Good.

1. Üz - çənə nahiyəsinin iltihabi xəstəlikləri :
periostit , osteomielit limfadentit .
MƏMMƏDOV KAZIM
MPF-2
218A6B

2. Periostit
 Kaskin irinli periostit –çana və ang sümüküstlüyünün iltihabi olub , xroniki
periodontitin və kəskin irinli zirvə periodontitinin tez – tez rast gəlinən
ağırlaşmasıdır . Kəskin irinli periostitda eksudatın müayinəsi zamanı va
stafilokokkların müxtəlif növləri , həmçinin qramm müsbət və streptokokk
gramm mənfi çöplərdən ibarət qarışıq mikroflora tapılır . Kəskin və ya
kəskinləşmiş xroniki periodontit zamanı irinli eksudat Havers sümük
kanalcıqları , Folkman kanalları ilə yayılaraq çənənin sümüküstlüyü və
sümüküstlüyüaltı absesləri əmələ gətirir . Kəskin irinli periostit infeksiyanın
dişin zirvəsindən , həmçinin periodontun kənarından keçməsi nəticəsində
baş verə bilər . Bəzi hallarda odontogen kistaların irinləməsi və dişlərin
çətinliklə çıxması iltihabi proseslə nəticələnir , periodontdan
mikroorqanizmlər limfa damarları vasitəsilə də yayıla bilər .

4.  Ilkin mərhələdə kəskin irinli periostitdə
sümüküstlüyü şişkinləşmiş va leykositlərlə
infiltratlaşmış olur , infiltrat
sümüküstlüyünün qan damarları ətrafında
toplanır . Bununla yanaşı , birləşdirici
toxuma va damar divari liflərinin şişməsi
müşahidə olunur , sümüküstlüyünün daxili
qatı ila sümük arasında seroz – irinli eksudat
toplanır , eksudat tez bir zamanda irinlayir ,
olmuş periost hissəcikləri qopub düşür va
irin kütlalari ağız boşluğunun selikli qişasına
daxil olur . Adətən , 5-6 gündən sonra irin
selikli qişadan ağız boşluğuna axır .
Toxumaların şişkinləşməsi , damar reaksiyası
, damarlarda doluqanlılıq və staz əmələ
gəlir .

5.  Kliniki cəhətdən periostitin özünü büruzə verməsi ,
onun gedişi xəstənin orqanizminin reaktivliyindən ,
infeksiyanın virulentliyindan , prosesin yerləşdiyi
nahiyəsindən asılı olur və müxtəlifliyi ilə seçilir .
Kəskin irinli periostit zamanı əmələ gəlmiş iltihabi
proses ağrı , üzün yümşaq toxumalarının şişkinliyi va
hiperemiyası , ümumi halsızlıq və yüksək
temperaturla müşayiət olunur . İlkin dövrdə ağrı və
şişkinlik az olur , sonra 2-3 gün ərzində artır . Ağrı
bəzən bütün çənə və əng nahiyələrinə yayılır . Üçlü
sinirin şaxələrinin gedişi boyunca ağrı qulağa , göz
qapaqlarına , göz almasına irradiasiya olunur . İsti
prosedurlar zamanı ağrı artır , soyuq isə bir müddət
sakitləşdirir . Obyektiv əlamətlər prosesin hansı
nahiyədə yerləşməsindən asılıdır . Periostit ang və
çənənin ağız dəhlizi tərəfində baş verdiyi zaman
yumşaq toxuma həmin nahiyədə şişkinləşdiyindən
üzdə asimmetriya əmələ gəlir . Əgar periostit
axırıncı azı dişin əng və çənədən çətinliklə çıxması
nəticəsində baş verirsə , onda ağızın açılması
məhdudlaşır və ya heç açılmır – trizm baş verir .

