Ρώμη και πρωτοβυζαντινή περίοδος,Γαυγιωτάκη-Βγενοπούλου-Γκούμας
•
1 j'aime•132 vues
Η ρωμαϊκή περίοδος και η πρωτοβυζαντινή, στην ιστορική τους αλληλουχία.
Recommandé
Recommandé
Contenu connexe
Tendances
Similaire à Ρώμη και πρωτοβυζαντινή περίοδος,Γαυγιωτάκη-Βγενοπούλου-Γκούμας
Similaire à Ρώμη και πρωτοβυζαντινή περίοδος,Γαυγιωτάκη-Βγενοπούλου-Γκούμας (20)
Plus de Iliana Kouvatsou
Plus de Iliana Kouvatsou (20)
Dernier
Dernier (10)
Ρώμη και πρωτοβυζαντινή περίοδος,Γαυγιωτάκη-Βγενοπούλου-Γκούμας
- 1. ΕΥΘΥΜΙΑ ΓΑΥΓΙΩΤΑΚΗ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΝΙΚΟΣ ΓΚΟΥΜΑΣ 3Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΙΛΙΟΥ| ΣΧ.ΕΤΟΣ 2019-20 ΡΩΜΗ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
- 2. •Η καθημερινή ζωή κατά τη ρωμαϊκή εποχή Αύγουστος Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Αυγούστου (27 π.Χ. – 14 μ.Χ.) η καθημερινή ζωή στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χαρακτηριζόταν από πολυμορφία. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ρωμαϊκή κατάκτηση δεν έθιξε τα ήδη και τις συνήθειες των κατοίκων των επαρχιών που προσάρτησε, κυρίως για
- 3. πολιτικούς λόγους. Μάλιστα, οι επιρροές από το ρωμαϊκό τρόπο ζωής ανιχνεύονται δύσκολα αυτήν την περίοδο στις ανατολικές επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως στην Ελλάδα, τη Μ. Ασία, αλλά ακόμη και την Αίγυπτο όπου το ελληνικό στοιχείο παρέμεινε ισχυρό. Οι ελληνικοί πληθυσμοί συνέχισαν τον τρόπο ζωής τους, διατήρησαν το ημερολόγιό τους, το οποίο ήταν διαφορετικό από το ρωμαϊκό, τη θρησκεία τους και τον τρόπο εκπαίδευσής τους. Οι Ρωμαίοι που είχαν εγκατασταθεί στις ανατολικές επαρχίες ακολουθούσαν τις δικές τους καθημερινές συνήθειες, σύμφωνα με τις παραδόσεις τους και η ζωή τους δεν διέφερε από εκείνη των ανθρώπων που ζούσαν στη Ρώμη. Ο Αύγουστος παρουσιαζόταν ως προασπιστής της ειρήνης, πρόσφερε «άρτο και θεάματα» σε όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας και
- 4. αξίωνε συμμετοχή στις αυτοκρατορικές γιορτές και απόδοση τιμών στο πρόσωπό του. •Ο ρόλος του άντρα Ο άντρας είχε ηγετικό ρόλο στη ρωμαϊκή κοινωνία της εποχής του Αυγούστου. Ανάλογα με την κοινωνική του θέση, είχε τη δυνατότητα να εκλεγεί στα δημόσια αξιώματα. Ήταν επίσης ο αρχηγός του οίκου, ο οποίος αποφάσιζε αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού του εάν θα το αναγνώριζε ή θα προχωρούσε στην έκθεση του νεογέννητου έξω από το σπίτι ή σε έναν δημόσιο χώρο. Εάν επέλεγε να το αναθρέψει, είχε αυτομάτως απέναντί του νομική εξουσία μέχρι το θάνατό του, γεγονός που είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση στους ελληνικούς πληθυσμούς των ρωμαϊκών επαρχιών. Αν και η πατρική εξουσία (patria potestas) ήταν πιο χαλαρή από την παλαιότερη
- 5. εποχή της Δημοκρατίας, ο πατέρας συνέχιζε να καθορίζει τις τύχες των υπόλοιπων μελών, κυρίως των παιδιών του, πάνω στα οποία μάλιστα είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου. Στην εποχή του Αυγούστου χρονολογούνται τα τελευταία παραδείγματα πατεράδων που οδήγησαν τους γιους τους στη θανατική καταδίκη, ενέργεια που ξεσήκωσε την έντονη αντίδραση της κοινής γνώμης. Η συγκατάθεση του πατέρα ήταν αναγκαία προϋπόθεση για το γάμο των παιδιών του και αν ο ίδιος το αποφάσιζε μπορούσε επίσης να τον διαλύσει. Στα χέρια του, επιπλέον, περιερχόταν όλη η οικογενειακή περιουσία την οποία είχε τη δυνατότητα να διαθέσει όπως εκείνος επιθυμούσε μετά το θάνατό του και ακόμη να αποκληρώσει τα παιδιά του με ρητή αναφορά στη διαθήκη του. Στον πατέρα ανήκαν επίσης και τα χρήματα που κέρδιζε κάθε εργαζόμενος γιος, ο οποίος ενηλικιωνόταν επίσημα και
- 6. αποκτούσε την ανεξαρτησία του μόνο μετά το θάνατο του πατέρα του. Σε αυτήν την περίπτωση, οι κόρες, αν δεν είχαν παντρευτεί ή αν είχαν χωρίσει, ήταν πια ελεύθερες να παντρευτούν όποιον ήθελαν. Ακόμη και η σύζυγος, η οποία νομικά μπορούσε να μη βρίσκεται κάτω από την κηδεμονία του άντρα της την εποχή του Αυγούστου, δεν εξαιρούνταν από την κυριαρχία του. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι ο πατέρας ασκούσε μεγάλη καταπίεση σε όλα τα μέλη της οικογένειας. 2. Η θέση της γυναίκας Την εποχή του Αυγούστου, η γυναίκα περνούσε τον περισσότερο χρόνο της μέσα στο σπίτι, αφού στη ρωμαϊκή κοινωνία, όπως και στην ελληνική, αυτή είχε τη φροντίδα του. Οι γυναίκες των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων ασχολούνταν με τις οικιακές
- 7. εργασίες, τουλάχιστον μέχρι το απόγευμα, που θα έφευγαν για τα δημόσια λουτρά. Η δράση τους όμως εκτεινόταν και σε δημόσιους χώρους, όπως η αγορά. Πορτραίτο νέας γυναίκας – Πομπηία και στα δεκατέσσερά της θεωρούνταν ενήλικη. Ο ρόλος της στο γάμο ήταν να εξυπηρετεί τις ανάγκες του συζύγου, καταπιέζοντας συχνά τον εαυτό της, και να υποτάσσεται στη θέλησή του. Την Αντίθετα, οι εύπορες ήταν απαλλαγμένες από τη φροντίδα του σπιτιού, καθώς είχαν στην υπηρεσία τους πολυάριθμους δούλους.
- 8. Έτσι, είχαν το χρόνο να επισκεφθούν τις φίλες τους ή να πάνε περίπατο, ενώ το βράδυ συνόδευαν συχνά τους συζύγους τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις (π.χ. συμπόσια), όπου αυτοί ήταν προσκεκλημένοι. Τέλος, οι γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις, τις ιπποδρομίες και τα θεάματα του αμφιθεάτρου. Επίσης, προσέρχονταν στα ιερά, για να συμμετάσχουν στις θρησκευτικές τελετουργίες. Η γυναίκα αυτής της εποχής αποκτούσε τη στοιχειώδη μόρφωση πηγαίνοντας στο σχολείο. Μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις ο πατέρας προσλάμβανε για την κόρη του κάποιον ιδιωτικό δάσκαλο μετά το τέλος της βασικής της εκπαίδευσης. Τέλος, για τις γυναίκες των καλών οικογενειών, η μόρφωση συμπληρωνόταν και ολοκληρωνόταν από το σύζυγό τους. Οι αρετές μιας γυναίκας – συζύγου ήταν η
- 9. ταπεινοφροσύνη, το ήθος, η πίστη, η εργατικότητα και η εντιμότητα. Μόλις 12 ετών η γυναίκα βρισκόταν σε ηλικία γάμου εποχή του Αυγούστου η γυναίκα απέκτησε, νομικά, μεγαλύτερη ανεξαρτησία στη διαχείριση της περιουσίας της λόγω χαλάρωσης της κηδεμονίας της από το σύζυγο ή τον πατέρα της. Αξιοσημείωτη είναι η εξ ολοκλήρου απαλλαγή της, εάν γινόταν μητέρα τριών παιδιών. Οι γυναίκες του αυτοκρατορικού κύκλου παρουσιάζονταν ως πρότυπα για τις υπόλοιπες Ρωμαίες της αυτοκρατορίας, αν και πολλές φορές επωφελήθηκαν από τη θέση τους, ώστε να αποκτήσουν έναν βαθμό αυτονομίας και αυτενέργειας, με αποτέλεσμα να επηρεάσουν ή ακόμη και να αντιταχθούν στην κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, όπως συνέβη με την κόρη του Αυγούστου, την Ιουλία. Επίσης, σύμφωνα με μαρτυρίες, η Λιβία, σύζυγος του
- 10. Αυγούστου, κανόνιζε συναντήσεις με τους πρέσβεις ή απεσταλμένους όταν ο Αύγουστος ήταν απασχολημένος. Ο ίδιος πάντως υπολόγιζε τη γνώμη της, όπως φαίνεται από το ότι κρατούσε σημειώσεις με τις συμβουλές της και στη συνέχεια τις μελετούσε. 3. Ο γάμος Ο γάμος ήταν μια ιδιωτική πράξη, η οποία δεν απαιτούσε την επίσημη άδεια καμιάς δημόσιας αρχής. Επίσης, κανένα έγγραφο δεν ήταν αναγκαίο, αφού δεν υπήρχε κανενός τύπου συμβόλαιο, εκτός από εκείνο που σχετιζόταν με την προίκα της νύφης. Οι Ρωμαίοι παντρεύονταν για τα χρήματα, καθώς η προίκα ήταν ο νόμιμος τρόπος για να πλουτίσουν, αλλά και για την απόκτηση παιδιών, τα οποία ως νόμιμοι κληρονόμοι αποκτούσαν το όνομα του πατέρα τους και την περιουσία και συνέχιζαν τις τάξεις των πολιτών. Έτσι, κατά
- 11. τη διάρκεια του 1ου αιώνα π.Χ., ο γάμος αντιμετωπιζόταν από τον άντρα ως μέσο για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του σαν πολίτης. Ο Αύγουστος, με ειδικά διατάγματα σχετικά με τη μοιχεία και το γάμο, προσπάθησε να προστατεύσει και να προωθήσει το θεσμό, κυρίως στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Βασική του επίσης μέριμνα ήταν να ενθαρρύνει την τεκνοποίηση στην κυβερνούσα τάξη της Ρώμης και να αποθαρρύνει τους γάμους μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών τάξεων, προκειμένου να διατηρήσει την ομοιογένεια της ανώτερης τάξης. Ο γάμος ήταν συνήθως προαποφασισμένος από τους γονείς και ανεξάρτητος από τη θέληση των μελλόνυμφων, αφού η αγάπη δεν αποτελούσε τη βάση του θεσμού, αλλά μπορούσε να αναπτυχθεί με το πέρασμα του χρόνου.
