This document provides a biography of C.T. Studd, a famous Christian missionary from England in the late 19th/early 20th century. It describes his upbringing in a wealthy family and his career as a successful cricketer. It then details how he was inspired by the preaching of D.L. Moody to devote his life to missionary work in India and Africa. The summary focuses on the key events and influences that led C.T. Studd to abandon his privileged background and become a missionary, spreading the gospel in many countries.
2. KHAWVÊL SUNDAYSCHOOL NI
NOVEMBER 6, 2016
NAUPANG SUNDAY SCHOOL
Thupui
C.T. STUDD-A CHANCHIN
Ziaktu
Lalhruaitluanga Ralte
SYNODLITERATURE & PUBLICATION BOARD
3. C.T. Studd-a chanchin 3
www.mizoramsynod.org
Published by
Synod Literature & Publication Board
for
Mizo Sunday School Union
Chhut khatna 2016
Copies - 6,000
(All rights reserved)
Printed at
Synod Press
Aizâwl - 796 001
Mizoram
4. C.T. Studd-a chanchin 4
www.mizoramsynod.org
THUHMAHRUAI
Kum 1910-a Khawvel Sunday school Ni hman an a nih
aang khan a kum 107-na kan lo thleng ta reng mai a. Mizoram
Presbyterian Kohhran hnuaia Sunday School pawhin a kum 119-
na kan hman mek laiin, Khawvel Sunday School Ni kan hman
an aanga a kum 73-na a ni ve ta chiah bawk a. Pathianin Sun-
day School rawngbawlna hi mal a sawm zel a, a lawmawm
hle a ni.
Kum 2016 Khawvel Sunday School Ni-a naupang lam zir
atan ‘C.T. Studd-a chanchin’ thlan a ni a, a ziaktu atan Pu
Lalhruaitluanga Ralte ruat a ni. A ziaktu hian chipchiar leh
ngaihnawm takin a hun takah a rawn ziak zo thei a, a lawmawm
hle a ni.
Cricketer ropui, a hat lai leh a lar vanglaia China ram
missionary atana a inpek duhtawk mai lova, India ram leh
Africa ram thim leh pik taka Chanchin |ha hriltu C.T. Studd-
a chanchin hi a ropuiin a ngaihnawm hle a. Chumi piah lamah
chuan a chanchin zirtu zawng zawngte tan Isua zuina kawnga
mi tichaktu a nih ngei ka beisei.
(REV. P.C. PACHHUNGA)
Executive Secretary
i/c MSSU
5. C.T. Studd-a chanchin 5
www.mizoramsynod.org
KHAWVEL SUNDAY SCHOOL NI
November 6, 2016
NAUPANG SUNDAY SCHOOL PROGRAMME
CHAWHMA INKHAWM
Hruaitu : Asst. Superintendent
i/c NPSS
|antu chhiar tur : Marka 16:15-16
Hla sak ho : KHB 12
Lal Engkimtitheia chuan
Thilpek lak khawm leh hlan
Thupui sawi : C.T. Studd-a chanchin
|hen khatna
Thupui sawitu : Asst. Leader, Sacrament Deptt
Hla sak ho : KHB 526
Zan a lo thleng mek e
Banna
CHAWHNU INKHAWM
Hruaitu : Leader, Beginner Department
|antu chhiar tur : Rom 1:16-17
Hla sak ho : KHB 521
Ro hlu ka nei, lawmna thuruk
Thilpek lak khawm leh hlan
Thupui sawi : C.T. Studd-a chanchin
|hen hnihna
Thupui sawitu : Asst. Leader, Senior Deptt
Hla sak ho : KHB 356
Lalpa Chanchin |ha puangtute
Banna
6. C.T. Studd-a chanchin 6
www.mizoramsynod.org
|hen khatna
Charles Thomas Studd-a (Stad tia lam tur) chu a hianten
Charlie tiin an ko va, cricket khêl thiam hmingthang a nih
hnuah erawh chuan a hming lam tawi CT tih chu a larna ber
a ni. Kum 1860 December ni 2-ah England rama
Northamtonshire (Nawrthamtawnsair) biala khaw pakhat
Spratton-ah (Spratawn) a lo piang a. A pa chu pa hausa tak
Edward Studd-a a ni a, a nu chu Dorothy Thomas-i a ni.
CT-a pa Edward Studd-a
CT-a chanchin kan thlûr hmain a pa chanchin ngaihnawm
tak hi i lo ngaithla phawt teh ang. Indigo hi ram hnim lian lo
te, pâr sendâng leh pawdal a ni a. A hnah leh pâr chu tuiah
an sawngbawl hnuah rawng dumpawlah lo changin, puan
dum nana hman lar ber a ni a. Jeans kekawr rawng dumpawl
te hi indigo hmanga dum a ni hlawm. Edward Studd-a chuan
India ram hmar lamah rawng dumna indigo hmun zau tak a
nei a, sum tam tak siamin hausa takin England-ah a haw a.
Infiamna ngaina tak a ni a, Sap rama a haw hnuah sakawr
intlansiak a tuipui em avangin sakawr ha tak tak a lei khawm
a, intlansiakna aangin sum tam tak a hui lut a. |um khat chu
a hian Vincent-a chu D.L. Moody-a thuhril a ngaihthlak
aangin a piangthar ta tlat mai a. Chutih lai tak chuan Edward-
a chuan sakawr ha eltiang a lei thar hlim a ni a, a hianpa
chunga thil thleng chu hre lovin phur takin lehkha tâwi te,
“|hianpa, finna i neiha, pawisa i nei a nih chuan tun um
sakawr intlansiaknaah hian lo kal la, i pawisa neih zawng
zawng chu ka sakawr tharah hian rawn dahkham teh,” tiin a
thawn a.
Intlansiak zawha Vincent-a nen an inhmuh veleh,
“|hianpa, ka sakawrah khan cheng eng zat nge i dahkham?”
tiin phur takin a zawt a. Ani chuan, “Eng zat mah,” tiin a lo
chhâng a. “Mi â let der i nih chu. Ka sakawr thar hatzia ka
7. C.T. Studd-a chanchin 7
www.mizoramsynod.org
hmuhin, pakhatna a ni ngei ang tih ring lo ila i pawisa dahkham
turin ka hrilh na’ng che. A pawi lo ve! Ti teh, zanriah ei dun
ila, chumi hnuah chuan intihlim turin i duhnaa berah kan kal
dawn nia,” tiin a hianpa chu a hrilh bawrh bawrh a.
Zanriah an ei kham chuan Vincent-a chuan Studd-a duh
vak lo chungin D.L. Moody-a (Mudi) thusawinaah a hruai
a, a hma zawn takah hutna an pe a. Inkhawm bânah chuan,
“He Moody-a hian ka thiltih tawh zawng zawng hi min hrilh
nawn a ni ber e, a thusawi hi ka rawn ngaithla leh ang,” a ti
a, a tih ang ngeiin vawi eng emaw zat a ngaihthlak hnu
chuan Edward Studd-a chu a piangthar ta a.
Edward-a chuan Moody-a hnenah, “Tunah zawng Kristian
ka ni ta, sakawr intlansiak te, thal kah te, ram chhuah te,
intihhlimna hmuna kal leh ennawm chhuahna ina kal te ka
bansan a ngai ta tihna em ni?” tiin a zawt a. Moody-a chuan,
“Tlang takin ka hrilh ang che, sakawr intlansiakah chuan miin
hlawkna umin pawisa an thâp hin a, pawisa thâp chu pawisa
khelhna a ni a, pawisa khelh leh Kristian nun inzawm theih
dan ka hmu lo ve, a dang zawng chu i duha i hlimpui theih a
ni ang e,” tiin a chhang a ni.
Edward Studd-a piangthar ta chuan a sakawrte a hralh a,
inkhawmna in lian pui a lei a, mi tam tak inkhawm tura
sawmin a hun tam ber a hmang ta a. Thuhriltu ha tak tak a
sawm a, an thuhril ngaithla turin an chhehvel khuaahte sakawr
chunga chuangin hla tak tak thlengin inkhawm turin mi a
sawm a, za tel telin an lo kal mup mup mai hin a ni.
Chhandam nih inhriatna a chan aanga kum hnih a lo vei
chuan um khat chu Moody-a thusawi ngaithla turin a kal leh
a, a hmun an va thlen chuan a chhiahhlawhpa an hruai
theihnghilh tih a hria a. Moody-a thusawi chu ngaithla ve
ngei se a duh si a, hmanhmawh takin a tlan let leh a, a chawn
tha tichatin a thisen zam a puak keh bawk a, chuta ang
chuan a dam chhuak thei ta lo va, kum 1879-ah Lalpa hnenah
a chawl ta a ni.
8. C.T. Studd-a chanchin 8
www.mizoramsynod.org
Amah vuina inkhawmah chuan thusawituin, “Edward
Studd-an kum hnih chhunga a thawh hi Kristian tam berin
kum sawmhnih chhunga kan thawh aiin a hlawk zawk ang,”
tiin fakna thu a sawi a ni.
