Mostra e rastësishme Mostra jo e rastësishme

1. 1
PROCESI I ZGJEDHJES SË MOSTRËS
Përgatiti: Kujtim HAMELI
Nga Kapitulli 11
Prej faqes 254-269
Libri: Hulumtimet e Marketingut
Autori: Ercan GEGEZ
Botimi 5, 2015
2016

2. 2
PROCESI I ZGJEDHJES SË MOSTRËS
Popullimi që në literaturën e hulumtimit shprehet edhe me termet si popullsia, universi
etj, në mënyrën më të thjeshtë paraqet të gjitha termet si vlerat, njerëzit etj, për të cilët
hulumtuesi ka nevojë për ta për një studim të veçantë. Madhësia e popullsisë ndryshon nga
hulumtimi në hulumtim. Kushti më i rëndësishëm për të shprehur kuptimin e plotë të termit është
që popullsia të përfshijë të gjitha subjektet dhe vlerat për të cilat hulumtuesi ka nevojë. Nga kjo
pikëpamje, është e qartë se për përcaktimin e popullsisë, parimisht duhet të zbulohet qëllimi i
mbledhjes së të dhënave. Është e padiskutueshme se qëllime të ndryshme krijojnë popullime të
ndryshme.
Gjatë përkufizimit të popullsisë e cila përbën masën shënjestër që hulumtuesi dëshiron të
përfshijë në studim, në përgjithësi duhet të përfshihen pikat e mëposhtme:1
 Zbulimi i njësive (njerëz, firma, etj.) të popullsisë që janë tema e hulumtimit,
krijimi i pikave fokuese të hulumtimit
 Përfshirja apo zona gjeografike e studimit
 Intervali kohor.
Zbulimi i njësive të popullsisë është një çështje me rëndësi në jetën e biznesit dhe në
hulumtimet e marketingut. Sepse, moszbulimi i mirë i njësive të cilat përfaqësojnë popullsinë, do
të ndikojë që hulumtuesi të mos e dijë se nga cilat njësi duhet mbledhur të dhënat dhe mbet
brenda paqartësive. Hulumtuesi nuk mund të bëjë një zgjedhje të duhur të mostrës nga një
popullsi që nuk e njeh.2
Ndonjëherë duhet të përcaktohen edhe përkufizimet e zonës gjeografike
dhe intervalit kohor në lidhje me popullsinë. Për shembull, përkufizime të tilla si, të sëmurët të
cilët kanë kaluar operacion të lukthit në spitalet private në Bahçelievler, në territorin e
Stambollit, brenda 15 ditëve të fundit të muajit Shkurt.

3. 3
Mostra dhe Mostrimi
Me një çasje të thjeshtë, mostra është një nëngrup i çfarëdo popullsie. Gjatë mbledhjes së
të dhënave, hulumtuesi shumicën e kohës zgjedh që të punojë mbi një mostër në vend të
popullsisë. Pra, në vend që t’i shqyrtojë plotësisht të gjitha subjektet mbi të cilat bëhet
hulumtimi, punohet mbi një mostër e cila i përfaqëson ato. Nga ky këndvështrim, mostrimi është
një proces i cili siguron mundësinë për të dhënë një gjykim rreth gjithë popullsisë duke shqyrtuar
një pjesë të vogël (mostër) që i takon popullsisë.
Të supozojmë se një firmë është gati për të lansuar një produkt të ri. Ekspertët hulumtues
të marketingut të firmës në vend që të shkojnë tek çdokush (popullsia) duke i pyetur se “a do të
bleni një produkt të këtillë?”, provojnë të bëjnë parashikime të përgjithshme duke pyetur një
numër më të vogël të njerëzve. Në këtë rast, hulumtuesi punon mbi një mostër në vend të
popullsisë.
Përdorimi i mostrës siguron një hulumtim më pak të kushtueshëm, si dhe kryerjen në një
kohë më të shkurtër. Me anë të mostrimit ndoshta nuk mund të arrihen rezultate precize, mirëpo
mund të arrihen rezultate të besueshme duke përdorur një pjesë të vogël të popullsisë.
Termi i mostrës shpesh përdoret gabimisht nga hulumtuesit për të shprehur tema të
ndryshme nga njëra-tjetra. Termi i mostrës me një shqyrtim më të hollësishëm, ndahet në tri
lloje:3
 Mostra e shënjestruar (target sample): Shpreh grupin shënjestër që
hulumtuesi dëshiron të arrijë.
 Mostra e arritur (achieved sample): Paraqet një nëngrup të mostrës të
shënjestruar nga hulumtuesi. Mostra e arritur përbëhet duke i larguar njësitë e
mostrës nga mostra e shënjestruar të cilat nuk mund të arrihen apo të cilat nuk
duan të marrin pjesë në hulumtim.
 Mostra e përdorshme për analizë (usable sample): Mostra e përshtatshme për
analizë shpreh njësitë e mostrës të cilat mbesin në fund pas nxjerrjes së
pyetësorëve të paqëndrueshëm nga pyetësorët e realizuar, me fjalë të tjera, nga
mostra e arritur.

