Σημειώσεις για το μάθημα της Γ' Γυμνασίου

1. Κοινωνικές και πολιτικές
διαστάσεις της βιομηχανικής
επανάστασης
ΕΝΟΤΗΤΑ 13

2. Η βελτίωση του βιοτικού
επιπέδου προκάλεσε
στην Ευρώπη
(ιδίως μετά το 1850)
εντυπωσιακή πληθυσμιακή
αύξηση ένα μέρος
της οποίας διοχετεύτηκε
στη μετανάστευση
Πληθυσμιακές μεταβολές
Εσωτερική μετανάστευση
(προς τις πόλεις)
τότε άρχισαν να δημιουργούνται
τα βιομηχανικά προάστια
Εξωτερική μετανάστευση
(ΗΠΑ, Καναδάς Αυστραλία)

3. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί
Αριστοκράτες – Μεγαλογαιοκτήμονες
● Πανίσχυροι στην Ανατολική και Νότια Ευρώπη
(λόγω της περιορισμένης διάδοσης της
βιομηχανίας)
● Στην Αγγλία έπαιζαν σημαντικό ρόλο γιατί
ασχολήθηκαν με τις αστικές – καπιταλιστικές
επιχειρήσεις
● Στη Γαλλία, όπου η αριστοκρατία δεν ασχολήθηκε
με τις αστικές δραστηριότητες περιορίζονταν
διαρκώς

4. Οι αστοί ήταν πια η κυρίαρχη τάξη. Διακρίνονταν
σε
● Μεγαλοαστοί (βιομήχανοι, τραπεζίτες,
μεγαλέμποροι). Αυτοί ήταν η άρχουσα τάξη με
πολιτικό και κοινωνικό κύρος
● Μεσοαστοί (βιοτέχνες, ελεύθεροι επαγγελματίες)
● Μικροαστοί (δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι)
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί

5. ● Αγρότες: Η πλειονότητα των Ευρωπαίων, ζούσαν
υπό ασταθείς συνθήκες, διαρκώς εκτεθειμένοι στις
καιρικές συνθήκες και στις διαθέσεις των
μεγαλογαιοκτημόνων. Πολλοί μετανάστευαν.
● Εργάτες: Άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Αυξάνονταν
όσο αυξάνονταν η βιομηχανία. Εργάζονταν 12-16
ώρες χωρίς αργίες, επιδόματα ή ασφάλιση. Ζούσαν
σε άθλιες συνθήκες και πέθαιναν νέοι.
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί

8. Πειθαρχημένη δουλειά στα εργοστάσια
Τα εργοστάσια είχαν κανονισμούς στους οποίους έπρεπε να
υπακούουν οι εργάτες. Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από
τον κανονισμό μιας κλωστοϋφαντουργίας στο Άλτενστατ (σήμερα
στη Γερμανία).
Επίσης τιμωρούνται [...]:
1. Η ασεβής συμπεριφορά προς τους επιστάτες [...].
2. Οι αυθαίρετες αλλαγές σε μηχανές, φωτισμό, θέρμανση
και εργαλεία.
3. Η παρενόχληση άλλων εργατών.
4. Το κάπνισμα.
5. Ο θόρυβος στο δρόμο προς και από το εργοστάσιο.
6. Ζημιές σε σπίτια, κήπους, δέντρα, φράχτες, πηγές και τα
όμοιά τους.

9. Ο εργάτης δεν είναι σίγουρος ότι θα έχει πάντα δουλειά, δεν είναι
σίγουρος ότι θα είναι πάντα υγιής και βλέπει ότι, όσο μεγαλώνει, δε
θα μπορεί να δουλεύει [...]. Οι συνηθισμένοι τρόποι για να βοηθάμε
τους φτωχούς δε φτάνουν [...]. Διαβάζουμε καθημερινά σε εφημερίδες
για ανθρώπους που αυτοκτόνησαν επειδή δεν είχαν να φάνε, δεν
είχαν στέγη, [ζούσαν χωρίς] έσοδα [...]. Αν [ένας εργάτης] πέσει στη
φτώχεια και εξαρτάται από τη φιλανθρωπία, αυτό θα τον κάνει
σίγουρα εχθρικό και επικίνδυνο για την κοινωνία [...]. Όσο το κράτος
δεν αναλαμβάνει δράση, τόσο ο εργάτης δεν έχει εμπιστοσύνη στις
σχέσεις του με το κράτος [...].
Ότο φον Μπίσμαρκ, Λόγος για το δεύτερο νόμο ασφάλειας για ατυχήματα, έτος 1884