CT Studd-a hun hmasa lam
Kum 1877-ah Edward Studd-a fapa pathumte – Kynaston-
a, George-a leh Charles-a te unau Studd Brothers tia an kohte
chu Sap rama mi mal enkawl sikul ha leh hmingthang ber
Eton-ah an lut a, luh man pawh a to hle. CT-a hi a û George-
a leh chumi û leh Kynaston-a te nen chuan an inkawmngeih
hle a, engkim mai hi an ti ho hin a ni. An inkawm ngeih
bâkah an inhmangaih em em bawk a, mahnia thil nei ha bik
nih ai chuan unauten nei ha zawk se tih hi an duh zawk zel a
ni an ti. Chutiang khawpa rilru ha tak nei tura enkawltu leh
zirtirtu an nu Dorothy-i leh an pa Edward Studd-a te an
fakawm hle a ni.
Heng hun lai hian naupangte hian sikul an kai mai loh
avangin kum 6-a sikul kai chu a hma pâwl an ni hin. Mi
neinung fate lo chu sikul kai thei an awm mang loh avangin
naupang kum 8 chin chu thil siamna hmunah tlem azawng
hlawh neiin hna an thawk nghal mai hin a, kum 1870 hnu
lamah erawh chuan thil siamna hmuna naupang chhawr
khapna dan an siam avang leh khaw lian deuhah chuan sikul
dah vek tura an an lak tak avangin naupang tam ber chuan
sikul an kai ve ta a ni.
|um khat chu Edward-an a fate London-a a hruai chu ni
dang ang bawkin ennawm chhuahna hmunah an kal dawn
emaw an tih laiin Moody-a thusawinaah a hruai daih mai a.
Chumi uma an awm dan chu CT-an heti hian a sawi a: “Tun
hma zawng kha chuan sakhua hi Chawlhni thil mai niin ka
ngai a, kan thawmhnaw ha ber Chawlhni kawr kan ha a, a
tuk Thawhannia kan hlip leh mai ang hi niin ka lo ngai hin.
Kan unau za chuan Chawlhni apiangin kan inkhawm a, sakhaw
thil chu kan va ti ve ngei a, chu bâk chu kan thleng thui lo
hle. Chawlhni lo thleng tur hi kan huphurh hin a ni. Kan
9. C.T. Studd-a chanchin 9
www.mizoramsynod.org
serh lo chu a ni hran lo va, thiltih ul apiang chu ha takin kan
ti ve mai hin,” tiin.
“Ka pa pianthar hlim chuan ka mutna pindanah a lo lut a,
Lal Isua ka rin leh rin loh hriat a duh hin a, ka lo muhil der
hin. A chang leh a thawm kan hriat veleh tukverha chhuakin
ka pa chu kan hêl hin bawk a,” tiin an naupan lai chanchin a
sawi a. Chutianga pa berin, Lal Isua ring ve se, tia a fate a
ngaihven em avang chuan an bihruksan rei thei bik lo.
Kum 1878-ah chuan Edward Studd-a ruahman angin nipui
chawlh chu hmun danga zin lovin an inah CT-a te unau
chuan thuhriltu, Mr. W-a tia an koh mai thuhril an ngaithla a.
CT-a chuan heti hian a sawi a: “Ni khat chu cricket khel
turin ka chhuak tawh a, Mr. W-a nen kan intawk chu, ‘Charlie,
Kristian i ni em?’ tiin min zawt thut a. ‘I tih ang Kristian chu
ka ni lo mai thei. Mahse, i khûp chen leka sâng naupang ka
nih lai ata tawh Isua ringtu ka ni a, kohhran hi a din a nih
pawh ka ring,’ tiin ka chhang a. Min kalsan mai dawn em
maw ka tih laiin min tiding a, Johana 3:16 chham chhuakin,
‘Krista hi i tan a thi tih i ring em?’ tiin min zawt leh a, ‘Ring
e,’ ka ti a. ‘A nih leh a chang chhunzawmna, “Chatuan
nunna an nei ang,” tih hi i ring em?’ a ti leh a. ‘Aih, kha kha
chu ka ring lo,’ ka ti a.
“Thuhriltu chuan, ‘Pathian thu hi a hen lai chauh ring
lovin, a pumin rin zawk tur a ni a, Lal Isua i rin chuan
chatuan nunna thilthlawnpek hi i ta a ni tih i hre lo vem ni?
Chhandamtu a pek che avang leh chatuana nunna a pek che
avangin Pathian hnenah lawm thu i sawi mai tur a ni lo’m
ni?’ a tih tak zel avang chuan chu lai hmunah chuan hinghiin
Pathian hnenah ka inhlan a, ‘Ka lawm e, Lalpa,’ tiin ka
awngai ta a. ‘Chu veleh ka thinlungah lawmna sawi thiam
loh leh thlamuanna a lo awm ta a, pianthar awmzia ka lo hre
thiam ta a ni. Chumi hnu chuan Baibul, tun hmaa ka chhiar
ve chang pawha awmze nei lo hin kha ka tan engkima ka
engkim a lo ni ta zawk a ni,” tiin.
10. C.T. Studd-a chanchin 10
www.mizoramsynod.org
A pianthar aanga kum 6 chhung chu CT-a chuan tih tak
zeta Pathian thu awih chu a thei mai lo. Cricket lamah a rilru
a pe nasa a, mi ngaihsan rawn a nih vangin Krista neitu a nih
chu a lantir hlei thei lo va, ringtu hnungtawlh kan tih ang hian
a awm ta a. A unaupate chuan chu chu an hmuhin ni tin zan tin
an awngaisak a, a tlukna aang chuan a lo tho leh ta a ni.
Chhandamna thu hril tura Moody-a England-a lo kal leh
umin CT-a chuan a nun tiharh turin a va pan leh a. “Lalpan
hemi um hian min kai harh a, chhandam hlimna pawh min
neih thartir leh a, ka lawm em em a ni,” tiin a sawi. A hnu
lawkah chuan a hiante zingah Chanchin |ha a hril a, a thuhril
azara miin chhandamna an lo chang ve ta chu a lawm em em
mai a. “Khawvel nawmchenna tinreng hi ka lo chen ve tawh
hin a, nuam pawh ka ti hin. Lal Isua hnena thlarau bo ka
hruai hmasak ber uma ka lawmzia erawh chu sawi fiah thiam
chi a ni lo. Kan khaikhin dawn a nih chuan a hmaa nuam ka
tihte kha chu eng mah lo mai a ni,” a ti.
CT-a leh cricket
CT-a chu sikul hmingthang Eton sikula kai a ni a. He
sikul hatzia an sawi dan chu hetiang hi a ni: France lal ropui
Napoleon Bonaparte-a kha a ropui vanglai chuan, “A ke
ding lam a han per dup chuan Europe khawmualpui hi a
nghing lawih hin,” tih khawpa ropui a ni a. Chu lal ropui
chuan Waterloo indona hmunah English sipaite a hneh lo va,
a tlawm ta a. A hneh loh chhan nia a sawi chu – English-ho
inenkawlna khawng tak chuan sipai huaisen, tlawm duh lo
thinlung a chher chhuak a. Chu chu Eton sikul tualzawla
sikul naupangho infiam lai aanga an zir a ni, a ti.
CT-a chuan Eton sikula a kal lai aangin cricket a khel ve
an a, a tirah chuan a zei lo hle mai a; mahse, thiam ber nih
tumin mi hmuh lohvin darkar tam tak tak a khel a. A inkhelh
tibahlah thei zuk leh hmuam lamah te a insum a, kâr lovah mi
hriat hlawh khawpin a thiam ta a, an sikul team captain a ni
ta hial a ni.
11. C.T. Studd-a chanchin 11
www.mizoramsynod.org
Kum 1880-ah CT-a chu kum 19 mi a nihin Eton sikul
atangin Cambridge University hnuaia Trinity College-ah
a lut a, chutah chuan cricket star lâr tak a lo ni ta a. Hetih
lai hian cricket hi England rama an infiamna lar ber a ni
a, CT-a chu England ramin cricket khel an neih tawh
zinga thiam leh ha ber niin an sawi thin a. Chutia cricket
star lar ber a nih lai chuan a kalna apiangah mi hriat leh
lawm hlawh a ni a. Chhungkaw hausa leh mi zah an ni
bawk nen, a khawlai leng vel pawh hi a zalen halh mai a,
kum 1885-ah BA zir zovin Cambridge University chu a
chhuahsan ta a ni.
The Ashes
Kum 1882-ah chuan khawvela cricket khel thiam ber nih
a hlawh tawh a, kum 1883-84-ah chuan Cambridge University
cricket team captain a ni a, hneh loh nei theiah an inngai lo
hial a ni. CT-a te unau thum, cricket khel thiam hmingthangte
chu Cambridge University-a an kal chhungin cricket team
captain-ah a indawt zatin kum 1882–1884 chhung khan an
thlang a ni. CT-a bik phei chu a unaute aia thiam zual bik a
nih avangin, kum 1882-a Australia leh England inkhelh um
khan national team-ah a tel ve a. He an inkhelh hi heng ram
pahnihten a bika cricket an inkhelh hin, The Ashes an tih lo
chhuah anna pawh a ni. Hemi um hian kum 1853-a sak
International Cricket ground, London khawpuia awm, The
Oval an tihah Australia team hi an hneh lo va, lawmman
nopui chu Australia team hian an hawn ta a. Australian team
chu England ramah an vawi khat chakna a nih avangin British
chanchinbu The Sporting Times chuan tihel leh deusawhna
nan – ‘English cricket chu a thi ta. A taksa chu hâl ral a ni
ang a, a vâp (Ashes) chu Australia ramah lak a ni ang,’ tiin
a chhuah a. The Ashes tih chu a hnu zelah he ram pahnihte
inkhelhna bik sawi nan an hmang hlen ta a ni. Chumi kum
tawp thlasik lai chuan Australia-ah an zu khel ve leh ta ngei
a, London-a nopui an hloh chu CT-a te chuan an zu la lêt leh
ta a ni. Hemi um hian CT-a hi a che ha bawk a ni ang,
Australia-ah pawh a lar hle a ni.