4. 4
Kohët Kur Mostrimi Është i Përshtatshëm
Rastet kur hulumtuesit e marketingut kanë nevojë për mostrimin në vend që të shkohet në
mënyrë të plotë tek popullsia janë si më poshtë:4
 Në rastet kur është e papërshtatshme hulumtimi i gjithë popullsisë (shpenzime të
mëdha për njësitë e numëruara, kur është e pamundur për të arritur plotësisht tek
popullsia, etj.).
 Në rastet kur kufizimet buxhetore pamundësojnë hulumtimin e gjithë popullsisë.
 Në rastet kur kufizimet kohore pamundësojnë hulumtimin e gjithë popullsisë.
 Në rastet kur mblidhen të gjitha të dhënat, por rezultatet kërkohen në mënyrë
urgjente.
Figura 11.1: Mostrimi ndonjëherë mund të bëhet një domosdoshmëri.
Burimi: http://www.erdgasfahren.ch/presse/download/(Data e çasjes: 16.02.2014)
Për shembull, për të bërë një hulumtim në lidhje me fuqinë duruese të veturave në
momentin e aksidentit, sigurisht se nuk do të ishte e përshtatshme për të bërë prova mbi
popullsinë e cila përbëhet nga të gjitha veturat. Mund të përfshihen vetëm një apo disa vetura në
mostër për të bërë testet e besueshmërisë. Në mënyrë të ngjashme, në disa raste për shkak të
kufizimeve kohore dhe kufizimeve buxhetore është e domosdoshme për të arritur tek mostra, në
vend të popullsisë. Shumë shpesh, menaxherët kanë nevojë urgjente për informatat e arritura nga
hulumtimet e marketingut. Ndonjëherë edhe në qoftë se është arritur tek e gjithë popullsia, hyrja
e të dhënave që i përkasin të gjithë popullsisë dhe analizimi i të dhënave për shkak se janë
procese që marrin shumë kohë, bëhet përgjithësimi i rezultateve duke bërë analiza me një mostër
të vogël.

5. 5
Përdorimi i Mostrës Përdorimi i Popullsisë
Buxheti I vogël I madh
Koha në Dispozicion E shkurtër E gjatë
Madhësia e Mostrës E madhe E vogël
Heterogjeniteti i Njësive të Popullsisë I ulët I lartë
Kostoja e Gabimit të Mostrimit E ulët E lartë
Kostoja e Gabimit Jashtë Mostrimit E lartë E ulët
Burimi: Naresh K. Malhotra, Marketing Research: An Applied Orientation, Third Edition,
Prentice Hall, 1999, përshtatur nga faqja 329.
Fazat e Mostrimit
Pyetja e parë që do të pyetet në mostrim është se kush do të mostrohet (kush do të hyj në
mostër). Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, popullsia duhet të përkufizohet qartë dhe saktë dhe kjo
paraqet kornizën e mostrimit. Ekzistojnë tri faza në procesin e mostrimit:
1. Përcaktimi i Kornizës së Përshtatshme të Mostrimit
2. Zgjedhja e Metodës së Mostrimit (metoda e zgjedhjes së mostrës nga përbërja e
popullsisë)
3. Zbulimi i Madhësisë së Mostrës (një mostër e cila do të jetë e madhe aq sa për të
përfaqësuar popullsinë dhe e vogël aq sa mund të kryhet hulumtim mbi ti, për nga
pikëpamja e kostos dhe kohës etj.).

