Тогтвортой хөгжил ба удирдлагын менежмент

1. Ëåêö 16. Òîãòâîðòîé õºãæèë áà óäèðäëàãûí ìåíåæìåíò
1. Àðä÷èëñàí çàñàã òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðºâäºõ
õýìæèãäýõ¿¿í
2. ÝÁÖ-ûí óäèðäëàãûí ìåíåæìåíò
1.Àðä÷èëñàí çàñàã òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðºâäºõ õýìæèãäýõ¿¿í
XX çóóíû ñ¿¿ëèéí 20-èîä æèë áîë Òîãòâîðòîé õºãæëèéí ç¿ã
õóâüñãàë õèéæ áóé ò¿¿õýí öàã ¿å ãýæ ¿çýõ ¿íäýñòýé áàéíà. Åð íü
òîãòâîðòîé õºãæèë ãýäýã ¿ãèéã õýäèéä õýí õýëñýí õýðõýí òîìú¸îëñîí íü
òîäîðõîéã¿é áîëîâ÷ 1980 îíä “Äýëõèéã õàìãààëàõ ñòðàòåãè:
Òîãòâîðòîé õºãæèõºä àìüäðàëûí ýõ ñóðâàëæèéã õàìãààëàõ” ãýñýí
ãàð÷èãòàé íýãýí áàðèìò áè÷èã ãàðñàí áàéíà (“World Conservation Strat-
egy: Living Resource Conservation for Sustainable Devolopment”). Ýíý
òàëààð Àâñòðàëèéí ñóäëàà÷ Barry Carbon 1997 îíä “Industry and envi-
ronment” ñýòã¿¿ëä áè÷æýý. Ýíý áàðèìò áè÷ãèéã:
•Äýëõèéí îíãîí áàéãàëèéí ñàí
•Í¯Á-ûí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû õºòºëáºð (UNEP)
•Áàéãàëèéí íººö áà Áàéãàëü Õàìãààëàõ Îëîí Óëñûí Õîëáîî çýðýã
áàéãóóëëàãóóä õàìòðàí áîëîâñðóóëæ ãàðãàñàí þì áàéíà.
Ýíý áàðèìò áè÷èãò äýâø¿¿ëñýí øèíý çàð÷èì áîë: “Õºãæèë äýâøèë
òîãòâîðòîé áàéõûí òóëä íèéãìèéí, ýêîëîãèéí áîëîîä ýäèéí çàñãèéí
àñóóäëóóäûã òîîöñîí áàéõ õýðýãòýé. Áóñàä ñîíãîëòóóäûí óðò áà
áîãèíî õóãàöààíû äàâóó áîëîí ñóë òàëûã òîîöñîí áàéõ õýðýãòýé.
Àìüäðàëûí áîëîí àìüäðàëûí áóñ íººö¿¿äèéã ìºí òîîöñîí áàéõ
õýðýãòýé” ãýñýí ñàíàà þì. ¯¿ãýýð “Òîãòâîðòîé õºãæèë”-èéí àñóóäàëä
èæ á¿ðýí õàíäàõûí ÷óõëûã èëýðõèéëñýí áàéíà.
1987 îíä Õ¿ðýýëýã÷ îð÷èí áà Õºãæëèéí Äýëõèéí Êîìèññîîñ
áîëîâñðóóëñàí õîæèì Áðóòëàíäûí èëòãýë ãýäýã íýðýýð àëäàðøñàí “Áèä
á¿õíèé èðýýä¿é” ãýäýã áàðèìò áè÷èã ãàð÷ òîãòâîðòîé õºãæëèéã îëîí
óëñûí õýëýëöýõ àñóóäàë áîëãîñíîîð 1992 îíä Ðèî-äå Æàíåéðîä
äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé ÷óóëãàí õèéëãýõýä õ¿ðãýñýí áàéíà. Ýíäýýñ
òîãòâîðòîé õºãæëèéí ãóðâàí òóëãóóð áàãàíûã ýäèéí çàñàã, õ¿ðýýëýã÷
îð÷èí áà íèéãýì ãýæ òîäîðõîéëñîí. Ãýòýë òîãòâîðòîé õºãæëèéí
çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöûã ýðõëýã÷ ãýæ
çàñàãëàëûí á¿õýë á¿òýí èíñòèòóö áàéíà. ¯¿íèéã òîãòâîðòîé õºãæëèéí
òîãòîëöîîíä îðóóëàõã¿é áîë ýêîëîãè, íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí

2. òîãòâîðòîé õºãæëèéã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ ìåõàíèçìã¿é, óðüäûí àäèë
áîäëîãîã¿é íýãäìýë áóñ, ñàëàíãè çàäãàé áàéõ áîëíî.
Òèéì ó÷ðààñ øèéäâýð ãàðãàõ, ò¿¿íèé áèåëýëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ,
õÿíàëò òàâèõ, ìàðãààíûã øèéäâýðëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé àðä÷èëñàí çàñàã
íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí äºðºâäýõ õýìæèãäýõ¿¿í áàéõ çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé.
Àðä÷èëñàí çàñàã ãýäýã îéëãîëòîä çºâõºí Çàñãèéí ãàçðûã áóñ õóóëü
òîãòîîõ, ã¿éöýòãýõ áîëîí ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã ýäýëäýã òºðèéí
áàéãóóëëàãóóäûã á¿õýëä íü áàãòààõ ¸ñòîé. Òýäãýýðýýñ ãàäíà àðä÷èëñàí
èðãýíèé íèéãìèéí á¿òö¿¿ä òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí îðîëöîî íü
øèéäâýð ãàðãàõ çàéëøã¿é íºõöºë áîëäãèéí õóâüä ýíýõ¿¿ äºðºâäýõ
õýìæèãäýõ¿¿í áàãòàõ ¸ñòîé.
Òîãòâîðòîé õºãæèëä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà íü ñàíõ¿¿ãèéí ¿íý
ºðòºãòýé áàéíà. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí çîðèëãîä õ¿ðýõ ýíýõ¿¿ ¿íý ºðòºã
íü õ¿í òºðºëõòíèé õºãæèë äýâøèë áîëîí òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë÷èëãýýíä ÷èãëýñýí, õýðýãöýý øààðäëàãàä òîõèðñîí, àìüäðàõ ÷àäâàð
ñàéòàé, ýäèéí çàñãèéí áîëîìæîîð áàòëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Á¿òýýãäýõ¿¿í
áîëîí ¿éë÷èëãýýíä òºëºõ ¿íý íü ò¿¿íèéã á¿òýýñýí ¿íýí çºâ ºðòºãòýé
òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé.
