Lecture on the Fundamental Rights and Values of the European Union (in Albanian Language) by Dr Lorenc Gordani, 05-01-2015, Tirana, Albania Dr. Lorenc Gordani - Leksion mbi Vlerat dhe Liritë Themelore te Bashkimit Evropiane Bashkimi Evropiane si çdo forme organizimi ngjizet nga një projekt i përbashkët qe ka ne baze disa vlera te themelore. Te kuptuarit dhe përvetësuarit e te cilit gjate trajtimi te kuadrit kushtetuese behet thelbësore për te zotëruar kuptimi e rendit ligjore dhe vete strukturën e Unionit. Për sa me sipër me specifikisht ne këtë kuadër do referojnë nder te tjera mbi te drejtat themelore ne traktatet e BE-se dhe respektimin e tyre me ane te procedures se sanksionit. Duke u ndaluar ne mënyre specifike: tek projeksionin e Bashkimit si promotorë i paqes, vlera e përhershme e unitetit dhe barazisë, garantimi i lirive themelore te lëvizjes, parimi i solidaritetit e drejtësisë sociale, pluralizmi kulturorë e identitetet kombëtare, dhe politikat e sigurisë dhe mirëqenies shoqërore (welfare).

2. Av. Lorenc Gordani, PhD
Profesor i se Drejtes të Bashkimit Evropian

3. Vlerat Themelore
të Bashkimit Evropiane

4. Aspektet kryesore objekt te këtij trajtimi
do te referojne:
1. Te drejtave themelore ne traktatet e BE-se;
2. Respektimi i tyre dhe procedurat e sanksionit.
Duke trajtuar me vete dhe ne mënyre specifike:
A. Projeksionin e Bashkimit si promotorë i paqes;
B. Vlera e përhershme e unitetit dhe barazisë;
C. Garantimin i lirive themelore te lëvizjes;
D. Parimi i solidaritetit e drejtësisë sociale;
E. Pluralizmin kulturorë e identitetet kombëtare;
F. Politikat e sigurisë dhe mirëqenies shoqërore (welfare).

5. Te drejtave themelore dhe traktatet e BE-se
Themelet e Bashkimit vendoson mbi idealet dhe vlerat
themelore, të pranuara nga Shtetet Anëtare dhe pasqyruara
në realitetin praktik nga institucionet e Komunitetit.
Për sa i përket te drejtat themelore të qytetarëve, TBE-ja ne
nenin e 2-te deklaron:
 Respektimin e dinjitetit të njeriut,
 Lirisë, Demokracisë, Barazisë, Shtetit të së drejtës,
 Respektimit të të drejtave të njeriut, duke përfshirë të
drejtat e personave që u përkasin pakicave.
Këto vlera janë të përbashkëta në një shoqëri në të cilën
mbisundon pluralizmi, mosdiskriminimi, toleranca,
drejtësia, solidariteti dhe barazia midis grave dhe burrave.

6. Inkuadrimi i objektivave te BE-se
Për sa me sipër këto vlera Shtetet Anëtare i kane përkthyer
ne objektiva konkrete duke i enumëruar ne nenin 3 te
Traktatit për BE-në.
- Ky nen fillon me deklarimin e qëllimit thelbësore: “Qëllimi
i Unionit është promovimi i paqes, vlerave të veta dhe
mirëqenies së popujve të vet.”
- Për këtë Bashkimi heq barrierat midis shteteve duke u
ofruar qytetarëve të tij “një zonë lirie, sigurie dhe
drejtësie pa kufij të brendshëm, në të cilën sigurohet
lëvizja e lirë e njerëzve së bashku me masat e duhura per sa
i takon kontrollit të kufijve, azilit, imigracionit dhe
parandalimit e luftës kundër krimit” (paragrafi 2).

7. Inkuadrimi i objektivave te BE-se
Artikulim qe vazhdon për sa i përket projeksionit
programatike te politikës ekonomike dhe sociale me
paragrafin 3 duke theksuar “Unioni do të themelojë një treg
të brendshëm”.
Dhe me posaçërisht duke ju referuar tregut te perbashket ne
funksion te Drejtësise dhe mbrojtjes sociale “Ai do të
punojë për zhvillimin e vazhdueshëm të Evropës, të bazuar
në zhvillimin e balancuar ekonomik dhe stabilitetin e
çmimeve, në ekonominë konkurrente të tregut social”.
E gjitha “duke synuar punësim të plotë dhe progres social, si
dhe nivel të lartë të mbrojtjes dhe përmirësimit të
kualitetit të ambientit jetësor”.
“Do të promovojë përparimin shkencor dhe teknologjik”.

