ΥΛΙΚΟ

1. ΚΡΙΤΙΚΗ
«Όταν οι άνθρωποι ζητούν να τους κριτικάρεις, στην..
πραγματικότητα ζητούν να τους παινέψεις…»
Σόμερσετ Μωμ (Βρετανός συγγραφέας)
ΘΕΜΑ: Πολλοί πιστεύουν ότι η «αρνητική» κριτική είναι εποικοδομητική όταν
συμπεριλαμβάνει στοιχεία θετικής αντιπροσφοράς. Ποιες λοιπόν προϋποθέσεις
απαιτούνται για να είναι η κριτική γόνιμη και παραγωγική; Ποιους κινδύνους
εγκυμονεί η μονόπλευρη και συνειδητά παραποιημένη κριτική που είτε
εκδηλώνεται με τη μορφή της κολακείας είτε επεκτείνεται στον λίβελλο;
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΟΝΙΜΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
√ απαραίτητο πνευματικό υπόβαθρο που εξασφαλίζει τη γνώση του αντικειμένου σχετικά με το
οποίο ασκούμε κριτική και ύπαρξη πνευματικών ικανοτήτων που θα στοιχειοθετήσουν μια ορθή
και ουσιαστική επιχειρηματολογία..
√ αποφυγή προκαταλήψεων, δογματισμών, φανατικών αντιλήψεων..
√ πνεύμα ανεκτικότητας και διαλλακτικότητας, καθώς η κριτική πρέπει να δίνει τη δυνατότητα και
σε αυτόν που την ασκεί και στον κρινόμενο να υπάρξει ένας παραγωγικός διάλογος σχετικά με το
αντικείμενο στο οποίο ασκείται κριτική, ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος να οδηγηθεί στην αλήθεια
και την αντικειμενική γνώση..
√ ψυχική ισορροπία, ηρεμία, ψυχραιμία, προκειμένου και η ευθυκρισία να διακρίνει την άσκηση
της κριτικής αλλά και να αποφευχθούν οι όποιες εντάσεις και παρεξηγήσεις που κινητοποιούν
μηχανισμούς άμυνας και εγωισμού..
√ ψυχικές δυνάμεις που θα επιτρέψουν στον κριτή να διατυπώσει τις απόψεις του χωρίς φόβο
(παρρησία, θάρρος, υπομονή, επιμονή..).. κι αυτό γιατί πολλές φορές υπό το φόβο των
παρεξηγήσεων οι σκέψεις δεν μορφοποιούνται σε κριτική..
√ καλοπροαίρετη και καλόπιστη διάθεση, πνεύμα αλληλοσεβασμού.. η κριτική δεν πρέπει να είναι
προσβλητική, ειρωνική και δηκτική, αλλά να διατυπώνεται με ευγένεια και ευπρέπεια..
√ ανιδιοτέλεια, απουσία συμφερόντων, αλτρουιστική διάθεση που στοχεύει στη βελτίωση των
κακώς κειμένων και όχι στην ικανοποίηση σκοπιμοτήτων..
√ η κριτική πρέπει να ασκείται ενώπιος ενωπίω και όχι εν απουσία του κρινόμενου..
√ ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος, δημοκρατικών διαδικασιών ζωής και ανθρωπιστικής
παιδείας..

2. ΚΟΛΑΚΕΙΑ – ΛΙΒΕΛΛΟΣ
Όταν η άσκηση κριτικής φτάνει στο επίπεδο της ανεύθυνης κολακείας, αυτό έχει σημαντικές
αρνητικές συνέπειες και για αυτόν που ασκεί την κριτική αλλά και γι’ αυτόν που τη δέχεται..
Κριτής:
! εθίζεται στο ψέμα, την υποκρισία, την ανειλικρίνεια..
! υποκινείται από συμφέροντα και ωφελιμισμό και παρασύρεται από πάθη και ορμές, ενδίδοντας
στον εγωισμό, τον ατομικισμό..
! χαρακτηρίζεται ως εκμεταλλευτής και καταπατώνται οι ηθικές του αρχές και αξίες..
Κρινόμενος:
! διαιωνίζονται τα σφάλματα και οι αδυναμίες, ενώ παράλληλα δε δίνεται η δυνατότητα να
αναπροσαρμόσει και να επαναπροσδιορίσει τη θέση του, με αποτέλεσμα τη λαθεμένη αίσθηση
υπεροχής..