7.  Çənə ətrafındakı iltihabla əlaqədar əmələ gələn şişkinliyə görə , bəzən
diaqnoz səhvən fleqmonoz proses kimi qoyula bilər . Nəzərə almaq
lazımdır ki , fleqmonadan fərqli olaraq şişkinləşmiş toxuma keçid büküşdə
toplanır , palpasiya zamanı yumşaq olur , yalnız dərinlikdə sümüküstlüyü
nahiyəsində ağrılı infiltrat hiss olunur . Kəskin irinli periostitda regionar
limfa düyünlərinin iltihabi reaksiyası , onların böyüklüyü və ağrılı olması ilə
özünü göstərir . Kəskin irinli periostitdə selikli qişanın hiperemiya va
şişkinliyi nəinki « səbəbkar » diş ətrafında , həmçinin uzaq toxumada da
yaranır . Artan iltihabi infiltrat nəticəsində keçid büküş hamarlaşır və bu
hissədə şişkinlik əmələ qəlir . Adətən , 5-6 gündən sonra , bəzən də daha
tez , toxumanın mahvi və irinli prosesin yayılması nəticəsində periostun bu
hissəsi dağılır . Bundan sonra əvvəlki şiddətli ağrılar azalır .
Sümüküstlüyünün altından irin selikli qişanın altına keçir , diş ətində
şişkinlik yaranır . Bəzən onun altında sarımtıl rəngli irin görünür , daha
sonra irin ağız boşluğuna açılır . Bununla əlaqədar olaraq ağrı və iltihab
əlamətləri tezliklə azalmağa başlayır .

9. Periostitin diaqnozunu təyin edərkən onu kəskin periodontitlə , kəskin
osteomielitla diferensiasiya etmək lazım gəlir . Kəskin irinli periodontit
iltihab ocağının bir diş həddində yerləşməsi , keçid pərdəsində
şişkinliyin olması və şiddətli diş ağrısı ilə fərqlənir. Kəskin osteomielit
zamanı sumukustluyunun iltihabı eyni zamanda həm daxili , həm də
xarici, yeni dil-damaq və ağız dəhlizi tərəfindən başlayır.
 Periostitdə- iltihabi proses birtərəfli olur və yalnız xəstə diş laxlayır .
Osteomielitda isə həm xəstə diş , həm də ondan öndə və arxada yerləşən ,
tacları tamam sağlam olan dişlər tərpənir.Osteomielit zamanı xəstədə
ümumi intoksikasiya özünü qabarıq şəkildə büruzə verir. Periostitdə isə bu
zəif şəkildə və ya bəzi hallarda heç olmaya da bilər . Son illər mikrobların
dəyişməsinə , qarışıq floranın və anaerob bakteriyaların tez-tez təsadüf
olunmasına görə Periostitin klinik gedişi xeyli dəyişdiyi üçün diaqnozun
təyinində səhvə yol verilir. Rentgenoloji müayinədə diş zirvəsi ətrafı
sümükdə defekt görünür .

10. Müalicə
Xəstəliyin inkişaf fazası və xəstənin obyektiv vəziyyətindən asılıdır . Başlanğıc dövrdə
proses konservativ müalicə olunduqda geri dönəndir . Müalica kompleks şəkildə aparılır ,
poliklinika şəraitində də həyata keçirilir .
 Penisillin, streptomitsin, tetratsiklin, eritromisin
 Fuzidin-natrium
 A,C,P, nikotin turşusu, Pirogenal

11.  Konservativ müalicə kömək etmədikdə əksər xəstələrə cərrahi
müdaxilə edirlər . Bu həm iltihabi infiltrasiya , həm də irinli
mərhələdə olur . Bu zaman iltihab ocağı ambulator şəraitdə açılır .
Bunun üçün kəsik ediləcək nahiya tam keyfiyyətli
ağrısızlaşdırılmalıdır . Bu zaman an çox yerli , nəqledici və
infiltrasion anesteziyadan istifadə olunur . Bu məqsədlə 1-2 % -li
novokain , trimekain , yaxud 2 % -li lidokain işlədilir . Əgər
sümüküstlüyüaltı irinlik ağız dəhlizi nahiyəsindədirsə , bu zaman
kəsik keçid büküşünə paralel olaraq bütün infiltrasiya sahəsi üzrə
selikli qişa , selikaltı qat , sümüküstlüyü , sümüyə kimi aparılır .
Damaq absesində oprerativ müdaxilə nəqledici ağrısızlaşdırma ,
keyləş dirmə ilə aparılır . Keyləşdirici məhlul damağın böyük
dəliyinə sağ və soldan yeridilir . Damağın böyük arteriyasını
zədələnməmək üçün kəsik daha çox şişkinləşmiş toxumada ,
damağın orta xottino paralel aparılır . Sonra cərrah yaraya enli
rezin – drenaj salır ki , bu da yara kənarının birləşməsinin qarşısını
alır və irinin yaxşı axmasına şərait yaradır . Yaxşı nəticəni irinliyin
divarından üçbucaq şəklində selikli qişanın kəsilməsi verir . Bu da
irinin yaxşı axmasını təmin edir , çünki yara kənarı bitişmir . Cərrahi
müdaxilə zamanı infiltrasion anesteziya nazik iynə vasitəsilə
aparılır . Anestetik selikli qişaya və şərti kəsik üzrə aparılan
toxumalara yeridilir . İynəni irin boşluğuna keçirmək olmaz .