8. Inkuadrimi i objektivave te BE-se
Dhe me tej për sa i përket shtresave te ndryshme shoqërorë
përkrahjes dhe solidaritetit duke theksuar “Do të luftojë
përjashtimin dhe diskriminimin social, dhe do të
promovojë drejtësinë dhe mbrojtjen sociale, barazinë midis
femrave dhe meshkujve, solidaritetin midis gjeneratave dhe
mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve”.
Dhe njëkohësisht midis shteteve dhe popujve “Do të
promovojë kohezionin ekonomik, social dhe territorial midis
Shteteve Anëtare”. Gjithmone duke respektuar “diversitetin
e vet të pasur kulturor dhe gjuhësor dhe do të garantojë
sigurinë dhe përmirësimin e trashëgimisë kulturore të
Evropës”.
Si një mase thelbësore ne këtë drejtim paragrafi 4 deklaron
“Unioni do të themelojë një union ekonomik dhe monetar,
valuta e të cilit quhet euro.”

9. Inkuadrimi i objektivave te BE-se
Për sa i përket paradigmës se politikes se jashtme, paragrafi
5 nga nje ane deklaron “Në marrëdhëniet e veta me botën,
Unioni do të mbështesë dhe promovojë vlerat dhe interesat
e veta dhe do të kontribuojë në mbrojtjen e qytetarëve të
vet”.
Si dhe nga ana tjeter “Do të kontribuojë për paqe, siguri,
zhvillim të vazhdueshëm të planetit tonë, solidaritet dhe
respekt të ndërsjellët midis popujve, tregti të lirë dhe të
drejtë, çrrënjosje të skamjes dhe mbrojtje të të drejtave të
njeriut, sidomos të drejtat e fëmijëve, si dhe mbikëqyrjen e
rreptë dhe zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare, përfshirë
edhe respektimin e parimeve të Kartës së Kombeve të
Bashkuara. […]”

10. Inkuadrimi i objektivave te BE-se
Një artikulim i gjate, qe përmblidhe objektivat dhe
projeksioni i BE-së te bazuar ne parimet e lirisë,
demokracisë, sundimit të ligjit, dhe mbrojtjen e të drejtave
themelore të njeriut të cilat i ndajnë të gjitha Shtetet
Anëtare.
Vlera këto qe nuk mund te mos jenë synim edhe i shteteve
që duan të bashkohen në BE. Ku siç dihet nder tre Kriteret e
Kopenhagenit (pra ai “politik“, "ekonomik", dhe aderimin në
"acquis"), për hapjen formale të negociatave për anëtarësim
është e domosdoshme që të paktën kriteri politik te jete i
plotësuar.
Aspekte qe për specifiken qe ka do te ndalim këtu ne vijim.

11. Respektimi i te drejtave dhe procedurat e
sanksionit
Dënimet mund të zbatohen kundrejt secilit Shtet Anëtar, i cili
bën shkeljen serioze dhe të vazhdueshme të këtyre vlerave
dhe parimeve (neni 7 paragrafi 2).
Madje sanksione mund të zbatohen kundër një Shteti Anëtar
edhe ne rast se konstatohet se ekziston një rrezik i qartë i
shkeljes të vlerave të përmendura në nenin 2.
Ne cdo rast Këshilli me shumicë prej katër të pestave të
anëtarëve të tij “me propozimin e arsyetuar të një të tretës
së Shteteve Anëtare, të Parlamentit Europian ose të
Komisionit Europian, pasi merr pëlqimin e Parlamentit
Europian, mund të konstatojë se ekziston një rrezik i qartë
[…] ”.

12. Procedura e sanksionit
Paragrafi 3 deklaron kur bëhet konstatimi Këshilli, mund të
vendosë të pezullojë disa të drejta të caktuara që rrjedhin
nga zbatimi i traktateve për Shtetin Anëtar në fjalë, duke
përfshirë këtu edhe të drejtën e votës së përfaqësuesit të
qeverisë të këtij Shteti Anëtar në Këshill.
Ne këtë kuadër kujdes i kushtohet efektit mbi të drejtat dhe
obligimet e qytetarëve dhe aktiviteteve ekonomike.
Nga ana tjetër “Detyrimet e Shtetit Anëtar në fjalë, në
kuadër të këtij Traktati, në çdo rast vazhdojnë të jenë
detyruese për këtë Shtet”.
Mandje neni 4 precizon “Këshilli, me shumicë të cilësuar,
mund të vendosë më pas t’i ndryshojë ose anulojë masat e
marra në bazë të paragrafit 3, në përgjigje të ndryshimeve
të situatës e cila çoi në vendosjen e tyre”.