- 12. Στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, ο γάμος εξυπηρετούσε πολιτικές ή οικονομικές σκοπιμότητες, αλλά η ιδεολογία του απαιτούσε την ανάπτυξη του αμοιβαίου σεβασμού, της τρυφερότητας και της πίστης. Περισσότεροι από ένας γάμοι ήταν συνηθισμένο φαινόμενο σε αυτές τις τάξεις. Η υιοθεσία ήταν μια πρακτική πολύ διαδεδομένη στη ρωμαϊκή κοινωνία. Μέσω αυτής μια οικογένεια εξασφάλιζε τη συνέχεια του ονόματος της, επέλεγε τους κληρονόμους της, αλλά συγχρόνως αποκτούσε και ο άτεκνος άντρας την ιδιότητα του pater familias, που ήταν απαραίτητη από το νόμο για τους υποψηφίους των δημοσίων αξιωμάτων. Τέλος, το διαζύγιο ήταν μια απλή διαδικασία: αρκούσε η εγκατάλειψη του σπιτιού από τον ένα σύζυγο με την πρόθεση του χωρισμού. Η γυναίκα, ανεξάρτητα με το αν έπαιρνε ή όχι την πρωτοβουλία του διαζυγίου, έπρεπε να
- 13. αφήσει μέρος της προίκας της στο σύζυγό της. Τα παιδιά παρέμεναν με τον πατέρα. 4. Η οικογένεια Η οικογένεια αποτελούσε τη βασική κοινωνική μονάδα στη ρωμαϊκή κοινωνία, αφού μέσω αυτής μεταφέρονταν στα μέλη της ο πλούτος και η κοινωνική τους θέση. Έτσι, το μοντέλο της οικογένειας προβλήθηκε πολύ από τον Αύγουστο για λόγους πολιτικο-κοινωνικής προπαγάνδας, ξεκινώντας από την ίδια την αυτοκρατορική οικογένεια, η οποία παρουσιαζόταν να λειτουργεί ομαλά κάτω από έναν αξιοπρεπή και προστατευτικό πατέρα και μια αφοσιωμένη σύζυγο. Μια τέτοια οικογένεια μόνο είχε τη δυνατότητα να εξασφαλίσει την ειρήνη και την ευτυχία των Ρωμαίων, των παιδιών της.
- 14. Τοιχογραφία σπιτιού στην Πομπηία Το μοντέλο αυτό προωθήθηκε και διαδόθηκε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία μέσω των αναπαραστάσεων της οικογένειας του Αυγούστου σε έργα τέχνης, νομίσματα και βωμούς, καθώς και μέσω της μνημόνευσής της σε επιγραφές οικοδομημάτων, αλλά και σε τελετές. Δημόσια εικόνα και πολιτικό πρόγραμμα ήταν συνειδητά συνυφασμένα και η γυναίκα έπαιζε ρόλο και στα δύο. Η γυναίκα
- 15. και τα παιδιά του αυτοκράτορα ήταν σύμβολα νομιμότητας και το εχέγγυο ενός ειρηνικού μέλλοντος. Στην πραγματικότητα, βέβαια, η οικογένεια του Αυγούστου δεν χαρακτηριζόταν από την αρμονικότητα την οποία προέβαλε στους υπηκόους. Η κόρη του, Ιουλία, ήταν γνωστή για τα ερωτικά της σκάνδαλα. Αλλά και ο ίδιος ο Αύγουστος δεν αποτελούσε παραδειγματικό οικογενειάρχη, αφού η αδυναμία του στις εξωσυζυγικές σχέσεις είχε οδηγήσει τη σύζυγό του, Λιβία, να του εξασφαλίζει ερωμένες ακόμη και όταν αυτός βρισκόταν πια σε μεγάλη ηλικία! 5. Τα παιδιά Μετά τη γέννησή του, το βρέφος παραδιδόταν σε μια παραμάνα που ήταν δούλη. Αυτή ήταν υπεύθυνη για την ανατροφή του, σε συνεργασία με έναν παιδαγωγό (τροφός) που
- 16. αναλάμβανε την εκπαίδευση του παιδιού μέχρι την εφηβεία. Ο παιδαγωγός του μάθαινε να μιλάει και αργότερα να διαβάζει. Μάλιστα, στους αριστοκρατικούς κύκλους προσλαμβάνονταν Έλληνες παιδαγωγοί, ώστε το παιδί να διδαχθεί από νωρίς ελληνικά, τη γλώσσα του πολιτισμού. Το σχολείο αποτελούσε έναν αναγνωρισμένο θεσμό. Σημαντικός αριθμός παιδιών πήγαινε στο σχολείο μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών. Αγόρια και κορίτσια παρακολουθούσαν μαζί τα μαθήματα, σε μικτά δηλαδή σχολεία, που γίνονταν το πρωί. Εκεί διδάσκονταν τους κλασικούς συγγραφείς και τη μυθολογία. Μετά τα δώδεκα και μέχρι τα δεκαοχτώ, ανώτερη εκπαίδευση αποκτούσαν μόνο τα αγόρια και μάλιστα των εύπορων οικογενειών. Τότε διδάσκονταν τη ρητορική, καθώς η ευφράδεια στο βήμα έπαιζε σημαντικό ρόλο στο ρωμαϊκό κόσμο.
- 17. Στις ελληνικές επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η στοιχειώδης εκπαίδευση των παιδιών συνεχιζόταν μέχρι την ηλικία των δεκαέξι ετών και το σχολείο εξακολουθούσε να αποτελεί χώρο προετοιμασίας για τη δημόσια ζωή, με τα μαθήματα να γίνονται στην παλαίστρα και στο γυμνάσιο και την έμφαση στην άθληση του σώματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο χαρακτήρας της ρωμαϊκής εκπαίδευσης ήταν πολύ διαφορετικός, αφού δεν είχε στόχο τη διάπλαση του χαρακτήρα του παιδιού και την ένταξή του στην κοινωνία. Εφοδίαζε το νέο με βασικές γνώσεις, ενώ οι σπουδές στη ρητορική του προσέδιδαν γόητρο. Τα κορίτσια εγκατέλειπαν το σπίτι τους όταν παντρεύονταν, ενώ τα αγόρια, των οποίων η ηλικία γάμου ήταν γύρω στα 30, απομακρύνονταν από το πατρικό τους σπίτι είτε για να υπηρετήσουν τη θητεία τους στο
- 18. στρατό είτε για να διαχειριστούν μέρος της πατρικής περιουσίας που βρισκόταν σε άλλη περιοχή. 6. Εργασίες και επαγγέλματα Το επάγγελμα που ακολουθούσαν οι Ρωμαίοι καθοριζόταν κατά κανόνα από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκαν. Έτσι η εργασία για βιοπορισμό ήταν ασυμβίβαστη με την κοινωνική θέση των Ρωμαίων αριστοκρατών. Η ενασχόληση με τη γεωργία, όμως, ήταν αποδεκτή ακόμη και για τους συγκλητικούς. Οι Ρωμαίοι των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων έκαναν καριέρα κυρίως στο στρατό και στην κυβέρνηση, όπου κατείχαν τα αξιώματα του ταμία, του αγορανόμου, του δημάρχου, του πραίτορα κατ του υπάτου. Η θητεία σε αυτά ήταν ετήσια και δεν πληρωνόταν. Έτσι, ο γιος ενός συγκλητικού σε
- 19. ηλικία 16 ετών εισαγόταν στην τάξη των ιππέων και στα 17 μπορούσε να αναλάβει το πρώτο του δημόσιο αξίωμα (π.χ. διοικητής του νομισματοκοπείου). Η δικηγορία μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα προς μια καριέρα στην πολιτική. Μολονότι οι νομικές συμβουλές έπρεπε να δίνονται δωρεάν και οι δικηγόροι απαγορευόταν να δέχονταν αμοιβές, πολύτιμα δώρα και γενναιόδωρα μερίδια από κληρονομιές λάμβαναν οι επιτυχημένοι. Η τάξη των ιππέων ασχολείται κυρίως με τις επιχειρήσεις, τα δημόσια έργα και το εμπόριο. Επίσης, στις επαρχίες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εμφανίζονταν ως δανειστές και ταμίες των προσόδων. Ένα επάγγελμα με μεγάλη άνθηση στη Ρώμη ήταν του τραπεζίτη, ο οποίος δεν περιοριζόταν στη διευκόλυνση των συναλλαγών, αλλά παράλληλα έπαιζε το
- 20. ρόλο του δανειστή και βοηθούσε τους πελάτες του να επενδύσουν τα χρήματά τους. Οι απελεύθεροι εργάζονταν ως τεχνίτες ή αν ήταν μορφωμένοι ως υπάλληλοι στις κρατικές υπηρεσίες (π.χ. γραμματείς). Την ιατρική ασκούσαν κυρίως απελεύθεροι και ξένοι. Φημισμένοι γιατροί στη Ρώμη ήταν οι Έλληνες, στους οποίους μάλιστα ο Αύγουστος παραχώρησε πολλά προνόμια. Οι μικροέμποροι και τεχνίτες (π.χ. ο φούρναρης, ο τσαγκάρης, ο κλειδαράς, ο χρυσοχόος, ο βυρσοδέψης) είχαν τα καταστήματα ή τα εργαστήριά τους στην αγορά ή σε συγκεκριμένες συνοικίες της πόλης και πολλοί από αυτούς οργανώνονταν σε συντεχνίες. Τέλος, η άνεργη μερίδα του πληθυσμού ανακουφιζόταν με τακτικές κρατικές διανομές τροφίμων, ενώ πολλοί νέοι είχαν στραφεί και στο μισθοφορικό στρατό που
- 21. σε περιόδους ειρήνης απασχολούνταν σε δημόσια έργα. 7. Η ενδυμασία Ενδυμασία Ο ενδυματολογικός κώδικας έπαιζε μεγάλο ρόλο στη ζωή των Ρωμαίων. Υπήρχαν ενδύματα για το σπίτι, καθώς και άλλα για τις δημόσιες εμφανίσεις. Το κατεξοχήν ένδυμα των Ρωμαίων πολιτών ήταν η τόγκα, που φοριόταν σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Η τόγκα ήταν ένα ημικυκλικού σχήματος μάλλινο ύφασμα, διαμέτρου 6 μ. περίπου την
- 22. εποχή του Αυγούστου και κάλυπτε το σώμα από τους ώμους μέχρι τα πόδια, αφήνοντας ελεύθερο μόνο το δεξί χέρι. Απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα και πολύ χρόνο για να φορεθεί λόγω της ιδιαίτερης επιτήδευσης των πτυχώσεών της. Οι χρωματικές της διαβαθμίσεις ήταν ενδεικτικές για την κοινωνική θέση του πολίτη. Η τόγκα των ανώτερων αξιωματούχων είχε κατά μήκος της άκρης της μια πλατιά πορφυρή ταινία, σύμβολο εξουσίας και πλούτου, ενώ τόγκα του μέσου ενήλικου πολίτη είχε το φυσικό χρώμα του μάλλινου υφάσματος. Οι πιο συντηρητικοί αριστοκράτες έριχναν πάνω από την τόγκα την τήβεννο, κατά το παράδειγμα του Αυγούστου, ως ένδειξη της πίστης τους στα παλιά ήθη. Τέλος, ο ελληνικού τύπου χιτώνας, δύο κομμάτια μάλλινου ή λινού υφάσματος ραμμένα μαζί, ήταν ένα πολύ συνηθισμένο ένδυμα για τους Ρωμαίους και
- 23. φοριόταν τόσο από άντρες όσο και από γυναίκες. Πίσω έπεφτε ακανόνιστα μέχρι τα γόνατα, ενώ μπροστά κατέβαινε πιο χαμηλά και είχε κοντά μανίκια. Ο χιτώνας των γυναικών ήταν μακρύτερος και έφθανε συχνά μέχρι τη φτέρνα. Συχνά δενόταν με μια ζώνη πάνω από τη μέση. Μέσα από το χιτώνα, την τήβεννο και την τόγκα φοριόταν ένα λινό κομμάτι ύφασμα που δενόταν γύρω από τη μέση και αποτελούσε το εσώρουχο. Τέλος, ένα άλλο ένδυμα το οποίο φοριόταν κάτω από την τόγκα, αλλά και μέσα στο σπίτι ήταν το χιτώνιο. Τα υποδήματα των Ρωμαίων ήταν ο σολέες, ένα είδος δηλαδή σανδαλιών των οποίων η σόλα δενόταν με κορδόνια στο πάνω μέρος του ποδιού ή πέδιλα με σχοινένια ή δερμάτινη σόλα που συγκρατείτε με διασταυρούμενους ιμάντες, καθώς και τα χοντρά, ξύλινα παπούτσια, οι κόθορνοι.
