deKlank, tijdschrift van Het Brabants Orkest, Eindhoven

1. Tijdschrift van Het Braba ts Orkest • jaargang 32 • nr. 4 januari / nr. 5 februari 2010 • € 5
ijdschrift van He bant Orkest ar ang nr. janua a r. feb ua 2010
Portret Nathalie Stutzmann
Jan Marijnissen feliciteert
Giel Vleggaar en discomuziek
Ronald Brautigam op fortepiano
Het dagboek van de Mendelssohns
Ralph van Raat over moderne muziek
Fodor, Nederlands tijdgenoot van Beethoven
Van Carnaval tot Herman Brood

2. Adams and You, You and Adams
Adams has a World reputation for their percussion and wind
instruments. This is due to our commitment to our customers, our
decisiveness in business, and innovation in our products.
You, the customer who buy our products and services, always play
an important role in Adams’ success. We are inspired by the
individual wishes of our customers to constantly adjust and improve
our range of products, and to keep searching for new opportunities.
The New Adams Custom Series - Born from market demand and the
passion of craftsmen and musicians. Passion in Sound…
Philharmonic Timpani
Custom Trumpet
Artist Classic Marimba
Adams Musical Instruments | Passion in Sound
Adams Musical Instruments | Aziëstraat 17-19 | NL-6014 DA Ittervoort | The Netherlands | Phone +31 (0) 475 560700 | info@adams.nl | www.adams.nl

3. Colofon
Uitgever deKlank, tijdschrift van Het
Brabants Orkest, is een gezamenlijke
uitgave van Het Brabants Orkest en de
Stichting Vrienden van Het Brabants
Orkest en uitgeverij BCM
Redactie Ineke Kootstra, Philip Leussink
(eindredactie), Adeline van Campen,
Martijn Versteeg
Tekst Henri Aarts, Thijs Bonger, Wolf
Feest!
Eekhof, Erik Fokke, Maartje van Houtert,
Paul Janssen, Michel Khalifa, Ineke Kootstra,
Maarten Kroese, Emanuel Overbeeke,
Katja Reichenfeld, Rob Smetsers, Désirée
Staverman, Stephen Westra, Jos van der
Wanneer deze Klank op uw deurmat valt, is het jubileumjaar van Het
Zanden en Jan Zekveld
Fotografie Marc Bolsius, Marco Borggreve,
Brabants Orkest begonnen. Zestig jaar geleden besloot een aantal
Simon van Boxtel, Maurice Boyer | NRC
Handelsblad, Nicolas Buisson, Fernando
Colaco, Bertrand Desprez, Loes van Dijck,
liefhebbers dat ook de provincie Noord-Brabant recht had op een
Divulgação, Sacha Gusov, J. Henry-Fair,
Maarten Kroese, Nicolas Lieber, Ramon symfonieorkest. Het unieke verschijnsel deed zich voor dat er een
Mangold, Jan Swinkels, Bas Stoffelsen,
Ari Versluis - SP
Afbeelding voorzijde Ronald Brautigam orkest werd opgericht door zijn Vrienden, in plaats van andersom.
(foto Marco Borggreve)
Van alle beeldmateriaal in dit tijdschrift is Het orkest en de provincie Noord-Brabant
met de grootst mogelijke zorgvuldigheid
getracht de bron te achterhalen.
zijn sinds 1950 onherkenbaar veranderd.
Vormgeving Ineke Kootstra
en Philip Leussink
Economisch gezien is Brabant de tweede
Druk Koninklijke drukkerij Broese &
Peereboom BV Breda
regio van het land en Het Brabants Orkest
Advertentieacquisitie
Brabant Sport en Media, Nuenen
Marcel de Leeuw
draagt op het hoogste niveau mede zorg
telefoon 040 290 79 79
info@brabantsportenmedia.nl
voor de culturele voedingsbodem die daarbij
Oplage 3.000 exemplaren
Uitgave 32ste jaargang
nr. 4 januari / nr.5 februari 2010
hoort. Arthur van Dijk © Simon van Boxtel
Frequentie Van deKlank verschijnen acht
edities per concertseizoen Maar een ding is in die zestig jaar niet veranderd: Het Brabants Orkest
ISSN 1569-9420
Prijs losse verkoop € 4 | dubbelnummer wordt nog steeds gedragen door de Brabantse bevolking. Concert-
€ 5 abonnement € 28,50 (incl. verzend-
kosten) | abonnement Vrienden/
donateurs € 8 (alleen verzendkosten). bezoekers, Vrienden, Partners en Sponsoren zorgen ervoor dat het orkest
Bij een abonnement krijgt u alle edities
voorafgaand aan het eerste concert
thuisgestuurd. Voor aanmelding zie de zich verder kan ontwikkelen, ook in moeilijke tijden. We weten dat we
bonnen op pagina 15.
Wijzigingen voorbehouden Niets in deze ook in de toekomst een beroep op u kunnen doen als dat nodig is.
uitgave mag worden verveelvoudigd en/of
openbaar worden gemaakt door middel
van druk, fotokopie of op welke wijze dan We vieren het zestigjarig jubileum onder leiding van onze chef-dirigent
ook, zonder schriftelijke toestemming van
de redactie.
Alan Buribayev in april, met een serie concerten in alle vier de grote
Het Brabants Orkest
Jan van Lieshoutstraat 5
postbus 230, 5600 AE Eindhoven
speelsteden. Bewust kiezen we voor openbare concerten, waarvoor u
telefoon 040 265 56 99
telefax 040 246 34 59
info@brabantsorkest.nl
allen van harte bent uitgenodigd. De consequentie is dat de concerten
www.brabantsorkest.nl
St. Vrienden van Het Brabants Orkest snel uitverkocht zullen zijn, dus als u het jubileum met ons wilt vieren,
telefoon 040 265 56 98
info@brabantsorkest.nl
BCM moet u snel zijn.
Esp 101
Postbus 1392, 5602 BJ Eindhoven
bcm@bcm.nl • www.bcm.nl Mede namens bestuur en medewerkers van het orkest wens ik u een
Hoe kunt u kaarten bestellen?
Losse kaarten voor de concerten van Het feestelijk en muzikaal lustrumjaar toe.
Brabants Orkest kunt u bestellen bij het
bespreekbureau van de zaal van uw keuze.
Zie voor uitgebreide informatie en ARTHUR VAN DIJK, ALGEMEEN DIRECTEUR
openingstijden pagina 66.
januari / februari 2010 • deKlank 3

4. Antoine Fodor en het
Nederlandse muziekleven
l
Jan
n
Marijnissen
a s
feliciteert
l e
Het Brabants
e a
Orkest
k Nathalie
ai
Stutzmann
58
ARTIKELEN
6
Portret: Nathalie Stutzmann heeft veel te geven • Ineke Kootstra 6
TEKST
zingt Brahms
en Mendelssohn
Beethoven, Mendelssohn, Brahms, Verdi
s
9
Fodor, Nederlands tijdgenoot van Beethoven • Jos van der Zanden 12 REDACTIONELEN
deDagboeken (III/III): Huwelijksreis in A-majeur • Stephen Westra 18 Mijmeringen achter de lessenaar | column • Wolf Eekhof 21
Interview met Ralph van Raat • Erik Fokke 22 Het kleine oude huis | deColumn • Stephen Westra 37
Portret: Giel Vleggaars bekoring van discomuziek • Michel Khalifa 28 Jans Journaal | column • Jan Zekveld 57
Romantiek en religie • Emanuel Overbeeke 46
deVernieuwers IV/VI: Theo Verbey • Paul Janssen 48 RUBRIEKEN
Amateurs in de ware zin van het woord • Désirée Staverman 52 deVrienden • Nieuwe bestuurleden II/II |
De ontwikkeling v.h. Nederlandse muziekleven • Maartje van Houtert 62 Vriendenaanbieding: met korting naar het jubileumconcerten 14
Fortepiano • Ineke Kootstra 65 deOntmoeting • Pijnenburg muzikale kunst | Agenda educatie 26
hetOrkest • Evelien de Vries | Jubilea | Samenstelling orkest & staf 54
JUBILEUM
Traditie & Vernieuwing (IV/VI) SERVICE Colofon 3
Van Oetelkonzert tot Brood op de planken • Paul Janssen 33 deBon • Aanmelden als Vriend of als abonnee op deKlank 15
Jan Marijnissen feliciteert Stichters, Beschermers, Partners, nieuwe Vrienden 16
Het Brabants Orkest (IV/VI) • Rob Smetsers 58 Subsidiënten en Sponsors | Kaartverkoop | Vooruitblik 66
4