! γίνεται εγωπαθής ατομοκεντρικός, ναρκισσιστής..
! τρέπεται εύκολα σε υποχείριο του κριτή, γιατί δεν έχει τη δυνατότητα να κρίνει και να επιλέξει
μόνος του τα στοιχεία που θα τον βοηθήσουν να αποφύγει την όποια προσπάθεια χειραγώγησης..
Όταν η κριτική φτάνει στο επίπεδο του λίβελλου, έχει ολέθριες συνέπειες.. για τον κριτή ισχύουν
αντίστοιχες επιπτώσεις με αυτές που αναφέρθηκαν για τον κριτή στην κολακεία..
Κρινόμενος:
! δεν βοηθά αυτόν που δέχεται την κριτική να διορθώσει τα σφάλματα και διαιωνίζει μια αρνητική
κατάσταση στην οποία επικρατεί σκοταδισμός και άγνοια..
! τραυματίζει ψυχικά το άτομο και το κάνει να χάσει την αυτοπεποίθησή του..
! δημιουργεί αισθήματα αντεκδίκησης..
! οδηγεί στην όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων και διευρύνει το χάσμα που υπάρχει στις
ανθρώπινες σχέσεις..

3. ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΚΡΙΤΙΚΗΣ (κριτική που ξεφεύγει από τα όρια της ευπρέπειας και
εκπίπτει σε κακοήθεια, μονομέρεια, χοντροκοπιά, κατάκριση, χλευασμό,
αποδοκιμασία..)
◊ ψυχολογικοί παράγοντες: συμπλέγματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας θολώνουν την κρίση και
οδηγούν στη μεροληψία.. μικρόψυχα πάθη, όπως ο φθόνος και η ζήλεια, μπορεί να ευθύνονται για
την εκτροπή στην κακόβουλη κριτική..
◊ η ατελής καλλιέργεια, η έλλειψη σωστής παιδείας που σημαίνει και έλλειψη κριτηρίων
αξιολόγησης επιτρέπει την επιβολή στη συνείδηση κάποιων στερεοτύπων που εμποδίζουν την
ανάπτυξη της ορθής κρίσης..
◊ η κρίση ηθικών αξιών και η κατάργηση κάθε ορίου και μέτρου καθιστούν τον άνθρωπο ασύδοτο..
δίχως ηθικούς φραγμούς υποκύπτει στα χαμηλά του ένστικτα και απολλύει κάθε σεβασμό προς το
συνάνθρωπο..
◊ η θεοποίηση του χρήματος και η επικρατούσα ηθική του συμφέροντος νομιμοποιούν οποιαδήποτε
προσπάθεια οδηγεί στον επιθυμητό στόχο, το κέρδος..
◊ τα ΜΜΕ εμπορευματοποιούνται κι αυτοί που εξ’ επαγγέλματος ασκούν κριτική καταφεύγουν
χωρίς ενδοιασμό σ’ αυτή τη μορφή κριτικής που είναι περισσότερο κερδοφόρα..
◊ ο στείρος ανταγωνισμός στο επαγγελματικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό, επιστημονικό πεδίο
ευθύνεται για τη μικρόψυχη και ιδιοτελή κριτική που ασκείται μεταξύ συναδέλφων ή ομοτέχνων..
◊ αυτό το πρότυπο συμπεριφοράς που δίνεται τόσο από τα μέσα όσο και από την πνευματική
ηγεσία είναι αυτό που ακολουθείται από κάθε πολίτη που ως παθητικός δέκτης μιμείται άκριτα..
ΑΙΤΙΑ ΑΚΡΙΤΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
◊ σε μια εποχή με χαρακτηριστικό τη βιομηχανοποίηση και αυτοσκοπό τη μαζική παραγωγή
αγαθών οι προτεραιότητες του ανθρώπου προσλαμβάνουν στενά υλιστικό χαρακτήρα.. σε μια
κοινωνία ευδαιμονιστική η ενασχόληση με το πνεύμα και η καλλιέργεια των δυνατοτήτων του
θεωρείται περιττή, χρονοβόρα, άσκοπη..
◊ οι γρήγοροι ρυθμοί παρασύρουν το άτομο, αυξάνουν τις υποχρεώσεις του και του στερούν τη
δυνατότητα της περισυλλογής και της διαμόρφωσης προσωπικής βιοθεωρίας, ώστε να μπορεί να
παίρνει προσωπική θέση στα διάφορα ζητήματα..