- 24. 8. Η περιποίηση του σώματος Από την εποχή του Αυγούστου γενικεύτηκε η καθημερινή φροντίδα του σώματος με το λουτρό πριν από το δείπνο, που σηματοδοτούσε τη μετάβαση από την ένταση της ημέρας στη χαλάρωση, καθώς και με την περιποίηση των μαλλιών και το τακτικό ξύρισμα των αντρών. Η περιποίηση του σώματος αποτελούσε ένα βασικό στοιχείο της καθημερινής ζωής της πόλης – οι Ρωμαίοι που ζούσαν στην επαρχία έδιναν σε αυτή λιγότερη σημασία – και χαρακτήριζε τον άνθρωπο, όπως και το ένδυμα. Οι Ρωμαίοι έκαναν το ημερήσιο μπάνιο τους είτε στα δημόσια λουτρά, χωριστά για άντρες και γυναίκες, είτε σε ιδιωτικά, εάν ήταν αρκετά εύποροι και διέθεταν λουτρά στο σπίτι τους. Τα δημόσια λουτρά ήταν προσιτά ακόμη και στους πιο φτωχούς, καθώς η είσοδος στοίχιζε πολύ λίγο. Διέθεταν επίσης
- 25. χώρους για αθλοπαιδιές και ηλιοθεραπεία, πισίνες, αποδυτήρια και δωμάτια για μασάζ. Η διαδικασία σε ένα οργανωμένο λουτρό περιλάμβανε δύο φάσεις: στην πρώτη με τη θερμότητα και τον ατμό το σώμα ζεσταινόταν και κατά συνέπεια χαλάρωνε και το νερό στη συνέχεια το καθάριζε και το αναζωογονούσε. Για την επίτευξη του πρώτου στόχου εφαρμόζονταν η παραμονή σε δωμάτιο ατμού (σάουνα), το παιχνίδι της μπάλας ή η ηλιοθεραπεία. Έπειτα ακολουθούσε το ζεστό, το χλιαρό και το κρύο μπάνιο σε διαφορετικούς χώρους. Το τακτικό ξύρισμα των αντρών ήταν ένα επίσης χαρακτηριστικό που σηματοδότησε την εποχή του Αυγούστου. Μόνο βέβαια οι πιο κομψοί ξυρίζονταν καθημερινά. Όσοι πολίτες δεν ήταν σε θέση να επωμιστούν το έξοδο του ιδιωτικού κουρέα συνωστίζονταν στα κουρεία της Ρώμης και των άλλων ρωμαϊκών πόλεων,
- 26. τα οποία σταδιακά απέκτησαν το χαρακτήρα ενός χώρου κοινωνικής συναναστροφής. Οι κουρείς ξύριζαν, κούρευαν, κατσάρωναν και έβαφαν τα μαλλιά των πελατών τους. Αρκετοί Ρωμαίοι για να αποφύγουν τα ατυχήματα του ξυραφιού κατέφευγαν σε πιο ριζικές μεθόδους, όπως η χρήση αποτριχωτικών αλοιφών (από ρητίνη και πίσσα) ή ακόμη και στις λαβίδες της τσιμπίδας. Η πρώτη φροντίδα της Ρωμαίας το πρωί ήταν το χτένισμα των μαλλιών της, το οποίο την εποχή του Αυγούστου δεν διαρκούσε πολύ ώρα, καθώς η κόμμωση δεν ήταν περίτεχνη. Συχνό ήταν το χτένισμα σε κοτσίδες που τις τύλιγαν σε σχήμα στεφάνης πάνω από το μέτωπο. Οι γυναίκες κατέφευγαν στις κομμώτριες για τα πολύπλοκα χτενίσματα, αλλά και για αποτρίχωση, βάψιμο μαλλιών και προσώπου.
- 27. 9. Τα φαγητά Τα φημισμένα ρωμαϊκά συμπόσια με τα «εξωτικά» φαγητά (π.χ. παγόνια και στρουθοκαμήλους) δημιουργούν μια εσφαλμένη εικόνα για τις διατροφικές συνήθειες των μεσαίων και των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Το σιτάρι ήταν ο βασικό συστατικό της τροφής της ρωμαϊκής οικογένειας στα χρόνια του Αυγούστου. Με αυτό μαγείρευαν έναν πολτό για το δείπνο (cena) – το κύριο γεύμα της μέρας γύρω στις 17.00 – 18.00 το χειμώνα και μια ώρα νωρίτερα το καλοκαίρι, με το τέλος της δουλειάς – του οποίου η γευστική μονοτονία έσπαγε με τη χρήση καρυκευμάτων. Η ποικιλία στο βραδινό τραπέζι εξασφαλιζόταν με τα λαχανικά και τις ελιές, ενώ μόνο σε
- 28. εορταστικές ημέρες έτρωγαν ελάχιστο κρέας, ψάρια και πουλερικά. Το ψωμί αλειφόταν με ένα μίγμα τυριού, λαδιού, σκόρδου και αλατιού. Πολλοί Ρωμαίοι ξεκινούσαν τη μέρα τους χωρίς πρωινό (jentaculum), ενώ άλλοι έτρωγαν πολύ ελαφρά, όπως ψωμί με αλάτι ή μέλι, χουρμάδες ή ελιές. Το πρόγευμα ήταν συνήθως ένα κομμάτι τυρί και ψωμί, ενώ το μεσημεριανό (prandium), που μπορούσε και αυτό να περιοριστεί σε ένα κομμάτι ψωμί, εμπλουτιζόταν συχνά με λαχανικά, φρούτα και λίγο κρασί. Οι εύποροι Ρωμαίοι, αντίθετα, έτρωγαν καθημερινά πλουσιοπάροχα και συχνά οργάνωναν συμπόσια, δηλαδή επίσημα γεύματα για συγγενείς, φίλους και πελάτες. Το γεύμα ξεκινούσε με πολλά ορεκτικά, όπως σαλάτες, ραπανάκια, μανιτάρια, αυγά, στρείδια, σαρδέλες, τα οποία συνοδεύονταν από κρασί με μέλι. Στη συνέχεια
- 29. ακολουθούσαν τα κύρια πιάτα με ψάρια (τόνος, μπαρμπούνια, χέλια, γαρίδες), πουλερικά (κοτόπουλο, πάπια, χήνα, στρουθοκάμηλος, πέρδικα, φασιανός, περιστέρι, παγόνι) και κρέας (ελάφι, αγριογούρουνο, αγριοκάτσικο, χοιρινό, αρνί, λαγός). Τα κρέατα σερβίρονταν ψητά, βραστά ή γεμιστά με φρούτα και καρυκεύματα. Σε όλη τη διάρκεια του φαγητού, δούλοι πρόσφεραν κρασί, το οποίο συνήθως έπιναν, όπως και οι Έλληνες, αναμεμιγμένο με νερό σε αναλογία 1 προς 2. Τέλος, προσφέρονταν τα επιδόρπια, φρούτα και αρτοπαρασκευάσματα με μέλι. Το φαγητό συχνά σερβιρόταν σε πολυτελή ασημένια σκεύη. Οι συνδαιτυμόνες είχαν στη διάθεσή τους μαχαίρια, οδοντογλυφίδες και κουτάλια. Οι Ρωμαίοι έτρωγαν με τα δάχτυλα.