5. Gelukkig nieuwjaar!
Nieuw jaar, nieuwe voornemens, nieuwe kansen,
nieuwe manieren. Ook bij Het Brabants Orkest.
Nieuwe muziek van composer in residence Theo Verbey,
van Amerikaan John Adams en van jong Nederlands
compositietalent Giel Vleggaar. Voor sommigen van
u klinkt Britten, Stravinsky of zelfs Debussy nog als
nieuwe muziek in de oren. Ook nieuw repertoire van
een oude meester staat op het programma: een
symfonie van Limburger Antoine Fodor, tijdgenoot
van Beethoven en Von Weber. Fodor was een van
de grootste componisten van ons lage land.
Wij ontvangen deze maanden nieuwe artiesten,
voor het eerst bij ons te gast zijn dirigent Christoph
Poppen en de zeer vermaarde Franse alt Nathalie
Dagboek van
a Stutzmann. In deKlank debuteren nieuwe auteurs.
de huwelijksreis
u i
Maar naast het leven met nieuwe voornemens –
van Felix en Cécile
l gestopt met roken, gezonder etend, vaker sportend
Mendelssohn – is er voor velen ook de vertrouwde en mooie
levensstijl die wordt hooggehouden en gretig wordt
omarmd. Zo ook bij Het Brabants Orkest. We waar-
18
deren goede bestaande relaties. Bijvoorbeeld met
Jan Willem de Vriend, Jan Stulen, Roger Muraro en
met Ronald Brautigam met zijn wel héél oude in-
strument. En wát graag willen we steeds opnieuw
CONCERTEN Beethoven interpreteren, Mozart, Brahms, Verdi en
14, 15, 16 en 17 januari 2010 • Beethoven, Mendelssohn, Brahms, Verdi Mendelssohn koesteren en zelfs de vijfenveertig
Christoph Poppen · dirigent, Nathalie Stutzmann · alt, Brabant Koor 38 jaar oude traditie van het Carnavalsconcert in ere
houden. En ik mag u wijzen op prachtige teksten
22 januari 2010 • Verbey, Adams, Vleggaar
Hans Leenders · dirigent, Ralph van Raat · piano, Anton Sie · harp, van ‘cracks’ als Stephen Westra, Michel Khalifa of
Huib Ramaer · presentatie 40 bijvoorbeeld Paul Janssen.
28, 29, 30 en 31 januari 2010 • Fodor, Weber, Beethoven
Jan Willem de Vriend · dirigent, Ronald Brautigam · fortepiano 42
Zoals altijd in het leven draait het, in januari, februari
en de tien maanden die volgen, om balans. Om
9 en 12 februari 2010 • Carnavalsconcerten 2010 harmonie. En laat dat nou, als orkest, onze core
Jan Stulen · dirigent, Karin Bloemen · zang 33
business zijn, harmonie…
25, 26, 27 en 28 februari 2010 • Mozart, Stravinsky, Britten
Alan Buribayev · dirigent, Roger Muraro · piano 44 INEKE KOOTSTRA
januari / februari 2010 • deKlank 5

6. Inek Kootst
neke Kootstra
‘Met volle inzet
van al mijn middelen’
Nathalie Stutzmann heeft veel te geven
Z
e is een zeldzame ‘echte’ alt met een grote carrière. Talentvol musicus –
opgeleid als pianist en fagottist alvorens ze zich ging concentreren op
zang – met een uitgebreid repertoire van Barok tot hedendaagse muziek.
Bovendien staat ze bekend als een buitengewoon vriendelijke vrouw met hart voor
hobby’s als golfen en koken en met een missie om zich tegen vivisectie in te zetten.
In thuisland Frankrijk heeft Nathalie Stutzmann (1965) de reputatie van een kunstenaar die niet algemeen
gekend is en bescheiden opereert. ‘Er is een waanzinnige trend gaande de laatste jaren: de kunst- en muziek-
wereld zijn weerspiegelingen van de samenleving. Alles wat virtuoos is, briljant, explosief of effusief heeft een
groot publiek. Een carrière op basis van het lied, of intiemer, minder spectaculair repertoire, en dan ook nog
voor een altstem, raakt een ander publiek dan de grote massa. Maar ook speelt mee dat ik veel in het buitenland
verkeer.’ Wordt een profeet in eigen land dan nooit geëerd? Want dáár, in dat buitenland, soleert ze in presti-
gieuze concerten en projecten zoals bijvoorbeeld de uitvoering van alle symfonieën van Mahler met de Berliner
Philharmoniker onder leiding van Sir Simon Rattle, producties met Seiji Ozawa, Christoph von Dohnanyi of
Riccardo Chailly en opera’s van Parijs tot Tokio.
’Tegenwoordig wordt de fysiek van de zanger ingezet’
Het lied – zowel met piano als het orkestlied – wordt door Stutzmann tot haar favoriete repertoire gerekend.
‘Mahler is de man van het lied aan de piano, maar met kleuren van orkest. Zijn werk verraadt dat hij, als dirigent
aan de opera, van de stem houdt. Ik houd ervan dat in het lied teksten en melodie er werkelijk toe doen. Maar mijn
eerste liefde in dit repertoire gold de muzikale vorm. Voor mij komt de tekst daarna. Ik verkies mooie muziek
met een slechte tekst boven een mooie tekst op slechte muziek. Dat geldt niet voor alle vocalisten. Velen
vonden de weg naar het lied door liefde voor de dichtkunst. Ik niet, ik vond de tekst pas in tweede instantie.
Toen ik de rijkdom van de combinatie van tekst en muziek eenmaal ontdekte, werd het lied nog intrigerender.
De emoties van het lied staan zo veel dichter bij de werkelijkheid en zijn daarom veel interessanter dan die
Nathalie Stutzmann
van een stereotype hoofdrolspeelster in de opera.’ t © Nicolas Lieber
6

7. ‘De emoties van
het lied staan zo
veel dichter bij de
werkelijkheid.’
januari / februari 2010 • deKlank 7

8. Toch brak Stutzmann in de jaren tachtig door vanwege haar vertolkingen van rollen
Nathalie Stutzmann vindt goed eten
in opera’s van Händel en Vivaldi. Daar ligt de basis van haar internationale carrière.
‘een van de betere zonden’
‘Het barokke repertoire is essentieel voor een alt. Het heeft me op de kaart gezet,
‘Ik moet toegeven dat ik natuurlijk argwaan koester tegen
maar kort daarna ontwikkelde zich in de opera-scene de voorkeur om counterte-
mensen die geen fijnproevers zijn of niet weten hoe ze een
nors in te zetten. Ik wilde daartegen niet vechten, want een man in een mannenrol
goed maal, de vriendelijkheid van een mooie tafel of de smaak
casten doet, in tegenstelling tot vroeger tijden, nu veel meer recht aan de moderne van een grote wijn moeten waarderen. Zodra ik een paar
regieën en interpretaties. De ensceneringen zijn tegenwoordig veel realistischer, dagen thuis kan doorbrengen, geniet ik ervan in stapels
kernachtiger, ook – letterlijk – in aankleding. In opera wordt tegenwoordig veel kookboeken en op internet naar goede recepten te zoeken
meer getypecast en wordt de fysiek van de zanger ingezet.’ en daarmee te experimenteren in gezelschap van een aantal
van mijn beste vrienden. Een lekker diner bereiden en een
Teamwork paar uur besteden om te koken, is echt een daad van ware
Stutzmann is ook te horen in zelden uitgevoerde werken zoals op de Erato-cd liefde en vrijgevigheid, omdat we het meest kostbare wat
Béatitudes van César Franck. ‘Inderdaad doe ik veel verschillende dingen. Als het een mens bezit spenderen: tijd!’
Stutzmann amuseert zich erover dat haar bijzondere timbre
maar mooi is en het me raakt, sta ik er altijd voor open. Ik wil me niet specialise-
steeds opnieuw met culinaire kwalificaties wordt beschreven:
ren. Evenzeer in het belang van mijn stem als in het belang van mijn ‘geestelijke
‘Een stem in donkere zacht-bittere koffiemelange, onmisken-
gezondheid’. Het houdt haar levendig en alert om verschillende stijlen te interpre-
baar te herkennen aan het bladgouden strooisel op de zwarte
teren of onbekende paden te bewandelen. ‘Maar vooral houd ik gewoon van álles,
chocolade, een volle mokka-room, donker als de nacht en
ik ben heel erg gretig! Niet alleen als ‘alleseter’, maar ik ben ook gretig in zo véél
bitterzoet...’
mogelijk willen zingen. Bijvoorbeeld in de rol van Geneviève in Pelléas et Mélisande, Stutzmanns favoriete recepten vind u op haar website
lees ik een brief voor aan het begin van de opera, moet dan twee uur wachten en www.nathaliestutzmann.com
maak ten slotte de opera af. Of er zijn grote oratoria waarin je als solist maar af en toe
zingt, hier een aria, daar drie zinnen, misschien nog een duet of gezamenlijke finale. Ik vind dat verschrikkelijk.
De andere kant van het verhaal is dat ik het erg leuk vind om in een team van zangers te werken, in plaats van
steeds alleen op de bühne te staan. Maar uiteindelijk bestaat mijn agenda toch wel voor ongeveer 95% uit
recitals of solowerken met orkest. De Rückertlieder, Kindertotenlieder, de Altrapsodie, allemaal werken die mij
niet aflatend boeien en die het mogelijk maken met bijzondere orkesten en dirigenten te werken.’
‘Ik heb veel te geven, ik hoop dat het, als in het verleden,
ook in de toekomst steeds met vreugde zal worden aangenomen.’
Weinig beroemde alten
Stutzmann is internationaal gezien een van de weinige ‘echte’ alten, een contra-alt. Over
het feit dat ze ‘als kind al bariton was’ kan ze nu hartelijk lachen. Om als dochter van de
beroemde sopraan Christiane Stutzmann, die haar bovendien haar eerste zangonderricht
gaf, te moeten vaststellen dat ze niet eens mezzopartijen als Tosca of Carmen zou kunnen
zingen, vond Stutzmmann jr. aanvankelijk niet makkelijk. Intussen heeft ze haar eigen weg
gevonden: ‘Nathalie Stutzmann, meer dan ooit zichzelf’, kopte Luister dan ook een paar jaar
geleden al. Ze heeft de speciale mogelijkheden van haar zeer diepe, typische stemgeluid
leren kennen. Zo zingt ze, naast het reguliere altrepertoire, composities die voor de beroemde
Italiaanse castraten werden geschreven, waaronder Händels Alcina en Rodelinda en ook
werken in tenorligging. Toch heeft haar stem niets mannelijks. Het is de combinatie van haar
androgyne stem en Franse elegantie die haar tot een fenomeen maakt. ‘Mijn laryx is heel
groot, heeft een abnormale omvang terwijl mijn stembanden normaal zijn. Zulke stemmen
ontwikkelen zich heel langzaam. Ik zing al vijfentwintig jaar en kon aanvankelijk de mogelijk-
heden van mijn stem maar moeilijk inschatten. Het was Hans Hotter die me, toen ik
twintig was en met hem werkte zei: “Winterreise zul je zingen én jij zult Wagner zingen.
Maar in beide gevallen neemt het twintig jaar in beslag”. ’
Stemomvang alleen maakt iemand niet alleen tot een contra-alt, het gaat ook om kleur.
Kleur van het middenregister. Veel mezzo’s beheersen hun lage tonen fenomenaal maar
mogen geen alt genoemd worden. Het heeft te maken met waar de stem zijn registerwisse-
lingen maakt. ‘Echte alten moet je met een kaarsje zoeken, ook het verleden levert veel
bekende sopranen, maar weinig beroemde alten op. Kathleen Ferrier en Helen Watts zijn
Nathalie Stutzmann © Nicolas Buisson grote, uitzonderlijke voorbeelden.’
8