13.  Çənə şaxəsi sümüküstlüyünün daxili və xarici
səthində iltihab ocağını açmaq üçün xüsusi üsul tələb
edilir . Çənənin şaxəsi xarici səthi tərəfdə iltihab
ocağının kəsiyini vestibulyar olaraq ikinci və üçüncü
böyük azı dişi səviyyəsində çəp xətlə aparılır . Sonra
raspator ilə sümüküstlüyü altında çənə şaxəsinin
bucağı istiqamətində , xaricdən çeynəmə əzələsini
əhatə etməklə kəsik aparılır . Yaraya mütləq dərinə
doğru drenaj üçün rezin boru yeridilir . Belə
lokalizasiyalı yara mütləq drenaj edilməlidir . Çünki
çeynəmə əzələsi çənəyə sıxılaraq irinin axmasını
çətinləş dirir . İrinlik açıldıqdan sonra məqsədyönlü
olaraq xəstəyə kalium - permanqanat məhlulu və ya
1-2 % -li Na - hidrokarbonatla ağızı yaxalamaq təklif
edilir .

16. Yara kənarının bitişməsinin qarşısını almaq və irinin axmasını təmin etmək üçün
yaraya rezin zolaq yeridilir . Kəskin irinli periostit zamanı iltihabi prosesin daha tez
kəsilməsi üçün 2-3 –cü gün irinliyin açılmasından sonra isti proseduralar təyin
edilə bilinər . İsidici vannalar , antiseptik məhlul və məlhəmlər , fizioterapevtik
proseduralar UYTS , elektroforezlə dimeksid təyin edilir . Bu zaman Dubrovskinin
isidici məlhəm sarğısı çox vaxt infiltratin məhdudlaşmasına gətirib çıxarır , iltihab
ocağı nahiyəsində dari 4 % -li qurğuşun məlhəmi ilə silinir ,üzərinə bir neçə qat
0,5 % -li kalium – permanganat .məhlulunda isladılmış tənzif qoyulur və sarınır.
Məlhəm sarğısı 10-12 saat sonra dəyişdirilir. Dəri qıcıqlanarsa , sarğı götürülür və
ya yalnız gecələr goyulur . Gündüz isə guru isidicidən istifadə olunur . Əgər dəri
yodun spirtli məhlulu ilə və ya tərkibində yod olan məlhəm ilə silinibsə , onda
Dubrovski sarğısı qoymaq olmaz . Analgetik Ağrını azaltmaq üçün bir çox dərman
maddələrindən analgindən və polivitaminlərdən istifadə olunur . Xəstə diş çox
dağılıbsa , müalicə olunması mümkün deyilsə , kəsik aparılan zaman diş
çəkilməlidir . Əgər kosmetik , funksional göstərişlərə əsasən saxlanılmalıdırsa ,
onda – müalicə edilir .

17. Praqnoz
 Vaxtında başlanmış və düzgün aparılmış müalicə nəticəsində iltihab
əlamətləri 3-5 gün ərzində sönür və sağalma gedir . Müalicə düzgün
aparılmadıqda və iltihabi prosesin aqressivliyi sərt damaq nahiyəsindən
ikincili kortikal osteomielitin inkişafına səbəb ola bilər . Özbaşına açılan
irinliyin tam drenaj olunması nəticəsində damaqdakı iltihabi şişkinlik çox
vaxt çəkilmir , bir neçə həftə davam edir . Burada açılmış dəlikdən tədricən
irin xaric olur . Yarımkəskin gedişli proses zamanı abses boşluğunda az
miqdarda irin olur . Çox hissəsini qranulyasiya , qopmuş nekrotik sümük
hissələri – sekvestrlər təşkil edir .
 İrinin sümüküstlüyü altından damaq altına , oradan da ağız boşluğuna deyil
, əngi əhatə edən yumşaq toxumaya yayılması baş versə , abses və ya
fleqmona əmələ gəlir . Xəstənin vəziyyətindən asılı olaraq ayrı – ayrı
ixtisaslı həkimlər ilk yardım kimi yuxarıda qeyd olunan üsul ilə irinli
eksudati xaric etməyi bacarmalıdırlar .

