υλικο

1. 2. Η αρχαία Ελλάδα (από το 1100 ως το 323 π.Χ.)
Ομηρική Εποχή Αρχαϊκή Εποχή Κλασική Εποχή
(1100- 750 π.Χ.) (750 - 480 π.Χ.) (480 - 323 π.Χ.)
2.1 Ομηρική Εποχή (1100 - 750 π.Χ.)
Ορισμός:
 Πότε: μετά την παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων (1100 π.Χ.)
 Διάρκεια: για περίπου τρεις αιώνες  περίοδος αναστατώσεων και συνεχών μετακινήσεων
ελληνικών φύλων  απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων
 Κύριες πηγές πληροφοριών:
o η αρχαιολογική έρευνα
o τα ομηρικά έπη (ονομαστηκε από αυτά η εποχή «ομηρική εποχή»
 Παλαιότεροι χαρακτηρισμοί: «ελληνικός μεσαίωνας» / «σκοτεινοί χρόνοι», δηλ. εποχή
άγνωστη και παρακμιακή σε σχέση με τον λαμπρό μυκηναϊκό πολιτισμό.
 Σύγχρονος χαρακτηρισμός: Περίοδος ανασυγκρότησης, οργανωτικής δημιουργίας και
θεμελίωσης του ελληνικού πολιτισμού
Οι μετακινήσεις (11ος
- 9ος
αι. π. Χ.) (Περίληψη)
• Η Κάθοδος των Δωριέων: η απουσία αντίστασης διευκολύνει την επικράτηση τους και
οδηγεί σε ανακατατάξεις των ελληνικών πληθυσμών και στη δημιουργία μεταναστευτικού
ρεύματος στις ακτές της Μ. Ασίας
• (1η θεωρία διείσδυσης Δωριέων)
 11ος αι. π.Χ. : διείσδυση Δωριέων στη Β Δ. Ελλάδα,
Μετακίνηση στην Πελοπόννησο: στρατιωτική επιχείρηση και υποταγή
μυκηναϊκών πληθυσμών- εγκατάσταση στη Λακωνία.
• ( 2η θεωρία διείσδυσης Δωριέων):
 Οι Δωριείς ήταν ελληνικό φύλο που ζούσε σε ορεινές περιοχές της Ελλάδας και
μετακινήθηκε στα πεδινά.
• (Δωριείς : δωρίμαχος / δορύμαχος : δεινός χειριστής του δόρατος)
Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός
 Ορισμός : Οι μεταναστευτικές κινήσεις των ελληνικών φύλων από την ηπειρωτική Ελλάδα
προς τις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας, μέσω των νησιών του Αιγαίου, από τα μέσα του
11ου ως τον 9ο αι. π.Χ..
Ειδικότερα:
1. Αιολείς (αιολική διάλεκτος): μετακίνηση από Θεσσαλία βορειοανατολικό Αιγαίο,
Λέσβος, Τένεδος, απέναντι παράλια της Μ. Ασίας («Αιολίς»).
2. Ίωνες (+ πολλά άλλα φύλα: Δρύοπες, Μολοσσοί, Αρκάδες, Φωκείς, Μάγνητες):
μετακίνηση από βορειοανατολική Πελοπόννησος, Αττική, Εύβοια  Κυκλάδες, Σάμος,
Χίος, απέναντι ακτές της Μ. Ασίας·  ίδρυση 12 νέων πόλεων + θρησκευτική ένωση του
Πανιωνίου· τεράστια εξάπλωση, εις βάρος των άλλων φύλων. Όλη η δυτική ακτή της Μ.
Ασίας έμεινε στην ιστορία με το όνομα Ιωνία.
3. Δωριείς: μετακίνηση από Λακωνία, Επίδαυρος, Τροιζήνα  Μήλος, Θήρα, Κρήτη 
Ρόδος, Κως, νοτιοδυτικές ακτές της Μ. Ασίας· μετακίνηση όχι αναγκαστική, αλλά στα
πλαίσια της εξάπλωσης των Δωριέων· πρώτη επαφή τους με τη Θάλασσα. Αργότερα