12. C.T. Studd-a chanchin 12
www.mizoramsynod.org
Cricket aangin Chanchin |ha hril
Kum 1884-ah chuan CT-a unaupa George-a chu a dam lo
vak mai a, chutia thi chhawnga a unaupa a awm ta chuan a la
ngaihtuah ngai loh thil, “Hlawhtlinna leh lârna hi eng ang
chiaha hlu nge ni tih leh thih theih tawh lohna khawvel,
chatuan rama kal turin eng dinhmunah nge ka awm?” tiin
amah leh amah a inzawt ta a ni. Kum ruk kal ta khan Pathian
hnenah a inhlan tawh a; mahse, a thla a muang thei lo va,
Pathianah a nun a hahchawl thei lo. Khawvel hriatah hlim leh
lawm tak angin lang mah se, a nun chhungrilah chuan ruak a
awm avangin a khua a har hle hin.
“Cricket hi ka khel reng dawn lo. Hmingthang leh mi
ngaihsana awm hi a theih reng dawn lo tih ka hria. He
khawvelah eng thil mah hi awm reng tur a lo awm lo, khawvel
lo la awm leh tur atana ka inbuatsaihna hi a hlu ber chu a ni,”
tiin a inpuang a. Thi mai tur pawh nunna pe leh theitu chu
Pathian chauh a ni tih leh khawvel thil eng mah hi chatuan
daih a awm lo tih a hmu thiam ta a. Chatuan nun nei tur leh
chatuan daih thilte chauh ngaihtuaha a hun pum hmang turin
chatuan Pa hnenah a inhlan thar ta a ni.
CT-a hian lehkhabu ha tak, Hannah Whithall Smith-i
ziah, The Christian’s Secret of a Happy Life tih bu a chhiar
hnuah a pindanah hinghiin Pathian tan a inhlan pumhlum
thei ta a ni. “Naupang têin mawlmang taka Pathian a rin
anga ring ve mai tur ka lo ni a, mahnia thiltih ve alh tum
tur a ni lo. Amah ka rin tlat chuan keimahah a rawn thawk
ang a, chu chu zawm mai tur a lo ni. Chumi ka hriat
chinah chuan Pathian hriatna mai ni lovin thlamuanna ka
nei ta a, sawi hleih theih loh khawp hlimna min pe ta a
ni,” tiin a sawi bawk.
Chumi hnuah chuan CT-a chuan cricket a khelhpuite leh
a hiante zingah Lal Isua zuitu, Kristian a nihna a lantir ta zel
a, a unaupa Kynaston-an zirlaite zinga Chanchin |ha hril hna
a thawh mek chu a pui ta a. Rei lo teah chuan zirlai eng
emaw zatin Isua hnenah an nun an hlan ve ta a ni. A phûrna
13. C.T. Studd-a chanchin 13
www.mizoramsynod.org
leh châkna mai chu a tawk lo tih a hria a, Pathian kuta
innghah tawp mai chu a tih tur a ni tih a hmu chiang ta a ni.
China ram lam a hawi ta
Chutia Chanchin |ha hril a phurpui an viau lai chuan
um khat chu missionary pakhatin China rama thawktu an
mamawhzia a sawi chuan a rilru a khawih hle a. Bible a
chhiar a, Sam 2:8 thu, “Min dil la, i luah atan ringlo mite
ram ka pe ang che, khawvel tawp ram thlengin i nei dawn
nia,” tih te chu a rilru khawihtu a ni. |halaite leh zirlaite
zinga CT-a rawngbawlna chu a han duan lai tak a nih avangin
hmun danga kal lovin British halaite zinga rawngbawl zel
turin an duh thu an hrilh hlawm a. A hiante leh a chhungte
pawhin chhuak lo turin duhpui hle mah se, CT-a chuan
Pathianin China rama kal turin a ko tih a inhre chiang a.
A nu, hmeithai erawh chuan CT-a chu a thinlunga Pathianin
a tirhna lama kal turin a râwn ve thung. Mt. 10:36-a,
“Keimah aia a nu emaw, a pa emaw hmangaih zawktu
chu ka mi ni tlâk a ni lo,” tih châng chuan a thinlung a
hneh a, China rama kal chu a thlang ta a ni.
Chumi hnu chuan China Inland Mission (CIM) director,
missionary ropui tak Hudson Taylor-a nen rei tak an
inkawm hnuah Associate member-ah a lo ziak lût ta a.
Thutlukna a siam hnu lawkah a hiante paruk chu China
rama missionary ni turin an inpe ve a. Mi thiam leh lâr tak
tak an nih hlawm avang leh Cambridge chhuak an nih
avangin Cambridge Seven tiin an sawi hin. An pasarih
hian England ram fangin Chanchin |ha hril tura an inpek
chhan leh khawvelin missionary a mamawhzia an sawi zel
a. An thusawi chuan mi thinlung a hneh a, missionary tura
inpe an awm ta zel a ni. Edinburgh (Edinbâk) leh London-
ah te, Oxford leh Cambridge-a zirlaite zingah pianthar
harhna mai ni lovin, missionary nih duhna a lo piang zel
a, chu chu khawvel hmun tina Chanchin |ha theh darhna
hmanraw pawimawh tak a ni.
14. C.T. Studd-a chanchin 14
www.mizoramsynod.org
China ramah kum 1885–1894 chhung
Kum 1885 February thlaah England aangin lawngin
China an pan a, March ni 18-ah Shanghai khua an thleng.
China ram an thlen chuan European-ho awmna lai an fang
hmasa a, Krista tâna an awmna apiang hauh zel tura fuihin
Chanchin |ha an hril an ta a. Thla eng emaw zat an zin kual
hnu chuan an hotupa Hudson Taylor-an China ram pilril
lamah a hruai ta a, chu chu an hna thawh tur tak tak chu a ni.
Tichuan, Cambridge Seven hna hmasa ber chu Chinese
awng a ni a, a zirna bu chhiarin ni tin darkar 7-10 te an zir
hin. CT-a chuan a thiam thei lo hle lehnghal a, luipui hnâr
pana lawnga an inkar auh auh lai te chuan CT-a leh a hiante
pahnih beidawng chuan an zirlai bute chu an dah bo va,
chaw ngheia awngaiin Pathian hnenah Chinese awng thiam
an dil chiam mai a. An dil ang chuan chhanin an awm mai
bawk si lo va, CT-a phei chuan, “Setana hian Chinese-hovin
Isua chanchin an hriat mai theih loh nan awng zir thiam har
tak a pe emaw tih mai tur a ni,” a ti nghe nghe. Chutiang
taka an beih lai chuan Chinese nun dan anga nun an tum
hram hram hin a ni.
Hudson Taylor-a chuan tlangval pasarihte chu Shansi
biala Pingyang khuaah a hruai hmasa ber a, chutah chuan
Pastor Hsi-a (Hasi-a) hnuaia inzir turin a duh a ni. Pastor
Hsi-a chu ruihhlo ngai tawh, piangthar ta a ni a, Shansi
bialah chuan hahnemngai takin a thawk a, a hlawhtling hle
nghe nghe a ni. Hudson Taylor-a duh ang chuan Pastor Hsi-
a anpui turin an inbuatsaih ta a ni.
Cambridge Seven
CT-a leh a hiante 6, Cambridge Seven an tihte chu
mi thiam rual, infiam mi an ni a, a hiante hi chanchin
tawi te tein lo sawi ila:
Stanley P. Smith-a: Kum 13 mi a nih laia D.L. Moody-
a thusawi aanga piangthar a ni. A rilru hnehtu chu Isaia
49:6, “Jentailte tiengtuah ka ruat bawk ang che, kawlkil
15. C.T. Studd-a chanchin 15
www.mizoramsynod.org
thlenga ka chhamdamtua i awm theihna turin,” tih châng hi
a ni. Smith-a hi Cambridge Seven tihlimtu ber a ni a, thusawi
thiam tak a ni bawk.
Montague Beauchamp-a (Montagu Biuchamp): A nu
leh pate chu Hudson Taylor-a pawl din CIM-a sum leh pai
thawhtu an ni. A hianten nasa taka an awngaisak zarah a lo
piangthar ve a, CIM a zawm ve ta a ni.
William Hoste-a: Sipaiah lutin awfisar a ni a, a pianthar
tak avangin a hna bansanin CIM a zawm ve ta a. Kum 1903-
ah Hudson Taylor-a thlakin CIM director a ni a, kum 30
chhung an pawl hotu a ni a, kum 1946 May thlaah London-
ah a thi a, Cambridge Seven zinga dam rei ber a ni.
William Cassels-a hi pastor nih tuma lehkha zir a ni a.
Cambridge zirlaite tana hahnemngai taka awngai hin a ni.