6. 6
Përcaktimi i Kornizës së Përshtatshme të Mostrimit
Korniza e hulumtimit është lista e cila i përfshinë të gjitha elementet të cilat zgjedhen nga
mostra. Për shembull, korniza e mostrimit për një hulumtim që do të bëhet me abonuesit e
National Geographic, përbëhet nga lista e anëtarëve të revistës së National Geographic. Mostra
zgjedhet nga kjo listë. Sado që mund të krijohen devijime nga ata të cilat kanë telefona por që
emrat e tyre nuk marrin pjesë në udhëzuesin e telefonave, ndonjëherë udhëzuesit e telefonave
mund të përbëjnë kornizën e mostrimit.
Saktësia dhe përditësia e kornizës së mostrimit është shumë me rëndësi. Një kornizë
mostrimi jo e plotë apo e gabueshme, mund të shkaktoj lënien jashtë të disa elementeve të cilat
kanë mundësi për t’u përfshirë brenda mostrës. Në një rast të këtillë, zvogëlohet dhe madje mund
të humb kapaciteti i mostrës për të përfaqësuar popullsinë. Për shembull, të dhënat e arritura nga
mostra e zgjedhur nga lista e abonuesve të National Geographic e cila është me gabime, ka
mungesa, ka shumë apo nuk është e përditësuar, do t’i kushtojë popullsisë. Gjetja e një liste e cila
nuk e ka humbur përditësimin zakonisht është e vështirë. Për këtë arsye, asnjë listë nuk mund të
jetë e kënaqshme çdo herë.
Hulumtuesi jo çdo herë mund të ketë një listë e cila përbën kornizën e mostrimit. Në këtë
rast, hulumtuesi e ka për detyrë që të krijojë vetë kornizën e mostrimit. Në një rast të këtillë,
është e rëndësishme që hulumtuesi të krijojë një kornizë mostrimi pa gabime, të vlefshme dhe të
saktë. Për shembull, një mostrim i cili krijohet duke u bazuar në udhëzuesin e telefonit, ngaqë do
t’i hap rrugë që të marrin pjesë në mostër vetëm atyre që kanë telefon, hulumtimi i bërë mund të
shfaq një devijim në drejtim me poseduesit e telefonave. Përsëri, në rastet kur udhëzuesi i
telefonit nuk i përfshin informatat e përditësuara apo kur informatat janë të vjetëruara, korniza e
mostrimit do t’a humb vlefshmërinë.
Po ashtu, është e dobishme për të reflektuar se korniza e mostrimit jo çdo herë mund të
përbëhet nga persona. Ndonjëherë edhe institucionet mund të marrin pjesë në kornizën e
mostrimit. Për shembull, në një hulumtim në lidhje me përdorimin e uebfaqebe të internetit nga
ana e firmave, mostrimi bëhet në bazë të firmës, mirëpo një person nga secila firmë mund të i
përgjigjet pyetësorit në emër të firmës. Përsëri, pritet që pjesëmarrësit të kenë detyrë dhe titull të
ngjashëm për t’i shërbyer qëllimit të hulumtimit.

7. 7
Zgjedhja e Metodës së Mostrimit
Metodat e mostrimit në përgjithësi ndahen në dy lloje për nga mënyra e zgjedhjes së
mostrës të përzgjedhur nga popullsia:
- Mostra e rastësishme
- Mostra jo e rastësishme.
Projektimi i Mostrës
Çështja e Krahasimit E rastësishme Jo e rastësishme
Kostoja E lartë E ulët
Saktësia E lartë E ulët
Koha E madhe E shkurtër
Pranueshmëria e Rezultateve Pranim i përgjithshëm Pranim i arsyeshëm
Përgjithësimi i Rezultateve Mirë Dobët
Tabela 11.1: Krahasimi i Dizajnimeve të Mostrës së Rastësishme dhe jo të Rastësishme
Burimi: Duane Davis; Business Research For Decision Making, Duxbury Thomson Learning,
Fifth Edition, 2000, fq. 230.
Mostra e rastësishme dhe mostra jo e rastësishme kanë avantazhet dhe desavantazhet e
veta në krahasim me njëra tjetrën për nga aspekti i kostove, saktësisë, kohës, pranueshmërisë së
rezultateve dhe përgjithësimit të rezultateve (Tabela 11.1).
Mostra e Rastësishme
Në mostrën e rastësishme secili element i cili e përbën popullsinë ka mundësi për t’u
zgjedhur dhe kjo mundësi është e njohur. Për të arritur rezultate sa më të sakta në konkluzionet
statistikore, hulumtuesi brenda mundësive duhet të zgjedh mostrën e rastësishme për nga mostra
jo e rastësishme.
Personi i cili bën zgjedhjen nuk ka ndikim.6
Po ashtu, për arsye se në mostrën e
rastësishme është e njohur mundësia e secilit individ për të hyrë në mostër, mund të llogaritet