Ýöýñò íü òîãòâîðòîé õºãæèë õ¿ì¿¿ñèéí èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí
ýðõèéã õàíãàõ õóóëü ç¿éí áà óëñ òºðèéí àðä÷èëñàí òîãòîëöîîã
á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿ñèéã ººðñäèéí àìüäðàëä øóóä íºëººëºõ øèéäâýð
ãàðãàõàä îðîìäîõ áîëîìæîîð õàíãàõ ¸ñòîé. Íýýëòòýé àðä÷èëñàí
çàñàãëàë íü õºãæëèéí õóóëü ç¿éí áàòàëãààòàé, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí
íýãæ¿¿ä ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààã á¿ðýí õàðèóöàõ òîãòîëöîîòîé áàéõ
¸ñòîé.
Òºðèéí îíîâ÷òîé òîãòîëöîî áóþó ñàéí çàñàãëàë
Ñàéí çàñàãëàë ãýäýã îéëãîëò õýëëýã ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàíàéä íýâòýð÷,
îëîí ÿíçààð òîìú¸îëæ îéëãîæ áàéíà. Òýð á¿ðèéã òîî÷èëã¿é ãàíöõàí
ç¿éëèéã õýëýõýä ñàéí çàñàãëàë ãýäãèéã ñàéí Çàñãèéí ãàçàð ãýæ îéëãîæ
áîëîõã¿é.
Çàñàãëàë ãýäãèéã àðä ò¿ìíýý𠺺ðòºº ¿éë÷ë¿¿ëæ, òýäíèéã çàõèðàí
çàñàãëàõ çàõèðãààäàõ õóó÷èí îéëãîëòîîñ ñàëãàæ àðä ò¿ìýíäýý
¿éë÷èëäýã, òºðèéí õýðãèéã òýäíèé îðîëöîîòîé øèéääýã óëñ òºð, ýäèéí
çàñàã, íèéãýì, ýêîëîãèéí àñóóäëóóäûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ èðãýíèé

3. íèéãìèéí óäèðäëàãûí àðä÷èëñàí òîãòîëöîî ãýæ îéëãîâîë èë¿¿ íèéöòýé
îíîâ÷òîé áàéõ áîëîâ óó! Ýíý á¿òýö äîòîð Çàñãèéí ãàçàð áàãòàíà.
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí Õóóëèíä Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîë
Òºðèéí ã¿éöýòãýõ äýýä áàéãóóëëàãà ìºí (38 äóãààð ç¿éëèéí 1) ãýýä
Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí á¿ðýí ýðõèéã 9 ÷èãëýëýýð çààæ
ºãñºí. Çàñãèéí ãàçàð ¿éë àæèëëàãààãàà ÓÈÕ-ä òàéëàãíàíà (41 ä¿ãýýð
ç¿éëèéí 2).
Áèäíèé ýíä äýëãýðýíã¿é ÿðèõ ç¿éë áîë òîãòâîðòîé õºãæëèéã
õàíãàõàä Çàñãèéí ãàçàð õýðõýí äºðºâäýõ õýìæèãäýõ¿¿í áàéõ òóõàé þì.
¯¿íèé òóëä Çàñãèéí ãàçðûí áàðèìòëàõ çàð÷èì þó âý? ãýâýë:
1. Õóóëèéã äýýäëýõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
2. Çàñãèéí ãàçàð ýðõ ìýäëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ îíîâ÷òîé á¿òöýä
ººðèéí îðîí çàéã çºâ ýçýëñýí áàéõ
3. Èë òîä ¿éë àæèëëàãààòàé áàéõ
4. Õýýë õàõóóëèàñ àíãèä áàéõ
5. Õ¿íèé ýðõèéã õ¿íäýòãýõ
6. Á¿õ èðãýä ººðñäèéí àìüäðàëä íºëººëºõ øèéäâýð ãàðãàõàä
îðîëöîõ ýðõèéã õàíãàñàí áàéõ
7. Îëîí íèéòèéí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé áàéõ
8. Çàõ çýýë áîëîí íèéãìèéí õºãæëèéí ¿éë ÿâöûã ýðõ ç¿éí
çîõèöóóëàëòòàé (òîãëîîìûí ä¿ðýìòýé) áàéëãàõ
9. Ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîëîí óëñ
òºðèéí òîãòâîðòîé òààëàìæòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
10.Ýìçýã á¿ëãèéí õàìãààëàëòòàé
11.Áàéãàëü îð÷íû õàìãààëëûí ñèñòåìòýé áàéõ çýðýã áîëíî. Ýíý
æàãñààëòûã öààø íü ¿ðãýæë¿¿ëæ áîëíî.
Ýðäýñ áàÿëãèéí áèçíåñèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõàä Çàñãèéí
ãàçðûí ¿¿ðýã
“Ãàçðûí õýâëèé, ò¿¿íèé áàÿëàã, îé óñíû íººö àí àìüòàí òºðèéí
ºì÷ ìºí” ãýæ ¯íäñýí Õóóëüä çààñàí ó÷èð ò¿¿íèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ
ýðõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýäãèéí õóâüä Çàñãèéí ãàçàð ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò
ãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áà ò¿¿íèé òîãòâîðòîé õºãæëèéã ¿å øàòíû
óäèðäëàãûí ÷óõàë îðîëöîã÷ áàéäàã. Çàñãèéí ãàçàð:
1. Ýðäýñ áàÿëãèéí õàéãóóë àøèãëàëòûí ëèöåíç áîëîí òóñãàé
çºâøººðºë îëãîõ àñóóäëûã õàðèóöäàã
2. Áàéãàëü îð÷íû íºëººëëèéí õÿíàëò, ¿íýëãýýã õèéëãýõ

4. 3. Òàòâàðûí õýìæýýã òîãòîîõ
4. Á¿ñ íóòãèéí áîëîí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí õýòèéí òºëâèéã
òîãòîîõ
5. Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áîëîí àþóëã¿é áàéäëûí
ñòàíäàðòûã òîãòîîí ìºðä¿¿ëýõ
6. Ýðäýñ áàÿëãèéí àøèãëàëòààñ îðñîí îðëîãûã íèéãìèéí áîëîí
õ¿íèé íººöèéã õºãæ¿¿ëýõýä çîðèóëàí çàðöóóëàõ ¿¿ðýãòýé.
Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðãèéí ýíý æàãñààëòûã ÷ öààø íü ¿ðãýëæë¿¿ëæ
áîëíî. Çàñãèéí ãàçðûí òîäîðõîé áóñàä ¿¿ðãèéã ÿàì, àãåíòëàã áîëîí
Çàñãèéí ãàçðûí áóñàä ò¿âøèí (îðîí íóòãèéí çàõèðãàà çýðýã) õàðèóöàí
ã¿éöýòãýõ ó÷èð áàñ áèé. Çàñãèéí ãàçðóóä äýýðõ ¿¿ðãýý õàðèëöàí àäèëã¿é
áèåë¿¿ëäýã.
Äýëõèéí îëîí ãàçàðò õ¿íèé áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí íººö
äóòàãäàëòàéãààñ Çàñãèéí ãàçà𠺺ðèéí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ÷àäâàðã¿é áàéõ
ÿâäàë áàéíà. Çàðèì òîõèîëäîëä óëñ òºðèéí áîëîí õýýë õàõóóëèéí
áàéäëààñ áîëîîä ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëõýýñ çàéëñõèéäýã òàë ÷ áàéäàã. Õýýë
õàõóóëèàñ áîëæ ýðäýñ áàÿëãèéí õºãæ뺺ñ îëîõ îðëîãûí õóâààðèëàëòàä
õàìãèéí ÿäóó õ¿ì¿¿ñ áàãòäàãã¿é æèøýý öººíã¿é áàéäàã òóõàé
ñóäëàà÷èä áè÷ñýí áèé. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ¿çýãäýõ áîëñîí ººð íýãýí ç¿éë áîë
òºâ áîëîí á¿ñ íóòàã, îðîí íóòãèéí çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõäîî
õàðèëöàí çºâøèëöºõã¿é áóþó íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ýðõ ìýäëèéã
õÿçãààðàëæ õýò òºâëºð¿¿ëõèéã îðîëäîõ á¿õ ýðõ ìýäëèéã òºâ人
çàõèðóóëàõ ãýñýí áóðóó áîäëîãûí ñºðºã ¿ð äàãàâàð áîëæ áàéíà. Ò¿¿íýýñ
ãàäíà ººð õîîðîíäîî çîõèöîõã¿é îëîí ¿¿ðãèéã íýã áàéãóëëàãàä
õàðèóöóóëàõ íü áàéäëûã óëàì õóðöàòãàõ òàë áàéäàã. Íýã ÿàìàíä ãàçðûí
õýâëèéí áàÿëãèéã óäèðäàã÷, óóë óóðõàéí õºãæëèéã äýìæèã÷, õóâèéí
õýâøëèéí óóðõàéíóóäòàé ò¿íøëýã÷, óóë óóðõàéí êîìïàíèóäààñ áàéãàëü
îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººã çîõèöóóëàã÷ çýðýã ¿¿ðã¿¿äèéã íýãýí çýðýã
ã¿éöýòãýõ ÿâäàë þì.
Êàíàä, Àâñòðàëè çýðýã îðîíä äýýð ºã¿¿ëñýí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã
àéìàã ñóìäûí õýìæýýíèé ò¿âøèíä õóâààðèëñàí áàéäàã. Àéìàã ñóì,
ä¿¿ðýã ìýòèéí äîîä ò¿âøíèé çàñàã çàõèðãàà íü íººö áàÿëàã, áàéãàëü
îð÷íû ìîíèòîðèíã áîëîí õÿíàëò, á¿ñ íóòãèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ãàçàð
àøèãëàëò, õºãæëèéí òºëºâëºëòèéã èæèë òýíö¿¿, îëîí íèéòèéí
îðîëöîîòîé õèéõ õàðèóöëàãà ºíäºð áàéíà.

5. Íóòãèéí çàõèðãààíû ñóë äîðîé áàéäàë íü ýðõ ìýäýëã¿é, ýäèéí
çàñãèéí ÷àäàâõè áóé áîëãîí àøèãëàæ ÷àääàãã¿é, ìýðãýøñýí ìýäëýãã¿é,
ñàíàà÷ëàãàã¿é, äýýä ãàçðûí àì, ãàð õàðæ ñóóäãààñ øàëòãààëäàã
àðä÷èëàëã¿é, òîãòâîðã¿é, òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áàéõ íü íóòãèéí
õºãæëèéã ñààòóóëàã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éë ãýäãèéã äýëõèéí îëîí óëñ îðîí
ìýäýæ 1980-ààä îíû ñ¿¿ë÷ýýñ àðä÷èëñàí øèíýòãýëèéã õèéæ ýõýëñýí
áàéíà.
Ýíýõ¿¿ øèíýòãýëèéí õ¿ðýýíä íóòãèéí çàõèðãààíû ýðõèéã ºðãºòãºõ,
çàñàãëàëûí á¿òöèéã ººð÷ëºí èë¿¿ èðãýíèé øèíæòýé áîëãîõ, òºðèéí
óäèðäëàãàä èðãýíèé îðîëöîî, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí îðîëöîîã
íýìýãä¿¿ëýõ, èðãýíèé ýðõèéã õóóëèàð õàìãààëæ ýðõ ç¿éò òºðèéí
òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ çàð÷ìóóäûã àãóóëæ áàéãàà áîëíî.