◊ σε μια κοινωνία αστικοποιημένη το συλλογικό πνεύμα εκλείπει και ο ατομικισμός κυριαρχεί.. ο
άνθρωπος αλλοτριωμένος, αδιαφορεί για τα δημόσια πράγματα, δεν προβληματίζεται, δε
δραστηριοποιείται ια την ενίσχυση θετικών εξελίξεων ή την αποτροπή αρνητικών..ιδιωτεύει και
αμελεί ως προς το κοινωνικοπολιτικό του χρέος που είναι η άσκηση κριτικής..
◊ η παιδεία έχει χαρακτήρα μονολιθικό, εξειδικευμένο.. οι γενικές γνώσεις και οι ανθρωπιστικές
σπουδές υποβαθμίζονται στο όνομα της τεχνοκρατικής γνώσης.. έτσι όμως διαμορφώνονται

4. τεχνοκράτες, άνθρωποι μονομερείς χωρίς κριτική σκέψη και κοινωνική ευαισθησία, άνθρωποι
εθισμένοι στην παθητική πρόσληψη..
◊ τα ΜΜΕ ωθούν σε μια επιδερμική αντιμετώπιση των δεδομένων, δημιουργούν την εντύπωση ότι
παρέχουν έγκυρη και ολοκληρωμένη πληροφόρηση και απομακρύνουν τον άνθρωπο από την
προσωπική αναζήτηση.. άλλωστε, αυτός βομβαρδίζεται από ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών που
αδυνατεί να τον επεξεργαστεί και συνεπώς τον αποδέχεται παθητικά..
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΟΝΙΜΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
• η κριτική βοηθά το άτομο να μην άγεται από τις απόψεις των άλλων και να μη γίνεται φερέφωνο..
ως συνώνυμο της πνευματικής εγρήγορσης συνεπάγεται τον έλεγχο και εξαλείφει πλάνες,
προκαταλήψεις.. συμβάλλει στην εξυγίανση του πνεύματος, καλλιεργεί την οξύνοια, ωθεί στο
γόνιμο προβληματισμό και τρέπεται σε παράγοντα διανοητικής υγείας και ελευθερίας..
• εστιασμένη στον ίδιο της το φορέα η κριτική μετατρέπεται σε αυτοκριτική.. οδηγεί το άτομο στη
βελτίωση της προσωπικότητάς του, στην ενίσχυση των θετικών του γνωρισμάτων και την
άμβλυνση των ελαττωμάτων του.. συντελεί στην αυτογνωσία και καθιστά υλοποιήσιμη την
αυτοπραγμάτωση..
• η κριτική καλλιεργεί στο άτομο το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης, αποδιώχνει την αδιαλλαξία
(ως διαδικασία διαλόγου), διευκολύνει την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.. αποτελεί
εναλλακτική δυνατότητα για την αποτροπή κοινωνικοανατρεπτικών τάσεων και διασφαλίζει την
κοινωνική ισορροπία.. θίγει τα κακώς κείμενα, τις αδικίες, τις ανισότητες, τις ρατσιστικές
πρακτικές, τις παθογενείς δράσεις και προτείνει δημιουργικούς τρόπους υπέρβασής τους..
• η κριτική αποτελεί το στυλοβάτη της δημοκρατίας.. ο κριτικά σκεπτόμενος είναι ενεργός πολίτης
που ελέγχει, αξιολογεί και ασκεί πίεση στην εξουσία, ώστε να λειτουργεί με γνώμονα το κοινό
συμφέρον.. επομένως, αποτρέπονται δημαγωγίες, αυθαιρεσίες, καταχρήσεις εξουσίας..
• ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν υποκύπτει στα ξένα πολιτιστικά δεδομένα, αλλά
αντιστέκεται στην πολιτιστική αλλοτρίωση.. ταυτόχρονα, εμπλουτίζει τον πολιτισμό του με σωστά
επιλεγμένα στοιχεία που λειτουργούν ως δημιουργική πνοή, πνοή ανανέωσης..
• η επιστήμη προωθείται χάρη στην κατάρριψη των προκαταλήψεων και των αυθεντιών και τη
διάνοιξη νέων οριζόντων που επιτυγχάνει η άσκηση εποικοδομητικής κριτικής.. η τέχνη,
παράλληλα, προάγεται, καθώς η καλλιτεχνική κριτική είναι αυτή που επαινεί εμπνευσμένες
προσπάθειες ή επισημαίνει ατέλειες ή υποδεικνύει στο δημιουργό δρόμους βελτίωσης..