8. 8
gabimi i mostrimit (sa është e ndryshme mostra nga popullsia, me fjalë të tjera gabimi
marxhinal). Edhe pse mostra e rastësishme merr pjesë në mesin e metodave më ideale të
mostrimit, jo çdo herë është e lehtë të përcaktohet plotësisht popullsia. Për këtë arsye, ndonjëherë
mund të jetë e domosdoshme që në vend të mostrës së rastësishme, të aplikohen metodat e
mostrës jo të rastësishme.
Mostrimi i rastësishëm nuk jep garanti se mostra e zgjedhur do të përfaqësojë në mënyrë
të plotë popullsinë. Të dhënat e përfituara nga mostra e përzgjedhur në kuadër të mostrimit të
rastësishëm mund që të mos e paraqesin të vërtetën për shkak të gabimeve të bëra padije
(gabimet e bëra gjatë konvertimit të pyetjeve në fjali etj.).7
Metodat e mostrimit të rastësishëm ndahen në katër lloje:
 Mostra e thjeshtë e rastësishme
 Mostra sistematike
 Mostra klaster
 Mostra e stratifikuar.
Mostra e Thjeshtë e Rastësishme (simple random sampling). Është nga metodat më të
thjeshta të mostrimit. Nënkupton zgjedhjen e një mostreje në mënyrë të rastësishme nga
popullsia, ku procesi i përzgjedhjes është i qëllimshëm ose i rastësishëm dhe se ndonjë njësi e
caktuar brenda mostrës nuk është e favorizuar. Pra, në mostrën e rastësishme, mundësia e secilit
element i cili e përbën popullsinë për t’u përfshirë në mostër është e sigurt. Për shembull, nga
portofoli i klientëve i cili përbëhet nga 100 veta, 15 klientë kanë mundësi të njëjtë për t’u
zgjedhur në mënyrë të rastësishme. Për shkak të kësaj karakteristike, mostra e thjeshtë e
rastësishme është metoda më demokratike e mostrës.
Mostra e rastësishme, në një kuptim, mund të shpejgohet si duke shkruar emrin dhe
numrin e secilit element që e përbën popullsinë, duke i hedhur ato në një qese dhe duke zgjedhur
në mënyrë të rastësishme. Në fund, mostra e rastësishme ësbtë një metodë e mostrës ku secili
element i popullsisë ka probabilitet apo mundësi të njëjtë për të marrë pjesë në mostër. Nga kjo
perspektivë, mostra e rastësishme jep një fotografi shumë të përafërt të realitetit të popullsisë.
Po ashtu, në mostrën e thjeshtë të rastësishme është me rëndësi edhe madhësia e mostrës
sepse ekziston një lidhje ndërmjet madhësisë së mostrës dhe saktësisë së vlerave të mostrës. Me
rritjen e madhësisë së mostrës, rritet edhe mundësia e saktësisë së vlerave të mostrës. Për këtë
arsye duhet të përcaktohet në fillim se sa duhet të jetë madhësia e mostrës ashtu që vlerat e
mostrës të kenë saktësinë e caktuar të dëshiruar.8
Veçanërisht në mostrat e vogla, grupet të cilat
bartin karakteristika të veçanta mund të marrin pjesë në mostër më shumë në mënyrë të
rastësishme.

9. 9
Shembull i Mostrimit
Fondacioni Ndërkombëtar i Gjumit në Amerikë (National Sleep Foundation), sipas një
hulumtimi të bërë ka shprehur se 75% e të rriturve kanë probleme të gjumit. Janë përdorur 1506
veta për hulumtim, të cilët janë telefonuar në gjysmë të natës.
Burimi: (Laughter, The Best Medicine Reader’s Digest, July 2005, fq. 150).
Mostra e thjeshtë e rastësishme është metodë mostrimi e cila merr kohë, kosto dhe
ndonjëherë është e pamundur për t’u aplikuar. Për të bërë mostrimin e thjeshtë të rastësishëm,
duhet që secili individ i cil merr pjesë në popullsi të njihet veç e veç. Përveç kësaj, individët e
zgjedhur në fund të mostrimit të thjeshtë të rastësishëm mund të jenë të shpërndarë në një zonë të
gjerë gjeografike. Prandaj, nuk është një metodë e mostrimit e përdorur shpesh. Zakonisht
preferohet në rastet kur popullsia është e vogël.
Si shtesë e desavantazheve më lartë, rezultatet e hulumtimit të arritura me anë të mostrës
së thjeshtë të rastësishme, nuk mund të thuhet se çdo herë e përfaqësojnë popullsinë. Ndonjëherë,
disa nëngrupe të cilat marrin pjesë në popullsi, mund që të përfaqësohen shumë apo pak brenda
mostrës së thjeshtë të rastësishme.
Në teorinë moderne të mostrimit, nuk diskutohet çështja e dallimeve ndërmjet mostrës së
thjeshtë të rastësishme dhe metodave tjera të mostrimit, mirëpo diskutohen dallimet ndërmjet
metodave të mostrimit të rastësishëm dhe mostrimit jo të rastësishëm. Mostra e thjeshtë e
rastësishme është më themelorja ndër metdat e mostrimit të rastësishëm dhe krijon një bazë të
dizajnimit për mostrat e rastësishme më të komplikuara.9
Mostra Sistematike (systematic sampling). Mostra sistematike është një nga metodat e
cila aplikohet më së lehti brenda mostrës së rastësishme dhe ku të dhënat mblidhen në mënyrë
periodike.
Është një metodë mostrimi e cila përdoret në fusha të ndryshme dhe shumë shpesh,
sidomos për kontrollin e cilësisë. Thjeshtësia dhe lehtësia e aplikimit janë arsyet kryesore të
përdorimit të shpeshtë të kësaj metode.10
Përmes mostrës sistematike zgjedhet mostra (emrat nga një listë e caktuar, emrat nga
udhëzuesi i telefonit, një shtëpi nga një rrugë e caktuar etj.) nga korniza e mostrimit në perioda të
caktuara. Për shembull, një pyetësor i cili aplikohet tek çdo i dhjeti person i cili hyn në një
dyqan, vlerësohet në kuadër të mostrës sistematike. Për këtë arsye, ndonjëherë në disa libra,
mostra sistematike nuk merr pjesë në mesin e metodave të mostrës së rastësishme. Në
shembullin e mësipërm, zgjedhja e vetëm çdo personi të dhjetë që hyn në dyqan, në mënyrë
automatike përjashton përfshirjen e personit të parë, të dytë dhe të personave të tjerë. Për
tejkalimin e këtij desavantazhi, metodat Saunders, Lewis dhe Thornhill sugjerojnë që pika
fillestare të zgjedhet në mënyrë të rastësishme.11
Për shembull, në një popullsi të përbërë nga 100
veta, në qoftë se në çdo tre veta mirret një person, fillimi i hulumtuesit me personin e parë do të