Îëîí îðîíä òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ õºäºë㺺í ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ
áàéãàà íü îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò ÷óõàë
¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëæ áàéíà. Ýðäýñ áàÿëãèéí õºãæëèéã îðîí íóòãèéí
òºëºâëºëòòýé óÿëäóóëàõ, ò¿¿íýýñ îëñîí îðëîãûã ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí
õîîðîíä øóäàðãà õóâààðèëàõ, íóòãèéí ýðäýñ áàÿëãèéã îëáîðëîõ
çºâøººðºë îëãîõ ýðõèéã ýäýëæ óëñûí äýìæëýãã¿é àìæèëòàíä õ¿ðñýí
ãàçàð öººíã¿é áàéäàã áàéíà. Òýäýíä ó÷èðäàã áýðõøýýë íü õ¿÷èí ÷àäëûí
äóòàãäàë, òºðèéí çàñàã çàõèðãààíû çàìáàðààã¿é ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí çààã
ÿëãààã¿é, á¿õíèéã òºâëºð¿¿ëýõ ãýñýí îðîëäëîãî, àâèëãàë, õ¿íä ñóðòàë
þì áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàãóóäòàé íÿãò õàìòðàí
àæèëëàäàã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà
Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàãóóä
áà îëîí óëñûí îëîí òàëò ¿éë àæèëëàãààòàé áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí
àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëæ ÷àäâàë õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàòàëãàà, óëñ òºðèéí
áîëîí õýìæýýã¿é ýðõ ìýäëèéí ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä
èë¿¿ àíõààð÷ èäýâõòýé îðîëöäîã. Äýëõèéí áàíêíû ãðóïï äýýðõè
÷èãëýëýýð ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áàéíà. Ýíý ãðóïïò îðäîã
áàéãóóëëàãóóäûí äîòîð:
-Ñýðãýýí áîñãîëò áà Õºãæëèéí îëîí óëñûí áàíê (IBRD),
-Îëîí óëñûí õºãæëèéí àññîöèàöè (IDA),
-Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí êîðïîðàöè (IFC),
-Îëîí òàëò õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàòàëãààíû àãåíòëàã (MIGA) çýðýã
áàéãóóëëàãóóä îðäîã áºãººä ýäãýýðèéí óóë óóðõàéí ñàëáàðò ýçëýõ áàéð

6. ñóóðü, ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã íü õàðèëöàí àäèëã¿é òóñ òóñäàà ººð ººðèéí
íàðèéí çààã ÿëãààòàé áàéíà. Òóõàéëáàë IBRD áà IDA áàéãóóëëàãóóä
íüóóë óóðõàéí ñàëáàðûí õºãæèëä çîðèóëàí òåõíèêèéí òóñëàìæèéã
Çàñãèéí ãàçàðò ¿ç¿¿ëäýã áºãººä ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëò, áàéãàëü îð÷íû
áîëîí íèéãìèéí õàëàìæèéí ºðãºí õ¿ðýýòýé àðãà õýìæýý ìàêðî ýäèéí
çàñãèéí åðºíõèé óäèðäëàãûã õàðèóöäàã áàéíà. IFC áàéãóóëëàãà íü çýýë
áîëîí õºðºí㺠îðóóëàëòûã õàðèóöäàã áîë MIGA áàéãóóëëàãà íü õóâèéí
õýâøëèéí óóë óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíä áàòàëãàà ãàðãàæ ºãäºã áàéíà.
Äýëõèéí áàíê ººðºº îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí òàéëàíä ãîë÷ëîí
àíõààðäàã áàéíà.
Ýäãýýðýýñ ãàäíà ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðòàé õîëáîîòîé îëîí óëñûí
ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû öººíã¿é áàéãóóëëàãà áàéíà.
•Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà áà õºãæëèéí áàéãóóëëàãà
(OECD)
•Í¯Á-ûí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí êîìèññ
•Í¯Á-ûí áàéãàëü îð÷íû õºòºëáºð (UNEP)
•Í¯Á-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð
•Í¯Á-ûí Õóäàëäàà õºãæëèéí êîíôåðåíöè (UNCTAD)
•Äýëõèéí Õóäàëäààíû áàéãóóëëàãà (ILO)
•Í¯Á-ûí Ä¿ðâýãñäèéí êîìèññ çýðýã îëîí áàéãóóëëàãà áàéíà.
Ýäãýýð íü äîð á¿ðíýý óóë óóðõàéí ñàëáàð ðóó ÷èãëýñýí ¿éë
àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý, íººöòýé áàéäàã ãýíý. Ýäãýýð áàéãóóëëàãóóä
Çàñãèéí ãàçàðò àëáàí ¸ñíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ õºðºí㺠ìºíãºíèé
õ¿ðýëöýý áàãàòàé ÷ ãýñýí ÷óõàë õóðàë ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëæ ñàéí
äóðûí õàíäèâûã õºãæ¿¿ëýõýä èäýâõòýé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã þì áàéíà.
Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõàä Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðýã
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí óãòâàð íºõöëèéã õàíãàõ 4 çàð÷èì áàéíà.
1. Õ¿ðýýëýã÷ áàéãàëü îð÷íû òîäîðõîé õýñãèéã óíàãàí òºðõººð íü
õàäãàëàõ
2. Óðãàìàë, àìüòàí ìºõ뺺ñ õàìãààëàãäàõ
3. ͺõºí òºëæèõ áàãòààìæ õàìãààëàãäàõ
4. Õ¿í öýâýð, ýð¿¿ë, àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ ýðõýýð õàíãàãäàõ.
Çàñãèéí ãàçàð ýäãýýð çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé á¿òýö
çîõèîí áàéãóóëàëòààð õàíãàõ ¿¿ðýãòýé. Èéì á¿òöèéí îëîí õýëáýð áàéæ
áîëîõ þì. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàð, óóë óóðõàéí îëáîðëîõ áîëîâñðóóëàõ
¿éë àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã á¿õèé àøèãò ìàëòìàëûí õýðýã ýðõëýõ

7. àãåíòëàã Ìîíãîëä áàéãàà æèøýýòýé. Ãýòýë ýíý Àãåíòëàã õ¿ðýýëýã÷
îð÷íûã õàìãààëàõ òàëààð áîäëîãî òîäîðõîéëîõ õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæîîð
õýð õàíãàãäñàí áý? Åð íü ÿìàð á¿òýö áàéâàë çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä
èë¿¿ äºõºìòýé áàéõ âý? ãýæ èõ ìàðãàæ ÿíç á¿ðèéí çàãâàð ãàðãàæ
õýëýëöäýã. Ýíä èéì õýëýö¿¿ëãèéí ãóðâàí çàãâàðûã àâ÷ ¿çüå.
1. Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû á¿õ ¿éë àæèëëàãààã õàðèóöñàí ÿàì, òºâ
àãåíòëàã áàéæ áîëîõ. Ìîíãîëä Áàéãàëü îð÷íû ÿàì áàéãàà.
2. Óóë óóðõàéòàé õîëáîîòîé õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ
àñóóäëûã õàðèóöäàã óóë óóðõàéí àãåíòëàãààð çîõèöóóëàõ.