9. Kleine dromen die uitkomen
Maar Stutzmann staat niet alleen stil bij het verleden. Gretig als zij is, blikt zij verlangend naar de toekomst
en al wat daar in het verschiet ligt. ‘Doordat mijn stem zich zo bleef ontwikkelen waren er in de afgelopen
decennia steeds weer nieuwe dingen die binnen mijn mogelijkheden kwamen te liggen of op mijn pad kwamen.
Ik zing vaak Sofia Goebaidoelina’s Stunde der Seele. Zij belde me vorig jaar met het aanbod voor me te willen
componeren en is bezig een werk voor koor, cello-octet en alt samen te stellen. Je moet niets willen plannen,
maar afwachten welke gelegenheid er op je pad komt. Het zijn steeds net kleine dromen die uitkomen. Vorig
jaar zong ik voor het eerst Das Lied von der Erde en ik zong dit seizoen Erda, de Godin van de aarde in Wagners
Ring, die partijen mag ik blijvend toevoegen aan mijn repertoirelijst.’ Stutzmann schrijft ook stukken om en
zingt bijvoorbeeld Die Winterreise die Hans Hotter voorspelde. En Die schöne Müllerin. Teleurstellingen in de
liefde overstijgen tenslotte de sexen. Lovende recensies waren het gevolg: ‘Stutzmann raakt een dieper laag
dan menig mannelijk collega’, juichte bijvoorbeeld Klassieke Zaken.
Zijn er nog wensen? ‘Ja, ik zou graag meer barokmuziek willen maken. Ik werk regelmatig met Minkowski en met
Gardiner, maar niet genoeg naar mijn zin. In juni 2008 zong ik Vivaldi en Pergolesi, Händel en opnieuw Vivaldi
staan pas weer gepland voor 2010.’ In november 2009 vond daarom de eerste tournee van Stutzmanns eigen
barokensemble plaats. In 2008 richtte ze het ensemble Orfeo 55 op, dat ze bovendien zelf muzikaal leidt. ‘Ik heb
altijd uiting willen geven aan mijn eigen muzikale gedachte. Niemand zou het hebben geaccepteerd als ik een
Mahler had opgevat om te dirigeren. Ik vond het buitengewoon spannend, maar in dit repertoire is die stap goed
ontvangen. Ik zie het nadrukkelijk als een verbreding van mijn muzikale mogelijkheden. Helaas wordt er vaak
gedacht dat zangers die gaan dirigeren in hun nadagen zijn of van carrière switchen. Dat vind ik jammer. Toen
Christian Zacharias of Daniel Barenboim gingen dirigeren dacht niemand dat zij de piano vaarwel zouden
zeggen. Ik doe het juist uit een soort groeigedachte. Met volle inzet van al mijn middelen.’
Nathalie Stutzmann zin Mendelssohn en Brahms · 14, 15, 16 en 17 januari 2010 · zie pagina 38
zingt m 16
TEKSTEN
LUDWIG VAN BEETHOVEN II. Choral JOHANNES BRAHMS
Elegischer Gesang Deines Kind’s Gebet erhöre, Vater, Altrapsodie
schau auf mich herab;
Sanft, wie du lebtest, meinen Augen Licht gewähre, Aber abseits, wer ist’s?
hast du vollendet, rette mich aus dunkelm Grab. In’s Gebüsch verliert sich sein Pfad,
zu heilig für den Schmerz! hinter ihm schlagen die Sträuche zusammen,
Kein Auge wein’ ob Sonst verlacht der Feind mich Armen, das Gras steht wieder auf,
des himmlischen Geistes Heimkehr. triumphiert in stolzer Pracht, die Öde verschlingt ihn.
tekst · Ignaz Franz Castelli (1781-1862) sonst verfolgt er ohn’ Erbarmen
und verspottet deine Macht. Ach wer heilet die Schmerzen dess,
FELIX MENDELSSOHN dem Balsam zu Gift ward?
Hymne / Drei geistliche Lieder und Fuge III. der sich Menschenhass
Herr, wir trau’n auf deine Güte, aus der Fülle der Liebe trank!
I. Hymne die uns rettet wunderbar, Erst verachtet, nun ein Verächter
Laß, o Herr mich Hilfe finden, singen dir mit frommem Liede, zehrt er heimlich auf seinen eignen Werth
neig’ dich gnädig meinem Fleh’n, danken freudig immer dar. in ung’nügender Selbstsucht,
will’s gedenken du der Sünden,
nimmermehr kann ich besteh’n. IV. Fuge Ist auf deinem Psalter, Vater der Liebe,
Soll mein Sorgen ewig dauern? Laßt sein heilig Lob uns singen, ein Ton seinem Ohre vernehmlich,
Sollen Feinde spotten mein? laßt uns seiner Liebe freu’n. so erquicke sein Herz!
Schwach und hilflos soll ich trauern Öffne den umwölkten Blick
und von dir vergessen sein? über die tausend Quellen
Neben dem Durstenden in der Wüste.
tekst · Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) t
januari / februari 2010 • deKlank 9

10. GIUSEPPE VERDI · Quattro pezzi sacri Tui nati vulnerati,
I Ave Maria, gratia plena,
Dominus tecum.
Wees gegroet Maria, vol van genade.
De Heer is met u.
tam dignati pro me pati,
poenas mecum divide.
Benedicta tu in mulieribus, Gij zijt de gezegende onder de vrouwen. Fac me vere tecum flere,
et benedictus fructus En gezegend is Jezus, crucifixo condolere,
ventris tui, Iesus. de vrucht van uw schoot. donec ego vixero.
Sancta Maria, Mater Dei, Heilige Maria, Moeder van God,
ora pro nobis peccatoribus, bid voor ons, zondaars, Iuxta crucem tecum stare,
nunc et in hora mortis nostrae. Amen. nu en in het uur van onze dood. Amen. et me tibi sociare
in planctu desidero.
II Stabat Mater dolorosa
iuxta crucem lacrimosa,
Naast het kruis, met wenende ogen,
stond de Moeder droefgebogen,
Virgo virginum praeclara,
mihi iam non sis amara,
fac me tecum plangere.
dum pendebat filius. waar haar zoon te lijden hing.
Fac ut portem Christi mortem,
Cuius animam gementem Ach, hoe haar door ’t zuchtend harte,
passionis, fac consortem,
contristatam et dolentem, medelijdend met zijn smarte,
et plagas recolere.
pertransivit gladius. ’t zwaard van droefheid henenging.
Fac me plagis vulnerari,
O quam tristis et afflicta O, hoe weende in pijn en rouwe, cruce hac inebriari,
fuit illa benedicta die gebenedijde vrouwe, ob amorem filii.
mater unigeniti Moeder van Gods enige Zoon
Inflammatus et accensus
Quae moerebat, et dolebat, Ach hoe treurde en hoe streed zij, Per Te, Virgo, sim defensus
et tremebat, dum videbat Ach wat moederangsten leed zij, In die iudicii.
nati poenas inclyti. ziende hem ten spot en hoon
Fac me cruce custodiri
Quis est homo qui non fleret, Wie, die zonder mederouwen Morte Christi praemuniri
Christi matrem si videret Christus’ moeder kan aanschouwen Confoveri gratia
in tanto supplicio? in zo wrede foltering?
Quando corpus morietur,
Quis non posset contristari Wie wil niet in droevig wenen Fac, ut animae donetur
Christi Matrem contemplari met Maria zich verenen, Paradisi gloria. Amen.
dolentem cum filio? lijdend met haar lieveling?
Pro peccatis suae gentis, Voor de zonden van de zijnen
III Laudi alla Vergine Maria
Vergine madre, figlia del tuo Figlio,
vidit Iesum in tormentis zag zij Jesus zo in pijnen
Umile ed alta più che creatura,
et flagellis subditum. en door gesels wreed gewond
Termine fisso d’eterno consiglio.
Vidit suum dulcem natum Gans alleen zag zij hem lijden,
Tu se’ colei che l’umana natura
moriendo desolatum, troosteloos de doodsstrijd strijden
Nobilitasti sì, che‘l suo Fattore
dum emisit spiritum. in zijn laatste stervensstond.
Non disdegnò di farsi sua fattura.
Eia mater, fons amoris, Geef, o Moeder, bron van liefde,
Nel ventre tuo si raccese l’amore,
me sentire vim doloris dat ik voele wat U griefde,
Per lo cui caldo nell’eterna pace
fac, ut tecum lugeam. dat ik met U medeklaag.
Così è germinato questo fiore.
Fac ut ardeat cor meum Dat mijn hart ontgloei van binnen, Qui se’ a noi meridiana face
in amando Christum Deum, in mijn Heer en God te minnen, Di caritate, e giuso, in tra i mortali,
ut sibi complaceam. dat ik Hem alleen behaag. Se’ di speranza fontana vivace.
Sancta mater, istud agas Heilige Moeder, ach verhoor mij, Donna, se’ tanto grande, e tanto vali,
Crucifixi fige plagas des gekruistes wonden boor mij Che qual vuol grazia ed a te non ricorre,
cordi meo valide. diep en krachtig in het hart. Sua disianza vuol volar senz’ali.
10