China ramah England Kohhran mi a nihna chu keng lut zelin,
China ram thlang lama an kohhranah Bishop nih a thlang ta
a, kum 1925-a a thih thlengin China ramah a awm.
Arthur Pohill Turner-a: China rama Chanchin |ha an
hril chhungin thingtlang khaw tam tak tlawha, mel tam tak
kala rim taka Pathian tana thawktu a ni. Kum 1928 thlengin
China ramah a awm a, kum 1935-ah Sap ramah a thi.
Cecil Pohill Turner-a: Arthur-a nau a ni a, British sipai
awfisar a ni. China rama Chanchin |ha an hril laiin Tibet
rama Isua chanchin thlentu a ni. Kum 1909-ah Tibetan
Border Mission, Tibet rama Chanchin |ha hriltu pawl a din
a, a dam chhungin chutah chuan a inhmang a, kum 1938-ah
England-ah a thi ta a ni.
Lehkhabu pakhat a tawk e
“CT-an China rama Chanchin |ha a hril chhung zawng
chuan Sapho tih dan pangngaia dictionary leh lehkhabu ha
tak tak inchhawp thêr thûr hin kha a ni a; mahse, tuk khat
chu Bible chhiara Pathian hnena a inhlan lai chuan Bible
hlutzia a ngaihtuah a, a tel lova nun chu thil theih loh niin a
hria a. Chuta ang chuan lehkhabu pakhat chauh, Bible chauh
16. C.T. Studd-a chanchin 16
www.mizoramsynod.org
chu chhiarin, a châng duh lai a chhinchhiah a, tuk tin a zir ta
a, lehkhabu dang zawng chu a dah bo ta a ni. Naupang hlim
taka a inkhualtelem ang hian Bible chu a lâwm a, a kâwm a,
a pawm hin. Bible thute chu hrilhfiah turin Thlarau
Thianghlim a ngen a, ring a, a nghâk hin,” tiin CT-a makpa
Norman Grubb-a chuan a puzawn chanchin a ziak a ni.
Tuk tinin Bible chhiara inhlanin CT-a chuan Pathian aw
a ngaithla hin a, Thlarau Thianghlim zarah chakna thar a
dawng hin. “Pathian ka pâwl theih loh tûk a awm chuan, mi
chak Samsona, a chakna bulpui a lu an mehsak hnua chakna
rêng a nei ta lo ang mai kha niin ka inhre hial hin,” a ti.
Mi hausa leh hriau benga sanghawngsei luh thu
England a chhuahsan hma aangin CT-a hian kum 25 a
tlin hunah a pa ro tam tham tak a khâwm tur chu a hre lawk
a, engtia hman tur nge tih chu a ngaihtuah lawk hin a. Lal
Isuan, “I neih zawng zawng hralh la, pachhiate hnenah pe
rawh; chutichuan, vanah ro i nei ang; tin, lo kal la, mi zui
ang che,” (Mt.19:21) tia tlangval hausa a hrilh kha a hre
chhuak a. Chu tlangval chu sum tam tak nei a nih avangin
Isua thu chu a zâwm thei dawn lo tih inhriain lungngai taka a
kal bo tâk thu te a ngaihtuah a. Isuan, “Mi hausa Pathian
rama luh aiin hriau benga sanghawngsei luh tlang a awl zawk,”
tia a zirtirte hnena a sawi chu a ngaihtuah vang vang a. Kum
23 mi CT-a chuan Juda tlangval hausa tih theih loh chu kum
hnih a lo ral leh chuan tih theih a tum ta a.
Kum 1885 December-a kum 25 a lo tlin chuan a pan a ro
chan ai a dahsak chu $ 1,45,000 a ni a, tunlaiah $ 2,50,00,000
vel zet tluk a ni ang. A tum lawk ang ngeiin a sum chu mi
dangte tan a pe chhuak an ta a. Kum 1877 January ni 13-ah
chuan cheque-in $ 25,000 heuh pali a thawn chhuak a (cheque
hi pawisa inziak zat chiah bank aanga lâk chhuah theihna
lehkha a ni).
CT-an anpuina a pek hmasak ber chu a pa leh an
unau za Pathian hnena hruaitu D.L. Moody-a a ni. Moody-
a chuan Chicago khawpuia Moody Bible Institute din nan
17. C.T. Studd-a chanchin 17
www.mizoramsynod.org
a hmang a, chu chu khawvel hmun hrang hranga Chanchin
|ha hriltute inzir chhuahna hmun a ni.
CT-a puih pahnihna chu George Muller-a a ni a,
Missionary hnathawh nan $ 20,000 a pek bakah $ 5,000 chu
nau hnuchhamte enkawl nan a pe.
Pathumna chu George Holland-a, Whitechapel-a khawsa
a ni a, CT-a pa Edward-a thlarau nun lo kaihruai tawh hintu
a ni a. London-a mi retheite zinga a rawngbawl nan a pe.
Palina chu Salvation Army dintu Commissioner Booth-
a a ni a, India rama Salvation Army anpui nan a ni a, officer
50 lai tirh chhuah nan an hmang.
Rei lo teah $ 5,000 heuhvin cheque panga, mi retheite
tan leh Chanchin |ha hriltute tan a sem chhuak leh a, a
tam ber chu China Inland Mission-ah a pe a. A vaiin $
1,25,000 a sem chhuak a nih chu.
China rama Kristian hruaitu leh lehkhabu ziaktu lâr tak
Watchman Nee-a chuan, “Pathian hi kan ring takzet a nih
chuan sanghawngsei hi hriau bengah a lut tlang thei a, kum
sanghnih chhûng khan sanghawngsei tam takin hriau beng
an lût tlang a ni,” tiin a lo ziak a. CT-a pawh hi mi hausa
zinga a neih engkim hralha, mite tana sem raltu,
sanghawngsei, hriau benga lût tlanga a lehlama Pathian
rawngbawl tura lo chhuak chu a ni.
Chutia mi retheite tan leh Chanchin |ha hril nana a
hausakna a sem chhuah lai chuan, nula fel tak Priscilla
Stewart-i chu Ireland khawpui Belfast aangin China-ah a
lo thleng ve a. A thawhna khuaah chuan lawngpuho
khualbûk a awm a, CT-a pawh chu khualbûka mite thlarau
chhandam hna chu thawkin a buai hle a. Inkhawm te a
huaihawt a, mi eng emaw zat chuan Isua an lo ring ta a.
Chinese lawngpuho buaipuia an han thawk dun chu an
inhmel duh ta a. Rei lo teah Priscilla-i chu China ram
lailia thawk turin an sawn a, CT-a pawh China hmar lamah
a kal ta bawk a. Kum 1887 June thlaah chuan lehkha
inthawn tawnin, October ni 5-ah an inhual ta a ni.
18. C.T. Studd-a chanchin 18
www.mizoramsynod.org
Kum 1888 March thlaa ram vawt tak, vûrin a khuh var
vo mai, dai thawih thawih theih khawpa vur tamnaah chuan
Priscilla-i chu Chinese-hote tan hinghiin a awngai a, a
hnu lawkah khawsik awmnâ (Pneumonia) a vei phah a. CT-
a pawh hrisel lohnain a tlakbuak a. A chuap a vûng a, a
thawk zâwngin a na zawk zawk hin a, chumi hnuah
khawsikpui (Typhoid) a vei leh a. Chu mai a la ni lo, Priscilla-
i vei ang khawsik awmnâ chu a vei zui leh ta a. Priscilla-i
damlo buaipui turin CT-a chu a dam hman hlauh thung a.
Chinese Pastor Shi-a kutah Kristian dâna kut an insuih hnuah,
dânin a phût angin March thla tawpah Tientsin khuaah, China
rama England ram aiawha awm hotu, Consul kutah an innei
leh ta a ni.
A nupui, Scilla-i tia a koh chu a duh hle a ni ang, an
inneih hma chiahin a pawisa la neih zawng zawng $ 17,000
chu a pe a. Scilla-i chu a lo duai bik lo hle mai a! CT-a
hnenah chuan, “Isuan tlangval hausa hnenah khan eng nge ti
tura a tih kha? ‘I neih zawng zawng hralh la,’ a ti a nih kha.
Eng pawh ni se, kan inneih aangin Lalpa tâna nun thar kan
an dun theih nan tih tur kan nei a ni chu,” tiin CT-a pawisa
pek chu a dawng a. An inneih ni chuan CT-a pawisa pek
zawng zawng chu Pathian rawngbawl nana pek turin
ruahmanna an siam ta a. July ni 3-ah chuan CT-a te nupa
chuan General Booth-a hnenah lehkha an thawn a. Chutah
chuan CT-an a hmaa Salvation Army tana pawisa a lo pek
tawh chu belhchhah nan, a pawisa dahna bank hotu hnenah a
pawisa la neih zawng chu Salvation Army hnena pe tura a
hriattir thu an va hrilh ta a ni. Tichuan, $ 5 leh an mutbu
chauh neiin Tientsin khua chu an chhuahsan ta a. “Tunah
chuan leiah pawisa kan nei ta lo, kan pawisa dahna in chu
vanramah a ni ta,” tiin, kum 41 zet an inneih chhung chu an
mamawh apiang pe tura Pathian chauh ring turin an kal chhuak
ta a ni.