18. Osteomielit
 Hematogen osteomielit infeksiyanin qan vasitəsilə sümük
iliyine düşməsi nəticəsinde baş verir.
 Travmatik osteomielitlər travmatik zədələnmələr nəticəsində
infeksiyanın xaricdən düşməsi hesabına əmələ gəlir .
 Odontogen osteomielit əng və çənənin sümük toxumalarının
infeksion allergik tobiətli irinli – nekrotik iltihabıdır . Daha çox
20-40 yaşlı şəxslərdə müşahidə olunur . Belə halda çənə
məruz qala bilir . 59,2 % , ang isa 40,8 % zədələnməyə məruz
qala biler.

19.  Xəstəliyin əmələ gəlməsi və gedişi xüsusiyyətləri orqanizmin reaktiv
liyindən asılıdır . Belə ki , immunoloji reaktivlik aşağı olduqca ,
osteomielitin destruktiv formasının inkişafetmə ehtimalı daha çox olur .
Buna görə də qripdən , tonzillitdən , pnevmoniyadan sonra , diabet və
alkoqolizm zamanı meydana çıxan kəskin odontogen infeksiya daha ağır
keçir . Həmçinin , ağız boşluğunda olan patoloji proseslər , mikrofloranın
virulentliyi və toksikliyi də iltihabın gedişinə təsir edir . Kəskin irinli –
nekrotik proses sümüyün məhdud sahəsində inkişaf edə bilər yaxud ang
və çənənin digər sahələrinə yayılıb diffuz osteomielit xarakteri ala bilar .
İrinli – nekrotik iltihabın parodontun bütün toxumalarına yayılması bu
forma üçün səciyyəvidir və belə halda iltihab periodonta , periosta ,
sümüyün sərt və süngəri maddələrinə , yaxında olan yumşaq toxumalara
yayılır . Bu vaxt zədələnmiş toxumaların qidalanması pozulur və nəticədə
onların nekrozu inkişaf edir . Nekrozlaşmış sümük sahələri tədricən
məhdudlaşır və onların ətrafında qranulyasiya toxuması inkişaf edir .
Prosesin xroniki gedişində sekvestrlər əmələ gəlir . Sonralar osteomielit
ocağı ətrafında sekvestr kapsulu inkişaf edir

20.  Çənə osteomieliti iltihabi
prosesə görə :
 1 ) məhdud ;
 2 ) diffuz ;
 Gedişinə görə :
 3 ) kəskin ;
 4 ) yarımkaskin ;
 5) xroniki olur .

21. Kəskin osteomielit
 Bakteriyanın virulentliyindən və orqanizmin ümumi vəziyyətindən asılı
olaraq osteomielit prosesi nisbatan zəif və ya sürətli inkişaf edir . İltihabi
xəstəlik inkişaf etdikdə ilk əlamət diş nahiyəsində olan ağrıdır . Perkussiya
zamanı ağrı artır . Diş əti hər iki tərəfdə ödemləşir və hiperemiyalaşır . Əllə
toxunduqda bu hissələrdə də ağrılar olur . Bodon temperaturu 37,5-38 ° C
– yə qədər yüksəlir . Xəstələr ümumi halsızlıqdan şikayətlənirlər .
Osteomielitin bela inkişafı periostita bənzəyir . Osteomielitin sakit və
məhdudlaşmış forması ilə bərabər , sürətlə inkişaf edən formalarına da rast
gəlinir . Adətən , prosesin kəskin fazasında regionar limfa düyünlərinin
böyüməsi və ağrılı olması müəyyən edilir . Kəskin osteomielitin
diaqnostikası xəstəliyin ilk günlərindən çətinlik törədir . Yayılmış
periodontit va periostitin olması diaqnozun düzgün qoyulmasına şübhə
yeri qoymur .