11. ’k Zie Uw Zoon bedekt met wonden La tua benignità non pur soccorre U laat geen smekeling Uw hulp ontberen
talloos om mijn vele zonden, A chi dimanda, ma molte fiate En zult daarnaast ook menigmaal gewis
laat mij delen in Zijn smart. Liberamente al dimandar precorre. Weldadig op de vraag anticiperen.
Doe mij in liefde met U wenen In te misericordia, in te pietate, In U mocht meegevoel, bekommernis
en met Jezus mij verenen In te magnificenza, in te s’aduna En mildheid, al het goede samenstromen
tot mijn stervensuur zal slaan. Quantunque in creatura è di bontate. Ave, Ave. Dat in Gods schepselen te vinden is. Ave, Ave.
tekst · Dante Allighieri (1265-1321) vertaling · Ike Cialona en Peter Verstegen
Diep bedroefd kom ik U vragen Amsterdam 2000
met U Jezus leed te dragen
en met U bij ’t kruis te staan. IV Te Deum laudamus,
Te Dominum confitemur,
Wij prijzen U, o God,
wij loven U,
Maagd der Maagden, uitverkoren,
Te aeternum Patrem U bent onze eeuwige Vader,
wil mij in uw goedheid horen,
omnis terra veneratur. die door de gehele aarde aanbeden wordt.
laat mij wenend bij U zijn.
Tibi omnes Angeli, Alle engelen juichen U toe,
Tibi coeli et universae Potestates, U de hemel en alle Machten:
Laat mij al de wrede plagen
Tibi cherubim et seraphim cherubijnen en serafijnen
en de dood van Christus dragen,
incessabili voce proclamant: juichen onophoudelijk:
laat mij sterven zoals Hij.
Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Heilig, Heilig, Heilig, de Heer,
Met Hem aan het kruis geklonken, Deus Sabaoth. de God der hemelse machten.
maak mij van de smarte dronken Pleni sunt coeli et terra De hemel en de aarde, vervuld
om de liefde voor Uw Zoon. majestatis gloriae tuae. van de majesteit van Uw heerlijkheid.
Te gloriosus Apostolorum chorus, De apostelen loven U in koor;
Moge ik in ’t vuur niet branden, Te Prophetarum laudabilis numerus, U, de gezegende gemeenschap der profeten;
neem o Maagd mijn zaak in handen Te Martyrum candidatus laudat exercitus. het stralende leger der martelaren bezingen U.
in het oordeel voor Gods troon. Te per orbem terrarum sancta confitetur Ecclesia: Overal ter wereld, aanbidt de Heilige Kerk U,
Patrem immensae majestatis, U de Vader, van onmetelijke majesteit;
Met Hem aan het kruis geklonken, Venerandum tuum verum et unicum Filium, Uw ware en enige Zoon, verering waardig;
maak mij van de smarte dronken Sanctum quoque Paraclitum Spiritum. De Heilige Geest ook, onze trooster.
om de liefde voor Uw Zoon. Tu Rex gloriae, Christe. U bent de Koning der glorie, Christus.
Tu Patris sempiternus es Filius. U bent de eeuwige Zoon van de Vader.
Als mijn lichaam weg zal sterven, Tu ad liberandum suscepturus hominem U schuwt de schoot niet van de Maagd,
doe mijn ziele dan verwerven non horruisti Virginis uterum. om de mensheid te redden.
’t glorievolle Paradijs. Amen. Tu, devicto mortis aculeo, U hebt de angel van de dood overwonnen
vertaling · Hélène Nolthenius aperuisti credentibus regna coelorum. en voor allen die geloven, het hemelse rijk geopend.
Tu ad dexteram Dei sedes Gij die zit aan de rechterhand van God,
O maagdelijke Moeder, dochter van
in gloria Patris. in de glorie van de Vader.
Uw Zoon, zo nederig en zo verheven,
Judex crederis esse venturus. Wij geloven dat U zult komen als onze rechter.
Vanouds het einddoel van Gods eeuwig plan,
Te ergo quaesumus tuis famulis subveni, Wij bidden U, help Uw dienaren,
quos pretioso Sanguine redemisti. die door U zijn gered met Uw kostbaar bloed.
U hebt de mensheid adeldom gegeven:
Aeterna fac cum Sanctis tuis Neem ons op onder de talrijke heiligen,
De Schepper koos U uit, toen Hij besloot
in gloria numerari. in het rijk van de Eeuwige Heerlijkheid.
Te midden van Zijn schepselen te leven.
Salvum fac populum tuum, Domine, Red, o Heer, Uw volk,
De Liefde ging weer bloeien in Uw schoot et benedic haereditate tuae. en zegen Uw eigendommen;
En deed de bloem haar bladeren ontvouwen Et rege eos, et extolle illos in aeternum. Leid Uw kinderen en laat hen toe tot de eeuwigheid.
Die door Zijn licht en warmte hier ontsproot. Per singulos dies benedicimus te, Dag in dag uit prijzen wij U;
Et laudamus nomen tuum in saeculum seculi. en loven Uw naam tot in de eeuwen der eeuwen.
U bent voor ons een toorts van liefde, Vrouwe, Dignare, Domine, die isto, Bescherm ons Heer,
Terwijl de stervelingen U althoos sine peccatos nos custodire. nu genadig tegen iedere zonde.
Als sprankelende bron van hoop beschouwen. Miserere nostri, Domine. Heb meelij met ons, o Heer.
Fiat misericordia tua, Domine, super nos, Laat Uw mededogen, Heer, over ons gaan,
U bent zo machtig en zo grandioos: quemadmodum speravimus in te; zoals wij onze hoop op U gevestigd hebben.
Wie zich niet om genade tot U keren, In te speravi, In U heb ik vertrouwen; laat me niet
Willen wel vliegen, maar zijn vleugelloos. non confundar in aeternum. in verwarring geraken, tot in eeuwigheid.
januari / februari 2010 • deKlank 11

12. Jos van der Zanden
o van der Zande
Fodor, Nederlands
tijdgenoot van Beethoven
‘W
ij Hollanders hebben geene eigene muzijk. Zoo hard mij deze be-
kentenis valt, zoo zeer is zij echter op de waarheid gegrond.’ Het
minderwaardigheidscomplex zat diep. Aan het begin van de negen-
tiende eeuw had Nederland op muziekgebied maar weinig te bieden. Componisten
van eigen bodem waren op één hand te tellen en de concertprogramma’s moesten
steevast met composities van Duitse, Franse of Italiaanse origine worden samen-
gesteld. Beethoven en Spohr werden veel gespeeld, ook Mozart en Haydn; uit
Frankrijk waren Méhul, Gossec en Cherubini populair.
Met name in Amsterdam was het niveau van de muziekbeoefening lager dan wat van een grote stad verwacht
mocht worden. ‘Voor de meeste toonkunstenaars geen paradijs’, zo meldde de Nederlandse correspondent
van de Duitse Allgemeine Musikalische Zeitung. ‘Wie in concerten en schouwburgen geëngageerd is en van Carolus Antonius Fodor
’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat lesgeeft, kan wel een behoorlijk inkomen hebben, maar het komt mij voor Carolus Antonius (Antoine) Fodor
dat een kunstenaar hier lang niet zo gezien is als op andere plaatsen.’ werd op 12 april 1768 geboren te
Venlo, huwde in 1798 Geertruida
Tegenwoordig worden verwoede pogingen ondernomen om aannemelijk te maken dat het wel meeviel met die
Tersteeg en overleed op 22 februari
muzikale armoede in ons land, in weerwil van het citaat. Bibliotheken en archieven worden doorgespit en inder-
1846 in Amsterdam. Fodor was de
daad worden daarbij soms verrassende ontdekkingen gedaan, in de vorm van degelijke, kwalitatief hoogstaande
jongste broer van de vioolvirtuoos
muziekwerken die een tweede leven verdienen. Ook schijnt het muziekleven destijds aanzienlijk intensiever en en componist Josephus Andreas
rijker te zijn geweest dan altijd is aangenomen. Met name amateurgezelschappen waren bijzonder actief. Fodor. Hij studeerde in Mannheim,
We moeten het citaat dan ook voorzichtig interpreteren. Met ‘geene eigene muzijk’ werd kennelijk bedoeld Parijs en vermoedelijk in Rusland.
dat het aan een eigen, ‘vaderlandse’ stijl ontbrak, niet zozeer aan een levendig muziekleven. Italië had een Hij ontwikkelde zich als pianovir-
Rossini voortgebracht, wiens opzwepende opera’s ons land veroverden. Franse revolutionaire componisten tuoos, organiseerde en dirigeerde
hadden de hymne en de lofzang ontwikkeld, en de gepassioneerde reddingsopera. In Oostenrijk was de Weense talrijke concerten en componeerde
klassieke stijl normerend geworden, als tegenwicht tegen al die mediterrane lichtvoetigheid. Wat had Nederland symfonieën, pianoconcerten en
-sonates, kamermuziek, liederen
te bieden? Tja, niet veel authentieks. We moesten steeds leentjebuur spelen over de grens, nu eens hier dan
en een aantal cantates. Een opera
weer daar. Zelfs de leidende dirigenten en componisten kwamen van buiten. Johann Wilhelm Wilms was zo’n
ging verloren.
voorbeeld: van origine Duitser.
12