10. 10
bëj që në mënyrë automatike të lihen jashtë listës personat e tjerë, përveç personit të katërt, të
shtatë dhe të njëmbëdhjetë etj. Prandaj, në vend që të fillohet gjithmonë me personin e parë në
listë, hulumtuesi duhet të përcaktojë me anë të shortit dhe me ndihmën e tabelës së numrave të
rastit se nga të fillojë për të krijuar mostrën (nga i pari, i dyti apo i treti).
Shembulli 11.1: Zgjedhja e Mostrës
Në qoftë se nga një popullsi e përbërë nga 20.000 veta, dëshirohet të intervistohen vetëm 2.000
veta, hulumtuesi për të ditur se në çfarë intervali duhet të zgjedh mostrën, duhet që të pjesëtojë
numrin e popullsisë me numrin e personave që dëshirohet të intervistohen:
= 10
Në këtë rast, hulumtuesi duke filluar me një person që merr pjesë ndërmjet një dhe dhjetë në
listë, do të zgjedh elementet e mostrës çdo herë duke i kapërcyer nga dhjetë. Mirëpo, për të
zgjedhur se me cilin të fillohet nga dhjetë personat, përsëri duhet të përcaktohet me short apo me
ndihmën e tabelës së numrave të rastit.
Dallimi i mostrës sistematike prej mostrës së thjeshtë të rastësishme është se në mostrën
sistematike nuk ka nevojë që të ketë një listë të plotë të caktuar përpara mostrimit të madhësisë
së shënjestruar të popullsisë apo të elementeve të cilat e përbëjnë popullsinë (korniza e mostrës).
Në mostrën sistematike, kjo listë krijohet gjatë mostrimit. Për shembull, në një intervistë të bërë
me çdo të pestin person që hyn në një qendër tregtare, realizohet krijimi i mostrës gjatë krijimit
të kornizës së mostrimit.12
Një pikë e cila duhet të kihet parasysh në lidhje me mostrën sistematike është parashikimi
i parametrave që i takojnë popullsisë. Në qoftë se për nga aspekti i ndryshoreve të shqyrtuara,
lista e zgjedhur e mostrës sisematike ka një renditje të rastësishme, vlerësimet që do të bëhen në
fund të mostrës sistematike në lidhje me popullsinë, do të jenë të ngjashme me mostrën e thjeshtë
të rastësishme. Në këtë situatë, edhe pse zakonisht është një punë e vështirë për të përcaktuar
vëllimin e mostrës në mostrimin sistematik, mund të shfrytëzohen metodat e përcaktimit të
vëllimit të mostrës të përdorura në mostrën e thjeshtë të rastësishme.13
Mostra e Grupeve (Cluster sampling). Mostra klaster zakonisht përdoret në rastet kur
popullsia është e madhe. Në mostrën klaster, hulumtuesi nuk përdor listën totale të individëve
për të bërë zgjedhje, mirëpo listën totale të grupeve (klaster). Hulumtuesi zgjedh një apo disa
klastere në mënyrë të rastësishme. Për shembull, hulumtuesi i cili ka në duar listën e provincave
të Turqisë, nga lista totale zgjedh vetëm katër provinca në mënyrë të rastësishme dhe mund të
kryej hulumtim vetëm në këto provinca.
Mostra klaster realizohet duke marrë parasysh shpesh zonat gjeografike. Mostra sipas
fushave e cila merr parasysh zonat gjeografike, është një lloj i veçantë i mostrës klaster. Për
shembull, për të bërë një hulumtim në Stamboll, në mënyrë të rastësishme zgjedhen lagjet që do
të hulumtohen nga një hartë e cila tregon të gjitha rrugët. Pas kësaj, përsëri në mënyrë të