22.  Osteomielitin kəskin fazası 7 gündən 14 günə qədər davam edir . Yarımkəskin
fazaya keçid fistulanın əmələ gəlməsi nəticəsində eksudatin ilithabi ocaqdan
axması dövrünə düşür . Müalicə cərrahi və konservativ üsulladır . Bundan əlavə
ümumi möhkəmləndirici və fizioterapevtik müalicə də aparılır . İltihabın yerli
ocağının müalicəsində asas yer tutan cərrahi müdaxilə üsuludur . Müalicəyə nə
qədər tez başlanılsa , effekt de bir o qədər tez alınar . Cərrahi müalicənin
yerinə yetirilməsinin əsasında « səbəbkar » dişi çıxar maq durur . Bununla ,
əvvəlcə orqanizmin sensibilizasiya mənbəyi aradan qaldırılır . Odontogen
osteomielit infeksion – allergik xəstəlik olduğundan sensi bilizasiya ocağını
aradan qaldırmaq vacibdir . Həmçinin dişi çıxarmaqla infeksiyanın periapikal
toxumalara generalizasiya olunması azalır və ya tamamilə yox olur . Buna görə
də dişi istənilən dövrdə çıxarmaq məqsədə uyğundur , amma erkən dövrdə
çıxarmaq daha münasibdir . Dişin çıxarması ilə həm də iltihab ocağının
drenajlaşdırılması asanlaşdırılır . İstənilən infeksion iltihabi xarakterli xəstəlikdə
dezintoksikasiya müalicənin əsas hissəsini təşkil edir .

24.  Dişi çıxardıqda iltihab ocağında toxumaların
aerizasiyası baş verir , bu isə anaerob
infeksiyanın inkişafının qarşısını alır . Sonda
dişi çıxarmaqla iltihab ocağında gərginlik
aradan qaldırılır , bu isə ağrının artmasını
yox edir . Dişi çıxarmaqdan əlavə ağızdaxili
kəsiklə məhdud infiltratı açmaq olar . Kəsik
sümüyə qədər edilir . Amma
sümüküstlüyünün qatlanmasının qarşısı
alınmalıdır . Bütün operativ müdaxilələr
toxumaların tam ağrısızlaşdırılması şəraitində
aparılmalıdır . Toxumaların
ağrısızlaşdırılmasının özü də iltihabi prosesin
gedişinə müsbət təsir göstərir .

25.  Ümumi möhkəmləndirici terapiyanı orqanizmin müqavimətini yüksəltmək
üçün təyin edirlər . İltihabi proses normergik xarakterli olduqda
fizioterapiya təyin edilir . Hiperergik xarakterli proseslərdə isə ehtiyatla
təyin etmək lazımdır , çünki , bu xəstələrdə laxtalanma yüksək olur və
damarlarda tromboz baş verə bilər . Təcrübə göstərir ki , bu xəstələrə isti
proseduralar təyin etdikdə infeksiyanın generalizasiyası baş verə bilər .
Medikamentoz müalicədə kimyəvi və bioloji antiseptiklərdən ,
antihistaminlərdən , hormonal preparatlardan , antikoaqulyantlardan ,
hiposensibilizasiyaedici preparatlardan istifadə edilir . Müalicədən əvvəl
xəstənin antibiotika hassaslığı təyin olunmalıdır . Əks təqdirdə allergik
vaziyyat yaranaraq , hotta anafilaktik şok baş verə bilər . Antibiotik va
sulfanilamid preparatlarının istifadəsində , həmçinin disbakterioz da baş
verə bilər .