13. Kolenhandelaar
cd-tips
Daarom mag het niet verbazen dat een talentvol componist van eigen bodem door het publiek in de armen werd
Dutch Symphonies, incl. Fodors
Symfonieën nrs.2 en 3 (in c op.19) gesloten. Carel Anton Fodor, telg van een rijk muzikantengeslacht, viel met zijn neus in de boter. Hij had de
Radio Kamerorkest tijdgeest mee, daarnaast ook afkomst, vrienden, maar natuurlijk bovenal zijn talent. Nauwelijks dertien werd hij
o.l.v. Anthony Halstead vanuit zijn geboorteplaats Venlo door zijn eveneens muzikale broers meegenomen naar Parijs, in die dagen
NM CLASSICS NM92085 een muzikale duiventil. Over zijn contacten en activiteiten daar weten we niets, maar dat hij al in 1790 als
vroege twintiger een aanstelling vond in Amsterdam was ongetwijfeld het resultaat van goed lobbywerk.
Fortepiano music Het werd een glansrijke carrière en Fodor werd een van de meest toonaangevende figuren van het Neder-
from the Netherlands landse muziekleven. Hij gaf concerten in gebouw Felix Meritis aan de Keizersgracht, waar dirigent Bartholo-
Arthur Schoonderwoerd, fortepiano
meus Ruloffs de scepter zwaaide. Een vetpot zal het allemaal niet zijn geweest voor de jonge musicus en
NM CLASSICS NM92103
componist, en het schijnt dat hij een bijverdienste had als kolenhandelaar, je moet toch wat als eenvoudige
dagloner. Maar het tij keerde. Na het overlijden van Ruloffs in 1801 mocht Fodor het stokje overnemen. Een
Concertos néerlandais pour piano
Arthur Schoonderwoerd en
jaar later werd hij ook dirigent van Eruditio Musica, een ander Amsterdams orkest. Dat hij zijn taken met
Ensemble Cristofori verve vervulde, blijkt uit diverse eerbewijzen. Zo kreeg hij een diploma van het Instituut voor Wetenschappen,
2004 ALPHA 052 Literatuur en Schoone Kunsten en werd hij meerdere keren uitgenodigd naar Den Haag te komen om op te
treden aan het hof.
o.a. Symfonie in c opus 19 Fodor componeerde een aanzienlijke hoeveelheid muziek, zoals pianoconcerten, kamermuziek en een reeks
(ingekorte versie) Residentie nationalistisch getinte gelegenheidswerken. Tot de echte parels van zijn oeuvre behoren drie symfonieën,
Orkest o.l.v. Antal Dorati waarvan de Tweede en Derde tegenwoordig geregeld op het concertprogramma staan. Een handvol werken van
1978 OLYMPIA OCD 501
Fodor is inmiddels ook op cd verkrijgbaar. Wie ze hoort, zal de uitspraak over de ‘eigene muzijk’ wel beamen:
(alleen antiquarisch verkrijgbaar)
Fodor componeerde namelijk in de volgroeide stijl van de Weense Klassieken. Het is dan ook veelzeggend dat
Heruitgegeven op 400 Years of
hij een cantate schreef met de titel Hulde aan Joseph Haydn. Fodor moet de partituren van deze grootheid
Dutch music. Vol. 2.
intensief bestudeerd en als voorbeeld genomen hebben.
www.residentieorkest.nl >
webwinkel
Symfonie nr.3 of 4 ?
bladmuziek Hoewel gecomponeerd in 1801 werd Fodors Derde Symfonie in c opus 19 omstreeks 1805 in druk uitgebracht,
downloadable muziek voor piano zonder nummering. Het titelblad luidde Simphonie à grand orchestre oeuvre XIX. In de jaren zeventig van de
op www.henseltlibrary.org/ vorige eeuw werd het werk herontdekt en in 1987 werd er bij Donemus in Amsterdam een moderne uitgave
scores2.html van verzorgd. Daarbij werd deze symfonie de ‘Vierde’ genoemd. Dit leidde tot protest onder kenners, zoals
de Nederlandse musicoloog Dick van Heuvel: deze symfonie moest in zijn optiek de ‘Derde’ heten, want het
internet-tip
werk sluit aan op Fodors Tweede Symfonie opus 13. Van Heuvel besloot in 1998 tot een nieuwe uitgave, gepu-
www.youtube.com/
bliceerd door de organisatie Musica Neerlandica in Den Haag. Hij persisteerde erin dat het om de Derde
watch?v=eDmzm3XDmEs
Symfonie van Fodor ging, maar zoals zo vaak moest musicologische correctheid het afleggen tegen wat inge-
burgerd was geraakt bij bibliotheken en cd-labels. Iets dergelijks deed zich ook voor bij Schuberts Achtste
Symfonie, die in de muziekwetenschap hardnekkig voor de Zevende doorgaat. De Symfonie in c van Fodor zal
wel voor altijd behept blijven met een nummer dat feitelijk onjuist is.
Achttiende eeuw voorbij
Deze Derde – we brengen de inmiddels overleden Dick van Heuvel graag een postuum eerbetoon – is een
opmerkelijk stuk. Toen Fodor deze symfonie schreef, kan hij namelijk nog geen invloed hebben ondergaan van
Ludwig van Beethoven in Wenen, van wie immers nog geen symfonie in druk was uitgekomen. Toch zal menig
muziekliefhebber bij het horen van Fodors werk aan deze muziekreus worden herinnerd. De langzame inleiding
bijvoorbeeld opent met een pathetisch c-klein dat het idioom van Mozart en Haydn al ontgroeid is – al kon
Haydn zijn late symfonieën ook heel duister laten beginnen. Ongewoon felle accenten en spannende unisoni
bij Fodor maken duidelijk dat de achttiende eeuw voorbij is. Met de inzet van het eerste en vooral het lieflijke
tweede thema worden echter gebaander wegen betreden. Vol verbeeldingskracht is de doorwerking van dit
openingsdeel, met akkoordverbindingen à la Schubert.
In het tweede deel kijkt Haydn om de hoek. Ook Mozart overigens, in de wijze waarop de houtblazers elkaar
afwisselen (deze symfonie kent twee hobo’s, fagotten en klarinetten en slechts één fluit). In dit deel heeft
Fodor wat moeite om lange spanningsbogen te maken, soms klinkt het wat blokkendoosachtig. Dat geldt niet
voor het speelse Menuet, dat in een pittig tempo uitgevoerd de allure heeft van een echt Beethoveniaans
scherzo. In de sprankelende finale trakteert Fodor zijn publiek opnieuw op verrassingen in de stijl van Haydn,
Symfonie
Symfoni in c van Fodo
v odor zoals pizzicati en de imitatie van een koekkoek.
28, 29, 30 en 31 januari 2010
0 anuari 2010 Al was er dan geen ‘vaderlandse’ stijl, dit was een symfonie waarop het vroeg-negentiende-eeuwse Nederland
zie pagina 42
trots kon zijn, hoewel het werk buiten onze landgrenzen niet veel interesse schijnt te hebben afgedwongen.
januari / februari 2010 • deKlank 13

14. Wim Kuypers’ maatschappelijke interesses zijn breed en af te lezen aan
deVrienden de diversiteit van de nevenfuncties die hij als bestuurder bekleedde.
nieuws voor en over de Vrienden van Het Brabants Orkest Sportverenigingen, werkgeversverenigingen en harmonieën profiteerden
van zijn betrokkenheid en stuurmanschap, maar vooral valt zijn enga-
gement voor technologie op, gezien het feit dat hij betrokken was of is bij
Oude Vrienden, vele aan Brainport gerelateerde instanties. Kuypers is lid van de Raad
van Advies van Brainport, lid van de klankbordgroepen van de denktanken
nieuwe bestuurders… II/II Energie in Brainport en Werken in Brainport en voorzitter van de klank-
bordgroep Energie Neutraal Wonen (Brainportproject). Maar ook voelt hij
Op 8 september 2009 nam het orkest afscheid van drie gewaardeerde zich verantwoordelijk voor de kwaliteit van de samenleving, getuige zijn
bestuursleden van Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest. De heren voorzitterschap van het Opleidingsbedrijf Installatiewerk Brabant Zeeland,
Esper van Heesewijk, Henk van Noije en Herman Verhoeven konden al het feit dat hij zetelt in het comité van aanbeveling van de Stichting
sinds mei jongstleden hun kennis van zaken overdragen, omdat toen maar Leergeld Helmond en ook bestuurslid is van het Regionaal Platform
liefst vier nieuwe bestuursleden aantraden. Alhoewel: nieuw... ze heb- Criminaliteitsbeheersing Oost-Brabant (RPC).
ben allen al hun eigen historie met het orkest als Vriend of Partner. Maar ‘Persoonlijk hecht ik veel waarde aan een coherente en zorgzame samen-
met hun nieuwe functie begint voor hen en ons nog een gezamenlijke leving. Bijdragen aan ontwikkelingsinitiatieven van mens en bedrijf of
nieuwe weg. In de deKlank nr.1 werden de heren Joep Chappin en Henk maatschappelijke voorzieningen passen daar prima in. Desgevraagd zeg
Dekkers geïntroduceerd. Onderstaand stel ik Wim Kuypers en Joost de ik nogal eens mijn bijdrage daarin toe, als ik me de tijd kan veroorloven
Roij graag aan u voor. en het thema of doel me aanspreekt. Het Brabants Orkest spreekt me aan
‘Het orkest is belangrijk als een belangrijk onderdeel van de Brabantse samenleving, vandaar het
in de Brabantse samenleving’ jarenlange lidmaatschap als Stichter van het orkest en nu het aanvaarden
Wim Kuypers (1944) uit Bakel was van een functie in het Vriendenbestuur.
tot zo’n twee jaar geleden directeur
van het Helmondse familiebedrijf ‘Persoonlijk hecht ik veel waarde
Kuijpers Installaties. In januari 2008
trad hij terug en werd hij benoemd aan een coherente en zorgzame
tot Commissaris van het bedrijf.
De onderneming met vestigingen samenleving.’ Wim Kuypers
in Helmond, Utrecht, Roosendaal,
Arnhem, Tilburg, ’s-Hertogenbosch ‘Ik draag het orkest al jaren een warm hart toe’
Wim Kuypers en Den Haag, is gespecialiseerd in Tilburger Joost de Roij (1959) kreeg zijn eerste klarinetlessen van zijn
klimaatinstallaties en elektrotechniek voor gebouwen. Verder staan be- opa toen hij zes jaar oud was. Na zijn middelbare schoolopleiding MTS
veiliging en de aanleg van sprinklerinstallaties op het programma. elektrotechniek werd hij toegelaten aan het Brabants Conservatorium en
Vriendenaanbieding
MET KORTING NAAR JUBILEUMCONCERTEN
N
Het Brabants Orkest bestaat in 2010 zestig jaar en dat
wordt gevierd met een viertal feestelijke jubileumconcerten
onder leiding van chef-dirigent Alan Buribayev. De concerten worden
gegeven van 22 t/m 25 april 2010 in Tilburg, Breda, ’s-Hertogenbosch en
Eindhoven.
Het concertprogramma vormt een mooie versmelting van traditie en
vernieuwing, de twee pijlers waarop het orkest in zijn lange geschiedenis
steunt. Van Ravel staan La Valse en het Pianoconcert voor de linkerhand op
het programma, met solist Jean-Efflam Bavouzet. Van Richard Strauss
speelt het orkest de Suite uit Der Rosenkavalier.
Bovendien componeert onze composer in residence Theo Verbey op dit
moment een nieuw orkestwerk waarvan u bij deze concerten de
wereldpremière kunt beleven.
De Vrienden hebben aan de wieg gestaan van Het Brabants Orkest.
Daarom bieden wij de Vrienden 20% korting op de entreeprijs van de
bijzondere jubileumconcerten van het jarige orkest. Medio januari
ontvangen alle Vrienden een apart schrijven waarmee plaatskaarten
kunnen worden gereserveerd.
Jean-Efflam Bavouzet © J. Henry-Fair Alan Buribayev © Simon van Boxtel
14