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: τα παραπάνω θετικά αποτελέσματα απαντούν και στο ερώτημα «Ποια η σημασία
της κριτικής ικανότητας;».
ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ (ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ) ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
‼ χαμηλό πνευματικό επίπεδο.. έλλειψη ανεκτικότητας.. αδιαλλαξία.. φανατισμοί.. μονομέρεια,
στενότητα πνεύματος..
‼ εγωισμός.. συμπλέγματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας.. ανασφάλειες.. επιθυμία διάκρισης..
δυσαρέσκεια σε αρνητικές κρίσεις καθώς πληγώνεται το «είναι»..

5. ‼ κρίση ηθικών αξιών.. έλλειψη σεβασμού στις απόψεις των άλλων.. ατομικισμός.. ιδιοτέλεια..
υλισμός.. συμφέροντα.. αρχή της ήσσονος προσπάθειας (η αποδοχή της αρνητικής κρίσης για το
άτομό μας προϋποθέτει στη συνέχεια προσπάθεια αλλαγής του εαυτού μας, γεγονός κοπιώδες..)..
ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ,
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΒΙΟ
√ επαγγελματικός βίος: η αυτοκριτική βοηθά στην ορθή επιλογή επαγγέλματος, καθώς επιτρέπει
στο άτομο να αναγνωρίσει τα ιδιαίτερα ταλέντα και τις ικανότητές του, τις προτιμήσεις και τις
βουλήσεις του και άρα συντελεί στη υγιή μετέπειτα εργασιακή πορεία του (ο εργαζόμενος δε θα
αισθανθεί μονοτονία και πλήξη και θα είναι παραγωγικός και κατ’ επέκταση πετυχημένος)..
παράλληλα, η αυτοκριτική κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου καταδεικνύει λανθασμένες
μεθόδους και επιλογές και επομένως διασφαλίζει σωστές εργασιακές πρακτικές που θα επιφέρουν
επαγγελματική καταξίωση και σταδιοδρομία στο άτομο..
√ πνευματικός βίος: η αυτοκριτική συμβάλλει στη συνειδητοποίηση του πνευματικού επιπέδου στο
οποίο βρίσκεται το άτομο.. αυτό μπορεί έτσι να κατανοήσει το ύψος των γνώσεων που διαθέτει,
αλλά και την πνευματική στάση που τηρεί έναντι των καταστάσεων.. κοινώς, δύναται να
ενεργοποιήσει τις πνευματικές του ικανότητες, εφόσον τις αξιολογήσει ως αδρανοποιημένες, να
σκεφτεί σφαιρικά, αν η προσέγγισή του ήταν ως τότε μονομερής ή εξαρτώμενη από στερεότυπα και
φανατισμούς, να αμφισβητήσει γόνιμα τα όποια ερεθίσματα, αν υπήρχε παθητική πρόσληψή τους..
γενικότερα, η αυτοκριτική μπορεί να τρέψει το άτομο σε αυτενεργό ον, πνευματικά ελεύθερη
προσωπικότητα που σκέφτεται, επιλέγει ενεργεί..
√ κοινωνικός βίος: η αυτοκριτική υποδεικνύει στο άτομο λανθασμένες κοινωνικές του δράσεις και
το ωθεί σε υγιείς επιλογές.. ευνοεί την ευπρέπεια και το σεβασμό, την υποχωρητικότητα και τη
μετριοπάθεια, την ειλικρίνεια και τον ανθρωπισμό στις κοινωνικές επαφές και στη σύναψη
σχέσεων.. περιορίζει τις εγωιστικές τάσεις, αναδεικνύει την κοινωνική συνείδηση, καταστέλλει
πάθη και ορμές που λειτουργούν εις βάρος του κοινωνικού συνόλου.. απομακρύνει από αδικίες,
ρατσιστικές στάσεις, παραβατικές δράσεις και επαναφέρει το άτομο στη νομιμότητα και στην
υπεύθυνη κοινωνική συμπεριφορά.. αφυπνίζει τα κοινωνικά αισθήματα και δραστηριοποιεί έναντι
αντικοινωνικών εκδηλώσεων και υπέρ της επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων.. εξωθεί σε
εκπλήρωση των κοινωνικών υποχρεώσεων και διαμορφώνει μια υγιώς κοινωνικοποιημένη
οντότητα..