- 30. 10. Διασκεδάσεις – παιχνίδια Ο Αύγουστος της Πρίμα Πόρτα, μια από τις διασημότερες απεικονίσεις του πρώτου Αυτοκράτορα της Ρώμης. Μουσείο Βατικανού. Ο Αύγουστος εξασφάλισε για το λαό της Ρώμης «άρτο και θεάματα», δηλαδή ανέλαβε τον επισιτισμό των απόρων υπηκόων με τακτικά συσσίτια και επίσης φρόντισε για τη
- 31. διασκέδαση τους, οργανώνοντας θεάματα και εκδηλώσεις στο χώρο της αγοράς (forum) στα στάδια, στον ιππόδρομο, στα αμφιθέατρα, στα θέατρα. Ο ίδιος κι η οικογένειά του παρακολουθούσαν τα θεάματα αυτά ανελλιπώς. Αυτό ήταν το μεγάλο έργο της εσωτερικής του πολιτικής με στόχο τη διαρκή απασχόληση των υπηκόων, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο στάσεων και άλλων εκδηλώσεων δυσαρέσκειας. Οι Ρωμαίοι είχαν πολλές αργίες, σχετιζόμενες κατά κανόνα με τις θρησκευτικές γιορτές, κατά τη διάρκεια των οποίων διοργανώνονταν ποικίλες εκδηλώσεις και αγώνες. Ο Αύγουστος καθιέρωσε από το 11 π.Χ. τακτικούς αγώνες την ημέρα των γενεθλίων του και αναδιοργάνωσε τους αγώνες για τον εορτασμό της αλλαγής εκατονταετηρίδας (17 π.Χ.). Ιππόδρομος: Εκεί πραγματοποιούνταν οι ιπποδρομίες και οι αρματοδρομίες, η
- 32. συχνότητα των οποίων, την εποχή του Αυγούστου, έφθανε τις 12 την ημέρα. Αποτελούσαν σημαντική διέξοδο για ο λαό της Ρώμης και την πρώτη θέση στις προτιμήσεις του. Στον ιππόδρομο, πέρα από τους αγώνες, το πρόγραμμα περιλάμβανε συχνά και ακροβατικά. Οι έφιπποι οδηγούσαν δύο άλογα και πηδούσαν από το ένα στο άλλο ή ιππεύοντας συμμετείχαν σε χειρισμούς όπλων. Ο λαός πήγαινε στον ιππόδρομο ντυμένος επίσημα, φορώντας δηλαδή την εορταστική του τήβεννο, όπως είχε καθορίσει σχετικό διάταγμα του Αυγούστου. Συχνότατο φαινόμενο αποτελούσαν τα στοιχήματα σχετικά με την απόδοση συγκεκριμένων αλόγων και ιππέων. θέατρο: Παίζονταν ακόμη τα έργα των κλασικών Ελλήνων δημιουργών, αλλά η θεατρική παραγωγή αυτού του τύπου είχε αρχίσει να φθίνει. Τα θεατρικά είδη που
- 33. επικράτησαν ήταν ο μίμος και η παντομίμα. Ο μίμος συνίστατο σε κωμικές σκηνές που παρουσίαζαν με φαιδρότητα γεγονότα από την καθημερινή ζωή σχολιάζοντας πρόσωπα και καταστάσεις. Η πολιτική σάτιρα ήταν επίσης μέρος της θεματολογίας του. Στο μίμο συμμετείχαν και γυναίκες ηθοποιοί. Διάσημος μιμογράφος κατά την εποχή του Αυγούστου ήταν ο Φιλιστίων από τη Μ. Ασία. Στην παντομίμα όλη η ερμηνεία περιορίστηκε σε έναν μόνο ηθοποιό, ο οποίος με τις ρυθμικές κινήσεις και τις χειρονομίες ενσάρκωνε όλα τα πρόσωπα και τη δράση. Πολύ φημισμένος παντομίμος της εποχής ήταν ο Πυλάδης. Αμφιθέατρο: Εκεί πραγματοποιούνταν οι μονομαχίες που αποτελούσαν μια από τις πιο αγαπημένες διασκεδάσεις του ρωμαϊκού λαού. Μπορούσαν να τις παρακολουθούν πέρα από τους Ρωμαίους πολίτες, γυναίκες, ξένοι και δούλοι. Οι παραστάσεις διαρκούσαν από την
- 34. ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι μονομάχοι (gladiatores) ήταν δούλοι, αλλά και ελεύθεροι που προέρχονταν από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και δελεάζονταν από τις μεγάλες ανταμοιβές των νικητών μονομάχων. Ανάμεσα τους βρίσκονταν ακόμη αιχμάλωτοι πολέμου και κακοποιοί. Στην αρένα καλούνταν να αναμετρηθούν με άγρια ζώα (venationes) ή να συμπλακούν μεταξύ τους σε αιματηρές μονομαχίες. Πέρα από τις μονομαχίες υπήρχαν και παραστάσεις εξημερωμένων και γυμνασμένων ζώων, αλλά και αιματηρές συμπλοκές ζώων. Ο μικρός αριθμός των αμφιθεάτρων που βρέθηκαν στις ανατολικές επαρχίες της Ρώμης αποτελεί ένδειξη ότι τα αιματηρά θεάματα άργησαν να εδραιωθούν σε περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς. Η αρχαιολογική έρευνα, όμως, έχει δείξει ότι για τις μονομαχίες και την πάλη ζώων
- 35. χρησιμοποιούνταν στις περιοχές αυτές κατάλληλα διαμορφωμένα θέατρα. Ο Αύγουστος, πέρα από τις αιματηρές μονομαχίες, έκανε προσπάθεια να ανασυστήσει τους ελληνικούς αθλητικούς αγώνες, οι οποίοι ανέπτυσσαν άλλα ιδεώδη στο λαό και ενίσχυαν το πνεύμα μέσω της άσκησης του σώματος. Μάλιστα μετά τη νίκη του κατά του Αντωνίου στη ναυμαχία στο Άκτιο, οργάνωσε τα Άκτια, αθλητικούς αγώνες που τελούνταν στη Ρώμη, αλλά και στις επαρχίες κάθε τέσσερα χρόνια. Στάδια, όπως της Ολυμπίας, των Δελφών και της Επιδαύρου στέγαζαν αγώνες κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Τις ημέρες που δεν υπήρχαν θεάματα, οι Ρωμαίοι περνούσαν το απόγευμα τους κάνοντας περιπάτους στους δρόμους, στις πλατείες, στις στοές και στους κήπους με
- 36. παιχνίδια, αθλητικές ασκήσεις και λουτρά, μένοντας έτσι απασχολημένοι μέχρι την ώρα του δείπνου. Το μεγάλο πάθος των Ρωμαίων ήταν τα τυχερά παιχνίδια, τα οποία μάλιστα ελέγχονταν από τον Αύγουστο και απαγορεύονταν εκτός από την περίοδο των Σατουρναλίων. Δημοφιλή ήταν τα ζάρια, τα κότσια και το τάβλι, καθώς και ένα παιχνίδι με καρύδια που διασκέδαζε μικρούς και μεγάλους. Συναγωνίζονταν να ανοίξουν τα καρύδια χωρίς να τα σπάσουν ή άλλοτε με βολή ακριβείας να στήσουν το καρύδι τους σε ένα σωρό από αυτά χωρίς να τα διαλύσουν ή, τέλος, να χτυπήσουν με ένα καρύδι εκείνα των αντιπάλων τους. 11. Θρησκεία
- 37. Η ρωμαϊκή θρησκεία ήταν ένα κράμα θεοτήτων των ντόπιων ιταλικών φυλών και των ελληνικού πανθέου. Οι Ρωμαίοι δεν δίστασαν να υιοθετήσουν και νέους θεούς από τους κατακτημένους λαούς, όπως τις μυστηριακές λατρείες της Ανατολής προς τιμή της Μεγάλης Μητέρας θεάς, της φρυγικής Κυβέλης, της αιγυπτιακής Ίσιδας. Τηρούσαν επίσης με μεγάλη τυπικότητα το τελετουργικό των θρησκευτικών τους εορτών, σημαντικότερες από τις οποίες ήταν τα Paternalia, κατά την οποία τιμούσαν τους προγόνους, τα Cerialia, αφιερωμένα στη γεωργία και τα Campitalia προς τιμήν των θεοτήτων των οδών. Παράλληλα, οι υπήκοοι των επαρχιών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν ελεύθεροι να ακολουθούν τη δική τους θρησκεία και να τελούν τις δικές τους γιορτές σύμφωνα με το ημερολογιακό τους έτος. Ο Αύγουστος,
- 38. γοητευμένος από τις μυστηριακές λατρείες, στάθηκε ιδιαίτερα ευνοϊκός απέναντί τους και μάλιστα ταξίδεψε ο ίδιος στην Αθήνα για να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ανέλαβε επίσης την αναδιοργάνωση παλαιότερων λατρειών, κυρίως των θεοτήτων των οδών και την ανοικοδόμηση ναών. Από την εποχή του και σε όλη τη διάρκεια της αυτοκρατορικής περιόδου, παρουσιάστηκε έξαρση της λατρείας των αφηρημένων εννοιών, όπως της Ειρήνης (Pax), της Τύχης (Fortuna), της Ομόνοιας (Concordia), της Αφθονίας (Ops). Η λατρεία τους εξυπηρετούσε κυρίως την πολιτική προπαγάνδα και είχε μεγάλη απήχηση σε όλη την αυτοκρατορία, καθώς οι υπήκοοι είχαν πειστεί ότι μόνο κάτω από μια ισχυρή Ρώμη, όπως αυτή εμφανιζόταν την εποχή του Αυγούστου, θα μπορούσαν οι ιδέες αυτές να πραγματωθούν.
- 39. Η συστηματοποίηση της λατρείας του αυτοκράτορα ως θεού, μετά το θάνατό του, πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη από τον Αύγουστο και βρήκε μεγάλη απήχηση στις επαρχίες, κυρίως τις ανατολικές όπου ανάλογες τιμές αποδίδονταν στους ηγεμόνες ήδη από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου. Έτσι, τιμούσαν τους Ρωμαίους αυτοκράτορες με αγώνες, λατρευτικά αγάλματα, ναούς και θυσίες προς τιμήν τους, πράξεις κυρίως πολιτικού – διπλωματικού και λιγότερο θρησκευτικού χαρακτήρα. Τέλος, ο Αύγουστος συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλα τα ανώτατα ιερατικά αξιώματα, συνδέοντας έτσι τη ρωμαϊκή θρησκεία με το πρόσωπό του. Επωμίστηκε μάλιστα όλες τις δαπάνες για την ανοικοδόμηση και επισκευή ναών, ανυψώνοντας τον εαυτό του σε μέγιστο προστάτη της θρησκείας και αναδεικνύοντας τη μοναδική του σχέση με το θεό.