Ìîíãîëä Àøèãò ìàëòìàëûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçàð õýìýýõ
Àãåíòëàã, Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àãåíòëàãò óóë òåõíèêèéí
õÿíàëòûí õýëòýñòýé áàéãàà.
3. ¯¿ðýã õàðèóöëàãûí òîäîðõîé çààã ÿëãààòàé, ýðõëýí ã¿éöýòãýõ
àæëûí íàðèéí õóâààðüòàé áàéâàë ñàëáàð äóíäûí ÷àíàðòàé
õîðîî, àãåíòëàã ÿàì àëèí ÷ áàéñàí áîëîõ þì. Èéì íºõöºëä
çºâõºí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû òºäèéã¿é ýäèéí çàñàã, ýð¿¿ë àõóé,
àþóëã¿é àæèëëàãààíû á¿õ àñóóäàë èæ á¿ðýí øèéäýãäýæ áîëîõ
òàëòàé.
Ýíý ãóðâàí çàãâàðûí àëü àëü íü Ìîíãîëä áàéãàà áîëîâ÷ õ¿ðýýëýã÷
îð÷íûã õàìãààëàõ ñàëáàðûí áîäëîãî îðõèãäñîí ýçýíã¿éäñýí õýâýýð
¿ðãýëæèëæ áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ Çàñãèéí ãàçðûí á¿òöýä ýð÷èì õ¿÷, ýðäýñ
áàÿëãèéí ÿàìòàé áàéæ ò¿¿íäýý ãóðàâäàõü çàãâàðûí ÷èã ¿¿ðãèéã äàâõàð
õàðèóöàõ äýä á¿òýöòýé áàéâàë èë¿¿ ¿ð àøèãòàé áàéõ áîëíî. Èéì
íºõöºëä Çàñãèéí ãàçàð þó õèéâýë çîõèõ âý? Äàâûí ºìíº øèéäâýðëýõ
ãóðâàí ãîë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ õýðýãòýé.
1. Ýõíèé ýýëæèíä ºìíºõ ¿åýñ ºâºëæ èðñýí àãààð, ãîë ìºðºí,
õºðñíèé áîõèðäîëò çýðýã õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû áàéäëûã çºâøººðºõ
äýýä õýìæýýíä îðòîë áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé.
Ýõíèé øàòíû ýíý çîðèëò íü õºðºí㺠ìºíãºíèé áýðõøýýë,
¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èéã áóóðóóëàõã¿éãýýð õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã
ñàéæðóóëàõàä ó÷ðàõ õ¿íäðýë çýðýã áýðõøýýëòýé òóëãàðàõ áîëîâ÷
Çàñãèéí ãàçðûí õàòóó áàéð ñóóðü õýðýãòýé.
2. Ýõíèé øàòíû çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëñíèé äàðàà ò¿¿íèé ¿ð ä¿íã
òºëºâø¿¿ëýõ, åð íü õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ ñòàíäàðòûã
áîëîâñðóóëæ ìºðä¿¿ëýõ õî¸ðäàõü øàòíû àæèëä îðíî. Óóë
óóðõàé ºíäºð õºãæñºí Êàíàä, Àâñòðàëè ìýòèéí îðíóóäàä

8. õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû õàìãààëàëòûí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã
áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áàéãààã ìàíàéä íýâòð¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëýõ
õýðýãòýé áàéãàà þì. Õî¸ðäàõü øàòíû ¿éë àæèëëàãàà íü äýýð
õýëñýí 4 çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýãäýõ ¸ñòîé. Àëèâàà áîõèðäîëò
¿¿ñõýýñ ñýðãèéëýõ õýì õýìæýýã ñòàíäàðòóóäààð òîãòîîæ ºãºõ íü
ç¿éòýé þì. Àøèãëààä õàÿñàí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýõ, õóó÷èí
õàÿãäëûã äàõèí àøèãëàõ õýëáýðèéã óðàìøóóëàõ ýäèéí çàñãèéí
ìåõàíèçì õýðýãòýé.
3. Õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéã ñèñòåì, ñòàíäàðòûã
õýðýãæ¿¿ëýõýä Çàñãèéí ãàçàð, ¿éëäâýð àæ àõóéí íýãæ¿¿äòýé
õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ãàíöõàí çàõèðàí
òóøààõ àðãààð ýíý àæèë á¿òýõã¿é. Ýêîëîãèéí öýâýð
á¿òýýãäýõ¿¿í, öýâýð îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ òàòâàðûí áîëîí áóñàä
õºíãºëºëò¿¿ä áàéæ áîëíî.
2.ÝÁÖ-ûí óäèðäëàãûí ìåíåæìåíò
Àðä÷èëñàí íèéãìèéí óäèðäëàãûí îíîë íü îëîí óðãàë÷ ¿çëèéí
áóþó êîíâåðãåíöèéí îíîë äýýð òóëãóóðàëæ áàéíà. Óäèðäëàãûí øèéäâýð
ãàðãàã÷ íü Õààí, Åðºíõèéëºã÷, Ýçýí çàõèðàã÷, Íàìûí äàðãà, Çàñàã äàðãà
ãàíöààð áàéõàà áîëüæ Ïàðëàìåíò, Èðãýäèéí õóðàë, õàìò îëîí, îëîí
íèéò, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, îðîëöîã÷èä çýðýã õàìòûí õýëáýðýýð
øèéäâýð ãàðãàõàä îðîëöîæ õýëýëöäýã, çºâøèëöäºã õýëáýðò øèëæèæ
áàéíà.
Òºðèéí ¿¿ðýã øèíý÷ëýãäýæ áàéíà. Ǻâõºí èðãýä, íèéãýì, òºðºº
õàìãààëäàã áàéñíàà òºð èðãýäýý íèéãìýý õàðèëöàí õàìãààëäàã áîëæ
áàéíà. Õ¿íèé ýðõýä òºð õàëäàõàà õÿçãààðàëæ õàìãààëàõ íü òºðèéí
¿íäñýí ¿¿ðýã áîëæ áàéíà. Ïðîëåòàðèéí äèêòàòóðûí íèéãýì õ¿íëýã
èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãìýýð ñîëèãäîæ áàéíà. Ìîíãîë îðîíä õ¿ì¿¿íëýã
èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãìèéã öîãöëóóëàõ ¿éë ÿâö íýãýíò ýõýëñýí áàéíà.