26. Yarımkəskin osteomielit
 Irinin iltihab ocağından axmağa başlaması ilə bərabər kəskin iltihab əlamətləri sakitləşir . İrinin
axma istiqaməti təkcə ağız boşluğuna doğru deyil , həmçinin , digər toxumalara da yayılaraq
kəskin iltihabi prosesin başlanmasına səbəb ola bilər . Yarımkəskin osteomielitdə ağrılar azalır ,
ağızın selikli qişasının iltihabı zəifləyir , bədən temperaturu subfebril olur , qanın və sidiyin
göstəriciləri normaya yaxınlaşır . Belə halda fistuladan çoxlu irin ifraz olunur . Patomorfoloji
olaraq yarımkəskin osteomielitde zaifləmiş ocağın get – gedə məhdudlaşması və sümükdə
sekvestrlərin formalaşması gedir . Bu dövrdə nekrotik proseslə bərabər regenerativ xarakterli
dəyişikliklər də müşahidə olunur . Kəskin osteomielitdən fərqli olaraq , burada rentgenoloji
olaraq osteoporoz əlamətləri sağlam və zədələnmiş toxuma arasında zəif fərqlərlə nəzərə çarpır
lakin sekvestrlərin qəti sərhədləri olmur . Mineral duzların sorulması rentgenoqrammada
struktursuz sümük toxuması kimi görünür . Xəstəliyin anamnezi , kəskin formanın fistula əmələ
gətirməsilə qurtarması va rentgenoqrammanın göstəriciləri düzgün diaqnoz qoymağa əsas verir .
Yarımkəskin osteomielit 4-8 hafta davam edərək , heç bir nəzərə çarpan dəyişikliklər olmadan
xronikiyə keçir . Yarımkəskin osteomielitdə müalicə kəskin formada təyin edilən kimi davam
etdirilir

28. Xroniki osteomielit
 Osteomielitin bu forması an uzun çəkən formadır . 4-6
həftədən bir neçə aya qədər davam edə bilər . Sağalma
fonunda proses yenidən aktivləşərək fistula əmələ qətirir .
Xroniki prosesdə nekrozlaşmış sümük toxuması tamamilə
ayrılır və sekvestrlər meydana çıxır . Bəzən bu proses uzanır və
sağalma daha gec baş verir . Sekvestralrin ətrafında iltihabi
proses başlayır ( demarkasion iltihab ) . Qranulyasiya toxuması
sekvestr kapsulunu əmələ gətirir və bu da sümük
fraqmentlərinin yayılmasını məhdudlaşdırır . Sümüyün süngəri
( spongioz ) qatı daha böyük sekvestrlərin əmələ gəlməsinə
və nəticədə çənənin total nekrtozuna gətirib çıxarır .

30.  Sekvestrlərin fistula kanalından tam çıxması nəticəsində öz – özüno
sağalma baş verir . Lakin bu proses çox uzun çəkir . Bununla bela
prosesin homisa sakit keçməsi və kəskinləşməsini inkar etmək olmaz
. Çox vaxt xoşgedişli xroniki osteomielit kəskinləşərək ağırlaşmalar
verir . Buna göra da xastaliyin an xoş keçon formalarında da belə
müalicə vacibdir . Bəzi hallarda aktinomikozun sümük formasını inkar
edə bilmək üçün xüsusi müayinə metodlarından istifadə etmək lazım
gəlir . İrində aktinomisetlərin tapılması , xüsusi seroloji və dəri
reaksiyalarının nəticələrinə əsasən diaqnoz qoymağa və müalicə
aparmağa imkan verir .
 Rentgenoqrammada isə sekvestr boşluğu və boşluğun içərisinin
müxtəlif ölçülü sekvestrlərlə dolu olması kimi səciyyəvi əlamətlər
müşahidə olunur .

32.  Müalicə cərrahi yolladır . Sekvestrlərin formalaşması sona çatandan sonra
cərrahi müdaxiləyə optimal vaxt təyin edilir . Sekvestrlərin yaradan
təmizlənməsi onların tam « < yetişdiyi » > zaman aparılır . Sekvestroektomiya
Sekvestroektomiya zədələnmə ocağından asılı olaraq yerli anesteziya və ya
ümumi narkoz altında aparılır . Sekvestr boşluğunu açmaq üçün , adətən ,
kəsik fistuladan aparılır . Kəsiyin ölçüsü o qədər böyük olmalıdır ki ,
sekvestral boşluğu tam müayinə etmək mümkün olsun . Tam öz – özünə
ayrılmamış sümük sekvestr lərini əllə ayırmaq məqsədəuyğun deyil . Sekvestr
boşluğu hidrogen – peroksidlə yuyulur və boşluğa yodoform tamponu
yerləşdirilir . Tampona qədər isə yaranın kənarlarına tikiş qoyulur .
Osteomielit nəticəsində çənənin sınıq defekti əmələ gəlibsə , onda defekt
yeri əvvəlcədən hazırlanmış sümüklə plastika edilir. Defek yeri sərbəst
qabirğadan və ya qalça sümüyü darağından hazırlanmış transplantatla bərpa
edilir . İlk yardım isa hos- pitalizasiyadan ibarət olur .