10. Η συνάντηση των Χαρτιστών, Λονδίνο 1848

11. Σοσιαλιστικές θεωρίες
● Τα κοινωνικά προβλήματα που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση
γέννησαν μια σειρά θεωριών που έδινε προτεραιότητα στο κοινωνικό
(social) συμφέρον και έγιναν γνωστές με τον όρο σοσιαλισμός.
● Οι πρώτοι σοσιαλιστές (Σαιν Σιμόν, Όουεν, Προυντόν) μιλούσαν για μια
εξιδανικευμένη κοινωνία, γι' αυτό οι απόψεις τους ονομάστηκαν
ουτοπικός σοσιαλισμός
● Το 1848 οι Γερμανοί, Μαρξ και Έγκελς δημοσίευσαν το Κομμουνιστικό
Μανιφέστο.
● Αργότερα ο Μαρξ δημοσίευσε το Κεφάλαιο, στο οποίο υποστηρίζει ότι η
εργατική τάξη πρέπει να οργανωθεί σε κόμμα, να ανατρέψει τον
καπιταλισμό και να πάρει στα χέρια της τα μέσα παραγωγής. Έτσι θα
δημιουργηθεί η αταξική κοινωνία όπου δεν θα υπάρχει εκμετάλλευση
ανθρώπου από άνθρωπο. Οι θέσεις αυτές έμειναν γνωστές ως Μαρξισμός.

12. Καρλ Μαρξ
Φρίντριχ Έγκελς

13. Η ανάπτυξη του συνδικαλισμού
● Οι άθλιες συνθήκες ζωής έκαναν τους εργάτες
(μετά το 1830) να διεκδικούν οργανωμένα τα
αιτήματά τους (8ωρη εργασία, καθολική
ψηφοφορία κλπ.)
● Κύριος τρόπος διεκδίκησης ήταν οι απεργίες που
καταστέλλονταν βίαια. Την 1η Μαΐου 1886 μια
απεργία στο Σικάγο πνίγηκε στο αίμα. Από τότε η
1η Μαΐου γιορτάζεται παγκοσμίως ως μέρα των
εργατών
● Στα τέλη του 19ου αι. οι ώρες εργασίας μειώθηκαν
σε 10, δημιουργήθηκαν ταμεία ασφάλισης και
κατώτεροι μισθοί, προστατεύοντας σε κάποιο

14. Εκδηλώσεις για την εργατική πρωτομαγιά στη Νέα Υόρκη 1882

15. Η πολιτική οργάνωση των εργατών
● Το 1864 δημιουργήθηκε στο Λονδίνο η Πρώτη Διεθνής
Ένωση Εργατών
● Το 1889, στο Παρίσι, η Δεύτερη Διεθνής
● Τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν σε πολλές
ευρωπαϊκές χώρες σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα
● Πολλά επιδίωκαν την άνοδο στην εξουσία μέσω
εκλογών (σοσιαλδημοκρατικά κόμματα)
● Κάποιοι διαφωνούσαν θεωρώντας ότι έπρεπε να να
επιδιώκεται η ανατροπή του καπιταλισμού με
επανάσταση (Κάρλ Λίμπκνεχτ /Ρόζα Λούξεμποργκ –
Σπαρτακιστές / Λένιν - Μπολσεβίκοι)

16. Κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας
● Από το 19ο αι. οι γυναίκες άρχισαν να εργάζονται.
Απέκτησαν έτσι οικονομική ανεξαρτησία και
διεκδίκησαν την πολιτική και νομική τους
χειραφέτηση.
● Το 1903 η Πάνκχορστ ίδρυσε μια Ένωση Γυναικών
που μάχονταν για την παραχώρηση πολιτικών
δικαιωμάτων στις γυναίκες, πράγμα που
επιτεύχθηκε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες κατά τον
20ο αι.

19. Θέλουμε για τις γυναίκες, όπως και για σας, πλήρη εκπαίδευση, ίδιες
δυνατότητες στην ανάπτυξη, φυσική, ηθική, διανοητική,
επαγγελματική. Θέλουμε για τις γυναίκες, όπως και για τους άντρες,
ελευθερία στη συνείδηση, ελευθερία στη σκέψη, ελευθερία στη
δράση. Θέλουμε για τις γυναίκες, όπως και για τους άντρες,
οικονομική ανεξαρτησία, δυνατότητα για δουλειά και την εγγύηση ότι
ο καθένας θα απολαμβάνει ακέραιο το προϊόν της εργασίας του.
Θέλουμε για τις γυναίκες, όπως και για τους άντρες, αποφασιστική
ψήφο [παντού] [...]. Γιατί σε μια πραγματική δημοκρατία δεν
υπάρχουν προνομιούχοι, παρά μόνο [...] [άνθρωποι] που έχουν τα
ίδια καθήκοντα και τα ίδια δικαιώματα [...]. Στρεφόμαστε σε σας,
προλετάριοι [=εργάτες], στους συντρόφους στη δυστυχία, για να
υποστηρίξετε το δικαίωμά μας να βγούμε από τη σκλαβιά. Έχετε
ψήφο, έχετε την αριθμητική δύναμη, όλοι είστε γυναίκες στην καρδιά,
είστε τα αδέλφια μας. Βοηθήστε μας να απελευθερωθούμε.
Ιμπερτίν Οκλέρ, Απόσπασμα από την ομιλία της στο Εργατικό Συνέδριο της
Μασσαλίας, έτος 1879