China ram chhungrila Lungang Fu khuaah in luah tur an
zawng a, an hmuh chhun chu in hrâng, tu ma luah ngam loh
19. C.T. Studd-a chanchin 19
www.mizoramsynod.org
a ni a. Chu in chu kum nga (1888–1892) an luah chhungin in
aanga an kal chhuah reng rengin an henawmte anchhe dawng
lova chhuah ni rêng an nei lo. Mahse, in hrânga an awm
chhungin an chungah eng mah a thlen loh avang leh,
henawmte anchhe tinreng an dawn hnuah pawh an chungah
thil ha lo eng mah a thlen loh avangin mite chuan an ngaina
an ta a. Chung hun lai chuan kànî, opium an tih ngawl vei
an tam hle a, CT-a chuan a hun tam tak chu chung kànî
ngawl veite zingah chuan a hmang a. A châng chuan mi
sawmnga rual te hi a enkawl hin a. Krista chhandamna thu
hrilhin, kum sarih chhung an hnena a awm chhungin mi
zariat zet chu an ruihhlo ngawl veina ata tidamin thlarau
chhandamna an chang a ni.
An fa tir chu kum 1889-ah a lo piang a, Scilla-i chu
raichehin a thi helh nghe nghe a. Fa dang nei zelin, a
pangana chu ni khat chauh a dam a ni. Fanu panga a neih
chhung hian Scilla-i hian vawi khat mah daktawr a râwn
lo va, an theih ang angin an inenkawl ve mawp mawp mai
a ni. An fa pali damte chu an upat dan indawtin – Grace-
i leh Dorothy-i te, Edith-i leh Pauline-i te an ni a, England-
a an haw hnuah fapa an nei a, chu pawh chu ni hnih
chauh a dam a ni.
China rama an thawh rah
China rama CT-a leh Cambridge Seven-te hnathawh
chuan rah duhawm tam tak a chhuah a, chung zinga pakhat
chauh CT-an a sawi han tar lang ila.
“Mi dang zawng an haw hnu chuan Chinese pa pakhat
hi kan inkhawmna pindan hnung kilah chuan a hu a, kan va
pan chuan heti hian min lo ti a: ‘Kei chu tualthattu leh uire ka
ni a, kan ram dan leh Pathian dan engkim hi ka bawhchhe
tawh a. Kàni ngai nghet tlat tawh ka ni bawk a. Chuvangin,
Pathian meuh pawh chuan mi chhandam thei lo vang,’ tiin.
“Lal Isua chhandamna mak leh ropuizia te, a thiltihtheihna
te kan hrilhfiah a. Tihtakzeta a nun tihdanglam duh a ni bawk
a, hlim takin Lal Isua hnenah a inpe ta a ni. Chumi hnuah
20. C.T. Studd-a chanchin 20
www.mizoramsynod.org
chuan, ‘Ka thil sual tihna khuaah ngei chuan va kalin Lal
Isua chhandamna thu lawmawm ber hi ka va sawi dawn a
ni,’ tiin hrem huamin a va kal ta a. Roreltu hmaah an hruai a,
a thil tihsual hrem nan a hnungzângah mau tlawnin vawi
sanghnih an vua a. Chung zozai vuak a tuar hnu chuan a thi
em maw an ti hial a; mahse, a la nung tih an hriat chuan
damdawi inah an hruai a. Damdawi ina Kristianten a
hnungzâng vun thler hniang hnuang, a tisa sawm nuaih kara
thisen khang iaih uaih te chu damdawi hnawihin an tuam a.
Ni rei lo teah a rawn hu chhuak thei ta mai a.
“Chutia a kal theih veleh chuan, ‘Kan khuaah khan ka va
kal leh ang a, Lal Isua chhandamna thu hi ka va sawi leh ang
e,’ tiin kal a tum a. A enkawltute chuan an dang a, awm dam
rih turin an thlem a; mahse, a kal lui ta tho va. A hmaa an
vuakna hmunah ngei chuan Lal Isua Chanchin |ha chu a va
hril leh ta a ni. A hma ang bawkin roreltu hmaah an hruai leh
a, a hnungzâng pawh a la dam si lo va, vuak leh chi-ah an
ngai lo va, lung inah an khung ta zawk a. A tânna lung in
chuan tukverh te tak te hi a nei a, chuta ang chuan Isua
chanchin chu a puang ta thung a. Pathian thu a hril chu
ngaithla duhin mi tam tak an lo kal a, kawtthlera a thuhril
ngaithla duh lote khan lung in aanga a thuhril chu ngaihthlak
an châk a, mi tam takin Lal Isua an rin phah ta hlauh zawk a
ni. Thuneitute pawh chuan chu pa luhlul tak chu tihngaihna
an hre lo va, an chhuah zalên ta ringawt mai a ni. Chutiang
mi chhandama an awm chu a va hlu em!” tiin a sawi.
Kum sawm chhung zet China rama rim taka Chanchin
|ha an hril hnu chuan CT-a leh a nupui Scilla-i chu an hriselna
a ha thei ta lo va, an fanu palite nen kum 1894 khan England-
a chawl turin an kal ta a. In an thlen chuan CT-a nu Pi Studd-
in hlim takin a lo lâwm a, a tu leh fate chu a lo enkawl dam
hlawm a. CT-a fanute chuan Chinese awng an thiam zawk
avangin Sap awng zir ha lehin sikulah an kal ta a ni.
Hetih lai hian CT-a unaupa Kynaston-a chu D.L. Moody-
an America ram fanpuiah a sawm a, Pathian thu hrila an zin
21. C.T. Studd-a chanchin 21
www.mizoramsynod.org
kualnaah chuan Kynaston-a chuan CT-a leh a hiante 6,
Cambridge Seven-ten China rama Chanchin |ha hrila an
chhuah dante a sawi zel a. America rama college zirlai tam
tak chuan Isua an rin phah a, missionary nih duh pawh tam
tak an lo awm ta a ni. Students Volunteer Movement dinin
mi za tel an inziak lut tup tup mai a ni.
CT-a pawh an sawm angin, a unaupa kawng sah ênah
chuan zu kalin America ram hmun hrang hranga university-
ah thusawiin a zin ve a, thla sawm leh pariat chhung zet a zu
châm a ni. Missionary chona thu a han sawi chu hahnem a
ngai bawk a, ni khatah vawi ruk te thu a sawi a ni. Zirlai
sang tam takin an bâwr a, China rama a thawh dan leh
Chanchin |ha hril ulna ram la tamzia chu a sawi tam ber a
ni. A thusawi avangin Tennesee State-a Knoxville khuaah te,
Nebraska state-a Lincoln khuaah leh Minnesota state-a
Minneapolis khuaah te zirlai tam tak chu Krista chhandamna
changin Chanchin |ha hril turin an inpe a ni.
.....
22. C.T. Studd-a chanchin 22
www.mizoramsynod.org
|hen Hnihna
India ramah kum 1900–1906
England-a kum thum, 1897–1900 chhunga damdawi inah
leh in lama a awm hahdam chhung chuan China rama a
thawh dan te a chhui kir a, taksa, rilru leh thlarau hriselna
ha zawk nei turin a intuaithar a. Hma thar la tur leh hlâwk
zawka thawk chhuak leh turin a inbuatsaih a. A pianthar
hlim aangin a pain sum leh pai tam tak a siam chhuahna
hmun, India rama kala Chanchin |ha hril chu a rilruah a
awm reng hin a. Chu bakah a pain a thih dawna a duhthusam
a hrilh chu India rama Chanchin |ha hril a nih avangin, a pa
duh dan chu zawmin kal a tum ta a. A unaupa Kynaston-a
chuan, “India ram hmar lama mite chuan Studd-a hming chu
an hre ngei mai; mahse, Studd-a an hmuh leh an hriat chu
rawng dumna hmun siama hausakna zawngtu kha a ni a,
thlarau bo zawng Studd-a chu an la hre ngai reng reng lo.
Studd-a dang, Isua Krista thuhretu chu hmuh ve an inbeisei
thei ang em?” tiin CT-a chu a cho chhuak bawk a.
Tichuan, kum 1900-ah CT-a te chhungkua chu England
aangin lawngin an lo chhuak a, India hmar lama a pa
intihhausakna hmun Tricot khuaah thla ruk an awm hnuah
Tamil Nadu state chhunga Ootacamund khuaah an inbengbel
a. He khua hi Coimbatore aanga hmar lam km 80 vela hlaa
awm, Nilgiri district khawpui a ni. Tunah chuan Ooty tiin a
lar tawh zawk a, nipui laia hahchawlh nana an hman khaw
hmingthang ber berte zinga mi a ni. Ooty khua hi Nilgiri
tlang sâng taka awm a ni a, Mizorama tlang sang ber
Phawngpui tluk deuhthawa sang, ft 7,392 zeta sânga awm a
ni. He khuaa CT-a te chhungkua an khawsak hnu chuan rim
takin Lal Isua Krista thu an hril a. An tum a ruh avang leh
Krista thu lo chu sawi tur an neih loh avangin a khaw hming
lemah, ‘Kristiana inleh huam lo tana tlawh loh tur khua’ tiin
an vuah nghe nghe a ni.