33. Limfadenit
 Limfadenit – limfa düyünlərində baş verən iltihabi prosesdir . Adenofleqmona isə
səbəbi limfadenit olan toxumanın irinli iltihabıdır . Üz – çənə nahiyəsi
limfadenitinin səbəbi odontogen infeksiya ola bilər . Kəskin periodontit və ya
xroniki prosesin kəskinləşməsi zamanı diş kökü kistasının irinləşməsi ,
sümüküstlüyündə , çənə sümüyündə , çənə ətrafı toxumada gedən odontogen
proses üz – çənə nahiyəsinin limfadeniti ila nəticələnir . Xəstələrin ən böyük
grupunu odontogen infeksiyanın yayılmış forması təşkil edir . Bundan başqa üz –
çənə nahiyəsinin limfadeniti iltihabı xəstəliklər və ağızın selikli qişasının
zədələnməsi ( stomatogen ) , badam cıqlardan ( tonzillogen ) , xarici , orta və
daxili qulağın toxumasından ( otogen ) infeksiya yayıldıqda inkişaf edə bilər .
Nadir hallarda üz – çənə nahiyəsinin limfa düyünlərinin zədələnməsi üzün va
başın dərisinin zədələnməsi xəstəlikləri ilə əlaqələndirilir . Adenovirus və
respirator xəstəliklər olduqda üz və boyun nahiyəsinin postinfeksion
limfadenitləri olur .

35. Kəskin və xroniki limfadenit
ayırd olunur . Kəskin
limfadenit seroz və irinli
formada ola bilər . Xroniki
limfadenit hiperplastik
formalı gedişə malikdir va o
da irinli formaya keçə bilər .
Həm birincili , həm də
ikincili irinli proses kliniki
olaraq məhdud iltihabi
proses şəklində olur –
absesləşmiş limfadenit va ya
qonşu limfa düyünləri ilə
birlikdə toxuma törəməsinin
cəlb olunması ilə gedən
yayılmış zədələnmə -
adenofleqmona adlanır .

36.  Kaskin irinli limfadenit ( lymphadenitis acuta purulenta ) – üz – çənə nahiyəsinin limfa düyünlərinin
kəskin irinli iltihabı xroniki iltihab ilə müqayisədə az rast gəlinir . Kəskin irinli limfadenitin başlanğıc
əlamətlərini bəzi hallarda tam əminliklə qeydə almaq mümkün olmur . Çünki absesləşmədən öncə
kəskin seroz limfadenit olur , irinli ərimə isə yavaş və tədricən gedir , aşkar ümumi dəyişikliklərlə
müşayiət olunmur . Temperatur reaksiyası vacib deyil . Qandakı dəyişikliyi ( zaif leykositoz ,
neytrofilyoz , EÇS artması ) çənə və çənəətrafı yumşaq toxuma nahiyəsində iltihabi ocaqla izah etmək
olar . Limfa düyünlərinin irinli əriməsi gələcəkdə onların ağrılı olacağını , şişin artacağını göstərir . Bu ,
əksər halda yavaş olur , bir neçə gün , bəzən isə bir neçə həftə ərzində inkişaf edir . Eyni zamanda ,
limfa düyününə yaxın yerləşən toxumanın proqresivləşən infiltrasiyası müşahidə oluna bilər . Bu da
onun hərəkətini məhdudlaşdırır , bir neçə düyün bir kisədə birləşir , yumşalma və flüktuasiya əhval –
ruhiyyənin dəyişməsi yaranır . Kəskin limfadenitdə ümumi əlamətlər baş verir , azginlik olmaya bilər
və ya az ola bilər . Tədricən iltihablaşmış limfa düyününün yerində irinlik formalaşır . Xəstələrin
ümumi vəziyyəti prosesin kəskinliyindən və zədələnmiş toxumanın həcmindən asılıdır . Bədən tempe
raturu qalxır , təxminən 37,6 ° -38 ° C olur . Ancaq belə hal heç də bütün xəstələrdə olmur .

