Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Μια διδακτική πρόταση. Επαγωγική προσέγγιση της Τελικής Λύσης.

1. Η φρίκη του ναζισμού:
το Ολοκαύτωμα
(μια απόπειρα προσέγγισης της
εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων
κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο )
Βασιλική Σακκά

2. -Τι σημαίνει Ολοκαύτωμα;
-Πού τοποθετείται;
-Γιατί συνέβη;
-Πώς συνέβη; (Σύνοδος Wanzee: Τελική Λύση)
-Διαστάσεις
-Εβραϊκές κοινότητες στην Ευρώπη /Ν.Α.
Ευρώπη / Ελλάδα …
-Στάδια εξόντωσης
-Στρατόπεδα, ορολογία, μεγέθη
-Θύτες, θύματα, συνεργάτες, οι αδιάφοροι
-Πηγές, μαρτυρίες
-Μετά το Ολοκαύτωμα

3. Η διδακτική προσέγγιση:
• από το ειδικό
(ο αφανισμός των Εβραίων στην
Ελλάδα)
•στο γενικό ( η ‘τελική λύση’)

4. Βασικές αρχές για τη διδακτική προσέγγιση του
Ολοκαυτώματος
Επικεντρώνουμε στα εξής:
1. Πώς ζούσαν οι Εβραίοι πριν
2, Πώς ζούσαν κατά τη διάρκεια
3. Πώς ζούσαν μετά το Ολοκαύτωμα…
Επίσης:
Στις ‘αδιέξοδες επιλογές’ (choiceless choices) των
θυμάτων

5. Εκτιμώμενος εβραϊκός πληθυσμός στην Ευρώπη το 1939

6. Οι Εβραίοι στην Ελλάδα: μια ιστορία 2.300 ετών
1. Μενορά σε μάρμαρο περί το 500 μ.Χ., Αρχαία Αγορά , Αθήνα,
2. Ο θρόνος του Μωυσή: από τη Συναγωγή στη Δήλο, 1ος αι. π. Χ.

7. Έλληνες Εβραίοι, Άθως, 10ος αι.

8. Η μετανάστευση και η εγκατάσταση των Ισπανών – Εβραίων

9. Εβραίες γυναίκες στον Ελλαδικό χώρο
Εβραίος γιατρός και έμπορος (1574)

10. Η εβραϊκή συνοικία Ρόχο στη Θεσσαλονίκη
(17ος αιώνας)

11. Ρωμανιώτικη φορεσιά από τα Γιάννενα και
σεφαραδίτικες φορεσιές από τη Θεσσαλονίκη (19ος αι.)

12. Θεσσαλονίκη: η πυρκαγιά του 1917.
Η κατεστραμμένη συναγωγή Καλ Γιασάν

13. Εβραίες από την Κομοτηνή, 1925

14. H Juderia, η εβραϊκή συνοικία στην παλιά πόλη της
Ρόδου…

15. Θεσσαλονίκη: Τελετή στο εβραϊκό νεκροταφείο
Ιωάννινα: Γαμήλιο γλέντι στην εβραϊκή συνοικία

16. 1. Η οικογένεια Μπενβενίστε στη Θεσσαλονίκη, 1904.
2. Γιορτή ‘Πουρίμ’, Λάρισα , 1918

17. Εβραϊκές οικογένειες στα Χανιά, 1900.

18. Θεσσαλονίκη: η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων

19. Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης
Η επαγγελματική πυραμίδα των
Εβραίων της Θεσσαλονίκης το 1919
750 επαγγελματίες
1,900 επιχειρηματίες
6,100 μικρέμποροι
7,450 υπάλληλοι γραφείων και
καταστημάτων
7,750 τεχνίτες και εργάτες
9,000 φορτοεκφορτωτές, λιμενεργάτες,
βαρκάρηδες και ψαράδες

20. Αβραάμ Μπεναρόγια (1887-1973): ιδρυτής της Φεντερασιόν
(1909), ηγέτης του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα,
υπερασπιστής της πολυπολιτισμικότητας της Θεσσαλονίκης και
του κοινού αγώνα των εργατών ανεξάρτητα από καταγωγή,
θρησκεία, εθνικότητα…