23. C.T. Studd-a chanchin 23
www.mizoramsynod.org
Kum 1900–1906 chhungin Ooty khuaah hian Union
Church Pastor-ah a ang a, a hrisel lohna ber thawhah natna,
(Asthma) chu a lo zual zel a. Zân dâr 2 aanga zîng dâr 4
inkârah hian muhil thei lovin thawchhamin a thi lek lek hin
a, hutthlengah a hu tlaivar hin a ni. Daktawrten Ooty-ah
chuan a dam zo dawnin an hre lo va, England-a haw turin an
ti a. Rim taka kum ruk chhung Chanchin |ha an hril hnuah
kum 1906-ah England-ah an haw leh ta a ni. Ooty-a Pastor a
nih chhung hian kâr tin mi pahnih pathum talin Isua
chhandamna an chang thar deuh ngei ngei a ni, tiin an sawi
hin. Ooty-a an awm chhung hian a fanute pawhin Chanchin
|ha hril tura intiamin baptisma an chang nghe nghe a ni.
Africa khawmualpui lam a hawi ta
CT-a chuan India ram lam hawi thei tawh lo mah se,
khawi hmunah emaw chuan thawh chhuah leh ngei tumin
kum thum dawn, kum 1907–1909 chhung chu damdawia
inenkawlin a hahchawl a. Chutia hahchawlh paha a zin
veivahnaah chuan kum 1908 khan Liverpool khuaah khawlaia
hriattirna intâr a hmuh chuan a rilru a khawih hle mai a. Chu
hriattirna thu târah chuan heti hian a inziak a: Hringei hnam
zingah missionary mamawh a ni. Chu thuziak a hmuh chuan,
“A dik alawm, an mamawh ngei ang chu, mi pangngai aiin
hringei hnamte chuan missionary chu an mamawh zawk ngei
ang chu!” tiin a phun mawlh mawlh a. “Tute târ nge ni reng
reng ka han hre chiang teh ang,” tiin an inhmuh khawmnaah
chuan a han kal a, a dam chhunga Lal Isua tana a hnathawh
ropui ber a thawhna tur bul inanna a lo ni ta a ni.
Chu inkhâwmah chuan German Kristian ha tak mai
hian thu a lo sawi a, “Africa ram lailiah khuan Isua
chanchin an la hre ngai lo va. Ram hmu chhuaktu te,
ram chhuak mi te, hausakna zawngtu te, Arab
sumdawng te, Europe ram hrang hrang hruaitu te leh
scientist te chuan Africa ram laili khu an tlawh chhuak
fo va; mahse, Chanchin |ha hriltu Kristian tu mah an
la kal ngai lo,” tiin.
24. C.T. Studd-a chanchin 24
www.mizoramsynod.org
Chu thu chuan CT-a rilru a khawih hle mai a, “A va
zahthlak em!” tiin amah leh amah a inhrilh mawlh mawlh a.
Pathianin, “I zu kal mai dawn em ni?” a rawn ti hian a hria
a. “Daktawrin ka kal an phal chuang lo vang,” tiin a hnial a.
“Daktawr ha ber ka ni lo’m ni? Chu hmunah chuan i hriselna
ka vawnhim theih loh i ring em ni?” tiin Pathianin a bia niin
a hria a. Chuap ha lo, thawhah natna a vei chu Pathianin lo
tihdamsak ta tehreng pawh ni se, kum 50 mi a ni tawh a, sum
leh pai eng mah neih a nei tawh si lo, engtin nge a kal ngawt
ang? CT-a chuan chung zawng zawng chu Pathian hnenah a
thlen a, Pathian chuan Sap rama Kristian sumdawng intel
khawm pawl rilru a hnehsak a. CT-a chu doctor-in Africa
rama a chhuah an phalsak phawt chuan a senso ngai apiang
chu tumsak an inhuam thu an hriattir ta a. A rin lawk ang
ngeiin daktawrte chuan Africa rama kal chu an phalsak ta
hauh lo mai a. Chumi chungchang chu sumdawng pawl
committee hmaah chuan hetiang hian a sawi a: “Doctor-te
hian phal lo mah se, ka kal dawn a ni. Pu duh takte u,
Pathianin kal tura min tih avangin ka kal mai dawn a ni. Ka
kalna apiangah sulhnu ka hnutchhiah zel ang a, ka taksain a
thleng zo ta ngang lo a nih pawhin ka thlân tal ka hnutchhiah
ang a. Chu thlân chu missionary naupang zawk tu emaw tal
chuan a rawn chhui ang a, Lal Isua chanchin a la rawn hril
ngei ka beisei ang,” tiin a tumruh dan chu a sawi chhuak a.
Tichuan, puitu nei lovin kum 1910-ah chuan a nupui
bawksawp tawh leh a fanute chu kalsanin Africa khawmualpui
lam panin lawngah a chuang a, a hma lam hun chu nunna
neitu Pathian kutah a nghat ta tawp mai a ni. Chumi zan
chuan Pathian awmpuina leh hriattirna thlamuanthlak tak a
dawng a. A hnu daihah chutih laia a dinhmun chu hetiang
hian a sawi: “Africa khawmualpuia min chhuahtirtu chu
committee lian lo tê, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim a
ni a, eng lai pawhin hna thawkin an awm a, min enkawl ha
hle a ni,” tiin.
Tlangval hrisel tak, halai zawng zawng ngaihsan a nih
laiin a larna leh a hmakhaw eng tak chu Isua Krista thihna
25. C.T. Studd-a chanchin 25
www.mizoramsynod.org
krawsah a hlân tawh a. Tunah chuan a sum leh pai hausakna
te, hriselna leh chhungkua te, a in leh lo nen lam, a neih
zawng zawng chu kalsanin Chanchin |ha hril turin a chhuak
ta a ni. A nupui hnena lehkha a thawnah chuan a hriselna
chu Pathian hnena hlan turin a hrilh a, Africa khawmualpuia
a thawhna turah awngaia theihtawp chhuaha thawhpui turin
a ngen a.
Kum hnih hnuah chuan CT-a, kum 52 mi leh a thawhpui
tlangval naupang tak Alfred R. Buxton-a, kum 20 mi chuan
thirsakawr leh kea thla kaw chhung zet Congo ram an fan
hnuah Africa khawmualpuia ram laili, Belgian Congo
(Belgium sawrkar awp bik Congo sawina a ni) an thleng ta a.
CT-a chuan kum upa lam a ni tawh tih inhre chungin, “Tlangval
angin hriselin thawk hlawk thei tawh lo mah ila, thawh loh ai
chuan keia lo thawh ve chu a hlawk tho a ni lo’m ni?” tiin a
hahnemngaihna chuan a thawhtir zel a ni.
Kum li hnuah chuan intuaithar tur leh a thawhnaa in
sakna tur châk la khawm turin England-ah a haw a. A duh
ang a lak khawm hnuah a kal leh a, kum 1916 aang phei
chuan kum 1931-a a thih thlengin a haw ta lo. Africa
khawmualpuiah chuan a inpe ral raih a ni. Belgian Congo
bika rawngbawl nan chuan Africa khawmualpui ram lailia
thawktu pawl, Heart of Africa Mission (HAM) a din ta a ni.
CT-a Africa khawmualpuia a awm lai hian a nupui Scilla-
i chuan hrisel lo tak chungin an fate a lo enkawl a, a theih
ang angin an velah Krista thu chu a hril ve zel a. Tlema a lo
hat leh deuh hnu chuan USA leh Canada te, Australia leh
New Zealand te, Tasmania leh South Africa-te tlawhin Isua
Chanchin a hril zel a. Chung a zinnaa a thusawi ngaithlatute
chuan missionary thusawi thiam ber pawl niin an sawi. Kum
1921 a lo nih chuan Scilla-i chuan HAM office hmunpui chu
an inah a sawn a, a makpa fel tak Gilbert Barclay-a, Dorothy-
i pasal chu an pawl hotuah a siam a, an pawl hming pawh
Heart of Africa Mission ti tawh lovin, Worldwide
Evangelization Crusade tiin an thlak ta a ni.
26. C.T. Studd-a chanchin 26
www.mizoramsynod.org
Africa khawmualpuiah meuh chuan Chanchin |ha hril
hautakzia chu a namen lo hle a, China ram leh India rama a
thawh tawhna nena khaikhin chuan khangte kha chu a aitechhin
mai a lo ni tih CT-a chuan a hmuchhuak a. Hnam leh hnam
inkara indona leh inhuatna awm te, sualna chi hrang hrang
te, dawithiamna leh aien lam te, mahni mihringpui sa ei hin
te chuan CT-a thinlung a chhun na em em a. Ringthar a
siamte erawh an rinawm hle thung a, ram pilril tak taka thla
thum chhung te Pathian thu hrila a vah velnaah pawh an zui
zel hin a. African mi sawmhnih chu a thlang chhuak a,
Pathian thuhriltu atana buatsaihin hmun hrang hrangah a tir
chhuak a. A kalna apiangah ringthar an awm zel a, kohhran
a din zel bawk a ni. Kohhran a din zingah pawh hmun hrang
hrang aanga ringtharten an rawn pan khawm theihna tur
khua bik eng emaw zat a siam a, chung zinga pakhat chu
Ibambi kohhran a ni.