11. 11
rastësishme zgjedhen rrugët në të cilat do të kryhet hulumtimi. Në fund, zbulohen shtëpitë
(apartamentet) të cilat do të vizitohen në këto rrugë.
Një shembull tjetër, le të supozojmë se dëshirojmë të zgjedhim një mostër të shikuesve të
programeve të televizionit TRT 1. Gjatë kryerjes së mostrës së rastësishme, ndeshemi me një
mostër e cila është e shpërndarë në mbarë vendin. Kjo situatë paraqet një alternativë të
kushtueshme ku hulumtuesi duhet të udhëtojë në një mënyrë të ngjeshur. Një metodë më e lirë
është përdorimi i mostrës shumë fazore. Për shembull, duke e ndarë vendin në territore
gjeografike, nga këto territore zgjedhen disa në mënyrë të rastësishme. Pas kësaj, nga këto
territore të zgjedhura, në mënyrë të rastësishme ndahen në territore më të vogla (qytete, qyteza,
etj.). Si rezultat, me anë të mostrës shumë fazore mund të kryhet një hulumtim më pak i
kushtueshëm.
Figura 11.1: Mostra Klaster
Mostra klaster është një metodë e cila menaxhohet lehtë dhe që ka kosto të ulët. Nga kjo
perspektivë, mostra klaster ka karakteristikën e rritjes dhe të zvogëlimit në përpjestim me
aktivitetet statistikore dhe përballueshmërisë (ekonomisë). Sidomos ofron mjaft kursim të
shpenzimeve të udhëtimit dhe kohës në rastet kur provohet të mblidhen të dhëna në një zonë të
gjerë gjeografike. Në mostrën klaster, në rastet kur dallimet ndërmjet individëve të cilët marrin
pjesë në mostrën e zgjedhur janë të mëdha sa dallimet ndërmjet individëve të cilët marrin pjesë
në popullsi, atëherë mund të përfaqësohet popullsia. Në rastin e kundërt, pra kur individët e
zgjedhur nga secili grup ngjajnë me njëri-tjetrin, mund të krijojë probleme për nga pikëpamja e

12. 12
përfaqësimit të popullsisë. Për shembull, zgjedhja e rastësishme e krahinave të Levent-it,
Beshiktash-it dhe Shishli-t të Stambollit, do të krijojë probleme të përfaqësimit. Për tejkalimin e
këtij problemi, duhet që të zgjerohet vëllimi i mostrës.
Mostra e Stratifikuar (stratified sampling). Mostra e stratifikuar përdoret në rastet kur
popullsia është e madhe dhe kur hulumtuesi i njeh nën-grupet natyrore të cilat e përbëjnë
popullsinë. Për shembull, studentët mund të klasifikohen sipas klasës, gjinisë, drejtimit të
studimit, fakultetit, departamentit etj. Duke i marrë parasysh këto karakteristika, mostra e
stratifikuar përdoret mjaft në marketingun industrial.
Është e rëndësishme që mostra të përfaqësoj secilin grup në rastet kur popullsia përbëhet
nga grupe të ndryshme. Për shembull, një firmë e cila shet produkte të higjienës, mund të kërkoj
të mbledh të dhëna nga ndërmarrjet private, ndërmarrjet publike dhe shitësit me shumicë, ashtu
që të hulumtoj parashikimet për kërkesën e një produkti të ri. Në këtë rast, ndërmarrja duke e
ndarë popullsinë në grupe (stratifikime) zgjedh nga secili grup mostër në mënyrë të rastësishme.
Në këtë mënyrë korniza e mostrimit ndahet në nën-grupe të shumta homogjene të cilat
përfaqësojnë popullsinë. Më vonë këto nën-grupe bashkohen duke zgjedhur mostra nga secili
nën-grup (stratifikime) në mënyrë të rastësishme (me metodat e mostrimit sistematik apo
metodat e tjera të rastësishme).
Ndarja e popullsisë në nën-grupe të përshtatshme dhe përfshirja e secilit grup në mostër
duke marrë parasysh normat e tyre në popullsi siguron që mostra të përfaqësojë sa më mirë
popullsinë. Figura 11.2, shpjegon në mënyrë vizuale se si funksion metoda e mostrimit të
stratifikuar.

13. 13
Figura 11.2: Mostra e Stratifikuar
Mostra e stratifikuar ka dallim prej mostrës klaster. Në mostrën klaster, shumica e
klasterave qëndrojnë jashtë planit të mostrimit. Në të njëjtën kohë, shpesh pas zgjedhjes së
klasterave, mund të përdoret mostra e stratifikimit brenda secilit klaster (për shembull, në bazat e
nivelit të të ardhurave). Me fjalë të tjera, përderisa në mostrën e stratifikimit popullsia ndahet në
nën-grupe të cilat kanë karakteristika të ndryshme dhe përzgjidhen mostra nga secili grup ashtu
për përfaqësimin e tyre, në mostrën klasterike, popullsia ndahet në nën-grupe dhe mostra mirret
vetëm nga nën-grupet e zgjedhura. Në mostrën e stratifikimit nën-grupet kanë karakteristika të
ngjashme dhe niveli i homogjenitetit është pika më e lartë brenda grupit. Ndryshe nga kjo, në
mostrën klasterike nën-grupet kanë karakteristika të ndryshme dhe niveli i heterogjenitetit është
pika më e lartë brenda grupit.14
Mostra e Stratifikuar Mostra Klaster
Homogjeniteti brenda grupit Heterogjeniteti brenda grupit
Homogjeniteti ndërmjet grupeve Hoterogjeniteti ndërmjet grupeve
Zgjedhja e rastësishme e mostrës nga secili
grup
Zgjedhja e rastësishme e grupeve
Tabela 11.2: Krahasimi i Mostrës së Stratifikuar dhe Mostrës Klaster