21. Η Ναζιστική κατοχή στην Ελλάδα

22. Έλληνες Εβραίοι στον πόλεμο του ’40
12.898 Εβραίοι ΄Ελληνες συμμετέχουν στις Ένοπλες
Δυνάμεις, από τους οποίους 343 είναι
αξιωματικοί/υπαξιωματικοί (Αντισυνταγματάρχης
Μαρδοχαίος Φριζής *). Στελεχώνουν κυρίως το 50ο και
63o Σύνταγμα Πεζικού τα οποία πήραν μέρος στις μάχες -
μάλιστα ονομάζονται χιουμοριστικά ως Συντάγματα
Κοέν λόγω της μεγάλης παρουσίας εβραίων. Οι απώλειες
ήταν 513 νεκροί και 3.743 τραυματίες. Χαρακτηριστικά ο
Μικαέλ Μόλχο αναφέρει στο In Memoriam ότι από τους
550 ανάπηρους πολέμου της Θεσσαλονίκης, οι 186 ήταν
Εβραίοι ..

23. Ενάντια στα στερεότυπα: Μωυσής Μπουρλάς:
‘Έλληνας, Εβραίος και αριστερός’
Μαρδοχαίος Φριζής
Πρεμετή 1940
Μαρσέλ Νατζαρής
‘Χρονικό 1941-1945’

28. Μεταφορά Εβραίων από την Καβάλα από τις
Βουλγαρικές αρχές κατοχής, Μάρτιος 1943

31. Ο αντισημιτισμός…

32. Κροατική
αντισημιτική αφίσα
από την αντι-εβραϊκή
έκθεση του 1942 στο
Ζάγκρεμπ

33. Τα επικίνδυνα
στερεότυπα. Σμύρνη
1939. Ο Εβραίος από
το πλοίο:
‘Είμαστε απένταροι!
είμαστε πεινασμένοι!
Αφήστε μας να
κατέβουμε από το
καράβι για πέντε
λεπτά και θα
γυρίσουμε σ’ αυτό
πλούσιοι…’

34. Αντισημιτικές
ναζιστικές
συγκεντρώσεις:
‘Οι Εβραίοι είναι οι
χειρότεροι εχθροί
μας…’

35. Η Νύχτα των Κρυστάλλων: 9-10 Νοεμβρίου, 1938. Μέσα σε
μια νύχτα, 92 Εβραίοι δολοφονήθηκαν και 25,000–30,000
συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα
συγκέντρωσης. Πυρπολήθηκαν 200 συναγωγές.

37. Διαπόμπευση εβραίων
γυναικών στην Ουκρανία

39. Παιδιά στο γκέτο της Βαρσοβίας

40. Βαλκάνια

42. Τα τρένα φθάνουν στο Άουσβιτς…

43. Ρούντολφ Ες, διοικητής του Άουσβιτς
(Hanna Adendt, ‘Eichman in Jerusalem. The
Banality of Evil ’)

44. Primo Levi (1919-1987) : ‘Εάν αυτό είναι ο
άνθρωπος…’

48. Ιάκωβος
Στρούμσα (φωτ.
Β. Σακκά:
Ιερουσαλήμ 2006)

49. Ιάκωβος Στρούμσα

50. Οι ορχήστρες
κρατουμένων:
Νταχάου

53. Στρατόπεδα: πάνω από 1000 στην κατεχόμενη
Ευρώπη
συγκέντρωσης και μεταφοράς
(deportation camps): Xαϊδάρι, Baron-Hirsch
συγκέντρωσης (concentration camps):
Νταχάου (Dachau), Μαουτχάουζεν (Mauthausen)
Μπέργκεν-Μπέλσεν (Bergen-Belsen)
εργασίας(labour camps):
Ράβενσμπρουκ,(Rawensbrück), Μπούχενβαλντ
(Buchenwald), Οράνιενμπουργκ (Oranienburg)
εξόντωσης (extermination camps) ή Θανάτου (Death
Camps):
Άουσβιτς-Μπιρκενάου (Auschwitz-Birkenau), Τρεμπλίνκα
(Treblinka), Σόμπιμπορ (Sobibor), Μπέλζεκ (Belzeck),
Μαϊντάνεκ (Majdanek), Χέλμνο (Chelmno)
(Τελική Λύση)