13. Projeksioni i Bashkimit si promotorë i paqes
Ne këtë kuadër konsiderimi gjerësisht njohur BE-se nga te
gjithë aktoret si një garantuese e paqes, beri qe 2012
Bashkimit Evropianë t’i akordohet, për here te pare një
subjekti juridik, Çmimi Nobel për Paqe me motivacioni për
"kontribut në avancimin e paqes dhe pajtimit, demokracisë
dhe të drejtave të njeriut në Evropë”.
Ne fakt nuk ka motivim më të madh për unifikimin evropian
se vlera e paqes. Në shekullin e fundit, dy luftëra botërore
lanë pasoja në Evropë, midis vendeve që tani janë Shtete
Anëtare të Bashkimit Evropian. Rreziku i te cilave behet me
aktuale po te sillen ne vëmendje ngjarjet e afërta qe lidhen
me shpërbërjen e ish Jugosllavisë ose ato qe here pas here
shoqërojnë republikat e trazuara te ish bashkimi sovjetikë siç
janë aktualisht zhvillimet ne Ukraine.

14. Projektimi i Bashkimit si promotorë i paqes
Kështu, politika për Evropë njëkohësisht do të thotë politikë
për paqe, kurse krijimi i BE-së njëkohësisht hodhi themele e
kornizës e kornizës për paqe në Evropë, e cila pamundëson
luftën midis Shteteve Anëtare.
Provë për këtë janë gati shtatëdhjetë vjet paqe në Evropë.
Madje edhe sa më tepër Shtete Evropiane anëtarësohen në
BE, aq më e fuqishme do të jetë kjo kornizë e paqes. Dy
zgjerimet e fundit të BE-së, duke përfshirë 12 shtetet e
Evropës Lindore dhe Qendrore, kanë dhënë kontribut të
madh në këtë drejtim.

15. Vlerat e përhershme te unitetit dhe
barazisë
Integrimi mundësohet dhe njëkohësisht bën te mundur
forcimin e vazhdueshëm te vlerës te uniteti. Ne fakt
problemet e sotshme mund të kontrollohen vetëm nëse
shtetet e Evropës ecin përpara në rrugën që i shpie drejt
unitetit.
Shumë njerëz kanë mendimin se në mungesë të integrimit
Evropian dhe pa Bashkimin Evropian, nuk do të ishte e
mundur të sigurohej paqja (jo me larg por edhe vete në
Evropë).
E kështu edhe vete demokracia, ligji dhe drejtësia,
prosperiteti ekonomik dhe siguria sociale, dhe garantimi i
tyre për të ardhmen do të ishte i pamundur.

16. Uniteti dhe barazia si themele te Bashkimit
Nga ana tjetër ka kohë që papunësia, zhvillimi joadekuat
dhe ndotja e ambientit nuk janë thjesht probleme
kombëtare dhe nuk mund të zgjidhen në nivel kombëtare.
Vetëm në kontekst të BE-së, mund të themelohet një rend
ekonomik i qëndrueshëm dhe vetëm përmes përpjekjeve të
përbashkëta evropiane, mund të sigurohet një politikë
ekonomike ndërkombëtare që përmirëson performancën e
ekonomisë evropiane dhe kontribuon në drejtësinë sociale.
Njëkohësisht, pa kohezion të brendshëm, Evropa nuk mund
të mbrojë pavarësinë e vet politike dhe ekonomike nga
pjesa tjetër e botës, nuk mund të ketë ndikimin në skenën
ndërkombëtare dhe të rifitojë rolin e vet në politikën
botërore.

17. Uniteti dhe barazia si themele te Bashkimit
Mirëpo uniteti mund të qëndrojë vetëm aty ku barazia është
rregull/ligj.
I. Sa u përket personave: asnjë qytetar i Unionit nuk duhet
të diskriminohet për shkak të nacionalitetit. Lufta kunder
trajtimi diskriminues eshte sanksionuar ne vet Kartën e
Bashkimit Evropian për të Drejtat e Njeriut.
Veç kësaj, të gjithë qytetarët e Unionit janë të barabarte
para ligjit.
II. Sa u përket Shteteve Anëtare: parimi i barazisë
nënkupton se asnjë Shtet nuk ka përparësi ndaj një shteti
tjetër dhe dallimet natyrore siç janë madhësia, popullata
dhe strukturat e ndryshme duhet të trajtohen vetëm në
pajtim me parimin e barazisë.