2. συγκροτείται η θρησκευτική ένωση της δωρικής εξάπολης (Ιαλυσός, Κάμιρος, Λίνδος,
Κως, Κνίδος, Αλικαρνασσός).
 Κατάληξη : Μόνιμη εγκατάσταση στους νέους τόπους, επέκταση στην ενδοχώρα, ενίοτε
ανάμειξη μεταξύ των διαφόρων ελληνικών φύλων αλλά και με τους γηγενείς πληθυσμούς.
Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση
α) Η οικονομία
• Κύρια πηγή οικονομικής ανάπτυξης: η γη
• Κλειστή αγροτική οικονομία
• Ο ομηρικός οίκος: τα μέλη μιας οικογένειας μαζί με άλλα άτομα με οικονομική
εξάρτηση από την οικογένεια και επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες.
 Απουσία εργασιακής ειδίκευσης  απουσία βιοτεχνικής ανάπτυξης
 Τα γεωργικά και κτηνοτροφικά παραγόμενα προϊόντα καταναλώνονται μέσα
στον οίκο.
 Τρόποι αναπλήρωσης αγαθών:
 περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο
 ανταλλαγή δώρων
 πόλεμος
 πειρατεία
 Μέτρα αξιολόγησης ανταλλασσόμενων αγαθών : βόδι, δέρματα ζώων, μέταλλα,
δούλοι
 Το εξωτερικό εμπόριο (μέταλλα και δούλοι)στα χέρια των Φοινίκων
β) Η κοινωνία
 Ο οίκος = βασική μονάδα κοινωνικής συγκρότησης
 Οικονομική εξέλιξη του οίκου: τερματισμός των μετακινήσεων των ελληνικών φύλων
μόνιμη εγκατάσταση κατοχή γης οικονομική ισχύς
 Την κοινωνική και οικονομική μονάδα του οίκου αποτελούσαν οι:
 Άριστοι (ευγενείς):
 μέλη του οίκου που συνδέονταν με συγγενικούς δεσμούς
 κάτοχοι της γης
 με οικονομική ισχύ (διηγήσεις ομηρικών επών)
 Πλήθος:
 πολυάριθμη κοινωνική ομάδα
 χωρίς άμεσους συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς
 ζούσαν σε καθεστώς εξάρτησης από τον οίκο
 Δημιουργοί:
 ειδικευμένοι τεχνίτες (π.χ. ξυλουργοί, αγγειοπλάστες κ.λπ.)
 οικονομικά εξαρτώμενοι από τον οίκο/ τους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής
 Δούλοι:
 περιουσιακό στοιχείο του οίκου
 από πολέμους ή πειρατεία
γ) Η πολιτική οργάνωση
Οι πρώτες ελληνικές κοινωνίες: κράτη φυλετικά (βλ. ερμηνευτικό πίνακα όρων στο σχολικό
βιβλίο σελ. 122)

3. Φυλετικό κράτος: πρώτη μορφή ελληνικής πολιτικής οργάνωσης.
Εσωτερική διάρθρωση φυλετικού κράτους:
α' δυνατότητα: φυλή / φυλές - φατρίες - γένη (βάσει συγγένειας)
β' δυνατότητα: διάσπαση ενός ευρύτερου φύλου
γ' δυνατότητα: ένωση περισσότερων φυλών του ιδίου φύλου.
Εξέλιξη του φυλετικού σε πολιτικά οργανωμένο κράτος: φυλετικοί αρχηγοίκληρονομικοί
βασιλείς.
• Ο βασιλιάς:
 ο αρχηγός του στρατού επί πολέμου
 ο κυβερνήτης με θρησκευτική και δικαστική εξουσία επί ειρήνης
• Η βουλή των γερόντων:
 ο αρχηγοί των ισχυρών γενών («βασιλείς»), συμβούλιο του βασιλιά
 περιόρισαν την εξουσία του βασιλιά
• Η εκκλησία του δήμου:
 το πλήθος, κυρίως οι πολεμιστές·
 γνωμοδοτεί για σημαντικά θέματα
Συμπέρασμα: Την ομηρική περίοδο διαμορφώθηκαν όλοι εκείνοι οι θεσμοί που οδήγησαν από τα
μέσα του 8ου αι. π.Χ. στην πολιτική συγκρότηση των ελληνικών κοινωνιών
Ο πολιτισμός
 Γραφή:
 μετά από 3 αιώνες χωρίς γραφή εμφανίζεται ένα σύστημα που αποδίδει φθόγγους
(τέλη 9ου - αρχές 8ου αι. π.Χ.)·
 προσαρμογή των συμβόλων του φοινικικού αλφαβήτου στις φωνητικές αξίες της
ελληνικής γλώσσας + προσθήκη φωνηέντων  ελληνική αλφαβητική γραφή, η
πρώτη αλφαβητική γραφή στην ιστορία.
 Θρησκεία:
 δημιουργία των πρώτων ιερών  πανελλήνιος χαρακτήρας
 παγίωση θρησκευτικών αντιλήψεων ολυμπιακό δωδεκάθεο.
 Λογοτεχνία:
 Συγκρότηση της πρώτης μεγάλης μορφής ποίησης των Ελλήνων, της προφορικής
επικής ποίησης που είχε ως υπόβαθρο τα μυκηναϊκά τραγούδια με ηρωικό
περιεχόμενο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Όμηρος θεωρείται ποιητής των επών
(Ιλιάδα και Οδύσσεια).
 Τέχνη:
 «Γεωμετρική» ονομάστηκε λόγω των γεωμετρικών σχεδίων στη διακόσμηση των
αγγείων και στην κατασκευή των έργων μικροτεχνίας.