15. studeerde bij Piet Jeegers hoofdvak deBon
klarinet, Uitvoerend Musicus. Na
naam voorletters m/v
drie jaar wint toch de passie voor
techniek en stapte hij over naar de bedrijfsnaam (indien relevant)
HTS informatietechniek. Beroeps- adres
matig bereikte Joost de Roij daarna,
postcode woonplaats
via werkzaamheden als entrepeneur,
plant manager en directeur voor telefoon e-mail
Philips, Tulip Computers, Maas
relatienummer (indien u al Vriend bent)
Automaten en NAM, zijn huidige
Joost de Roij functie sinds elf jaar: die van direc-
Ik meld mij aan als Vriend van Het Brabants Orkest
De muziek blijft altijd een rode Noteert u mij als ∏ Stichter (vanaf E 285)
∏ Beschermer (van E 130 tot E 285)
draad in Joost de Roij’s leven. ∏ Donateur (van E 45 tot E 130)
Door opgave als Stichter, Beschermer of Donateur krijg ik recht op de
bijbehorende voordelen via de PrivilegePas.
teur en mede-eigenaar van installatiebedrijf Elektrotechniek Van Hees in
∏ Stuur mij informatie over de mogelijkheid van schenking
Tilburg, actief in woningbouw, utiliteitsbouw, datanetwerken, inbraak- en van lijfrente via notariële akte.
brandmeldsystemen. Daarnaast is Joost de Roij onder meer voorzitter van ∏ Stuur mij informatie over het Partnerprogramma.
de Vereniging van Elektrotechnische Ondernemingen Regio Tilburg, Als Beschermer of Stichter krijgt u het tijdschrift deKlank maandelijks gratis thuisgestuurd.
oprichter/voorzitter van de stichting Skilz@Work, een organisatie voor Ook als donateur ontvangt u gratis deKlank. Deze wordt u overhandigd bij de Informatie-
balie van Het Brabants Orkest op vertoon van uw PrivilegePas. Indien u deKlank liever
het collegiaal in- en uitlenen van personeel, en secretaris van de Kiwanis
krijgt thuisgestuurd, kunt u zich aanmelden voor een postabonnement voor i 8 per
Club Tilburg, een service club met als thema ‘Serving the Children of the seizoen (zie onder).
World’. Maar muziek blijft altijd een rode draad in Joost de Roij’s leven.
‘Op het moment speel ik nog in een kleine jazzformatie met onder an- Ik meld mij aan als abonnee op deKlank
deren mijn zoon aan de piano en mijn broer op drums.’ Maar van de
PTT-Harmonie in Tilburg, waarvan de klarinettist in de dop op zijn tiende Ik neem ∏ een abonnement à E 8 (alleen voor vrienden-donateurs)
lid werd, jazzcombo’s, bigbands, klassieke kamermuziek en (amateur) ∏ een abonnement à E 28,50
Een abonnement loopt een seizoen, van september tot juli. Bij abonnering in
symfonieorkesten leidde zijn pad ook naar Het Brabants Orkest: ‘Ik draag
de loop van een seizoen vindt afschrijving naar rato plaats.
het orkest al jaren een warm hart toe en heb daaraan uiting gegeven Ik verleen Het Brabants Orkest een doorlopende machtiging om, tot weder-
door het veelvuldig te bezoeken en door het als Partner financieel te
ondersteunen. Door mijn zakelijk netwerk aan te wenden denk ik dat ik opzegging, het bedrag van E per seizoen af te schrijven van
nog meer kan betekenen voor het orkest.’
(post)bankrekening .
INEKE KOOTSTRA
plaats en datum handtekening
Stuur of fax naar Het Brabants Orkest, Postbus 230, 5600 AE Eindhoven · F 040 246 34 59
zie vervolg deVrienden op pagina 17 ✁
Wie wil cello spelen?
Anne Mieke Hardenbol • cellodocente
MAZAS vioolschool
Individuele lessen voor alle leeftijden en elk niveau
voor beginners en gevorderden,
kinderen en volwassenen Leslocaties
’s-Hertogenbosch
Boxmeer
Leslocaties Eindhoven
Eindhoven en ’s-Hertogenbosch
Contact
Informatie/aanmelden 06 10111445
Anne Mieke Hardenbol Hoogstraat 300
• 06 13255656 5654 NH Eindhoven
• annemiekehardenbol@gmail.com mazas.vioolschool@gmail.com
www.mazas.nl
januari / februari 2010 • deKlank 15

16. Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest
Door de financiële bijdrage van de Stichting Vrienden wordt Het Brabants Orkest in staat gesteld extra activiteiten in
Noord-Brabant te ontplooien. De Vriendenstichting kent Stichters, Beschermers en Donateurs. Hieronder volgt een
overzicht van particulieren, bedrijven en instellingen die zich als Vriend aan Het Brabants Orkest hebben willen verbinden.
NIEUWE VRIENDEN DONATEURS Breda Dhr. of mevr. B. van Spaandonk Teteringen Dhr. J. Boot
november 2009 STICHTERS Breda Dhr.J.W. Rotte Oosterhout Dhr. en mevr. Stalper-Pluums
DONATEURS · jaarlijkse bijdrage van E 45 tot E 130
Het Brabants Orkest weet zich gesteund door bijdragen van een groot aantal donateurs.
BESCHERMERS · jaarlijkse bijdrage van E 130 tot E 285
Asten Dhr. G.H. Sanders Bavel Dhr. ir. J. Blok Berghem Dhr. G.M. Stapper v.d. Velden Berkel-Enschot W.J. Kuipers beheer B.V. | Dhr., mevr. P.F.J.C. Liebregts
Berlicum (NB) Dhr. R.J.M. Haffmans | Dhr., mevr. I.C. van de Maesen en F.L. Slinkers Bladel De heer C.C.L Lathouwers Breda Dhr I. Baljeu | Dhr. H.J. van
der Beek | Mevr. N. van der Meulen | Mevr. A.A.T. Naaijkens | Nauta Engineering Breda | Dhr. W.J. Poessé | Mevr. Vergeer-van der Hout | Dhr. Rouppe van
der Voort Deurne Dhr. en mevr. Ph. de Groot Drunen Dhr. H.J.L. Mimpen Eersel Dhr. en mevr. H.W. Honold Eindhoven Mevr. T.W.W. Attema-van Baarn |
Dhr. dr. G.W.B. Borrie | Mevr. Calon | Mevr. A. Crijnen-Wijn | Dellebeke Interieurarchitecten | Accountantskantoor Foederer B.V. | Mevr. A.E.M.Th. van der
Harten-Scheuler | Dhr. J.J.P. van Keulen | Mevr. Th.M. Lambregts-Brautigam | Mevr. J.R.H. Maij-Weggen | Mevr. A.G. Otten-Nypels | Philips’ Philharmonisch Koor
| Dhr. drs. J. Post | Dhr. en mevr. Ruigrok-van Veghel | Dhr. H. Rotman | Dhr. P.P.M. Slaats | Dhr. J.M.M. Widlak | Mevr. M.Th.C.J.J. Verhagen-Teulings Eksel (B)
Mevr. M.J.C.J. Staatsen-Hettema Ell Dhr., mevr. J.M.R. Snel-Ebberink Elsendorp Dhr., mevr. J.A.M. Hoevenaars Esch Henket Beheer Geldrop Bureau ERASMUS
cultuur & communicatie | Ir. H. Mooijweer | P.M. van de Poel Gemonde Dhr. en mevr. Meijer Grubbenvorst Mevr. R. Weersink Heeswijk-Dinther Abdij van
Berne Heeze H.J.F. van Ettro Helmond Mevr. M.W. Zick-Pruim Helvoirt Mr. A.J.Th.M. Gudde, oud-notaris | Ir. L.A.S. Hageman | Holding C.G. Peters B.V. |
Notariskantoor Witlox | Dhr. C.J. van Haaren ’s-Hertogenbosch Belind Den Bosch B.V. | Prof. mr. J.P.A. Coopmans | Drs. M.M.J.H.L. Gudde | Dhr. F.M.J.A.
Jacobs | Mevr. P.M. Langenberg-Eerebout | Stichting Activiteiten Lions Club | Dhr. J. Onvlee | Pijnburg Vastgoedadviezen | Dhr. A.J.M.M. Stalpers | Dhr. F.
Stumpf | Beheer en Beleggingsmaatschappij Vepu B.V. | Mevr. Sweens-Schute | Mevr. J.H.C. Zwitser-Schouten Leende Dhr. A.J.M. van Lieshout | Dr. F.C.
Romeijn Maarheeze J.G.M. Verrest, r.a. | Mevr. M. Goeverne-Roeffen Mierlo Dhr. H.J.G.M. van Daelen | Dhr. H.P.M. Nooijen Nuenen Brabant Sport en
Media BV Oirschot De Meeuw Holding B.V. Oisterwijk Mevr. J.M.Th. Sindorff-van Loon Oosterhout (NB) Dhr J.A. van Lint | Dhr. G.F. de Vries Oss Dhr.
C.J.M. Hazenberg | Dhr. en mevr. Y.M.Th.L. Verheggen-de Loo en P.M.A.J. Verheggen Prinsenbeek Dhr. G.M.P Brogtrop Rosmalen Mevr. E.P. Clerkx Schijndel
Mevr. P.M.H. Romkens-van Hamond Sint-Michielsgestel Mr. J. Ten Berge | Dhr. en mevr. de Wilde-Beekhuizen Son Dhr. en mevr. A. Hensen-van Kroonenburg
| Dhr. C.A.L. van Rhienen | Dhr. en mevr. Ruigrok-Lettinga Steensel Dhr. M. van Weerelt Strijbeek J.J.M. van Eck Teteringen Dhr. J.W.C. Jansen | Mevr. C.A.M.
van Lieshout | Dhr. H.P. Lelieveld Tilburg Mevr. Y.F. Logghe-Lijster | Mevr. I. van Logtestijn-Driessen | Mannaerts & Appels, Advocaten en Notarissen | Dhr.
P. van der Pasch | Dhr. G. Verhaak | Termeer Schoenen B.V. Uden Van Aspert Beheer B.V. Raadgevend Ingenieursbureau | F. Brouwers | M.J.J.M. van
Grootel B.V. Udenhout Klapburg B.V. Ulvenhout Dhr. en mevr. Kammeraat-Bakema | Mevr. Melchers-Leygraaf | Dhr. M.J.D. Tigchelaar Utrecht Dhr. drs.
R.C.G. Bouman Valkenswaard Daan’s flexibele dienstverlening | Dhr. F.F. Otten Veldhoven Dhr. W.C.M. Aarts Vught Dhr. J.A.A.M. Langenhoff | Th. F.J.C.
van Lotringen | Mevr. Sengers-van Gijn | v. Weel BV | Mr. H.J.M. Stieger Waalre Dhr. Broese van Groenou | Dhr. en mevr. J. Otten | Dhr. J.D. Otten Weert Dhr.
J.M.M. Houben Zevenbergen Accountantskantoor de Jager | Dhr. en mevr. B.H. van den Bout
STICHTERS · jaarlijkse bijdrage van E 285 of meer
Amsterdam Dhr. mr. S.P.F.M. Paardekooper Bakel Mevr. H.J.M. van de Wijgert Berghem Dhr. en mevr. van Herpen Bergeijk Dhr. W.J.A. Raaphorst Berkel-
Enschot VRE Tilburg B.V. Bladel Kempencare Boxtel Dhr. A.C. van Rooij, arts Breda Dhondt: architecten en stedebouwkundigen | Mr. J.J.M. Hertoghs | Dhr. en
mevr. Kramers-Gijsbrechts | Dhr. en mevr. Schipper-van Otterlo | Dhr J.W. Rotte Breugel Bartelds Technical Software Dussen Dhr. en mevr. Biezen-Hunfeld
Eindhoven Drs. J.F.M. de Bont | Dhr. en mevr van Rooij | Dhr. en mevr. De Goede-van der Sande Geldrop Drs. H.H.A. Appelo Heesbeen Gem. Heusden
Stichting N. van Ballegooijen Fonds Heeze Mevr. Casimir | Dhr. dr.ir. Hazewindus Helmond Gamma Holding N.V. | Mevr. mr. C.B. Mol-Bronkhorst | Dhr.
en mevr. Zijlstra-van Mierlo Helvoirt Ir. K. Hubée ’s-Hertogenbosch Uitgeversmaatschappij De Bossche Omroep De Waalwijker BV | Huijbregts Notarissen |
16