- 40. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • ALPOELDI, G., Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας. Μτφ. Α. Χανιώτης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Α8ήνα 1988. • BALDSON, J.P.VD., Ρωμαίες γυναίκες και τα έθιμά τους. Μτφ. Ν. Πετρόχειλος, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1984. • BRADLEY, KR., Slavery and Society in the Roman Empire,CambridgeUniversityPress,Cambridge1994. • COWELL, F.R., Everyday Life in ancientRome, B.T. Batsford,London1961. • DIXON, S., The Roman family, John Hopkins University Press, Baltimore 1992. • DUPONT, F., Daily Life in ancientRome, TransL CH. WcodalL, BlackwelL,Oxford1992. • GALINSKY, K, Augustan Culture. An Interpretive Introduction. Princeton University Press, Princeton, N. Jersey 1996. • ΚΑΡΚΩΠΙΝΟ, Ζ., Η καθημερινή ζωή στη Ρώμη στο απόγειο της Αυτοκρατορίας. Μτφ. Κ. Παναγιώτου, Εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1990. • POTTER, D.S., MATTINGLY, D.J., Life, Death and Entertainment in the Roman Empire, TheUniversityofMichiganPress,Ann Arbor1999. • PRICE, S.R.F., «The place of religion:Romein the Early Empire», στο The Cambridge Ancient History. Vol. X The Augustan Empire, 43 BC-AD 69, Cambrigde University Press, Cambridge 1996. • ROBERT, L., Les gladiateurs dans Γ Orient Grec, A.M. Hakkert,Amsterdam1971. • VEYNE, P., (éd.), A History of Private Life. I. From PaganRometoByzantium,HarvardUniversityPress,Cambrigde,Massachusetts/London,E ngland1996. • WIEDEMAN, T., Adults and children in theRoman empire, Yale University Press, N. Heaven/London 1989. ΠΗΓΗ • Ελευθεροτυπία, Περιοδικό Ιστορικά, « Έτος 1 μ.Χ.», τεύχος 11, 30 Δεκεμβρίου 1999.
- 41. •Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός ονομάζεται ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε μετά την κυριαρχία της Ρώμης σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, που επισφραγίστηκε με την κατάκτηση και καταστροφή της Κορίνθου (146 π.Χ.) και τη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.). Ήδη από πολύ νωρίς οι Ρωμαίοι κατακτητές είχαν έρθει σε επαφή με τα ελληνικά γράμματα και τις τέχνες. Λατίνοι ποιητές και συγγραφείς επηρεάστηκαν αποφασιστικά από τους μεγάλους Έλληνες ποιητές, τον Όμηρο και άλλους, όπως ο Βιργίλιος με την «Αινειάδα» του, που αποτελεί συνέχεια ως προς το περιεχόμενό της της Ιλιάδας και της
- 42. Οδύσσειας, με τα «Βουκολικά» του που μαρτυρούν την επίδραση του Θεόκριτου και τα «Γεωργικά» που φανερώνουν επίδραση του Ησιόδου, ή ο Οβίδιος και ο Οράτιος που είναι επηρεασμένοι από την Αλεξανδρινή ποίηση. Αλλά και στη φιλοσοφία, στην ιστορία, στις επιστήμες, στο δίκαιο των ρωμαϊκών χρόνων οι επιρροές είναι ολοφάνερες. Παράλληλα οι Έλληνες συνεχίζουν να παράγουν πλούσιο πνευματικό έργο: περιηγητές (Παυσανίας), πεζογράφοι (Λ ογγίνος, Φιλόστρατος), γραμματικοί (Αθήναιος), ιστορι ογράφοι (Διονύσιος, Ιώσηπος, Αππιανός, Αρριανός, Κάσσιος Δίων), φιλόσοφοι (Επίκτητος, Δίων ο Χρυσόστομος, Λουκιανός, Ηρώδης ο Αττικός, Πλούταρχος, Πλωτίνος), γιατροί (Γαληνός) συνεχίζουν την καλλιέργεια και προαγωγή όλων των επιστημών μέσα στις νέες πολιτικές
- 43. και οικονομικές συνθήκες. Πολλοί από αυτούς έζησαν στη Ρώμη και έβαλαν τη σφραγίδα τους στην πνευματική ζωή της αυτοκρατορίας. •Οι τέχνες Ακόμα προφανέστερη είναι η ελληνική επιρροή στην τέχνη της ελληνορωμαϊκής περιόδου. Οι πλούσιοι και ισχυροί Ρωμαίοι είχαν αρχίσει από τον 2ο αιώνα π.Χ. να συγκεντρώνουν πρωτότυπα ελληνικά έργα τέχνης ή να παραγγέλνουν αντίγραφα ονομαστών έργων για να στολίσουν τους ναούς, τα δημόσια κτίρια και τις επαύλεις τους. Νέες δημιουργίες της εποχής παρατηρούνται στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη του πορτρέτου. Όμως και αυτές οι δημιουργίες αποτελούν συνέχεια και εξέλιξη
- 44. των επιτευγμάτων της κλασικής και ελληνιστικής εποχής. Αρχιτεκτονική: Στην αρχιτεκτονική νέα, ελαφριά και πιο εύπλαστα υλικά, όπως τα τούβλα –οπτές πλίνθοι– και χυτό τσιμέντο αντικαθιστούν συχνά τον λίθο και έτσι διευκολύνεται η κατασκευή μεγάλων οικοδομών που στεγάζονται με θόλους και καμάρες. Οι ίδιοι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί συνεχίζονται σε πολύπλοκους συνδυασμούς που ανταποκρίνονται ικανοποιητικότερα στο «αυτοκρατορικό» πνεύμα του μεγάλου και ισχυρού κράτους.
- 45. Μεγάλες πλατείες που περιβάλλονται από στοές και στις οποίες συχνά κτίζονται ναοί αφιερωμένοι στη λατρεία των αυτοκρατόρων – fora – λαμπρύνουν τη Ρώμη και άλλες πόλεις, υδραγωγεία, γέφυρες και μεγάλοι δρόμοι με στοές αποσκοπούν στην ύδρευση και επικοινωνία των κέντρων της αυτοκρατορίας μεταξύ τους, κολοσσιαία λουτρά αποτελούν κέντρα πολιτιστικών εκδηλώσεων και επικοινωνίας τα θέατρα μετατρέπονται σε αμφιθέατρα για ναυμαχίες, μονομαχίες και θηριομαχίες, πολυτελή ανάκτορα και επαύλεις κτίζονται παντού. Τοιχογραφίες και ψηφιδωτά που συχνά
- 46. αντιγράφουν ονομαστά έργα της ελληνικής τέχνης διακοσμούν όλα αυτά τα κτίρια και μας δίνουν μια εικόνα των χαμένων πρωτότυπων έργων. Γλυπτική: Στη γλυπτική είναι Έλληνες γλύπτες που αναζήτησαν εργασία στη Ρώμη και που έδωσαν τον τόνο δημιουργώντας εκτός από αντίγραφα και νέα έργα αναμειγνύοντας τεχνοτροπίες της ελληνικής τέχνης – εκλεκτικά
- 47. έργα. Τα ρωμαϊκά πορτρέτα αποτελούν ίσως την πιο χαρακτηριστική γλυπτική δημιουργία των Ρωμαίων. Άλλοτε έντονα ρεαλιστικά και άλλοτε πιο κοντά στα έργα της κλασικής εποχής χάρισαν έξοχες απεικονίσεις προσωπικοτήτων τόσο των δημοκρατικών χρόνων όσο και των αυτοκρατόρων και των μελών της οικογένειάς τους. Για την απεικόνισή τους χρησιμοποιούνται τα σώματα κλασικών αγαλμάτων θεών σε συνδυασμό με το πορτρέτο του αυτοκράτορα ή άλλων προσωπικοτήτων, μερικές φορές με αντιαισθητικό αποτέλεσμα. Εκτός από τα αγάλματα αναπτύσσεται και το ιστορικό ανάγλυφο, με απεικονίσεις σημαντικών ιστορικών γεγονότων, όπως τα πολεμικά κατορθώματα των αυτοκρατόρων πάνω στον κορμό κολοσσιαίων κιόνων και θριαμβικών τόξων. Ως επιτάφια μνημεία, εκτός από τις ανάγλυφες στήλες χαμηλής συνήθως καλλιτεχνικής αξίας, κυριαρχούν οι ανάγλυφες μαρμάρινες σαρκοφάγοι με μυθολογικές-αλληγορικές παραστάσεις, καθώς και οι μαρμάρινες οστεοθήκες, ενώ οι αυτοκράτορες θάβονται σε εντυπωσιακά μαυσωλεία.