Ibambi kohhran chu a kohhran ngainat ber leh a tlawh
zin ber a ni a, a din tirhah ringthar tam an awm lo na a, rei lo
teah a khaw chhehvel aangin mi tam tak an lo kal ta a. Mi
1,500 len theihna in an sa a. Chutiang in lian sak chu chung
hun lai chuan thil tih awm lo tak a ni. Ibambi khaw chhehvel
mel tam tak chhungah chuan mi 1,500 an awm pawhin a lang
lo va, lirthei eng mah a la awm hek lo. Mahse, a lo tisual lo.
Harhna a lo thleng ta a, an biak in lian puiah chuan mi an
khat ta hmur mai a! Thingtlang hmun hrang hrang aangin an
lo kal khawm a, nileng zankhuaa khaw hla tak tak aanga lo
kalte an ni hlawm a. Chawlhni tuka CT-a thusawi ngaihthlak
chu an chak ber a ni. Chawlhni tukah chuan CT-a chu zing
khaw var hmain a tho hin a. A chhan chu an khaw chhehvela
mite chu Inrinni zanah a huhovin kein an lo kal a, Kristian
hla sa rual hup hup chungin hlim takin Ibambi biak in panin
an lo kal a, zai chungin zing khawvar hmaa an lo thlen hin
avangin an zai thawm chu ngaihnawm a ti hin a ni.
Ni a lo chhuah meuh chuan biak inah chuan mi an khat
hup tawh a, thuhriltu thusawi ngaichangin an ring an fan
27. C.T. Studd-a chanchin 27
www.mizoramsynod.org
âwk âwk tawh mai hin a ni! Ni chhuah aangin hlim taka
zaiin hun an hmang an a, a chângin ringtharin Lal Isua an
hmuh dan te an sawi a, an hun tam ber chu zai ho nan an
hmang a. A tawpah CT-an Pathian thu a sawi chu ning hauh
lovin an ngaithla ta hin a ni. Chhunah chaw an fâk ho va, rei
lo te hun awl an nei a, tu mah haw lovin biak inah an lut leh
a, zai leh lâm leh Pathian thu kham lo taka ngaithla chung
zelin ni tlâkah an bâng hin a ni. An hiante leh an henawma
ringlote Krista hnena hruai hna chu an mawhphurhnaa ngai
chungin an haw hin.
CT-a chuan a theihna zawng zawngin rawng a bawl a, a
hriselnain a tlin lo hin a. A ha a bal zo deuhthaw a, heart
attack an tih, lungphu chawlh dup châng leh phût hlawp
hlawp châng vawi tam a nei a; mahse, eng mahin Chanchin
|ha hril hna chu a hulhtir thei lo a ni. Chutiang taka rima a
thawh hnu kum 1923-ah chuan hmun hrang hrangah thawktu
mi 40 a nei tawh a, mi sang tam tak ringtuah an siam a ni.
Kum eng emaw zat ral hnu chuan Budu ram bial chhunga
Ibambi kohhran pawh chu a lo chau ve ta a. Inkhawm an
tlemin milem biakna lamah an kir leh ta hlawm a. Dawithiamna
lamah te, mipat hmeichhiatna sual chi hrang hrangah te kirin,
dawt sawi leh rukrukte pawi tih lohna a lo awm ta zel a.
Chutah chuan CT-a chuan a hun tawn zinga harsatna lian tak
chu a hmachhawn ta a.
Chutiang hun a lo thlena a damdawi ha ber nia a hriat
leh a sawi fo chu, ‘Thlarau Thianghlim baptisma chan leh
harhna thleng tura beiseina nung neih’ a ni. Chumi nei tur
chuan, Kristianten anmahni leh kohhranhote sualna avanga
inchhira thinlung taka Pathian hnena sima ngaihdam dil a
ngai hin.
|um khat chu missionary-te intawh khawmnaah Hebrai
bung 11 thu chhiarin thu a sawi a. “Rinnaa mi huaisente chu
eng thlarauvin nge fak hlawh tlak khawpa an nun hlana thih
thlenga inpektir thei? Pathian Thlarau Thianghlim a ni. Keiniho
hi anniho ang hian Pathianin min pe ve ang em? Tehreng
28. C.T. Studd-a chanchin 28
www.mizoramsynod.org
mai. Kan tih tur pakhat a awm – Pathianin an engkim ama
hnena petu hnenah Thlarau Thianghlim a pe thin,” tiin
inkhawmte chu a cho va.
Pakhat te tein missionary-te chuan an taksa mamawh chu
ngai pawimawh lovin, Krista tan an nun zaa za pe turin an
inbuatsaih a. Harhna lo thlen hma zawng chu nasa lehzuala
thawk tur leh awngai turin lungrual takin thutlukna an siam
ta a.
Tichuan, an beisei ang ngeiin Ibambi Kristiante zing
awngai inkhawmah harhna a lo thleng a, Kristian dangte
hnenah a lo thleng zel a, ringlote zingah pawh nasa takin a
lo thleng ta a ni. Ibambi kohhran chuan Africa khawmualpui
hmun tinah missionary a tir chhuak a, harhna aanga Isua
lo ringtute zingah chuan mi naran ve mai, Chanchin |ha
hriltu ropui taka lo chhuak te pawh an awm a. Chung
zinga pakhat chu Zamu-a a ni a, a chanchin chu hetiang hi
a ni.
Zamu-a chu pa naran ve mai a ni a, an khua pawh a lar
lo. A keah pân dam thei lo hi a nei a. Ringtu a nih hnu chuan
khua fangin a zin hla thei hle a, thlarau bo chhandam chu a
tum ber a ni. An khua aanga mel zahnih zeta hla khaw lian
takah Africa hnam kawlhsen, Balumbi-ho an awm a, Zamu-a
te hnam nena inhmelmak kumhlun an ni nghe nghe a. Chung
mite hnena thuhril chu a duh tlat mai a, a Kristian hiante
chuan kal lo se an duh zawk a, CT-a thurawn la turin a pan
a. CT-a chuan Zamu-a thlarau chan chu a hriat thiampui a,
amah ang bawka tu ma ngam loh pawh Pathian anpuina
nena tum ngam mi a ni tih a hriat chuan, “Zamu, i tumnaah
chuan va kal ngei teh. Ni tinin Pathianin chakna a pe zel ang
che. Hlau suh. Chanchin |ha chu hril zel la, Pathianin i
hnathawh chu mal a sawm zel ang,” tiin a lo fuih a.
A nupui nen an chhuak ta a, mel sawmriat zet ramngaw
hnuaiah kebai chunga an kal hnuah Ituri lui an kân a, chuta
ang chuan mel za an kal leh a, an thlen tum khua, Balumbi-
ho awmna chu an thleng ta a. A rin loh takin ha takin an lo
29. C.T. Studd-a chanchin 29
www.mizoramsynod.org
mikhual a, a thusawite pawh chu an lo ngaithla ha hle mai a.
Amaherawhchu, an sualnate a han tar lansak hnu chuan an
thin a rim a, ei tur nei lova khung bo an tum ta a. Chutah
chuan Pathian a rawn inrawlh a, an khaw lal ber unaupa
rawn tirin a rawn anpui ta a ni. Tuar huama Pathian tana a
thawhna chuan rah a rawn chhuah ta a, kâr lovah ringtu
hahnem tak an lo awm ta a ni.
Kum eng emaw zat a liam hnuah CT-a chuan Zamu-a
chanchin eng mah hriat a neih loh avangin a thawktu henkhat
chu Zamu-a zawng turin a tir chhuak a, tam tak chuan a thih
tawh an ring a. Zamu-a an va hmuh chuan a thawh rimna
chuan rah duhawm tak a chhuah a ni tih an va hmu ta zawk
a. Ibambi khuaah a kal leh um pawhin biak inah thu a sawi
a, kohhranhote chu Balumbi hnam ropui zinga Chanchin |ha
hril tura ngenin a cho va. Mi sawmnga lai thinlung a khawih
a, Zamu-a pui turin an zui chhuak ta a. A hnuah chuan
Balumbi hnam zingah harhna ropui tak, Africa khawmualpuiin
a la tawn ngai loh chu a lo thleng ta a ni.
CT-a chenna in chu mauva sak bûk te tak tê, a chung
hnah chih, a bang tlak leia zut mam, thim rik rek a ni a. A
fanu pakhat chu England-a khawsa deuh chawt a ni a, a pan
China rama a awm laia a ro chan sum a sem ral vek avanga
lungawi thei mang lo hi a ni a. A pa thih dawn hnaih lamah
Africa-ah chuan a zu tlawh a. Chutia a fanu, a hmangaih
takin a in tlâwm tak a thleng chu Pa hmangaihna rilru chuan
eng emaw tal pek a duh a, a han en kual vel a, pek tur a nei
si lo chu a mittui a tla ta a. “Ka fanu duh tak, hei leh chen hi
i lo kal a; mahse, eng mah pek tur che ka nei si lo. Ka neih
zawng zawng chu Pathian hnenah ka pe zo tawh a ni,” tiin a
lo kuah a ni! A fanu pawh chuan a pa khawsak dan zawng
zawng a han chhui kir chuan a huatna a reh a, a pa rinna
ropui tak te, a inpekna thuk tak leh Pathian a hmangaihna te
chu a ngaisang a, a hnung zui turin a intiam ta nghe nghe.
