Een laboratorium voor onderzoek naar de veranderingspatronen in de Nederlandse taal en cultuur 3,2 miljoen subsidie van NWO-groot, KNAW, CLARIN, CLARIAH Prof. dr. Nicoline van der Sijs, projectleider Nederlab Radboud universiteit Nijmegen / Meertens Instituut, Amsterdam

1. Nederlab
Een laboratorium voor onderzoek naar de
veranderingspatronen in de Nederlandse
taal en cultuur
3,2 miljoen subsidie van NWO-groot, KNAW, CLARIN, CLARIAH
Prof. dr. Nicoline van der Sijs, projectleider Nederlab
Radboud universiteit Nijmegen / Meertens Instituut, Amsterdam

2. Doel
Inrichting van een gebruikersvriendelijke
webinterface van waaruit geesteswetenschappers
alle bestaande digitale historische teksten van
wetenschappelijke bibliotheken vanuit één portaal
kunnen doorzoeken en analyseren.

3. Onderzoek
Taal, cultuur en letterkunde veranderen
voortdurend
Geesteswetenschappers willen traceren welke
veranderingen er hebben plaatsgevonden, en of
daarin patronen en wetmatigheden zijn te
onderkennen.

4. Onderzoek
Achterhalen welke interactie er bestaat tussen
veranderingen in de maatschappij en die in de
cultuur, letteren en taal.

5. Onderzoek
Taalcontact is een drijvende kracht achter
taalveranderingen
De Nederlandse taal is beïnvloed door de talen van
nieuwkomers, maar tot nu toe was systematisch
onderzoek naar de gevolgen van taalcontact onmogelijk

6. Historische teksten
belangrijkste onderzoeksobject historische
geesteswetenschappen = de neerslag van
de Nederlandse taal en cultuur

7. Het gedrukte erfgoed
in het Nederlands, 1000-2000
(schatting)
Van Middeleeuwen tot 1800: 200 000 000 pag.
19e eeuw 100 000 000 pag.
20e eeuw 200 000 000 pag.
------------------- +
500 000 000 pag.

8. Wat is gedigitaliseerd?
(schatting)
Van Middeleeuwen tot 1800: 200 000 000 pag. (10%)
19e eeuw 100 000 000 pag. (25%)
20e eeuw 200 000 000 pag. (15%)
------------------- +
500 000 000 pag. (15%)

9. Dus: hoewel relatief weinig digitaal:
nieuwe onderzoeksmethode
e-humanities of digitale geesteswetenschappen

10. Nederlab
Backbone zijn de metadata: auteursgegevens en
titelgegevens
- Diachroon perspectief: teksten van 800 tot heden
- Geografisch perspectief: teksten gelokaliseerd

12. Zoeken in data en metadata

13. Spellingvarianten regering
13

14. kwantitatieve vergelijkingen

15. Visualisering van resultaten

16. Subcorpora automatisch vergelijken
Voor taalcontactonderzoek:
de inhoud van kranten uit Nederland en Indië vergelijken

17. 1. Nieuwe woorden detecteren, die in Indië zijn
ontstaan of daar een specifieke betekenis gekregen:
breidel haatzaaien
ontvang-avonden vervaldagen
pandgoederen postsluiting(en)
voorkinderen scheepsberichten
sluitdagen spreekdagen
vendulocaal vendutie(n)

18. 2. Grammaticale bijzonderheden automatisch
detecteren:
• vereenvoudigingen grammaticale regels: lidwoord de bij onzijdige
zelfstandige naamwoorden:
de gordijn, de karwei, vergelijk Marokkaans-Nederlands de mooie meisje
• onregelmatige verleden tijd van sterke werkwoorden wordt regelmatig
(zwak):
blijkte, draagde, buigde, meette, helpte

19. Toekomst
Door systematisch onderzoek naar taalcontact door
de eeuwen heen achterhalen:
- De gevolgen van taalcontact voor de Nederlandse taal
- De wetmatigheden van taalcontact
- De voorwaarden voor blijvende taalveranderingen

20. Toekomst
Gegevens over taalveranderingen koppelen aan databases
met gegevens over sociaal-economische status van
(im)migranten en hun status
Hypothese: taalverschijnselen van sprekers met hoge status
worden eerder overgenomen (Franse leenwoorden,
Surinaams-Nederlands onder jongeren)

21. Voorwaarde
Gedigitaliseerde teksten in betrouwbare
transcriptie (dus niet ongecorrigeerde ocr)
Taak voor archivarissen:
1. selectie van relevante teksten en handschriften
2. waarborgen van kwaliteit van metadata en data

22. Nederlab
Loop van 2014: lancering
http://www.nederlab.nl/onderzoeksportaal/

23. st
Nicoline van der Sijs
post@nicolinevdsijs.nl