- 48. Πορτρέτο της αυτοκράτειρας Αγριππίνας της νεότερης από το Μητρώο της Ολυμπίας (1ος αιώνας π.Χ.). Απεικονίζεται πιθανότατα η σύζυγος του Κλαυδίου και μητέρα του Νέρωνα. Το σώμα της αυτοκράτειρας είναι στον τύπο κλασικού αγάλματος του 4ου αιώνα π.Χ., ενώ το κεφάλι έχει την κόμμωση της εποχής της αυτοκράτειρας και το
- 49. πρόσωπο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της (Μουσείο Ολυμπίας). Για τη Ρώμη, η Καρχηδόνα αποτέλεσε το αντίπαλο δέος,
- 50. και οι τρεις καρχηδονιακοί πόλεμοι που συνέβησαν μεταξύ 264 π.Χ. και 146 π.Χ. καταδεικνύουν τον μεγάλο ανταγωνισμό για την κυ ριαρχία στη λεκάνη της δυτικής Μεσογείου. Η Καρχηδόνα βρισκόταν στη θέση της σημερινής Τύ νιδας. Ιδρύθηκε από αποικία Φοινίκων στα τέλη του 9ου α ι. π.Χ. και αποτέλεσε εξαιρετικής σημασίας εμπορικό κέντρ ο για την περιοχή. Οι έμποροι και οι ναυτικοί της, οι οποίοι ανέπτυξαν το διαμετακομιστικό εμπόριο με ταξύ των λαών της Μεσογείου, βοήθησαν την οικονομική της άνθηση. Καράβια με είδη πολυτελείας και άλλα αγαθά κατέφ θαναν καθημερινά στο επιβλητικό λιμάνι της. Αν, όμως, κάτι υπήρξε καταλυτικός παράγοντας για την ευημε ρία της, αλλά και βάση για τις φιλοδοξίες κυριαρχίας στη Με σόγειο, ήταν η γεωστρατηγική της θέση· ευρισκόμενη στο μέσον της λεκάνης της Μεσογείου, δέσποζε στα δύο τμήματά της, ενώ βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από τη Σικε λία. Εδώ, εντοπίζουμε και μια διαφορά με την “αιώνια πόλη”: η Ρώμη βασίζει τη θαλάσσια δραστηριότητά της στο επίνειό της, την Όστια, άρα η ίδια δεν έχει άμεση επαφή. Αυτός, ίσως, να ήταν και ένας από τους λόγους που η Ρώμη δεν είχε αποκτήσει έως τότε ισχυρό ναυτικό, το οποίο, ως αυτόνομη υπηρεσία,
- 51. λειτουργούσε μάλλον παραπληρωματικά στον ρωμα ϊκό στρατό ξηράς. Άλλωστε,η Ρώμη κατασκεύασε το ναυτικό της για π ρώτη φορά γι’ αυτόν τον πρώτο καρχηδονιακό πόλε μο. Οι Καρχηδόνιοι έβλεπαν στις ακτές της Μεσογείου π λούσιες πηγές τροφής και κοιτάσματα πολύτιμων υ λικών. Τον 6ο αι. π.Χ. είχαν επιβάλλει την κυριαρχία τους στη Σαρδηνία, στη Βόρειο Αφρική, στις Βαλεαρίδες και σε άλλες περιοχές. Ένοπλες αποστολές φρουρούσαν τις κατεχόμενες α υτές περιοχές, ώστε να προστατεύονται τα εμπορικά τους συμφέρο ντα. Και οι Ρωμαίοι, όμως,μετά την επικράτησή τους στην ιταλική χερσό νησο επιζητούσαν την κυριαρχία στη θάλασσα. Ο πρώτος καρχηδονιακός πόλεμος, δηλαδή, η πρώτη ένοπλη έκφραση του ανταγωνισμού μεταξ ύ Καρχηδόνας και Ρώμης ξεκίνησε το 264 και τελείωσε το 241, με ήττα των Καρχηδονίων. Αφορμή του πολέμου στάθηκε η κατάληψη της Σικε λίας από τους Καρχηδονίους και οι προσπάθειές του ς για περαιτέρω επέκταση στο νησί. Οι Ρωμαίοι δημιούργησαν για πρώτη φορά το ναυτι κό τους, και στις ναυμαχίες του 260 και του 256 εξήλθαν νικητές. Με ξύλινες πλατφόρμες (corvus) που προσκολλούσαν στα εχθρικά πλοία, αποβίβαζαν λεγεωνάριους και μετέτρεπαν τη ναυμα χία σε εν πλω μάχη στήθος με στήθος: εξουδετέρωσαν,
- 52. δηλαδή, το στρατηγικό πλεονέκτημα των Καρχηδον ίων, ενός ναυτικού φοινικικού λαού, μεταφέροντας τον κατά θάλασσα σε κατά ξηρά πόλ εμο. Κατάφεραν, μάλιστα, το 256 να αποβιβαστούν στα παράλια της Αφρικής και να α πειλήσουν ευθέως την Καρχηδόνα. Η συνθηκολόγηση θα ήταν γεγονός, αν μια καταιγίδα δεν κατέστρεφε σχεδόν ολόκληρο το ρωμαϊκό στόλο που επέστρεφε στην πατρίδα. Οι Καρχηδόνιοι αντιλήφθηκαν την ευκαιρία, αρνήθηκαν την συνθηκολόγηση, και, μαζί με τη βοήθεια που έλαβαν από την Σπάρτη δια του στρατηγού Ξάνθιππου, κατάφεραν να εκδιώξουν τους Ρωμαίους από την Α φρική. Οι τελευταίοι προσπαθούσαν, τουλάχιστον, να εκκαθαρίσουν την Σικελία, πολιορκώντας ―εις μάτην― τις δύο ναυτικές τους β άσεις, το Λιλύβαιο και τα Δρέπανα. Το 243 οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν πάλι ναυτικό, ισχυρότερο αυτή τη φορά, και το 241, στις Αιγάτες Νήσους, ο καρχηδονιακός στόλος ηττήθηκε. Μην έχοντας οικονομική δύναμη για την επισκευή τ ου στόλου, ο καρχηδόνιος στρατηγός (και πατέρας του Αννίβα) Αμίλκας Βάρκας εξουσιοδότησε τον υπασπιστή του στη Σικελία να προχωρήσει σε συνθηκολόγηση, που περιελάμβανε εγκατάλειψη της Σικελίας και κατ αβολή πολεμικών αποζημιώσεων. Οι Καρχηδόνιοι, προσπαθώντας να αναπληρώσουν τα χαμένα εδάφη από το 237 έως το 220, κυριάρχη
- 53. σαν με τον Αμίλκα σε όλη τη νότια Ιβηρική χερσόνη σο, θέτοντας ως σύνορο τον ποταμό Έβρο. Με αφορμή τοπικές συγκρούσεις φιλορωμαϊκών και φιλοκαρχηδονιακών παρατάξεων στο Σάγουντο, ξεκίνησε νέος πόλεμος όπου ο φιλόδοξος καρχηδόν ιος στρατηγός Αννίβας έθεσε ως στόχο την καταστροφή της Ρώμης. Επειδή δεν υπερτερούσε σε ναυτικές δυνάμεις, πέρασε τα Πυρηναία και, διασχίζοντας την εχθρική Γαλατία, κατάφερε να περάσει και τις ως τότε ανυπέρβλητες Άλπεις. Παρότι είχε μεγάλες απώλειες νίκησε στην Ιταλία το υς Ρωμαίους στον Τικίνο ποταμό και στον Τρεβία (2 18 π.Χ.) και το 217 π.Χ κοντά στη λίμνη Τρανσιμένη και στις Κάννες. Βαδίζοντας κατά της Ρώμης, έφτασε το 212 π.Χ έξω από την πόλη. Όμως μην έχοντας έγκαιρα τις ενισχύσεις που ζήτη σε αναγκάστηκε να υποχωρήσει βορειότερα. Το 208-7 π.Χ, ο αδελφός του Αννίβα Ασδρούβας Βάρκας, με νέο σ τρατό, απείλησε τη Ρώμη, αλλά, χωρίς τη βοήθεια τ ου Αννίβα, η πολιορκία εγκαταλείφθηκε. Λίγο αργότερα, στον ποταμό Μέταυρο, ο Καρχηδονι ακός στρατός εξοντώθηκε και ο Ασδρούβας σκοτώθ ηκε ενώ και ο άλλος αδελφός του Αννίβα ο Μάγων ηττήθηκε και πέθανε. Οι Ρωμαίοι με τον Σκιπίωνα τ ο 204 π.Χ., με τεράστιο στόλο 400 πλοίων μεταφοράς και 40 πολεμικών για αντιπερισπασμό, αποβιβάστηκαν στη ν Αφρική, αναγκάζοντας την Καρχηδόνα να ανακαλ έσει τον Αννίβα το 203 π.Χ., τον οποίο ο Σκιπίωνας νίκησε στη Ζάμα το 202 π.Χ. Έτσι η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να δεχτεί ταπ
- 54. εινωτική ειρήνη και να πληρώσει ―και πάλι― μεγάλη πολεμική αποζημίωση. Ο τρίτος και τελευταίος καρχηδονιακός θα αργούσε πενήντα δύο χρόνια. Το 149 π.Χ. ο βασιλιάς των Νουμιδών Μασσανάσης, με ληστρικές επιδρομές, ανάγκασε τους Καρχηδόνιους να τον αντιμετωπίσου ν στρατιωτικά, χωρίς όμως τη συγκατάθεση των Ρω μαίων. Με αφορμή αυτή την τυπική παραβίαση της συνθήκης ειρήνης του δεύτερου καρχηδονιακού πο λέμου, η Ρώμη βρήκε την πολυπόθητη αφορμή για πόλεμο με σκοπ ό να συντρίψει ολοκληρωτικά την Καρχηδόνα. Ο ρωμαϊκός στρατός που στάλθηκε υπό τον Σκιπίων α Αιμιλιανό απαίτησε από τους Καρχηδόνιους να εγ καταλείψουν την πόλη τους, εκείνοι αρνήθηκαν και άρχισε πολιορκία δύο ετών. Κατά τον τρίτο χρόνο οι Ρωμαίοι πέτυχαν να διακό ψουν τον θαλάσσιο ανεφοδιασμό της πόλης καταφέ ρνοντας τελικά το 146 π.Χ. να μπουν μέσα και να την κατεδαφίσουν ισοπεδώνο ντάς τη κυριολεκτικά και μετατρέποντας, έτσι, την άλλοτε υπερδύναμη της Αφρικής σε ρωμαϊκή επαρχ ία. Χωρίς την ολοκληρωτική καταστροφή της (ας θυμη θούμε την εμμονή του Κάτωνα, η Καρχηδόνα θα μπορούσε να κατακτά περιοχές αν ενόχλητη. Με την εξουδετέρωση, όμως, του μεγάλου αντιπάλου, η Ρώμη οδεύει προς την υπερεξάπλωση· μέσα σε πε νήντα, περίπου, χρόνια από τη λήξη και του τελευταίου κα ρχηδονιακού πολέμου, έχει καθυποτάξει τον περισσότερο από τον ―τότε― γνωστό κόσμο. Θεωρεί την Ισπανία κτήμα της,
- 55. επενδύει στις κατακτημένες περιοχές της (ορυχεία στην Ισπανία, μεγάλες εκτάσεις γης στην Σικελία), αλλά το κυριότερο: κατορθώνει να επιβάλει την εικόνα του ισχυρότερο υ της εποχής και να δημιουργήσει νέους συμμάχους (και νέους ε χθρούς). Με τελειοποιημένο και ισχυροποιημένο το ναυτικό της, η Ρώμη δεν θα μπορούσε να “επαναπαυθεί στις δάφ νες της” στην ιταλική χερσόνησο και ξεκίνησε την κ ατάκτηση νέων εδαφών, ενδυναμώνοντας τις εμπορικές της δυνατότητες και τροφοδοτώντας την με νέα αγαθά, τρόφιμα και, αντιστοίχως, μεταλαμπαδεύοντας το πνεύμα του ρωμαϊκού πολιτι σμού στις νεοαποκτηθείσες περιοχές, αφού οι κατακτημένοι θεωρούνταν πλέον Ρωμαίοι π ολίτες. Βιβλιογραφία Μαστραπάς, Αντώνιος, Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, (Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2013) σσ. 165-167, 176-178. Potter, David, The Roman Army and Navy, από Flower, Harriet I. (επιμ.), The Cambridge Companion to the Roman Republic. (Καίημπριτζ: Cambridge University Press, 2004) σσ. 66-68
- 56. 11. Res publica Η λατινική φράση res publica (μτφ. δημόσια υπόθεση) είναι όρος ο οποίος αναπτύχθηκε στην αρχαία Ρώμη για την περιγραφή των δημοσίων υποθέσεων, και χρησιμοποιήθηκε αργότερα κατά τον 1ο αιώνα π.Χ. από τον Κικέρωνα, ως μετάφραση του ελληνικού όρου πολιτεία. Στη σύγχρονη εποχή χρησιμοποιείται για να δηλώσει τύπο αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ως res publica ή συνηθέστερα ως republic. Δημόσια ιδιοκτησία Το Res publica ως έκφραση αναφέρεται σε κάτι που είναι κοινό μεταξύ πολλών ανθρώπων. Για παράδειγμα μια δημόσια πλατεία ή κήπος στην πόλη της αρχαίας Ρώμης μπορούσε να είναι είτε ιδιωτική ιδιοκτησία (res privata), ή να διαχειρίζεται από το κράτος, με την τελευταία περίπτωση να είναι res publica. Το κράτος ή η κοινοπολιτεία Θεωρώντας το σύνολο όλων των κοινών ιδιοκτησιών και του κοινού συμφέροντος, οδηγεί στην έννοια του ‘res publica’ ως το κράτος. Για τους Ρωμαίους ο χαρακτηρισμός αυτός
- 57. συμπεριελάμβανε και την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μαζί με όλα τα συμφέροντα της, έτσι ως Res Publica μπορούσε να αναφέρεται και η ίδια η αυτοκρατορία στο σύνολο της, άσχετα με το αν κυβερνούνταν ως πολιτεία, ή αν βρισκόταν υπό την αυτοκρατορική μοναρχική εξουσία. Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται και χρήση του όρου κοινοπολιτεία, ως ακριβέστερου και πιό ουδέτερου όρου για την απόδοση του λατινικού, και αποτελώντας αναφορά στο σύνολο του κράτους, χωρίς να διευκρινίζει τον τύπο του πολιτεύματος του. Η ρωμαϊκή δημοκρατία Οι Ρωμαίοι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν επίσης τον όρο για να περιγράψουν την περίοδο όπου η Ρώμη κυβερνώνταν ως πολιτεία (Ρωμαϊκή δημοκρατία), μεταξύ των περιόδων του Ρωμαϊκού βασιλείου και της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, με την έννοια του όρου να αποσαφηνίζεται από τις άλλες χρήσεις μέσω της περιγραφής του θέματος. Δημόσιες υποθέσεις και ιδρύματα Επιπλέον, το Res publica μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί ως ακόμα ευρύτερη έννοια,
- 58. σχετικά με τις δημόσιες υποθέσεις και τεκταινόμενα, και το γενικότερο σύστημα διακυβέρνησης του κράτους. Υπό αυτή την περίπτωση χρήσης, αποδόθηκε από τον Κικέρωνα το res publica ως μετάφραση του αρχαιοελληνικού όρου πολιτεία των Πλάτωνα (κατά την Πολιτεία του Πλάτωνα) και Αριστοτέλη. Επίσης, όταν οι Ρωμαίοι υπήκοοι ασχολούνταν με το res publica, αυτό σήμαινε πως ασχολούνταν με την πολιτική. Άλλες χρήσεις Υπό κάποια έννοια η φράση χρησιμοποιούνταν και με την έννοια του συντάγματος, τους θεμελιώδεις νόμους δηλαδή οι οποίοι όριζαν τη λειτουργία του κράτους, ωστόσο οι Ρωμαίοι συνήθως χρησιμοποιούσαν τη φράση Leges Duodecim Tabularum (Δώδεκα πίνακες των νόμων) παρά το res publica για να περιγράψουν τον τύπο συντάγματος που διέθεταν. Μετά την κατάρρευση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο όρος res publica σχεδόν εξαφανίστηκε, και στις πολύ λίγες περιπτώσεις που συνέχισε να γίνεται χρήση του, εννοούνταν η ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία / Βυζάντιο.