14. 14
Një ndër desavantazhet më të rëndësishme të mostrës së stratifikuar është zgjatja e
procesit të mostrimit dhe shtimi i më shumë fazave në lidhje me numrin e stratifikimeve. Po
ashtu për ndarjen e grupeve duhet që të dihen mirë karakteristikat e mostrës. Në qoftë se
përjetohen vështirësi në plotësimin e kritereve të nevojshme për ndarjen e elementëve të mostrës
në stratifikime, ky funksion i ndarjes nuk mund të jetë i suksesshëm. Prandaj mostra e
stratifikimit nuk është një metodë e cila mund të përdoret çdo herë me lehtësi.
Mostra Jo e Rastësishme
Në mostrën jo të rastësishme nuk mund të dihet mundësia e zgjedhjes të secilit element
që e përbën popullsinë për arsye se gjatë zgjedhjes së mostrës vijnë në shprehje gjykimet
personale të hulumtuesit apo anketuesit.
Funksioni i zgjedhjes është subjektiv dhe personi në detyrë zgjedh vetë se me kë do të
bëjë intervistë apo kë do të vëzhgojë.15
Mostra jo e rastësishme vie në shprehje në rastet kur
burimet janë të kufizuara dhe/apo kur korniza e mostrës nuk mund të përkufizohet. Në mostrën
jo të rastësishme, gabimi i mostrimit nuk mund të llogaritet në mënyrë statistikore.
Mostra jo e rastësishme zgjedhet në rastet veçanërisht kur dëshirohet të bëhet një
vlerësim i përafërt rreth popullsisë, në rastet kur popullsia është homogjene, në studimet pilote të
cilat bëhen përpara hulumtimeve të mëdha, kur kostoja e gabimeve nuk është e madhe (në rastet
kur rezultatet nuk përfaqsojnë në mënyrë të saktë popullsinë dhe udhëheqin në vendime të
gabueshme).
Metodat e mostrës jo të rastësishme ndahen në katër lloje:
 Mostra e përshtatshme
 Mostra gjykuese (e qëllimshme/vullnetare)
 Mostra sipas kuotave
 Mostra e “top-bore”.
Mostra e Përshtatshme (convenience sampling). Paraqet përfshirjen në mostër vetëm
personat tek të cilët mund të arrihet (kontaktohet). Veçanërisht kufizimi i kohës dhe i buxhetit e
shtyn hulumtuesin për të zgjedhur mostrën e përshtatshme. Për shembull, në kuadër të mostrës së
përshtatshme marrin pjesë vlerësimi i studentëve si mostër nga ana e anëtarëve të universitetit,
telefonimi i njerëzve në një program televiziv dhe kërkimi për shfaqjen e ideve të tyre, anketat të
cilat marrin pjesë në revistat javore etj. Në mënyrë të ngjashme, studimet të cilat bartin
karakteristikën e eksplorimit (fokus grupet, intervistat e thella, etj.) janë hulumtime që përdorin
mostrën e përshtatshme.

15. 15
Sigurisht se këtu shfaqen probleme të përgjithësimit, për shkak se zgjedhja e mostrës
është subjektive dhe në të vërtet nuk dihet plotësisht nëse individët të cilët merren si mostër a e
përfaqësojnë popullsinë shënjestër apo jo. Studentët, sado që mund të jenë një grup ku për
hulumtimet në terren është e lehtë për t’u arritur tek ta dhe menaxhimi është i lehtë, hapin
probleme në çështjen e vlefshmërisë së jashtme. Për shkak të këtij problemi, disa revista të
rëndësishme shkencore, nuk e gjejnë të vlefshme për t’i publikuar artikujt në lidhje me
hulumtimet në të cilat janë përdorur si mostër shënjestër studentët. Për këtë arsye, në hulumtimet
në të cilat studentët zgjedhen si mostër duhet të shqyrtohet mirë se në çfarë shkalle është
kapaciteti përfaqësues i grupit që mendohet se do të përfaqësojë popullsinë e studentëve. Për
shembull, në një hulumtim për t’u bërë rreth preferencave muzikore të të rinjëve kosovarë,
ekzaminimi i vetëm studentëve të universitetit me anë të mostrës së përshtatshme, do të sjell
probleme serioze të vlefshmërisë për arsye se hulumtimi përfshin së paku vetëm studentët e
universitetit. Rinia kosovare, nuk përbëhet vetëm nga studentët e universitetit.
Kjo metodë përdoret edhe në anketat të cilat realizohen në internet dhe që me kalimin e
kohës është duke u përhapur.16
Mostra e përshtatshme është e përshtatshme për studimet
eksploruese (fokus grupet, testet paraprake të anketave dhe studimet pilote) të cilat kanë qëllime
si krijimin e ideve, zhvillimin e hipotezave dhe nuk është e përshtatshme për studimet
përshkruese dhe shkakore të cilat tentojnë të nxjerrin rezultate nga popullsia.17
Mostra Gjykuese (judgmental sampling/purposive sampling). Në këtë lloj të mostrës,
hulumtuesi përcakton sipas gjykimeve të tija individët të cilët do të përfshihen në mostër të cilët
mendohet se do të përfaqësojnë popullsinë. Në këtë mënyrë, individët marrin pjesë apo jo në
mostër në bazë të gjykimit të hulumtuesit rreth përfaqësimit të tyre tëpopullsisë.
Figura 11.2: Përcaktimi i ekspertëve në gjyq shërben si shembull për mostrën gjykuese.
Burimi: http://www.justice.gov.gu/superior.html (Data e çasjes: 16.02.2014).
Për shembull, ekspertët me detyrë në gjyq zgjedhen sipas metodës së mostrës gjykuese.18
Në mënyrë të ngjashme, menaxherët e një departamenti që përfaqësojnë firmat e tyre zgjedhen
me mostrën gjykuese në lidhje me çështjen e hulumtimit. Po ashtu, është një metodë e cila
përdoret mjaft në studimet e fokus grupeve.

