèéíõ
áîëîõîîñ õàìààðàõã¿éãýýð òºðèéí çîõèöóóëàëòòàé áàéõ ó÷èðòàé. Òýõ
òóñìàà ¯íäñýí õóóëüä “Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýä ºì÷ë¿¿ëñíýýñ áóñàä
ãàçàð, ò¿¿í÷ëýí ãàçðûí õýâëèé, ò¿¿íèé áàÿëàã, îé, óñíû íººö, àí
àìüòàí òºðèéí ºì÷ ìºí” (Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí
Çóðãààäóãààð ç¿éë 2) ãýæ çààñàí ó÷èð òºð ºì÷ºº õýðõýí çàõèðàí
çàðöóóëàõ, çîõèöóóëàõ íü ò¿¿íèé ýðõèéí àñóóäàë þì.
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí Èîõàííåñáóðãèéí øèéäâýðò ýäèéí çàñàã,
íèéãìèéí õºãæëèéí áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéí õàìãààëàëò,
çîõèöóóëàëòûí òàëààð á¿õýë á¿òýí á¿ëýã îðóóëñàí íü äýëõèé íèéòýýð
ìºðäºõ ¸ñòîé çàð÷èì áîëæ áàéíà.
Èîõàííåñáóðãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëº-
㺺íèé äºðºâèéí 23-ò: “23. Ñàéí ñàéõàí àæ àìüäðàë, ýäèéí çàñãèéí
¿éë àæèëëàãààíû çàéëøã¿é íººö, õýðýãëýýã õàíãàäàã ýêîëîãèéí
ñèñòåìèéí á¿ðýí áàéäàëä õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà óëàì èõ íºëººëºõ
áîëëîî. Áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã òîãòâîðòîé, íýãäìýë áàéäëààð
çîõèöóóëàõ íü òîãòâîðòîé õºãæèõºä çàéëøã¿é ÷óõàë þì. ¯¿íèé
òóëä ò¿¿íèéã äîðîéòóóëæ áóé îäîîãèéí õàíäëàãûã ÿàðàëòàé
ººð÷èëæ, á¿ñ íóòàã, ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ÷àäàâõèéã
áýõæ¿¿ëæ, ýêîëîãèéí ñèñòåìèéã õàìãààëàõ, ãàçàð, óñ, àìüäðàëûí
íººöèéã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ ¿¿ðýã á¿õèé ñòðàòåãèéí çîðèëòûã
õýðýãæ¿¿ëýõ íü ÷óõàë áàéíà” ãýæ çààæýý.
Õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã ýðõýìëýõ íü íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí
÷óõàë çàð÷èì.
Óóë óóðõàéí àæ ¿éëäâýðèéí õºäºëìºðèéí õýëáýðèéí îíöëîãîîñ
øàëòãààëàí àæèëëàãñäûí á¿òýöýä õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã á¿ðýí õàíãàõ
áîëîìæ áàãàòàé áàéäàã. Òåõíîëîãèéí äýâøëèéí ¿ð ä¿íä ýìýãòýé÷¿¿ä
àæèëëàæ áîëîõ àæëûí áàéð óëàì á¿ð íýìýãäýæ áàéíà. ÝÁÖ-ûí ýäèéí
çàñàã, ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò, áàéãàëü îð÷íû, óäèðäëàãûí ñàëáàðò
ýìýãòýé÷¿¿ä îëíîîð àæèëëàæ áàéíà.

7. Ìîíãîë Óëñàä àæèë, ìýðãýæëýý ÷ºëººòýé ñîíãîõ, àäèë õºäºëìºðò
àäèë öàëèí àâàõ, àìðàõ ýðõýýð ýðýãòýé ýìýãòýé÷¿¿ä òýãø õàíãàãäñàí
ó÷èð ýíý çàð÷ìûã áàðèìòëàæ áàéíà. Ãàãöõ¿¿ óóë óóðõàéí õ¿íä õ¿÷èð
õºäºëìºð ýìýãòýé÷¿¿äýä çîõèìæã¿é ó÷èð òýãø áàéäàë òýð á¿ð
õàíãàãäàõ áîëîìæã¿é þì.
Äýëõèéí îëîí óëñ îðíóóäàä ýìýãòýé÷¿¿äèéã ãàçðûí äîîð
àæèëëóóëàõûã õîðèãëîñîí õóóëüòàé áàéäãèéí íýã íü Ìîíãîë Óëñ þì.
Äýëõèéí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãà (ÄÕÁ)-ûí õýä õýäýí êîíâåíöèä
ýìýãòýé÷¿¿äèéã äàëä óóðõàéä áîëîí ýýëæýýð àæèëëóóëàõûã õîðèãëîñîí
çààëò áàéäàã.
Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðò ýìýãòýé÷¿¿äýä àæèë îëääîãã¿éí áàñ íýã
øàëòãààí íü àëü ÷ óóðõàé ¿éëäâýð ¿éë÷èëãýýíèé ñ¿ëæýý ñàéòàé òºâ
ñóóðèí ãàçðààñ àëñëàãäñàí áàéäàã ó÷ðààñ ýäèéí çàñãèéí áóñàä
¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõ îðîí íóòãèéí çàõ çýýë õîìñ áàéäàãòàé õîëáîîòîé.
Òýõ òóñìàà èðæ î÷èæ àæèëëàäàã í¿¿äýë÷èí-àæèëëàãñàäòàé-
óóðõàéä áîë á¿ð õýö¿¿. Àæëûí áàéðíû áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë õýäèé ÷
óóë óóðõàéí ¿éëäâýðèéã ò¿øèæ àìüäàðäàã õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí
íºõöºë õ¿éñíèé ÿëãààã¿é àäèëõàí ñàéí áàéäãèéã õýëýõ ¸ñòîé. Óóë
óóðõàéí ñàëáàðò ýìýãòýé÷¿¿äèéí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí òàëààð øèíý
áîëîìæóóäûã ýðæ õàéõ, á¿ðä¿¿ëýõýä àíõààðëàà äàðààõü àñóóäëóóäàä
÷èãë¿¿ëýõ õýðýãòýé. ¯¿íä:
1. Óóë óóðõàéí êîìïàíèóä ýìýãòýé÷¿¿ä àæèëëàõ àæëûí áàéðûã
íýìýãä¿¿ëýõ òýäíèé óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ çàìààð õ¿éñíèé
òýãø áàéäëûã õàíãàõ áîäëîãûã Çàñãèéí ãàçàð, ¯éëäâýð÷èí,
Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí ñàíàà÷ëàãàòàé àæèëëàõ,
2. Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí äýâøëèéã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð óóë
óóðõàéí ñàëáàðò ýìýãòýé÷¿¿ä àæèëëàõàä õÿçãààð òîãòîîñîí õóóëü
òîãòîîìæèéã ýðãýí õàðæ òýäãýýðò çîõèõ íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ
áîëîìæèéã àøèãëàõ,
3. Óóë óóðõàéí êîìïàíèóä á¿ëã¿¿äèéí õîîðîíäûí õàðèëöààòàé
õîëáîîòîé øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöàä ýìýãòýé÷¿¿äèéã îðîëöóóëæ
áàéõ,
4. Óóðõàé÷äûí ãýð á¿ëèéí ýìýãòýé÷¿¿äýä çýýë îëãîæ æèæèã áèçíåñ
ýðõë¿¿ëæ àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ
çýðýã îëîí ÿíçûí àðãà çàìûã ñ¿âýã÷ëýõ õýðýãòýé þì.