Ýíý çîðèëãîî ¯íäñýí õóóëèàðàà òóíõàãëàñàí áàéíà. Àëü ÷ ñàëáàðûí
óäèðäëàãàä ýíý ë çàð÷èìä òóëãóóðëàí õºãæèõ ó÷èðòàé.
Óäèðäëàãûí àðä÷èëñàí çàð÷èì íü òºðèéí àðä÷èëàë áóþó óëñ
òºðèéí àðä÷èëàë íü ýäèéí çàñãèéí àðä÷èëàëòàé àðãà áèëãèéí íýãäýëòýé
áàéõ ¸ñòîé. Íèéãìèéí õàðèëöààíä îðîëöîã÷äûí àøèã ñîíèðõëûã àäèë
òýãø ¿íýëæ õ¿íäýòãýõ çàð÷ìààð óäèðäëàãûí èæèë ò¿âøíèé õýâòýý
õàðèëöààã ýðõýìëýõ øààðäëàãàòàé.

9. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãûí ãîë öºì íü ãåîëîãè
õàéãóóëûí àíãè, óóë óóðõàéí îëáîðëîõ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, ìåòàëë
ýäëýëèéí ¿éëäâýð, ýäãýýð ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýã÷èä
áàéíà. Ýíý ñàëáàðûí ãîë îíöëîã íü õýðýãöýýòýé, õ¿ññýí ãàçàð îð÷èíä
áàéæ ºãäºãã¿é. ªºðèéíõºº ¿¿ñýæ õóðèìòëàãäñàí ãàçðàà îðøèí áàéäàã.
Õ¿ñýæ õ¿ëýýñýí õýìæýý ÷àíàðûã àãóóëäàãã¿é. ªºðèéíõºº òºðºëõ ÷àíàð
õóðèìòëàãäñàí õýìæýýãýýðýý áàéäàã.
Õ¿íèé ÷àäàâõèä çîõèöîæ íºõö뺺 ººð÷èëäºãã¿é, ººðèéíõºº
íºõöºë á¿òýö òîãòîëöîîíä õ¿íèé óõààíûã õºãæ¿¿ëõèéã òóëãàäàã.
“×àäâàë àâ, ýñ ÷àäâàë îðõè, á¿¿ çýðýìäýãëý àþóëòàé” ãýæ õýëäýã
áàéãàëèéí õàòóó õóóëüòàé. Áàéãàëèéí ýíý õàòóó õóóëèéã äàãàõ, äàâàõàä
óóë óóðõàéí óäèðäëàãûí îíöëîã áàéãàà þì. Íýã çàãâàðààð óäèðäàõ
áîëîìæã¿é. Îðä ãàçàð áîëãîí óóë-ãåîëîãèéí ººð ººð òîãòîöòîé,
ÿëãààòàé òåõíîëîãè, ÿëãààòàé ìýðãýæèëòýí øààðäàíà. Ìåíåæìåíò íü
ººð. Çàðöóóëàõ õºðºí㺠õàðèëöàí àäèëã¿é, ºãººæ íü áàñ ººð. Óäèðäàõ
àðãà íü ººð áàéõààñ àðãàã¿é. Ãýõäýý àìüäðàëûí ìº÷ëºãèéí øàò àõèõ
òóòàì òåõíîëîãèéã èæèëñ¿¿ëýõ, õóâèëàõ áîëîìæ íýìýãäýæ óäèðäàõàä
àðàé õÿëáàð áîëíî.
Áàéãàëèéí òààã¿é íºõöëèéã ñàéæðóóëíà ãýæ áàðàã áàéõã¿é.
Ãàãöõ¿¿ òýð òààã¿é íºõöëèéí ¿éëäâýðëýëä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººã
áóóðóóëàõ áîëîìæèéã õàéæ îëîõ õýðýãòýé. Èõ óñòàé îðäûí óñûã
ø¿¿ð¿¿ëæ õóóðàéøóóëàõ, ìåòàí èõòýé í¿¿ðñíèé äàâõàðãûã
ìåòàíã¿éæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã óðüä÷èëàí àâàõ, èõ ã¿íèé õàëóóíûã
õ¿éòýí àãààðààð ñýð¿¿ö¿¿ëýõ ãýõ÷ëýí èõ àæèë áèé. Àäàðìààòàé
áîëãîíû àðãûã îëîõ ñóäàëãàà øèíæèëãýý, òóðøèëò çîõèîí á¿òýýõýä èõ
çàðäàë, èõ õóãàöàà õýðýãòýé. Íýãýíò çýñèéã õ¿í á¿òýýæ ñóðààã¿éãýýñ
õîéø áàéãàëèéí á¿òýýñýí òýð áàéäëààð íü á¿òñýí îð÷íîîñ íü ÿàæ
èéãýýä ñàëãàæ àâàõ ë õýðýãòýé. Íýãýíò öààíà íü õýðýãëýý áàéãàà íü ¿íýí.
Èíãýõäýý ýêîëîãèéí òýíöâýðèéí õàòóó õóóëèéã ¸ñ÷ëîí äàãàõ ¸ñòîé.
Îëîí ñàÿ æèëèéí ìèãðàöèéí ¿éë ÿâöûí ä¿íä õóðàëäñàí áàÿëãèéã
õàÿãäàëã¿é èæ á¿ðýí, á¿ðýí ã¿éöýä àâ÷ àøèãëàõ õýðýãòýé. Ýíý áîë
ýðäñèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿íäñýí çàð÷èì.
Õ¿íèé ìýäëýãèéí ò¿âøíýýñ õàëüæ íàðèéí á¿òýö òîãòîö, àãóóëãàòàé
îðäûã àøèãëàõ ãýæ çýðýìäýãëýõ õýðýãã¿é. Îðäûã òåõíîëîãèä çàõèðóóëæ
áîëîõã¿é. Õàðèí òåõíîëîãèéã îðäûí îíöëîãò òîõèðóóëæ øèíý÷ëýõ,
øèíýýð áîëîâñðóóëàõ õýðýãòýé.