55. Treblinka

57. Στάδια εκτόπισης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης
 Προσδιορισμός (φυλετικός, θρησκευτικός ή
πολιτικοϊδεολογικός) της ομάδας που αναγόταν σε υπαρξιακό
εχθρό (εβραίοι, τσιγγάνοι, σλάβοι, κομμουνιστές, μάρτυρες
του ιεχωβά) και δυσφήμισή της
 Συγκέντρωση και συμβολικός στιγματισμός
 Εγκλεισμός σε γκέτο, κατάσχεση αγαθών (οικοσκευή, πολύτιμα
αντικείμενα, χρυσός, χρήματα, τραπεζογραμμάτια), διακρίσεις
σε βάρος τους, καταναγκαστική εργασία, άσκηση βίας
 Μεταφορά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης με τρένο. Οι
εκτοπισμένοι στοιβάζονται σε βαγόνια που μετέφεραν ζώα
 Η είσοδος στο στρατόπεδο: μετάβαση «σε έναν άλλο κόσμο»
 Κατάσχεση προσωπικών αντικειμένων
1/2

58. Η αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας
• Βοήθεια από το Ε.Α.Μ και τις αντιστασιακές οργανώσεις.
Ενημέρωση, οργάνωση δικτύων διαφυγής
• Οι αρχές: Επιστολή –διαμαρτυρία προς τον Αδόλφο Χίτλερ από
τον Αρχιεπίσκοπο Ελλάδος Δαμασκηνό. Έκδοση ψεύτικων
ταυτοτήτων με αναγραφή χριστιανικού θρησκεύματος από
Άγγελο Έβερτ, αρχηγό αστυνομίας Αττικής. Διαμαρτυρίες
επαγγελματικών συλλόγων προς τις Γερμανικές αρχές κατοχής.
Ζάκυνθος- Μητροπολίτης Χρυσόστομος, Δήμαρχος Λουκάς
Καρρέρ
• Προσωπικό ρίσκο και ηρωισμός των καθημερινών ανθρώπων,
γειτόνων, φίλων που βοήθησαν και φιλοξένησαν εβραίους
συμπολίτες.
• Φόβος, αποστασιοποίηση, αδιαφορία
• Συνεργασία με τους Ναζί. Οικονομικά οφέλη για τους
συνεργάτες.

59. Η ψεύτικη ταυτότητα του Αλέξανδρου Ναχμία

60. Ο μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος

64. Άουσβιτς: ‘Η εργασία απελευθερώνει…’
(‘Arbeit macht frei…’)

66. Άφιξη κρατουμένων
στο Άουσβιτς

67. Ρουμάνοι εβραίοι από τα Καρπάθια
φθάνουν στο στρατόπεδο…

68. Διατυπώσεις εισόδου στο
Μπούχενβαντ

69.  «Διατυπώσεις» εισόδου:
σύνταξη καρτέλας εκτοπισμένου και καταγραφή των
προσωπικών του στοιχείων
χάραξη του αριθμού του καταδίκου στον αριστερό πήχη
(συνήθως), στο στήθος (εισαγωγή στο νοσοκομείο,
μελλοθάνατοι), στο μηρό (μωρά), γδύσιμο σε κοινή θέα, ντους,
απολύμανση,
ξύρισμα κεφαλιού και όλων των τριχωτών μερών του σώματος,
ένδυση με τη ριγέ στρατοπεδική φόρμα που φέρει για κάθε
κατηγορία ειδική χρωματική σήμανση
 «Διαλογή» / επιλογή: θανάτωση ή καταναγκαστική εργασία
 Κατανομή στον χώρο
 Ανάθεση καθηκόντων / είδος καταναγκαστικής εργασίας
 Εξόντωση
-από κακουχίες, πείνα, λοιμώδεις ασθένειες (π.χ. τύφος),
-για εξέγερση/ στάση,
-στο πλαίσιο της προγραμματισμένης «τελικής λύσης»
Στάδια εκτόπισης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης

70. Ρομά κρατούμενοι στο
Μπέλζεκ

71. Νεοαφιχθέντες Πολωνοί
Εβραίοι στην
Τρεμπλίνκα

72. Περί τα 3000 άτομα, γυμνά , περιμένουν τη
‘διαλογή’ στο Μπούχενβαντ

73. Μπούχενβαλντ : Η γύμνια. Η κουρά. Ο
εξευτελισμός

74. Κουρεμένες γυναίκες στο Άουσβιτς-
Μπιρκενάου

75. Αποθήκευση των μαλλιών…

76. Κρατούμενος μετά από πείραμα έκθεσης σε χαμηλή
πίεση (Νταχάου)

77. Σε μετακινούμενο (φορτηγό)
θάλαμο αερίων…
Zyclon B

78. Μαϊντάνεκ: θάλαμος αερίων

79. Κρεματόρια : Χέλμνο,
Τρεμπλίνκα

80. Μπούχενβαλντ : ‘κοιτώνες’…

81. ‘Η σκάλα του θανάτου’,
Μαουτχάουζεν

82. 6 Οκτωβρίου 1944: εξέγερση
στο Άουσβιτς με συμμετοχή
Ελλήνων Εβραίων
(Αλμπέρτος Ερρέρα)

83. ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ολόκαυστον, που σημαίνει
"πλήρως καμένη προσφορά θυσίας" σε θεό. Τις πρόσφατες δεκαετίες η
λέξη «ολοκαύτωμα» έχει χρησιμοποιηθεί αναφορικά με καταστροφές.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, ωστόσο, η συνήθης σημασία της
λέξης είναι η ναζιστική γενοκτονία. Ο όρος χρησιμοποιείται επίσης από
πολλούς με μια πιο στενή έννοια, για να περιγράψει συγκεκριμένα την
άνευ προηγουμένου καταστροφή του Εβραϊκού στοιχείου στην Ευρώπη.
Η λέξη Shoah
σημαίνει «καταστροφή» στα εβραϊκά και καθιερώθηκε ως όρος για να
περιγράψει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων ήδη από τις αρχές της
δεκαετίας του '40.
Τελική Λύση
κωδική ονομασία: η εξόντωση όλων των Εβραίων
Νύχτα των κρυστάλλων (Κristallnacht)
Νοέμβριος 1938, πογκρόμ κατά των Εβραίων
Ιστορική ορολογία

84. Arbeit macht frei
‘Η εργασία απελευθερώνει’: Νταχάου
Einsatzgruppen
κινητές μονάδες θανάτου των Ναζί: δραστηριοποιήθηκαν στην
Ανατολική Ευρώπη
Kappo
εκτοπισμένος, αρχηγός των ομάδων εργασίας στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης
Kommandos
ομάδες εργασίας στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από διάφορους
φυλακισμένους
Sonderkommandos
ειδικά κομάντο κρατουμένων επιφορτισμένων με τη δουλειά
στους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια

85. Τα θύματα του ναζισμού σε αριθμούς
• 5.500.000 Εβραίοι
• 1.000.000 Ρομά
• 400.000 άλλοι, ‘διαφορετικοί’:
ομοφυλόφιλοι, κομμουνιστές, Σλάβοι,
ανάπηροι, ποινικοί…
• Εκατομμύρια αμάχων…
• 62.500 Έλληνες Εβραίοι (86% του
συνολικού πληθυσμού: Θεσσαλονίκη
93%, Αθήνα 46%)

86. Η απελευθέρωση:
είσοδος σε έναν άλλο κόσμο

87. Oι επιζήσαντες…
Εκδίκηση: μια ουμανιστική
επιλογή …
- η γέννηση πολλών παιδιών
(2500 παιδιά γεννήθηκαν στο
Bergen-Belsen από το 1946-49)
- μια ζωή με πολιτισμό
(λατρεία εκπαίδευσης)
- Γιατί να ζήσω;
- Πώς θα εκδικηθώ;

88. Ερωτήματα…
• Πώς είναι δυνατόν να συνέβη
κάτι τέτοιο;
• Γιατί συνέβη στους Εβραίους;
• Γιατί οι Γερμανοί μισούσαν τόσο
πολύ τους Εβραίους;
• Μπορεί να ξανασυμβεί;
• Άλλες γενοκτονίες;