38. Xroniki limfadenit ( lymphadenitis chronica ) . Xroniki limfadenit limfa düyünlərində gedən
kəskin prosesin nəticəsidir . Nadir hallarda xroniki limfadenit kəskin mərhələ olmadan
müşahidə olunur . Bir çox müəlliflər bunu mikrofloranın xüsusiyyəti ilə , onların
virulentliyinin azlığı ilə əlaqələndirirlər . Klinikada xroniki limfadenit düyünlərinin böyüməsi ,
oval yaxud dairavi formada , dəqiq və hamar konturlu olması , ətraf toxuma ilə bitişməməsi
ilə səciyyələnir . Limfa düyünləri palpasiyada sart – elastik konsistensiyada və ağrısız olur .
Xroniki hiperplastik limfadeniti odontogen dəri və dərialtı qranuloma aktinomikozun
dərialtı forması , skrofuloderma , şiş metastazları ilə
diferensiasiya etmək lazımdır . Tez – tez xroniki limfadenitin irinləməsi əhəmiyyətli
dərəcədə olur və bu klinikada özünü xroniki irinli limfadenit şəklində göstərir . Bəzən
xroniki limfadenitin irinləməsi adenofleqmonaya səbəb olur .
 Miqrasiya İltihabi prosesin geriyə inkişafı zamanı infiltratın geriyə sorulması ve
fistula yolunun bağlanması müşahidə olunur . Çapıqlaşma nəticəsində əng və onun
dərin toxumalarının dəriyə tərəf dartılması və çəkilməsi müşahidə olunur .

40. Müalicə
 Kəski limfadenitdə əvvəlcə ilkin iltihabi ocaqda üalicəyə başlamaq lazımdır ( periostit
zamanı dişin çıxarılması , alveolit zamanı yuvanın işlənməsi və s . ) . Nəticədə limfa
düyünlərinə mikroorqanizmlərin keçməsinin qarşısını almaq mümkün olur . Seroz
limfadenitdə konservativ müalicə aparılır . Fizioterapevtik proseduralar ( sollyuks , ITC –
terapiya və s . ) göstəriş sayılır . İsidici sarğılar ( kalium – yod mazı ilə ) həmçinin
Dubrovinin isidici mazlı sarğıları yaxşı terapevtik effekti verir . İltihabi ocağı əhatə edən
toxuma novokain və yaxud trimekain , antibiotik , fermentlərlə infiltasiya olunur . Daxilə
vitamin , analgetik desensibilizə edən preparatlar təyin olunur . Süst və zəif gedişli
proseslərdə , ən əsaslı aparılan müalicə belə effektsiz olduqda , stimullaşdırıcı terapiya
aparılır ( autohemoterapiya , vitaminoterapiya ) . Limfa düyününün absesləşməsi zamanı
kəsik aparılır . Bu cərrahi müdaxilə çətinlik törətmir . Kəsik nazilmiş dəri nahiyəsində kiçik
ölçüdə aparılır . İrinli ocaqdan dağılmış limfa düyünü qalıqlarının çıxarılması vacib sayılır .
İrinli ocağın açılmasından sonra ilk günlərdə yaraya drenaj qoyulması məqsədəuyğundur
. Yerli olaraq furasilin qrupunun , ferment preparatlarının , stafilokokk əleyhinə plazmanın
və s . İstifadəsi göstəriş sayılır .

41.  Xroniki limfadenit da kəskin limfadenitda olduğu kimi müalicə
infeksiya mənbəyinin ləğvi istiqamətində aparılmalıdır .
Böyümüş limfa düyününün sorulmasını sürətləndirmək
məqsədi ilə novokain , trimekainla blokada etmak həmçinin
ora furasilin , ferment əlavə etmək olar . Isidici mazlı sarğılar
qoymaq tələb olunur . Punksiya və histoloji müayinələr
nəticəsində limfadenit diaqnozu təsdiqləndikdən sonra
fizioterapevtik prosedurlar ( kalium – yodla , fermentlərlə
dimeksidlə elektroforez ) tayin olunur . Qranulyasiyanın
inkişafı zamanı dəriyə doğru böyümüş törəmələr , limfa
düyünlərinin qalıqları kəsilir , qranulyasiya qaşınır , toxumalar
qat – qat tikilir . Dərinin çapıq deformasiyası zamanı , onun
ang və çənə ilə dərin toxumalarla birləşmiş hissələri qaşınır .
Fistul kəsilir . Qranulyasiya təmizlənir , yara qat – qat tikilir .