18. Liritë themelore te lëvizjes
Liria është rezultante e drejtpërdrejte e paqes, unitetit dhe
barazisë.
Krijimi i një entiteti më të madh duke bashkuar 28 Shtete,
mundëson njëkohësisht zhvendosjen e kësaj lire përtej
kufijve kombëtare. Kjo do të thotë:
 Liria e lëvizjes përtej kufijve kombëtare;
 Liria për te punuar;
 Liria e ofrimit të shërbimeve;
 Liria e lëvizjes se lirë te mallrave;
 Liria e lëvizjes se lirë te kapitalit;
 Liria e vendosjes se rezidences.

19. Liritë themelore te lëvizjes
Këto liri garantojnë konkurrencën duke u lejuar bizneseve
të ofrojnë mallrat dhe shërbimet e tyre në një rreth shumë
më të gjerë të konsumatorëve dhe nga ana tjetër
konsumatorët mund të zgjedhin prodhime, etj.
Njëkohësisht punëtorët mund të kërkojnë punë dhe të
ndërrojnë vendin e punës sipas interesave të tyre, në tërë
territorin e BE-së. Mirëpo, shpeshherë rregullat te
tranzicionit vlejnë në disa raste, për qytetarët e disa
Shteteve Anëtare që anëtarësohen se fundmi.
Traktatet përmbajne përjashtime, sidomos lidhur me
lëvizjen e lirë të punëtorëve, lirinë e sigurimit të shërbimeve
dhe lirinë e vendosjes. Si pasojë e kësaj, Shtetet e ‘vjetra’
Anëtare të BE-së mund te ofrojne qasje vetëm ne varësi te
rregullimeve ligjore kombëtare dhe bilaterale.

20. Parimi i solidaritetit dhe drejtësisë sociale
I. Solidariteti është “kurë” ose balancimi i domosdoshme për
lirinë, pasi që përdorimi i shkujdesur i lirisë është gjithnjë në
kurriz të tjetrit.
Për këtë arsye, nëse korniza e Komunitetit është të jetë i
qëndrueshëm, duhet po ashtu të njohë solidaritetin e
anëtarëve të tij si parim fondamental, dhe të ndajë në
mënyrë të barabartë si të drejtat qe sjellin prosperitetin
midis vendeve anëtare ashtu edhe barrën.
II. Bashkim qe vjen duke respektuar Identitetet kombëtare
të Shteteve Anëtare. ShA nuk duhet të ‘shkrihen’ në BE, por
të kontribuojnë me kualitetet e veta të veçanta. Është
pikërisht kjo llojllojshmëri e karakteristikave dhe
identiteteve që i jep BE-së autoritetin e vet moral, dhe e cila
shfrytëzohet për përfitimet e BE-së si tërësi (neni 4,
paragrafi 2).

21. Politikat e sigurisë dhe mirëqenies
shoqërore
Të gjitha këto vlera themelore janë në vartësi supreme te
sigurisë.
I. Sidomos pas sulmit mbi SHBA-të, më 11 shtator 2001, lufta
kundër terrorizmit dhe krimit të organizuar në Evropë ka
qene në qendër të vëmendjes. Bashkëpunimi policor dhe
gjyqësor vazhdon të jetë i konsoliduar, kurse mbrojtja e
kufijve të jashtëm të BE-së është intensifikuar.
II. Mirëpo, siguria në kontekst evropian gjithashtu nënkupton
siguri sociale për të gjithë qytetarët që jetojnë në BE, siguri
të punës dhe kushte të sigurta të përgjithshme ekonomike
dhe për biznes. Në këtë aspekt, institucionet e BE-së pritet
t’u mundësojnë qytetarëve dhe bizneseve të zgjidhin
ardhmërinë e tyre duke krijuar kushtet nga të cilat varen.

22. Faleminderit për vëmendjen tuaj!
Detejat dhe Kontaktet:
Av. Lorenc Gordani, PhD
Profesor i se Drejtes të Bashkimit Evropian
Phone: +355 69 95 32 443
Skype: lorenc_Gordani
www.albaniaenergy.org

23. Biografi e këshilluar për këtë
trajtim Jean Paul Jacqué, E
Drejta Institucionale e
Bashkimit Evropianë, Papirus,
Tirane, 2010, dhe veçanërisht
pjesët qe shkojnë nga faqja 43-46,
47-66 dhe 71-74.