17. Mevr. C.J.G.W. Looijen | Mevr. Th. Ubink-Ebeling Hoeven Dhr.,mevr. J.T. Verschuren Kaatsheuvel
Dekkers-v.d. Vliet beheersmij b.v. Klundert J. den Hollander Verhuur B.V. Knegsel Mevr. T.H.J.M. Orgelconcerten op instrument
Bruning Maaseik Dhr. A.P.M. Kasbergen Nuenen Dhr. ir. Troost Oosterhout (NB) B.V. Bouwtechnisch van Stichting Vrienden
Adviesburo ir. W.A. van Boxsel c.i. Dhr G.F. de Vries | Dhr. en mevr. Stalpers Oss Drs. C.P.H.Th. Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest is
Gudde Rosmalen Dhr. en mevr van den Akker Sint-Michielsgestel W. Bergsma B.V. Tilburg J. Gimbrère eigenaar van een fraai kabinetorgel. Tot 2005 was
Service B.V. | Holla Poelman Advocaten Uden Scena akoestisch adviseurs B.V. | Dhr. P.T.A. van der
het instrumentenfonds Stichting Karel Bouman
Voort Ulvenhout Dhr. Kenter Veldhoven Monica van den Broek, de uitvaartzorg | De heren A. van
aan Het Brabants Orkest verbonden. Dit fonds
Soest en S.A.G. Duffhues Vught Antiquariaat Dhr. F.D. Sonnenberg | G.A.J.M. van Spaandonk, arts |
hielp getalenteerde (Brabantse) musici aan een
Dr. G.A. Vermeer, arts Waalwijk Maiburg Schuurtechniek B.V. Weert Mevr. E. van Rijn-Schmitz
instrument waarop zij zich verder konden ont-
Zaltbommel Mevr. J. Hoorn-Dits | J. H. van Overdam
plooien. Zij kocht onder meer een zeldzaam Vool
PARTNERS · Sinds 2006 ondersteunen diverse Brabantse bedrijven en particulieren Het kabinetorgel, van buitengewoon historische waar-
Brabants Orkest als Partner. Bedrijven verbinden zich voor een periode van minimaal 3 jaar de aan. Toen het fonds ophield te bestaan ver-
aan het orkest met een jaarlijkse bijdrage van E 2.500. Particulieren voldoen hun jaarlijkse vielen haar bezittingen, waaronder dit orgel, aan
bijdrage van E 1.500 in de vorm van een lijfrenteregeling en verbinden zich voor een periode de Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest.
van minimaal vijf jaar. Het instrument staat, sinds de in bruikleenstelling
aan de provincie in 1978, in de Bois le Duc-zaal
Beek en Donk Grapharma B.V. Boxtel Bosch Rexroth B.V. Breda ABN Amro Private Banking | Bakker van het Provinciehuis in ’s-Hertogenbosch.
& Verkuijl B.V. | Deloitte Accountants B.V. | Ernst & Young | Kamer van Koophandel Zuidwest- De Provincie Noord-Brabant en de Stichting
Nederland | PUUR Advocaten | Rabobank Breda | Rouws & Ceulen | Rüttchen Holding B.V.
Vrienden van Het Brabants Orkest nodigen ieder
’s-Hertogenbosch Banning Advocaten | DONG Energy | Enexis B.V. | Dhr. en mevr. drs. A.L.M.
van harte uit voor de jaarlijkse concertreeks:
Nelissen | Quaestus Senior Management Search | Rabobank ’s-Hertogenbosch e.o. | Dhr. en mevr.
drs. J.G.I.M. Reijrink | Dhr. en mevr. J.H. Scheepers-Nagelkerke | WesterToren Innovation Center BV
maandag 11 januari 2010
| Dhr. en mevr. W.K. Wiechers-de Vries Eindhoven ABN-AMRO Private Banking | Tangena & Van kan
Jan van de Laar orgel
| Brainport Development | Complan B.V. | Huddles Hoogsteder bv | ING Bank | Insinger de Beaufort |
Elin Eriksson barokviool
PricewaterhouseCoopers | Van Straten Bouw en Vastgoed Etten-Leur Van Tilburg-Bastianen Groep
Goirle C+M de Kort van Strijp Halsteren GGZ Westelijk Noord-Brabant Helmond Handelsonder-
maandag 22 februari 2010
neming van Felix Clercx, hardhoutspecialist | P.G. Kuijpers & Zn. | Dhr. mr. E.C.J.M. Hettema | Dhr.
Tineke Steenbrink orgel
drs. P.B. Rooijackers | Restaurant De Steenoven | Stichting HTF | Rabobank Helmond Helvoirt
Merel Kriegsman sopraan
Dhr. en mevr. drs. W.N. van den Dries Nuenen Jacques van Leuken, Gardens, Parks & Estates
Rijen Kin Machinebouw Rijen b.v. Roosendaal BVR-Groep N.V. | Interflon Beheer B.V. | Rabobank
maandag 15 maart 2010
Roosendaal - Woensdrecht Rosmalen Dhr. en mevr. J. Chappin | Dhr. en mevr. dr. W.M. van den
Istvan Eperjazy orgel
Goorbergh-Tonnaer | Heijmans N.V. | Dhr. J. Stienstra Rotterdam TBI Holdings B.V. Sint-Michiels-
gestel Dhr. en mevr. G.J. Moonen Tilburg NV Brabantse Ontwikkelings Maatschappij | Interpolis | Marjon Randeraat cello
Dhr. J. Melis | Roschpro B.V. | ZLTO Uden Heven Group b.v Utrecht mw. drs. A.C. van Huffelen en
Aanvang 20.00 uur, zaal open om 19.30 uur.
dhr. H.L.A.M. Lohman Veghel Jumbo Supermarkten | Sligro Food Group Nederland B.V. Veldhoven
SIMAC Techniek N.V. Vught Gijsbert & Bernadette van den Brink | Dhr. en mevr. Cooymans-Merkus De concerten zijn gratis toegankelijk.
| Drs. O.P.M.Haffmans BV | J.M.A. Koster | Stichting VanderLinden Fonds | Dhr. en mevr. M. Weck-
van den Assem Waalwijk Daelmans Bakkerijen B.V.
Vriendenbestuur
voorzitter W.N. van den Dries
secretaris mevr. I.E. Koster-Burbidge
penningmeester P. van der Werf Kabinetorgel
leden J. Blok | J. Chappin | H.Th.G. Dekkers | (Jan Jakob
Vool, 1804)
W.A.M. Kuypers | mevr. E.P.J. Lemkes-Straver | J. de Roij Provinciehuis
Over het orgel
Het kabinetorgel werd gebouwd door Jan Jacob
Vool (1748/49-1819, vanaf 1775 orgelbouwer in
Amsterdam). In het boek Het Nederlandse huis-
orgel in de 17de en 18de eeuw wordt het orgel
beschreven: ‘Een van de mooiste kabinetorgels
is het instrument dat Vool in 1804 gebouwd heeft.
Alleen al door dit instrument moet Jan Jacob
Vool gerekend worden tot de beste huisorgel-
bouwers van ons land; […] een instrument van
uitzonderlijke schoonheid.’
januari / februari 2010 • deKlank 17