89. «Οι Ναζί καταδίωκαν τους Εβραίους, επειδή
χρειάζονταν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για να του
φορτώσουν την ενοχή για τις συμφορές του
γερμανικού έθνους. Ώσπου να ολοκληρώσει την τροχιά
του αυτός ο εξτρεμισμός, εκατομμύρια Εβραίοι
συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, δολοφονήθηκαν σε
στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άλλοι αντιπρόσωποι
‘ατελών’ φυλετικών και κοινωνικών αμάδων,
ομοφυλόφιλοι, αντιναζιστές, διανοούμενοι, τσιγγάνοι,
είχαν παρόμοια μοίρα».
(Ε. Βurns, Eυρωπαϊκή Ιστορία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988, σ. 336)

90. «Ο αντισημιτισμός δεν μας λέει τίποτα για τους Εβραίους, μας λέει όμως πολλά για
τους αντισημίτες και την κουλτούρα που τους εξέθρεψε. Ακόμα και μια
ευκαιριακή ματιά στις ποιότητες και στην ισχύ που οι αντισημίτες απέδωσαν
στους Εβραίους διαμέσου των αιώνων - υπερφυσικές δυνάμεις, διεθνείς
συνωμοσίες και η ικανότητα να διαλύουν οικονομίες· το ότι χρησιμοποιούν το
αίμα Χριστιανόπαιδων στις τελετουργίες τους, ακόμα και ότι τα σκότωναν για να
τους πάρουν το αίμα, το ότι είχαν συμμαχήσει με το Διάβολο, ότι ήλεγχαν
ταυτόχρονα το διεθνές κεφάλαιο και το μπολσεβικισμό - δείχνει πως ο
αντισημιτισμός βασίζεται ουσιαστικά σε πολιτισμικές πηγές, που είναι
ανεξάρτητες από τη φύση και τις πράξεις των Εβραίων και κατά συνέπεια αυτοί
καθαυτοί οι Εβραίοι προσδιορίζονται από τις πολιτισμικά παραγόμενες ιδέες, που
οι αντισημίτες προβάλλουν πάνω τους. Αυτός ο υφέρπτων μηχανισμός του
αντισημιτισμού ισχύει γενικά για κάθε προκατάληψη, αν και τα εντυπωσιακά
φαντασιακά ύψη, στα οποία οι αντισημίτες έφτασαν συχνά και επανειλημμένα,
σπανίζουν μέσα στα ογκώδη χρονικά των προκαταλήψεων».
(Πηγή: Ντανιέλ Τζόνα Γκολντχάγκεν, Πρόθυμοι δήμιοι: Οι εκτελεστές του Χίτλερ. Οι καθημερινοί Γερμανοί και το
Ολοκαύτωμα, μτφρ. Τάσος Ρόκας, Terzo Books, Αθήνα 1998, σ. 27,30,32-33 70-71)
Άσκηση: Με βάση την ακόλουθη πηγή δίνεται στους
μαθητές άσκηση με πίνακα κατάταξης και
συμπερασμού

91. Χρόνος
Κατηγορίες
Στη μακρά διάρκεια 19ος αι. 1917 κ. ε. 1929 κ.ε.
Προκαταλήψεις
Διάβολοι με
υπερφυσικές
δυνάμεις
Πίνουν το
αίμα των
παιδιών
Απορρύθμιση
της
οικονομίας
Διεθνής
συνωμοσία
κατά του
έθνους
Έλεγχος
μπολσεβίκων
Έλεγχος
διεθνούς
κεφαλαίου
Προκαλούμενα
Συναισθήματα
Άλογος
φόβος
- φοβίες
Φρίκη Απέχθεια Αγανάκτηση
Απειλή
ομάδας
Ανησυχία
Κίνδυνος
ανατροπής
συστήματος
Φθόνος
Κοινωνικές
ομάδες δέκτες
Αμόρφωτη
μάζα
Φανατικοί
χριστιανοί
Μικροαστικά
στρώματα
εθνικιστές Αστική τάξη Εργάτες
και
αγρότες
Σημείωση: Η πρώτη οριζόντια και η κάθετη δίνονται από το διδάσκοντα. Η δεύτερη οριζόντια
συμπληρώνεται από μαθητές με βάση την πηγή . Οι άλλες δύο σειρές βγαίνουν με την
καθοδήγηση του διδάσκοντος ως συμπεράσματα από τους μαθητές.