- 59. • Πληβείοι-Πατρίκιοι Τη Ρώμη αρχικά την κυβερνούσαν βασιλείς, και μάλιστα ορισμένοι από αυτούς δεν είχαν καν ρωμαϊκή καταγωγή, όπως για παράδειγμα ο τελευταίος από τους εφτά βασιλείς, ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος. Είτε επειδή η ξενική καταγωγή του βασιλιά προκαλούσε αντιδράσεις είτε επειδή οι αυθαιρεσίες της μοναρχίας δεν ήταν πια ανεκτές είτε και για τους δυο αυτούς λόγους, ο θεσμός της βασιλείας τερματίστηκε το 509 π.Χ. Ο Ταρκύνιος αιφνιδιάστηκε και εγκατέλειψε αρχικά τον θρόνο του αλλά προσπάθησε να τον επανακτήσει με πραξικόπημα - πλην μάταια, γιατί οι Ρωμαίοι το είχαν πάρει απόφαση να διώξουν τον βασιλιά. Μόνο που το κίνημα κατά της βασιλείας δεν ήταν λαϊκό, με τη σημερινή έννοια της λέξης· εκδηλώθηκε από την τάξη των
- 60. ευγενών, των πατρικίων, και οι πατρίκιοι ήταν αυτοί που αρχικά ρύθμισαν το κενό που άφησε η βασιλική εξουσία, εκλέγοντας αντί για έναν ισόβιο μονάρχη δυο αξιωματούχους, τους υπάτους, με ίσες αρμοδιότητες και με θητεία ενός έτους. Οι ύπατοι κυβερνούσαν σε στενή συνεργασία με τη Σύγκλητο, που αρχικά συγκροτούνταν και αυτή από ευγενείς και ήταν ένα συμβουλευτικό συλλογικό όργανο. Σύγκλητος με συμβουλευτικές αρμοδιότητες υπήρχε και στη διάρκεια της βασιλείας, αλλά οι ισόβιοι μονάρχες, με λίγες εξαιρέσεις, δεν το θεωρούν πάντα υποχρέωσή τους να ακούν συμβουλές και εισηγήσεις, ενώ ένας αξιωματούχος με ετήσια θητεία το βρίσκει μάλλον πιο δύσκολο να κάνει του κεφαλιού του. Έτσι, παρά τη ζηλότυπη διατήρηση της εξουσίας μέσα στον κύκλο των ευγενών, μπορούμε να μιλάμε για ίχνη εκδημοκρατισμού του ρωμαϊκού πολιτεύματος.
- 61. Αυτή η διαδικασία εκδημοκρατισμού εντάθηκε μέσα στα επόμενα διακόσια περίπου χρόνια και είχε ως αποτέλεσμα την πολιτική και κοινωνική προκοπή των μη ευγενών ελεύθερων πολιτών, των πληβείων, οι οποίοι τελικά διείσδυσαν σε όλο το φάσμα των πολιτικών αξιωμάτων. Αυτή η διείσδυση δεν έγινε βέβαια επειδή η άρχουσα τάξη αποφάσισε από μόνη της να παραχωρήσει προνόμια στον λαό. Προηγήθηκαν ταξικές συγκρούσεις στη διάρκεια των οποίων οι πληβείοι οργανώθηκαν πολιτικά, δημιούργησαν τους δικούς τους αμυντικούς θεσμούς, όπως ήταν η δημαρχία, και συχνά κατέφυγαν και στη βία. Εδώ θα πρέπει να ξαναθυμηθούμε τις παραδοσιακές ρωμαϊκές αρετές για τις οποίες κάναμε λόγο πιο πάνω, και πρώτα πρώτα τις αρετές της πρακτικότητας και της κοινωνικής πειθαρχίας. Ο απλός λαός, που δεν είχε ουσιαστικά πολιτικά προνόμια και υπέφερε από τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις, έδειξε
- 62. αξιοθαύμαστη υπομονή και οργανωτικό πνεύμα· από την άλλη πλευρά, οι ευγενείς καταλάβαιναν συχνά ότι ορισμένες παραχωρήσεις ήταν αναγκαίες προκειμένου να διατηρηθεί η κοινωνική ειρήνη, και υπήρξαν πατρίκιοι με φιλολαϊκά αισθήματα που συναίνεσαν σε παραχωρήσεις προς τους πληβείους. Σε πολλές περιπτώσεις, εμφύλιες συγκρούσεις αποφεύχθηκαν εξαιτίας αυτής της διάθεσης πολιτικού συμβιβασμού που έδειξαν και οι δυο πλευρές. Με τον τρόπο αυτό η Ρώμη κατόρθωσε να εγκαταστήσει μια «αριστοκρατική δημοκρατία» - παράδοξο αλλά αληθινό, και κυρίως αποτελεσματικό. Το 366 π.Χ. εξελέγη ο πρώτος πληβείος ύπατος και το γεγονός αυτό άνοιξε την πόρτα σε όλα τα υπόλοιπα αξιώματα για τους πληβείους· και η ίδια η Σύγκλητος, που είχε αποκτήσει αυξημένες αρμοδιότητες και επόπτευε την άσκηση της εξουσίας, έπαψε να είναι αποκλειστικό προνόμιο της παλιάς αριστοκρατίας
- 63. Ελάχιστες κοινωνίες, είτε στην αρχαιότητα είτε στον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους, έδειξαν τέτοια ικανότητα πολιτικής προσαρμογής και ρεαλιστικών συμβιβασμών. Οι καλοί νοικοκυραίοι της παλιάς Ρώμης αποδείχτηκαν σοφοί πολίτες και πολιτικοί. Οι Ρωμαίοι ήταν πολύ πιο γνωστικοί από όσο πίστευε ο Αστερίξ και η παρέα του. Οργανωμένοι εσωτερικά, με ένα άγραφο αλλά σεβαστό από όλους σύνταγμα, έχοντας κατορθώσει να ενώσουν υπό την ηγεσία τους και τις άλλες εθνικές ομάδες της Ιταλίας, μέχρι το 3ο αιώνα π.Χ. ήταν έτοιμοι για τις στρατιωτικές κατακτήσεις που θα τους έκαναν κύριους της οικουμένης. Ο Κικέρωνας παίνευε το σπίτι του, αλλά δεν το παίνευε χωρίς λόγο.
- 64. • Συνέπειες των ρωμαϊκών κατακτήσεων ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ Αρχικά η κύρια ασχολία των Ρωμαίων ήταν η καλλιέργεια της γης. Μετά τις κατακτήσεις στην Ιταλία και την καταστροφή της Καρχηδόνας, οι Ιταλιώτες ασχολούνται με την βιοτεχνία και το εμπόριο. Δημιουργήθηκαν μεγάλα εργαστήρια, όπου η εργασία ήταν ομαδική, για να προλαβαίνουν την ζήτηση των προϊόντων.
- 65. Η αλλαγή στη διαδικασία παραγωγής επέφερε σταδιακά αλλαγή στο είδος εργασίας: επικράτησε η εργασία από δούλους λόγω κόστους. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις σταδιακά έκλεισαν γιατί δεν άντεξαν τον ανταγωνισμό των μεγάλων εργαστηρίων. Το ίδιο συνέβη και με τις ιδιοκτησίες γης: απορροφήθηκαν από τους μεγάλους γαιοκτήμονες. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ Οι οικονομικές αλλαγές είχαν επιπτώσεις και στη κοινωνία της Ρώμης: Η απώλεια της περιουσίας των εργατών και των αγροτών οδήγησε τους απλούς ανθρώπους στη Ρώμη, σε αναζήτηση ευκαιριών. Οι άνθρωποι διέθεταν μόνο το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη και εξαργύρωναν την ψήφο τους και την μαρτυρία τους στα δικαστήρια για να επιβιώσουν.