18. Stephen West
Stephen Westra
Huwelijksreis in A-majeur
Uit het dagboek van Felix en Cécile Mendelssohn
M
endelssohn is een lievelingscomponist van mij. Ik hoef de muziek niet
eens te horen, de gedachte alleen al aan de finale van de Sommer-
nachttraum ontroert me. De stad Freiburg, in het Zwarte Woud in Zuid-
Duitsland, is een van mijn lievelingsplekken: de herinnering aan café Auditorium
in de Universitätsstraße of aan het uitzicht vanaf de spoorbrug over de Bertold-
straße – het hart wordt me week. Toen ik ontdekte dat ‘mijn’ Mendelssohn in 1837
juist in ‘mijn’ Freiburg zijn huwelijksreis heeft doorgebracht en er een dagboek
bijhield, was ik natuurlijk benieuwd. Ik moest dit lezen. ‘Wij zijn nog steeds in
deze plaats, kunnen maar niet besluiten hem te verlaten…’ las ik prompt. Ach, het
leven is mooi, of in ieder geval sommige coïncidenties. Gasthaus am Höllsteig nabij Freiburg
aquarel door Mendelssohn uit 1837
De zevenentwintigjarige Mendelssohn en zijn zeven jaar jongere bruid Cécile waren er van 13 april tot 6 mei
1837. Ze schreven het dagboek samen; Cécile schreef het meeste, Felix vulde aan en maakte er tekeningen en
zelfs enkele aquarellen bij. In de fraai verzorgde uitgave staan ook de brieven die ze naar het thuisfront in
Berlijn stuurden. De reis ging niet alleen naar Freiburg, maar ik heb me wel tot deze passages beperkt: het
biedt je genoeg.
‘Wij zijn nog steeds in deze plaats, kunnen maar
niet besluiten hem te verlaten…’ Felix Mendelssohn
Wat ken ik, wat de Mendelssohns daar toen ook hebben gezien? Vlak om de hoek van m’n cafeetje, in de
Löwenstraße, in huis nr.392 (de huizen in de oude stad zijn doorgenummerd), blijkt ooit een niet zo fortuinlijke
instrumentenmaker te hebben gewoond, zo weet ik sinds het dagboek. Tegenwoordig zitten er een paar eet-
tenten, zo’n succes, zo hip. Paarse en groene spots lichten er de hoofden van talloze studenten zo griezelig
uit, dat ik er nog nooit naar binnen heb gedurfd. Maar Mendelssohn bezocht er op 21 april 1837 ‘een terneer-
geslagen, stille man, die het niet goed lijkt te gaan. Hij heeft drie klavieren en een vleugel te koop, en biedt ze
aan voor een spotprijs.’ De componist kan hem niet helpen; een piano heeft hij al, zelfs hier in Freiburg – die
heeft het hotelpersoneel braaf voor hem de trap opgedragen.
18

19. Dat hotel, met zulk prachtig personeel, daar ben ik nu wel benieuwd
naar geworden. Ik blader door het dagboek en ja, het wordt genoemd.
Zähringer Hof. Gelegen aan wat toen Kaiserstraße, maar tegenwoordig
meer expliciet Kaiser-Joseph-Straße heet. Dat is de drukste winkelstraat
van de stad, waar trams en met inkopen overbelaste mensen elkaar
flink in de weg zitten. Toen was het er ook druk, hoewel natuurlijk minder
dan nu. Mendelssohn sloeg een fraaie balkonkamer aan de straatkant af
en nam een stillere, met geel behang en een tapijt aan de muur dat het
verhaal van Cupido en Psyche afbeeldde. Dat vertrek zul je niet gemakkelijk
terugvinden; het pand is grondig omgebouwd tot Kaufhaus en maakt een
vervelende betonnen indruk.
Felix Mendelssohn Bartholdy
portret uit 1839 door James Warren Child
rechts Cécile Mendelssohn-Jeanrenaud
‘Gestopte kousen hebben meer blijvende waarde
dan contrapuntische kunstgrepen.’ Felix Mendelssohn
Faust en kousen
Maar, mooi gelegen op een steenworp afstand van Freiburgs bekendste toeristische attractie, de Münster,
kan ik me er het jonge echtpaar toch heel goed voorstellen. Hij en Cécile hebben het er goed gehad; het dagboek
geeft levendige tafereeltjes van hoe ze brieven zitten te schrijven, tekenen, over Faust discussiëren en Felix
Cécile Engelse les geeft (‘dat doet hij zo geweldig serieus dat hij verstoord raakt wanneer ik een kus van hem wil
stelen’). Fraai beeld van hun verhouding: ‘In de namiddag componeerde Felix. Hij is daarmee zo druk bezig,
dat ik ook maar wat moet doen, maar dat is […] de moeite van het vertellen niet waard.’ Waaronder Felix noteert:
‘In zoverre wel, dat kousen werden gestopt en […] op deze wijze de uiterlijke existentie van de man flink wordt
verbeterd. Heeft meer blijvende waarde dan al die contrapuntische kunstgrepen.’
Die mooie stijle Münster, ook daarover schrijven ze. Felix kon zich de spitse, zestiende-eeuwse Domkerk ‘met
zijn prachtige donkere [glas in lood]ramen’ nog herinneren uit zijn jeugd, op reis naar Zwitserland. ‘Eigenlijk
is hij evenwichtiger dan de Dom van Straatsburg’, noteren ze nu. ‘De vensters zijn over het algemeen nieuw,
maar erg mooi beschilderd, vooral die in de twee kleine kapellen.’ Helaas is de lucht er ‘te bedompt en te
koud om lang te blijven.’ Op de Münsterplatz – de twee moeten er vaak gelopen hebben – is het tegenwoordig
op woensdag en zaterdag markt. Tussen de bloempotkleurige arcaden staat dan altijd trouw een man met drie
grote tafels vol tweedehands boeken, waar ik meestal wel wat vind – misschien duikel ik er de volgende keer
een exemplaar van het dagboek op?
Himmelreich en Hölletal
Het echtpaar moet in die drie weken veel van Freiburg zijn gaan houden. Terugkerend van
vermoeiende dagtochten bijvoorbeeld, lieten ze zich soms nog in hun rijtuig ‘de hele
stad doorrijden’ om die nog beter te leren kennen. Maar ook de omgeving bekoorde hen.
Een dag na aankomst beklommen ze de Schloßberg, direct buiten de stad (Freiburg is
gebouwd aan de voet van een gebergte): ‘Schitterend uitzicht op alle bergketens’ – wat
hen inspireerde tot een vierdaagse tocht de bergen in, richting het Bodenmeer. Een
wild en romantisch gebied, de naam Zwarte Woud waardig. Grillig, gevaarlijk, het ideale
Freischütz-decor. Op 30 april reizen ze eerst naar Himmelreich, zo’n twintig kilometer
ten oosten van Freiburg, het beginpunt van het beruchte Hölletal. ‘Heel groot, […] erg
Zwitsers, met galerijen en een vooruitspringend dak’, meldt het dagboek over herberg
Himmelreich. Hij ligt er nog precies zo, laatste behaaglijke plek voor je de nauwe kloof in
moet. Je wordt er nu bediend door licht verstandelijk gehandicapten (onder begeleiding
natuurlijk). Ze hebben zo hun eigen charmes en sommigen werken ook achter het loket
in het kleine stationnetje vijftig meter verderop.
Dan: het Hölletal… ‘De dennen worden nu steeds talrijker en zwarter. Al snel dringen de
rotsen zich op elkaar, er is nauwelijks nog een weg tussendoor. Hier begint de hel pas
echt. En hij is prachtig...’ Over hobbelige wegen, Cécile vreest voor de kwaliteit van de
remmen van hun ‘Schwarzwald’-koets, reizen ze naar Titisee, Lenzkirch, St. Blasien,
Todtnau, Schönau, Lörrach. Bij de Schluchsee wordt Cécile bevangen door angst voor t
januari / februari 2010 • deKlank 19

20. 48ste INTERNATIONAAL VOCALISTEN
CONCOURS ’s-Hertogenbosch
Herdenkingsconcert
4 mei 2010 • Provinciehuis (toegang gratis)
Internationale Voorronden
12 t/m 15 september 2010 • Muziekcentrum De Toonzaal
Internationaal Vocalisten Concours 2010
17 t/m 26 september 2010 • Theater aan de Parade
Elly Ameling Liedcursus
28 29 september 2010 • Muziekcentrum De Toonzaal
Alle activiteiten toegankelijk voor publiek
Raadpleeg de website van het IVC voor de meest actuele informatie
Kom kijken naar de sterren van de toekomst!
IVC ’s-Hertogenbosch
www.internationalvocalcompetition.com
073 6900999
Stichting Het Leye Fonds
Stichting Bosch Vocaal
20