10. Óóë óóðõàéí òåõíîëîãèéí áîëîí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû ìåíåæìåíò íü
ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäàëòàé õîñëóóëæ
ä¿ãíýõ çàð÷èìä òóëãóóðëàõ ¸ñòîé. Èíãýõäýý ýõëýýä ýêîëîãèéí àþóëã¿é
áàéäàëä ¿íýëãýý ºãñíèé äàðàà èéì íºõöºëä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã ÿìàð
ò¿âøèíä áàéõûã ¿íýëæ óã îðäûã ýçýìøèõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàõ íü
ºíººãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí øààðäëàãà. Ýíý á¿õíèéã çºâ
øèéäâýðëýõ íü ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãûí óð ÷àäâàðààñ
õàìààðíà. Óóë óóðõàéí ìåíåæìåíòèéí áàñ íýã îíöëîã íü óóðõàé÷èí
õ¿íèé àæëûí áàéð íü öàã õóãàöààíû ìº÷ á¿ðò îðîí çàé íü ººð÷ëºãäºæ
àëõàì á¿ðò øèíý íºõöºëòýé òóëãàð÷ òýð áîëãîíä çîõèöóóëæ õýðõýõ
òóõàé øèéäâýð ãàðãàõ íü óóë óóðõàéí òåõíîëîã ìåíåæåð õ¿íèé áàéíãûí
¿¿ðýã áàéäàã. Èõ ìýäëýã, òóðøëàãà, ÷àäâàð øààðääàã àæèë ýíý ìºí. Óóë
óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí äýýðõ îíöëîãóóäààñ ¿¿äýí óäèðäëàãûí
ìåíåæìåíòèéí àëòàí ä¿ðýì áîë ýðñäëèéã óðüä÷èëæ òºñººëºõ, ò¿¿íèéã
àëü áîëîõ òîéð÷ ãàðàõ, íàéäâàðòàé àæèëëàãààã áàòàëãààæóóëàõ, îíöãîé
íºõöºëä øèéäâýðèéã øóóðõàé ãàðãàõ, ìýäýýëýëòýé áàéõ ÿâäàë þì.
Ýðäýñ áàÿëãèéí óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ îðîëöîîã
àëü áîëîõ ºðãºí áàéëãàõûã îð÷èí ¿åèéí àðä÷èëñàí óäèðäëàãûí
ìåíåæìåíò øààðääàã. Ýíýõ¿¿ îðîëöîî íü èõýâ÷ëýí ¿ð ä¿íã õóâààõ
õ¿ðýýíä ÿâàãääàã. ßìàð èõ õ¿÷ ç¿òãýë, àðãà óõààí, áèå ñýòãýëèéí õ¿÷ýýð
õóâààõ þìòàé áîëñíûã òýð á¿ð àíçààðäàãã¿é òàë áèé. Áàéãàëèéí
õóâüñàìòãàé àðàíøèíòàé óëààí í¿¿ðýýðýý ó÷èð÷ áàéäàã óóðõàé÷èä,
òåõíîëîãè, ìåíåæåð¿¿äèéí óäèðäëàãûí óõààí øèéäâýðëýõ à÷
õîëáîãäîëòîé áàéäàã ó÷èð òýäýíä ¿ð ä¿íãèéí èõýíõ íîãäîæ áàéõ
ó÷èðòàé þì. Ýíý áîë øóäàðãà ¸ñîíä èë¿¿ íèéöíý. Ýðäýñ áàÿëãèéí
ñàëáàðûí óäèðäëàãûí îáúåêò áîëîõ òàëààñ àâ÷ ¿çýõýä èéìýðõ¿¿
îíöëîãóóäûã õýëæ áîëíî.
Îäîî ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûã óäèðäëàãûí ñóáúåêò áîëîõ òàëààñ íü
àâ÷ ¿çüå. ¯¿íèé òóëä óäèðäëàãûí åðºíõèé çîðèëãûã ò¿¿íèéã
á¿ðä¿¿ëýã÷ õàðèëöàí óÿëäàà á¿õèé äîîä øàòíû ñàëáàð çîðèëãóóäûí
õàìò íýãýí á¿õýë ñèñòåì áîëãîí ¿ë äàâòàãäàõ, ¿ë äàâõàðäàõ øèíæ
á¿õèé “Çîðèëãûí õýëõýý” õýëáýðýýð èëýðõèéëæ áîëíî. Ýë çàð÷èì íü
ºì÷èéí õàðúÿàëëààñ ¿ë øàëòãààëàí ÿìàð ÷ íºõöºëä óäèðäëàãûí ñóáúåêò
áàéäàã ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí áàñ íýã îíöëîãòîé õîëáîîòîé. Ýíý
îíöëîã áîë Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèàð “... ãàçðûí õýâëèé, ò¿¿íèé
áàÿëàã, îé, óëñûí íººö, àí àìüòàí, òºðèéí ºì÷ ìºí” ãýæ òîäîðõîéëñîí

11. ÿâäàë þì. ¯¿íýýñ ¿¿äýí òóñ ñàëáàðûí åðºíõèé çîðèëãî íü òºðèéí
áîäëîãîîð òîäîðõîéëîãäîæ çàõ çýýëèéí ýðýëò, àðä ò¿ìíèé àæ áàéäàë
àìüäðàëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ ýðýëòèéí õýìæýýíä õ¿ðãýõ
øààðäëàãààð òîäîðõîéëîãäîõ ¸ñòîé.
Åðºíõèé çîðèëãîä ¿éëäâýðëýëèéí (ýðýëò íèéë¿¿ëýëò), ýäèéí
çàñãèéí, íèéãìèéí, ýêîëîãèéí øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí ¿íäñýí
çîðèëãûã òóñãàãäàõ ¸ñòîé áºãººä ýäãýýð çîðèëãîä õ¿ðýõ óäèðäëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíû ìåíåæìåíòèéí ýöñèéí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîõ øèíæ
÷àíàðòàé áàéíà. Äýýä ò¿âøíèé åðºíõèé çîðèëãî íü: “Øèíæëýõ óõààí
òåõíîëîãèéí äýâøèë áîëîí á¿õ òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýäèéí
çàñãèéí ¿ð àøèã ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã äýýä çýðãýýð õîñëóóëàõ ¿íäñýí
äýýð ñàëáàðûí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íèéãìèéí áîëîí çàõ çýýëèéí õýðýãöýýã
õàíãàõàä” ÷èãëýãäýíý. Õî¸ðäóãààð ãîë çîðèëãî íü: Ýêîëîãè, òîãòâîðòîé
õºãæëèéí çàð÷ìûã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí “Áàéãàëèéí áàÿëãèéã èæ á¿ðýí,
á¿ðýí ã¿éöýä àøèãëàõ, õ¿ðýýëýã÷ îð÷íû áîõèðäëîîñ õàìãààëàõ
ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã õýðýãæ¿¿ëýõ”-ä ÷èãëýãäñýí çîðèëãî þì.