CT-a hun tawp dawn lamah chuan a fanu Pauline-i leh a
pasal Norman Grubb-a leh an fapa nausên Noel Grubb-a te
30. C.T. Studd-a chanchin 30
www.mizoramsynod.org
chu Ibambi-ah an zu kal a, CT-a hna chu an zu pui ve ta a.
CT-a tupa chu a dam rei lo hle a, a pianchamphaphak vawi
khatnaah a thi ta mai a, Democratic Republic of Congo rama
Nala khuaah an phum a ni.
Kum 1928 a lo thlen chuan kum 12 chhung a hmuh tawh
loh a nupui Scilla-i’n a rawn tlawh a, African Kristian sanghnih
zetin an lo hmuak a. African-ho chuan, “CT-a nupui chu mi
ngo a ni a, a pasal chu mi hangho hnenah Isua chanchin hril
turin a tir chhuak,” tia an lo sawi hin a. Rei lo te chhung a
châm a. A haw dawn chuan CT-a mau bûk chhe têah chuan
inpawmin an infawp a. Khawvela an dam chhungin an inhmu
leh tawh ngai dawn lo a ni tih hre rengin an thlang kawngpuia
motor ding chu an thlir dun a. Eng mah sawi zui lo leh hawi
let map lovin Scilla-i chu motor-ah chuan a lâwn a. Amah
hmangaih em emtu a pasalin a thlir reng lai chuan an tlan
liam ta a. A kum leh 1929-ah Spain rama a zin laiin Malaga
khuaah a thi ta a ni.
CT-a pawh chuan vanrama chawl ta a nupui chu a han
zawm ta thuai a. Kum 1931 July ni 12 chu Chawlhni a ni a,
a kohhranah inkhawm urhsûn tak neiin darkar nga lai thusawi
leh inpawl hona a neihpui a. Chau takin a haw a. A tuk
Thawhanni chuan a khua a sik nasat avangin sikserh a nih
inringin quinine-in a inchiutir a. Zanah chuan a pum a nat tak
êm avangin, a tuka an han endik chuan a kalah lungte a awm a
lo ni a. Thawhlehni leh Nilaini chuan a nâ a zual zel a, Ningani
chuan a awng chhuak thei tawh mang lo. Amah enkawltuten
a thlarau a thlah hnai dawn tawh em, tia an zawh pawh chuan,
“A hnai hle tawh e,” tiin a chhang a. Thawhah nei a nih bawk
avangin a thâwk hat theih deuh châng chuan, “Halleluia!
Halleluia!” tiin aw thâm ik iakin a la rawn awng hrâm hrâm
a. Zan dar 7-ah chuan nikhaw hre lovin a awm ta a, zan dar
10:30-ah chuan a ro khawlna vanram panin, a rawngbawlsak
a LALPA hnenah a chawl ta a ni.
Kum 18 chhung Congo rama Chanchin |ha a hril hnuah
kum 71 mi niin kum 1931 July ni 16-ah, a kohhran ngainat
31. C.T. Studd-a chanchin 31
www.mizoramsynod.org
ber Ibambi kohhranin an vui a. A vuitu mi sangsarih zette
chuan an awnga Bwanka Makuba (Mi ngo lal ropui) tia an
ram dung leh vânga a chanchin an sawi tawp theih loh chu
mittui nen an thlah ta a ni. Pathian khawngaihna azârah CT-
a chuan Africa khawmualpuia a awm chhungin kohhran zahnih
zet a din a, Pathian a hmangaihna leh a tana a inpumpekna
chuan Africa khawmualpui mai ni lovin khawvel pum a deng
chhuak a ni.
Lal Isuan, “Vanah, sùlrûl leh tuiêkin a ei chhiat theih
lohnaah in tân ro te khâwl khâwm rawh u,” a tih hi CT-a
chuan a zawm famkim a ni.
Ibambi-ah CT-a thlân tlawhin
Kum 2011 July ni 16 kha CT-a thih champhaphâk vawi
80-na a ni a, mi thiam pakhat Ed Lauber-a chu hemi ni tak
hian Ibambi khuaa CT-a thlan tlawh chhuak turin a kal a.
Kalkawnga a kal lai chuan CT-a thusawi lar tak, “|henkhat
chuan biak in dar ri hriat phaka awm hi an thlahlel a ni thei e;
kei erawh zawngin hremhmun kawngkhâr bula chhan-
chhuahna in siam ngawt hi a ni ka thlakhlelh chu ni,” a tih te
chu a ngaihtuah rauh rauh va. Doctor pakhatin, “CT-a hi
zawng ‘natna bupui’ a ni ringawt mai!” a tih khawpa hrisel
lohna ngah tak leh, a natna avanga inenkawl hman lo khawpa
Pathian tana thawk rim a ni te chu a ngaisang tulh tulh mai a.
Ed Lauber-a chuan, “Congo rama CT-a thawhna hmun
chu Kristian an ni fai duak tawh a. Ibambi khaw chhunga in
tinah va lut ila, a nun pumpui Pathian hnena hlantu CT-a
zirtirna hnuaia sei lian an nih avangin CT-a rin Pathian ringtu
an lo ni vek tawh a ni,” tiin a ziak.
Ibambi khuaah chuan thlanmual lian lo tak, uluk taka
enkawl thlan 20 vel a awm a, chutah chuan CT-a leh
missionary dangten lu an phum a ni. A thihna chu kum 70
zet ni tawh mah se, heng laia mi rethei ber leh sawisak
tuar nasa berte hian, leia an hmuh theih pathian leh van
Pathian hnena hruai thlengtu chu an la hre reng a, an la
ngaihlu reng a, a thlan chhungah chuan ruhro bâk a awm
32. C.T. Studd-a chanchin 32
www.mizoramsynod.org
tawh lo tih hre mah se, an tan chuan ro hlu ber a la ni ta
reng a ni.
Charles Thomas Studd-a thusawi henkhat
1. Ka nun pumpui ka han thlir lêt hian Lal Isua hnena ka
hlan loh hi a awmin ka hre lo.
2. Missionary nih hi thil namai a ni lo. “Lalpa tan thih
thlengin ka bei ang,” i ti a nih loh chuan chhuak lo law
law rawh. “Lal Isua tana nun leh thih aia ropui zawk a
awm lo ve,” i tih chauhvin missionary i ni thei ang.
3. Vawi khat chauh kan nung a, chu pawh chu a ral thuai
ang. Lal Isua tana kan tih erawh chu chatuanin a awm
reng ang.
4. Kraws i dahna hmun azirin inneihna hi malsawmna emaw,
anchhia emaw a ni thei.
5. |henkhat chuan biak in dar ri hriat phaka awm an duh a
ni thei e; kei erawh chuan hremhmun kawngkhar bula
thlarau bo chhanchhuahna ina chên ka duh zawk.
6. Sum leh pai kan tlachham leh ta maw? A va lawmawm
em! Pathianin a thiltihtheihzia kan hmuh chhuah min
phalsak leh ta a nih chu.
7. Chhunah Setana nena intawh i zuam lo a nih chuan
varianah Isua kawm hin ang che.
8. Isua Krista hi Pathian a niha, ka tan a thi a nih phawt
chuan a tana ka inpeknaah tam lua a awm thei lo.
9. Isuan mi hausa tlangval hnena tih tur a tuk, a tih theih loh,
hlim leh lawm taka ka ti thei kha ka lawm em em a ni.
10. Ka lawmna ber chu – Pathianin a hna thawk tura min ko
kha a ni mai lo va, hnial lova ka thawk thei kha a ni
zawk.
.....
33. C.T. Studd-a chanchin 33
www.mizoramsynod.org
Thu laknate:
1. http://boards.straightdope.com/sdmb/archive/index.php/t-
83685.html
2. http://www.thetravelingteam.org/articles/ct-studd
3. http://churchages.com/en/missions/ct-studd/
4. h t t p s : / / w w w . g o o d r e a d s . c o m / a u t h o r / q u o t e s /
3441241.C_T_Studd
5. http://www.christianity.com/church/church-history/timeline/
1801-1900/c-t-studd-gave-huge-inheritance-away-
11630616.html
6. http://www.eaec.org/faithhallfame/ctstudd.htm
7. http://www.wholesomewords.org/missions/biostudd.html
8. https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Studd
9. https://en.wikipedia.org/wiki/Studd
10. http://www.biblerays.com/uploads/8/0/4/2/8042023/
courage_for_christ_ctstudd.pdf
11. http://www.goodnews.or.kr/en/goodnews/0808/
_0808.faith.pdf
12. C.T. Studd: Cricketer & Pioneer by Norman P. Grubb
13. http://www.jesusloversincleveland.org/English/biographies/
studd/ctstudd.htm
14. C.T. Studd (Christian Heroes: Then and Now) by Geoff Benge
and Janet Benge
15. The Chocolate Soldier Or, Heroism – The Lost Chord of Chris-
tianity by C.T. (Charles Thomas) Studd
16. http://menwhosawrevival.blogspot.in/p/ct-studd.html
17. C.T. Studd: Cricketer and Pioneer by Norman Grubb
18. C.T. Studd: Famous Athlete and Pioneer by Norman Grubb
19. Millionaire for God: Story of C.T. Studd by J.T. Erskine
20. With C.T. Studd in Congo Forests by Norman P. Grubb
21. https://standingforgod.com/men-of-god/c-t-studd/
22. http://www.eooty.com/union-church.php