- 66. Έτσι δημιουργήθηκε σταδιακά μία ανθρώπινη μάζα: ο περίφημος ρωμαϊκός όχλος. Τα πλούτη από τις μεγάλες κατακτήσεις μοιράστηκαν δύο κοινωνικές τάξεις: στους συγκλητικούς και στους ιππείς α)ΟΙ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΟΙ: Οι συγκλητικοί (senatores) είναι η νέα αριστοκρατική τάξη. Άνθρωποι, οι οποίοι κατείχαν οι ίδιοι, ή οι πρόγονοί τους, κάποιο ανώτατο αξίωμα. Είναι ιδιοκτήτες μεγάλων αγροκτημάτων. Η ανάληψη των αξιωμάτων γινόταν με εκλογές → άρα είχαν ανάγκη την ψήφο του λαού. Η εκλογή σε κάποιο αξίωμα εξασφάλιζε την ένταξη στη σύγκλητο. Οι συγκλητικοί ήταν μία κλειστή κοινωνική ομάδα. β)ΟΙ ΙΠΠΕΙΣ: Μετά τις κατακτήσεις οι ιππείς ονομάζονταν αυτοί που μπορούσαν να στρατεύονται στο ιππικό λόγω της περιουσίας τους. Ασχολούνταν με τις επιχειρήσεις, το εμπόριο, την τοκογλυφία, και την ανάληψη δημοσίων έργων. Η πιο επικερδής επιχείρηση ήταν του δημοσιώνη → δηλαδή νοίκιαζε από το κράτος το δικαίωμα της είσπραξης των
- 67. φόρων από τις επαρχίες ή την εκμετάλλευση των μεταλλείων ή των λιμανιών. Οι δημοσιώνες προκατέβαλαν τους φόρους στο κράτος και στη συνέχεια πουλούσαν τα δικαιώματά τους στους τελώνες, που προσπαθούσαν να εισπράξουν τους φόρους με υψηλό κέρδος και σκληρό τρόπο από τον λαό. Οι ιππείς δεν ήταν ευγενούς καταγωγής και δεν μπορούσαν να καταλάβουν ανώητατα δημόσια αξιώματα και γι’ αυτό ήταν σε αντιπαράθεση με τους συγκλητικούς. Επίσης οι μεγάλες κατακτήσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της δουλείας. Οι Ρωμαίοι στρατηγοί αιχμαλώτιζαν κατά χιλιάδες τους κατοίκους των κατακτημένων περιοχών. Τους αναλάμβαναν οι δουλέμποροι, κυρίως στα λιμάνια της Ανατολής. Το δουλεμπόριο ήταν μία πολύ επικερδής επιχείρηση λόγω της ανάπτυξης των μεγάλων επιχειρήσεων και των γαιοκτημονιών. Πολλοί σκλάβοι εκπαιδεύονταν ως μονομάχοι, οι γνωστοί gladiatores, για να προσφέρουν θέαμα στα αμφιθέατρα της ρωμαϊκής
- 68. επικράτειας. Η συμπεριφορά των Ρωμαίων απέναντι στους σκλάβους ήταν πολύ σκληρή, γι’ αυτό και σημειώθηκαν πολλές εξεγέρσεις δούλων. Όλες οι εξεγέρσεις των δούλων καταπνίγηκαν στο αίμα. Η γνωστότερη εξέγερση δούλων στην αρχαία Ρώμη ήταν αυτή του Σπάρτακου, ενός δούλου από την Θράκη. Ο στρατός των δούλων κατάφερε να νικήσει τις ρωμαϊκές λεγεώνες αρκετές φορές, όμως μετά την ήττα τους στη Νότια Ιταλία το 71 π.Χ. οι 6.000 επιζώντες δούλοι σταυρώθηκαν κατά μήκος της Αππίας οδού (via Appia). •Ρώμη, αυτοκρατορικοί χρόνοι: Η εποχή του Αυγούστου (27-14 μ.Χ. ) και των διαδόχων του. (Pax Romana) Όλα κι όλα! Κάθε πράμα στον καιρό του. Ο κολιός τον Αύγουστο κι αυτή η ανάρτηση στον Αύγουστο. Τον Οκταβιανό ντε. Ολόκληρο μήνα ονόμασε ο άνθρωπος θεός... Να μην του κάνουμε μια ανάρτηση; Ε και με
- 69. μαζί με τον βασιλικό (ή μήπως θα έπρεπε να πω τον αυτοκρατορικό;) ποτίζονται κι οι γλάστρες, δηλαδή οι διάδοχοι του, καλοί και κακοί. Ολόκληρη pax romana κάνανε οι άνθρωποι... Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Μετά την ναυμαχία στο Άκτιο (31 π.Χ.) μένει μονοκράτορας ο Οκταβιανός Αύγουστος Οργάνωση εκ νέου της πολιτείας - Ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας Επιφανειακός/τυπικός σεβασμός στο δημοκρατικό πολίτευμα. Συγκέντρωση όλων των αξιωμάτων στο πρόσωπο του (ύπατος, ανθύπατος, δήμαρχος, ιμπεράτορας, μέγας ποντίφηκας) Δημιουργία συμβουλίου του αυτοκράτορα (συμβουλευτικό σώμα) Μοίρασμα της εξουσίας: α)Ο Οκταβιανός εποπτεία της διοίκησης του κράτους, της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας β) διαχείριση επιμέρους θεμάτων από συγκλητικούς ή ιππείς που πληρούσαν τις προϋποθέσεις της ηθικής ακεραιότητας,
- 70. της εκπλήρωσης στρατιωτικής θητείας και της κατοχής μεγάλης περιουσίας. γ) Στις επαρχίες μοίρασμα διοίκησης ανάμεσα σε Οκταβιανό (διορίζει του διοικητές των παραμεθόριων ή προβληματικών περιοχών) και Σύγκλητο (διορίζει τους ανθυπάτους στις υπόλοιπες). δ) αυτοκρατορικοί υπάλληλοι αναλαμβάνουν ως σταδιοδρομία την εκτελεστική εξουσία. ε) υποστήριξη της γεωργίας και των αρχαίων ηθών στ) οικοδομική δραστηριότητα εξωραϊσμού της Ρώμης ζ) Με τέχνασμα (τάχα θα παραιτηθεί ) «αναγκάζει» την Σύγκλητο να τον αναγορεύσει «Αύγουστο» (Σεβαστό), έμμεση αναγνώριση θεϊκών ιδιοτήτων.
- 71. Έκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας υπό τον Αύγουστο. Με κίτρινο χρώμα σημειώνεται η έκταση του κράτους το 31 π.Χ., με πράσινο χρώμα οι περιοχές που κατακτήθηκαν όσο ήταν στην εξουσία ο Αύγουστος και με ροζ τα υποτελή κράτη. Πολίτευμα και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις Πολίτευμα: Ηγεμονία (Principatus). Είδος μοναρχίας. Όλες οι εξουσίες συγκεντρωμένες στο πρόσωπο του Οκταβιανού που θεωρείται ο πρώτος πολίτης (Princeps). Ο στρατός στήριγμα του καθεστώτος και θεματοφύλακας της ασφάλειας του κράτους
- 72. α) Το μεγαλύτερο μέρος του στρατού σε μόνιμες στρατιωτικές βάσεις στα σύνορα. β) ίδρυση πραιτοριανών (στρατιωτικό σώμα με σκοπό την προστασία του αυτοκράτορα. Αργότερα, εξελίσσονται σε κίνδυνο για το κράτος καθώς μπορούσαν να αναγορεύσουν όποιον ήθελαν ως αυτοκράτορα) Ο αριθμός του στρατού ίσα που επαρκούσε για την φύλαξη των συνόρων. Το πολίτευμα επιτρέπει στον πρώτο πολίτη να δρα ως βασιλιάς και κάποιες εξουσίες τις ασκεί σύγκλητος ή ο στρατός. Πρόκειται για δυαρχία (Πρώτος πολίτης και Σύγκλητος) αλλά όχι με αρμοδιότητες καθορισμένε, πράγμα που δημιουργούσε προβλήματα Η διαδοχή δεν ήταν θεσμοθετημένη. Όριζε ο ίδιος τον διάδοχο του ή την εξουσία την αναλάμβανε συγγενής του. Σε κάθε περίπτωση η Σύγκλητος έπρεπε να επικυρώσει την εκλογή του νέου αυτοκράτορα. Οι διάδοχοι του Αυγούστου – Η διοίκηση και το Δίκαιο. (211- 14)
- 73. Ως το τέλος τους 2ου αιώνα κυβερνούν την αυτοκρατορία τρεις δυναστείες, με κριτήρια συγγενικούς δεσμούς ή τόπο καταγωγής. α)Ιουλιοκλαυδιανή (14. μ.Χ. - 68 μ.Χ.): Άμεσα ή μέσω υιοθεσιών συγγένεια με Αύγουστο. Τόπος Καταγωγής η Ρώμη β)Φλαβίων (69 μ.Χ.- 98 μ, Χ.): Ιδρυτής ο Βεσπασιανός, τόπος καταγωγής ιταλικές πόλεις>> ονομάζονται «αστοί» γ) Αντωνίνων (99 μ.Χ. – 192 μ.Χ.): Η μέγιστη ακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι αυτοκράτορες προέρχονται από επαρχιακές πόλεις. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 117 μ.Χ.
- 74. Η διοίκηση και το δίκαιο. Εφαρμόζεται το συγκεντρωτικό μοντέλο που εγκαινίασε ο Οκταβιανός. Εξασθένηση της Συγκλήτου. Όμως μείωση της διοικητικής επιρροής της Ρώμης στις κατακτημένες περιοχές γιατί: α) Στην Σύγκλητο εισχωρούν αξιωματούχοι από τις επαρχίες β) παροχή του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη και σε άλλους κατοίκους της αυτοκρατορίας γ) επαρχιώτες αυτοκράτορες δ) στρατός ε) αποδοχή της Ρωμαϊκής διοίκησης από τους γηγενείς πληθυσμούς (αποικίες ρωμαϊκές, δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη). Διάταγμα του Καρακάλλα (212 μ.Χ.): Όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας αποκτούν το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Εκλατινισμός όλων των περιοχών στις οποίες δεν είχε διαδοθεί ο ελληνικός πολιτισμός Συνθήκες ευημερίας γιατί: α) οργάνωση κράτους
- 75. β) ισχυρό αμυντικό σύστημα γ) διευρυμένο οδικό δίκτυο για μεταφορά στρατού και διακίνηση εμπορευμάτων. Ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα (Στύλοι του Ολυμπίου Διός)περατώθηκε εν τέλει στα χρόνια του Αδριανού (περί το 120 μ.Χ.) Η ρωμαϊκή οικουμένη (η επικράτεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) ζει στην εποχή της ρωμαϊκής ειρήνης (pax Romana). Ελαχιστοποίηση των πολέμων. Ασφαλισμένη η επικράτεια από εξωτερικούς εχθρούς και οι συγκρούσεις υποψήφιων αυτοκρατόρων περιορίζονται στην Ιταλία.