Àøèãò ìàëòìàëûã õàÿãäàë áîõèðäîëò áàãàòàé îëáîðëîí áîëîâñðóóëæ
öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, óñ áîëîí áóñàä ìàòåðèàëûã õàìãèéí áàãààð
çàðöóóëàõ çîðèëòûã ýíä àãóóëíà. Àøèãò ìàëòìàëûí àìüäðàëûí
ìº÷ëºãèéã óðòàñãàõ îëîí äàõèí äàâòàí áîëîâñðóóëæ àøèãëàõ çàð÷èì
ýíä àãóóëàãäàíà. Àãààð, ãàçàð, õºðñ, óðãàìàë, óñ, àìüòàí çýðýã øèì
ìàíäëûã õàìãààëæ àøèãëàõ ¿éë àæèëëàãàà ýíä àãóóëàãäàíà.
Ãóðàâäóãààð çîðèëãî íü: Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàæ àðä ò¿ìíèé
àìüæèðãààíû ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëõèéí òóëä “ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã
ò¿¿íèé ºñºëòèéã õàíãàõ, á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ” ÿâäàë þì.
ĺðºâä¿ãýýð çîðèëãî íü: Øèíæëýõ óõààí-òåõíîëîãèéí ÷èãëýëòýé
“ñàëáàðûí á¿õ òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí
òðàíñôîðìàö, èííîâàöûã íýâòð¿¿ëæ ñàëáàðûí áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã ÿìàãò äýýä ò¿âøèíä áàéëãàõ”-ä ÷èãëýãäýõ þì.
Òàâäóãààð çîðèëãî íü: Õ¿í òºâòýé íèéãìèéí õºãæèëä ÷èãëýãäñýí
“õ¿íèé íººöèéã õºãæ¿¿ëýõ îëîí òàëò àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëæ õ¿íèé
ìýäëýã, äàäëàãà, ÷àäàâõèéã äýëõèéí äýýã¿¿ð ò¿âøèíä õ¿ðãýõ”-ä îðøèõ
áîëíî. Çóðãààäóãààð çîðèëãî íü: “Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãûí
áîëîí õ¿ðýýëýã÷ îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã
òîãòâîðòîé õºãæëèéí øààðäëàãûí õýìæýýíä õ¿ðãýõ”-ä ÷èãëýãäñýí
áàéõàä îðøèíî.

12. ªì÷èéí îëîí õýëáýð çýðýãöýí îðøèæ ºì÷èéí õàðúÿàëëààñ ¿ë
øàëòãààëàí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ¿éë àæèëëàãààãàà áèå äààí ÿâóóëæ
ººðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, çàðäëàà ººðºº íºõºæ, õóóëèéí äàãóó òàòâàðàà
òºëæ, ¿éëäâýðèéíõýý òåõíèê òåõíîëîãèéã ººðºº øèíý÷èëæ, õ¿íèéõýý
íººöèéã ººðºº õºãæ¿¿ëæ áàéãàà çàõ çýýëèéí íºõöºëä òºðººñ
øàëòãààëàõ õàìààðàë íýí áàãà áàéíà. Õýäèé òèéì áîëîâ÷ ýðäýñ
áàÿëãèéí íººöèéí íºõºí ¿éëäâýðëýëèéã õàíãàõ, ãàäààäûí õºðºíãº
îðóóëàëòûã äýìæèõ, òýäýíòýé òîãòâîðòîé áàéäëûí ãýðýý áàéãóóëàõ,
àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí ëèöåíç îëãîõ çýðýã
àñóóäëûã çîõèöóóëàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûã
õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëæ ò¿¿íèé õýðýãæèëòèéã çîõèîí
áàéãóóëàõ õÿíàëò òàâèõ íü òºðèéí ¿¿ðýã. Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðûí
òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ Ìîíãîë Óëñûí áàéãàëèéí íººöèéã
èðýýä¿é ¿åèéíõýý õýðýãöýýã õàíãàõààð áîäîæ ºíººãèéí õºãæëèéã
çîõèöóóëàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã.
Õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéã õàíãàõ áîäëîãûã áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ, õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áàòàëãàà äàðõëàëûã áóé
áîëãîõ áîäëîãî íü òºðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä áàéõ ¸ñòîé.
Òºðèéí ýäãýýð áîëîí áóñàä îëîí ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã
óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ òºðèéí íýãäñýí á¿òýö õýðýãòýé. Óäèðäëàãûí
îëîí ñàëáàðò òàðæ öàëãàðäñàí á¿òýö íü (Ãåîëîãè óóë óóðõàé, ìåòàëëûí
ñàëáàð-¯éëäâýð õóäàëäààíû ÿàìàíä, Ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð-Äýä
á¿òöèéí ÿàìàíä, Íåôòü, õèéí ñàëáàð-Åðºíõèé ñàéäàä, Áàðèëãûí
ìàòåðèàëûí ñàëáàð-äýä á¿òöèéí ÿàìàíä õàðúÿàëàãäàæ áàéãàà íü)
Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàãò òýðã¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé ýðäýñ áàÿëãèéí
öîãöîëáîðûí áîäëîãûã íýãòãýí çàíãèäàãäàæ ÷àäàõã¿é õ¿íèé íººöèéí
õºãæëèéí áîäëîãî ¿íýí õýðýãòýý àëäàãäñàí, ýðäñèéí íººöèéí íºõºí
¿éëäâýðëýëèéí áîäëîãî îðõèãäîæ áàéãàà íü äààìæèðâàë ¿íäýñíèé
àþóëã¿é áàéäàëä õîõèðîë ó÷èð÷ áîëçîøã¿é þì.
Èéì ó÷ðààñ ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷, óóë óóðõàé ìåòàëëûí áîëîí íåôòü
õèé, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ñàëáàðûã íýãòãýí Çàñãèéí ãàçðûí íýã á¿òýö
áîëãîí Ýð÷èì õ¿÷, ýðäýñ áàÿëãèéí ÿàì áîëãîí çîõèîí áàéãóóëàõ íü XXI
çóóíû ýõíèé 50 æèëèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí óäèðäëàãûí îíîâ÷òîé
øèéäâýð áàéõ áîëíî.