92. ΠΗΓΗ: George Cassutto, “Inspiration Flow Chart: The Causes of Genocide”, στο: Teaching and
Learning about the Holocaust, URL: http://www.cyberlearning-world.com/

93. Γενοκτονία (genocide< γένος+caedere=φονεύω)
• Όρος διεθνούς δικαίου. Δημιουργήθηκε επίσημα μετά τον Β’
Παγκόσμιο Πόλεμο (Raphael Lemkin, 1948). Αποδίδει τα μαζικά
εγκλήματα που αποβλέπουν στη συστηματική, με βίαια ως επί το
πλείστον μέσα, επιδιωκόμενη εξόντωση ολόκληρης φυλής ή
τμήματος αυτής σε ορισμένο τόπο. Η γενοκτονία μπορεί να
επιδιωχθεί είτε με σειρά ομαδικών φόνων, όλων ή σχεδόν όλων
των μελών μιας φυλής, είτε με συστηματική εξασθένιση αυτής (με
διάφορα μέσα) μέχρι τη βαθμιαία εξάλειψή της φυλής. Στα βίαια
δε μέσα αυτά περιλαμβάνονται και σειρά απαγορευτικών μέτρων
επί εθνικών, θρησκευτικών, γλωσσικών, ηθικών, ιστορικών ή
άλλων παραδόσεων προκειμένου να επέλθει διαφοροποίηση ή
αλλοίωση της καταδιωκόμενης φυλής με βέβαιη την συν τω
χρόνω απώλεια του εθνικού και φυλετικού γνωρίσματός της.

94. Ολοκαύτωμα και άλλες γενοκτονίες
4 στοιχεία διαφοροποιούν το Ολοκαύτωμα
από κάθε άλλη γενοκτονία:
Καθολικός
εξευτελισμός
στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης, όπου
όλοι εξευτελίζονταν. Οι
Εβραίοι βρίσκονταν
στο τελευταίο
σκαλοπάτι της
κλίμακας και ήταν τα
έσχατα θύματα αυτού
του εγκλήματος
Ιδεολογία
αφηρημένες ιδέες
σχετικά με μια
παγκόσμια εβραϊκή
συνωμοσία που
βασίζονταν σε
φαντασιοκοπήματα.
Δεν υπήρχαν
πραγματικά
στοιχεία
Οικουμενικότητα
περιλαμβάνονταν
όλοι οι άνθρωποι με
Εβραϊκή καταγωγή
παντού στον
κατεχόμενο από τους
ναζί κόσμο. Ποτέ δεν
είχε ξανασυμβεί κάτι
ανάλογο
Καθολικότητα
όλοι οι Εβραίοι,
παντού, αυτοί που
είχαν 3 και 4 γενιές
πριν Εβραίους
προγόνους έπρεπε
να θανατωθούν για
το λόγο ότι
γεννήθηκαν
Εβραίοι

95.  Διάσταση Ιστορίας-Μνήμης
 Παγκοσμιοποίηση της μνήμης
 Διεκδίκηση των μειονοτήτων να
ενταχθούν στις εθνικές μνήμες
 Επετειακή μνήμη και βιομηχανία της
μνήμης - διαφέρει από το καθήκον της
μνήμης και από την άσκηση μνήμης (A.
Wieworka)
Η παιδαγωγική της μνήμης

96. Θέματα προς συζήτηση:
(Από την ιστορία - αφήγημα στην ιστορία - πρόβλημα)
• Αντισημιτισμός και Μεσαίωνας
• Αντισημιτισμός και Νεότερη Ευρώπη. Σιωνισμός
• Οι σιωπές της ιστορίας
• Ρατσισμός και Προκαταλήψεις
• Αντισημιτισμός και Ισλαμοφοβία
• Αραβο-ισραηλινή σύγκρουση και Παλαιστινιακό ζήτημα
• Γενοκτονίες και γενοκτονικές πρακτικές
• Ολοκαύτωμα: χρήσεις, απαξίωση και μυθοποίησή του.
• Αρνητές και άλλοθι

98. ‘Εκείνος που δεν θυμάται την
Ιστορία είναι καταδικασμένος να
την ξαναζήσει…’
G. Santayana