16. 16
Mostra Sipas Kuotave (quota sampling). Mostra sipas kuotave është një nga metodat
më të përdorura në hulumtimet e marketingut veçanërisht për shkak të kostove të ulëta. Përdoret
si në hulumtimet kuantitative, po ashtu edhe në hulumtimet kualitative, veçanërisht në intervistat
e fokus grupeve.19
Është e rëndësishme përfaqësimi i popullsisë me çfarëdo karakteristika nga mostra sipas
kritereve të parapërcaktuara. Për shembull, në qoftë se menaxhimi i një universiteti dëshiron të
bëj një hulumtim me studentë, kërkon që studentët nga secili fakultet të marrin pjesë në masë të
mjaftueshme në mostër për të përfaqësuar fakultetin që studiojnë. Në mënyrë të ngjashme, në një
hulumtim që kërkon të parashikojë shkallën e votave që do të marrë një parti, në kuptimin e
marketingut politik, mostra zgjedhet duke marrë parasysh kriteret e njëjta sipas shpërndarjes së
personave në popullsi, të cilët mund të përdorin votën (56% e popullsisë janë meshkuj dhe 62% e
tyre janë mbi moshën 50 vjeçare etj.). Në këtë rast pra, mostra e zgjedhur mund të përbëhet 56%
nga meshkuj dhe 62% e mostrës janë mbi moshën 50 vjeçare. Secili anketues zgjedh në mënyrë
të rastësishme personat për t’i intervistuar, mirëpo sipas këtyre kritereve. Në këtë kuptim,
anketuesi i cili përmbush kuotat e një kategorie të caktuar, më nuk bën intervistë me personat të
cilat hyjnë në këtë kategori. Në Tabelën 11.3 është dhënë një shembull për çështjen e mostrës
sipas kuotave.
Mosha TOTAL
Gjinia 17-25 26-45 46 dhe mbi
Femër 105 78 52 235
Mashkull 117 83 65 265
TOTAL 222 161 117 500
Tabela 11.3: Mostra Sipas Kuotave Bazuar në Moshë dhe Gjini
Mostra sipas kuotave përdoret veçanërisht në hulumtimet ku popullsia është e madhe.20
Në hulumtimet e destinuara për konsumatorë, gjatë mostrimit sipas kuotave, përdoren mjaft
shpesh kriteret demografike si gjinia, mosha dhe klasat shoqërore. Një pikë e cila duhet të kihet
parasysh në mostrën sipas kuotave është zgjedhja e rastësishme e subjekteve, mirëpo zgjedhja jo
e rastësishme e procesit (pra kuotave), por sipas përcaktimit nga ana e hulumtuesit.
Mostra e “Top Bore” (snowball sampling). Mostra e topave të borës është një metodë
mostrimi e cila përdoret në rastet kur është e vështirë për të përcaktuar popullsinë e kërkuar dhe
kur mostra nuk përfshin numër të madh të individëve në kornizën e përfituar të mostrës nga
hulumtuesi. Zgjedhja e individit të parë që do të përfshihet në mostër bëhet sipas gjykimit apo në
mënyrë të rastësishme. Pas kësaj, personi i dytë zgjedhet me rekomandimin e personit të parë.

17. 17
Për shembull, mostra e topave të borës mund të përdoret në rastet kur bëhet një hulumtim
në çështjen e sjelljes konsumatore të të dalurve nga burgu. Në këtë rast, hulumtuesi në fillim
duhet të gjej një person që ka dalur nga burgu. Pas takimit me të, ai shkon tek një i dalur tjetër
nga burgu të cilin e rekomandon personi i parë. Në këtë mënyrë, vëllimi i mostrës rritet me
takimin e çdo personi të cilët orientojnë tek persona të tjerë, pikërisht ashtu si topi i borës i cili
lëshohet nga kodra dhe duke u rrotulluar fillon të rritet dalëngadalë.