1. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Luftar Veshi
Skena e jetës
dhe prapaskenat e politikës
Shënime analitike të një regjisori
PUBLICISTIKE
Triptik, 2010
1

2. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Luftar Veshi
Skena e jetës
dhe prapaskenat e politikës
Shënime analitike të një regjisori
Redaktor
Miho Gjini
© Të gjitha të drejtat janë të autorit.
Ndalohet riprodhimi në pjesë të veçanta a tërësor të këtij libri.
Kundravajtësit ndëshkohen sipas ligjeve në fuqi.
ISBN 978-99956-828-3-5
Botim i parë, 2010
Triptik 2010
L. “28 Nëntori”, rr. “Dëshmorët”, Vlorë. Tel. +355 33 224 963
2

3. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
KAPITULLI I
Unë, artisti,
përballë jetës që më rrethon
3

4. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
4

5. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
E dua këtë vend
(Në vend të parathënies)
P
ër ashpërsinë e tij, e dua. Për fisnikërinë, bujarinë,
përsëri e dua. Për trimërinë, ca më tepër, e dua.
Edhe të përçarë, edhe pse të vuajtur, e dua. E dua për atë
që më ka dhënë: një shpirt të brishtë, të mbushur plot ndjenjë
dhe emocion.
E dua për guximin dhe urtësinë. Edhe pse jo rrallë, i
mashtruar, por kurrë i nënshtruar, e dua. Edhe kur nuk e gjen
dot mirëkuptimin me vetveten nga historia dhe politika e
mbrapshtë, përsëri e dua, edhe pse grindet, përsëri e dua. Edhe
pse të copëtuar në pjesëza, unë e dua, e dua… Për vitalitetin
dhe energjinë e pa shterur. E dua për lavdinë e dikurshme. E
dua për Skënderbeun, Nënë Terezën, Naimin, Fishtën, Nolin,
Moisiun, Ismail Qemalin tim, Kadarenë, Agollin, Roshin, Vaçen
dhe Naimin, që tronditën skenat tona.
Oh, jo! Nuk e meriton ky popull që pas shekujsh robërie,
ta mashtrojnë edhe më tej; qofshin ndërkombëtarët, qofshin
edhe bijtë e tij. Ata politikanë çaprazë, që s’bëjnë dot pa pakëz
pushtet. Por, unë, përsëri e dua dhe nuk i mbaj mëri. Një
dashuri kjo që arrin të lulëzojë me çiltërsinë e saj lozonjare
dhe ëmbëlsinë e nënave shamizeza.
E dua se është vendi im, ku kam parë si çelin lulet, pranverat,
si vallëzojnë acaret e dimrit. E dua për besnikërinë… edhe
pse ndonjëherë harron, përsëri e dua; edhe pse zgjohet vonë,
5

6. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
përsëri e dua. Sepse beson shumë dhe besën e shenjtëron me
burrërinë e fjalës së vet.
E dua këtë vend plot virtyte e plot kontradiksione…, e dua,
sepse nuk prodhon urrejtje për mikun, shokun, gjitonin. Edhe
pse drama e tij është luajtur makabër për shekuj me radhë,
por ai ka luftuar, ka luftuar i vetëm e pa përkrahje, i harruar
dhe përsëri hordhitë nuk e mposhtën.
Prandaj e dua. Mbeti në këmbë duke luftuar për jetën dhe
jetës i këndoi me aq zjarr. E dua për meloditë që kanë buruar
aq hareshëm, për fisnikërinë që rrjedh si krojet e kristalta, për
ndjenjat e pastra që ruan për mikun, për bujarinë. E dua. Një
popull i madh, me një zemër aq të madhe, që ka vend për aq
shumë dashuri.
E dua se më deshi, kur të tjerët më flakën. Më ruajti dhe
më mbajti, kur çdokush do ishte përkulur nga drobitja, nga
përbuzja e neveritshme.
E dua për kthjelltësinë që ka, për dlirësinë e shpirtit,
burrërinë, besën, trimërinë, e dua. Ndonëse, me kohë diçka
nuk është më si më parë, unë përsëri e dua, sepse genet janë
ato, të pandryshuara, shekullore. Prandaj e dua këtë popull
fisnik, që rrezaton mirësinë në mbarë rruzullin e dheut. Dhe e
meriton të jetë përkrah popujve më të ndritur.
Ja, për këto e dua dhe do ta dua, në jetë të jetëve.
2009
6

7. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Nostalgjia ime dhe e ardhmja e teatrit vlonjat
T
eatri “Petro Marko” dhe komuniteti vlonjat po përgatiten të
kremtojë 50-vjetorin e krijimit të estradës, që do të shoqërohet
me veprimtari të shumta kulturore. Në këtë kuadër u organizua
edhe java e humorit shqiptar, duke e finalizuar me pjesën “Përsëri
shtatzënë” të dramaturgut Ferdinand Hysi. Për Estradën e Vlorës, që
u mbijetoi dy epokave, intervistuam regjisorin Luftar Veshi, i cili ka
pranuar të flasë dje ekskluzivisht për gazetën “Ballkan”.
- Kur e ka zanafillën Estrada e Vlorës dhe cilët janë protagonistët
e saj?
Nëse do flasim për zanafillën e Estradës së Vlorës, do të
na duhej të kthehemi mbrapa në kohë. Ishin vitet ‘30, kur
në rrethet shoqërore, në shfaqjet amatore dhe në ambiente
intelektuale, u shfaq për herë të parë Gaq Vishi, aktori dhe
interpreti i ardhshëm i humor­t vlonjat. Ne e shohim atë të
i
interpretojë krijimet filmike të aktorit të madh botëror, Çarli
Çaplinit. Gaq Vishi është pionieri i humorit tonë. Pas tij vijuan
aktorë të tjerë si Vangjel Panozaqi, Lek Kruta etj. Por ishte Gaq
Vishi, ai, që nga një hokatar popullor, arriti ta kthente shakanë
në art, humorin ta kultivonte si një domosdoshmëri shoqërore,
duke e kaluar cakun e spontanitetit të një gaztori të thjeshtë.
Por këto talente përsëri ishin sporadikë, veprimtaria e tyre
nuk ishte e organizuar. Veprimtaria e mirëfilltë e estradës pak
a shumë në atë formë, që siç e kemi edhe sot, e ka zanafìllën
në shfaqjet partizane dhe më vonë, pas çlirimit të vendit, në
7

8. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
shfaqjet që jepeshin në shtëpinë e kulturës dhe ish-klubin
“Halim Xhelo”. Në këto shfaqje kanë luajtur aktorët që më
vonë i dhanë emër Estradës së Vlorës. Ata janë: Gaq Vishi,
Leka Kruta, Myqerem Fer­ a, Minella Mina, Vangjel Panozaqi,
r
Liza Laska, Pirro Sava, Qiriako Sava etj. Regjisor ka qenë
Shefqet Resuli. Në vitin 1955 formohet trupa profesioniste, ku
përveç aktorëve që përmendëm më sipër marrin pjesë edhe
muzikantët Dola Sorela, Koraq Islami, Dule Celo, Skënder
Budja. Ndërsa këngëtarët që u ngjitën për herë të parë në
skenën e estradës ishin: Meliha Doda, Kostandin Thana,
Reshat Osmani, Piro Cakrani, si dhe kompozitori i këngës
vlonjate Themistokli Mone. Shfaqjet e dhëna në fìllimet e saj
mbajtën vulën e një koloriti tërësisht vlonjat për nga mënyra
e konceptimit dhe nivelit artistik të skeçeve, këngëve me trion
vlonjate, parodive dhe gjithçkaje tjetër. Mund të përmendim
shfaqjet si: “Në rrugë”me regji të Nazmi Bonjakut dhe“Shokët”
me regji të Myqerem Ferrës dhe libret të Flamur Laros.
- Cila është rruga që ka ndjekur estrada në gjithë këto vite dhe
arritjet e saj?
Është një rrugë e vështirë, plot mund e sakrifica, plot
arritje, por edhe zig-zake, gjithnjë në kërkim të formave të
përshtatshme dhe mjeteve shprehëse. E rëndësishme është që
ajo arriti të krijonte portretin e saj. U bë e njohur në të gjithë
vendin, u bë e dashur për spektatorin. Premierat kanë përbërë
kurdoherë eveniment në jetën e qytetit. Shfaqje pas shfaqje
u kristalizua një letërsi artistike si nga forma, ashtu dhe nga
përmbajtja, ku kontribuonin në harmoni mjaft individualitete
artistësh që spikasnin me talentin e tyre. Skeçet që janë shkruar
nga Flamur Laro, Gafur Shameti, Vangjel Pici etj., mbeten edhe
sot model për nga kompozicioni artistik, gërshetimi i ngjarjes,
situatave, karaktereve dhe tipave të goditur. Loja e aktorëve
e organizuar rigorozisht mbi baza shkencore ka mbërritur
deri në ditët tona si një model i papërsëritshëm artistik. Tipat
8

9. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
e spikatur me aq mjeshtëri nga Gaq Vishi, loja mjeshtërore
plot intuitë e Myqer­ m Ferrës... Plastika dhe ekspresiviteti i
e
Leka Krutës, temperamenti i gërshetuar me elegancën e tij,
duke mos lëne pa përmendur edhe kontributin e aktorëve të
talentuar Evgjeni Shtrepi, Meliha Ferra, Qirjako Sava, si dhe
punën e Petraq Gegës dhe Drita Mersinit, plotësojnë atë galeri
të pafund krijimesh plot vlerë. Es­rada e Vlorës, duke thyer
t
barri­erat e kornizave ideologjike te kohës, ka operuar me guxim
qytetar në vijën e parë të frontit për emancipimin e shoqërisë
drejt përsosmërisë dhe virtytit. Ata ish­n pionierët e kurajës
i
dhe dallëndyshet e hershme të lirisë së munguar. Në fushën
e muzikës, në qoftë se trioja vlonjate e bëri këngën vlonjate të
njohur dhe të dashur anë e mbanë vendit dhe Meliha Doda
i dha këngës shpirtin e saj, Kleopatra Skarço i dha melodisë
parfumin e livadheve dhe erën e trëndelinës.
- Kontributi i regjisorëve në sukseset e estradës. Cilat kanë qenë
tiparet e kësaj regjie?
Regjia është komponenti thelbësor në artin skenik. Kush e
nënvleftëson këtë, e bën pa dyshim nga padija. E theksojmë këtë
sepse kohët e fundit të përfshirë nga ethet e komercializmit,
është vënë re që ka tendencë, sidomos në spektaklet televizive,
por edhe në shfaqje të tjera që regjia thuajse të mungojë fare.
Në të vërtetë është regjia në përgjithësi ajo që i jep jetë një
ideje, një vizioni apo mesazhi të caktuar.
Me kulturën dhe intuitën e tij regjisori materializon diçka
që ekziston vetëm në fantazi. Ai rikrijon personazhet e autorit
duke iu dhënë atyre trajta të qenësishme. Gjithçka që merr
formë është vepër në radhë të parë e regjisorit, pastaj e aktorit.
Në estradën e Vlorës, Nazmi Bonjaku ka mbetur regjisori që
diti të krijonte një ansambël ku e veçanta shkrihej në shërbim
të së tërës. Në këtë periudhë spikat edhe puna regjisoriale e
Myqerem Ferrës. Ai ka vënë në skenë një numër spektaklesh,
të cilët falë intuitës së tij sollën disa elemente të veçanta, ose më
9

10. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
qartë një mozaik artistik, ku përfshihen disa zhanre, si: skeçi,
pantonima, monologu, teatri i hijeve, kënga, parodia, vallja,
xhongleri etj. Por problemi gjithnjë mbetet te gjetja e formës,
për të ngjizur këto në një vepër arti të mirëfilltë. Në fillimet e
saj, Estrada e Vlorës ia servirte “menunë” spektatorit me anë
të spikerit, i cili dinte të lidhte shfaqjen dhe t’ia prezantonte
spektatorit. Këtë detyrë në Estradën e Vlorës e ka luajtur
Qirjako Sava dhe duhet thënë se e ka realizuar me sukses.
Ai dinte të vendoste një lidhje të mirë­ lltë ndërmjet skenës
fi
dhe spek­ atorit. Kjo nuk është një punë e lehtë, sepse kërkon
t
elokuencë, shkathtësi dhe intuitë për ta bëre spektatorin për
vete. Por shabllonet që u shfaqën më vonë e zbehën rolin e
konferencierit. Për ta kapërcyer këtë pengesë, u eksperimentua
një koncept tjetër nga ana e regjisorëve për ndërtimin e
shfaqjes. Regjisori Myqerem Ferra e ka materializuar me
sukses këtë ide, së bashku me Nazmi Bonjakun ndërtuan të
ashtuquajturën shfaqje me bosht. “Boshti” është një subjekt
i thjeshtë që ngërthen rreth vetes gjithë materialin artistik.
Lindën kështu shfaqjet me personazhe që lëvizin në mozaikun
artistik të estradës. Një formë tjetër është aplikuar nga regjisori
Luftar Veshi në fillim të viteve ‘70, pa spiker, pa fabul dhe bosht,
por organizimi i lëndës artistike rreth një ideje apo mesazhi të
caktuar. Sipas këtij vizioni regjisorial, ky mesazh që godet si
“gong” herë pas here, pa prezencën e askujt, lidh gjithë lëndën
artistike të spektaklit dhe harmonizon natyrshëm gjithë
komponentët përbërës të tij. Shfaqje të ndërtuara në këtë
koncept regjisorial sollën një freski në skenën e estradës. Ato
dallohen veçanërisht nga kultura në lojën e aktorëve dhe në
tërësinë e spektaklit nga krijimi i mjaft tipave dhe karaktereve,
duke e vënë artin e estradës në shtratin e saj të natyrshëm me
vlera të mirëfillta artistike interpretuese dhe lojën e aktorit
drejt një organizimi të ri specifik. Shfaqja “Koha ecën, koha
s’ndalet” në vitin 1975, me regji të Luftar Veshit dhe libret të
Flamur Laros e Gafur Shametit, ka qenë një sukses i trupës së
Vlorës në ato vite.
10

11. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
- Cili është evoluimi që ka pësuar Estrada e Vlorës?
Sot shohim spektakle që kanë pak art. Tendenca jonë si
përfaqësues të një arti që ka ditur të mbijetojë në dy epoka
diametralisht të kundërta, ka qenë të ruajmë vlerat e një tradite
që po shuhet duke iu imponuar shijeve të kohës.
- Pra, si e shihni ju të ardhmen e Estradës së Vlorës?
Evoluimi i formave dhe stileve është një proces i natyrshëm.
Megjithatë, forma mbetet formë dhe si e tillë është pjesë e
vlerës, por jo gjithçka. Por kur arti qëndron pranë jetës dhe
e pasqyron atë, mbetet vital. Përvoja e Estradës së Vlorës e
mishëron më së miri këtë të vërtetë universale. Kjo është
arsyeja e kësaj mbijetese te gjate të gjithë trupës sonë në
kushtet e diktaturës dhe sot.
Bisedoi: Zenepe Luka
Gazeta “Ballkan”, 22 nentor 2005
11

12. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Si kthehej diktatura në humor
dhe si bëhet humori në demokraci
J
anë të paktë ata shqiptarë që nuk kanë qeshur me parodistët
vlonjatë. Por nuk janë edhe të shumtë ata që e dinë se pas tyre
është regjisori Luftar Veshi, që si një usta i vërtetë, i përgatit ata drejt
suksesit. Ka mbi 15 vjet që ata nuk janë ndarë nga njëri-tjetri dhe
duartrokitjeve të spektatorëve në gjithë Shqipërinë, u gëzohen së
bashku. Ndonëse pas skene, Luftar Veshi jeton emocionet e njëllojta
me ata që përballen me spektatorët dhe nuk e ndjen veten aspak në
hije. Respekti i vlonjatëve në vite atij i mjafton të ndjehet komod në
arritjet e deritanishme, por vitet që po ikin, jo për faj të tij, pa bërë
art të plotë dhe pa nxjerrë talente të tjerë, i duken të pakuptimtë
dhe ai nuk e ndjen të tepërt të ngrejë zërin për këtë. Respekton
bashkëkolegun Shameti dhe drejtorin e tanishëm Skrami, por është
i pakënaqur me ritmet e punës që kanë rënë për efekt të problemeve
që nuk varen prej tyre. Regjisori i shumë shfaqjeve që kanë hyrë në
historikun e shquar të humorit shqiptar kërkon të merret me politikë,
vetëm e vetëm që ato që thuhen nëpër kafenera t’i thotë nga tri­ una
b
e parlamentit. Kur e pyet për më të dashurat e jetës, të përgjigjet
menjëherë se skena është binjakja e tij.
- Kur LuftarVeshi vendosi të bëhej regjisor estrade?
Në të vërtetë nuk ka një datë fikse kur u mor ky vendim. Prej
disa vitesh kam qenë aktor i teatrit të Vlorës. Realizova në këtë
teatër disa role. Më së shumti në gjininë e humorit. Spikata
në interpretimin e disa roleve në komeditë që luajtëm në atë
12

13. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
kohë dhe disa tipe e karaktere të atëhershëm mbetën gjatë në
mendjen e spektatorëve vlonjatë sa disa prej tyre m’i kujtojnë
edhe sot. Për shembull figurën e skalitur të Shero Neranxit
tek komedia “Dasem pa nuse”, por edhe në disa vepra të tjera.
Ishin pikërisht këto prirje ndaj humorit që e nxitën mikun tim,
Miho Gjini, atëherë inspektor në Ministrinë e Kulturës, për të
më përzgjedhur në një kurs regjisure, që zhvillohej në Tiranë.
Ishte viti 1972 dhe këtu fillon bashkëpunimi im me humorin
vlonjat.
-Si ishin hapat e parë të ballafaqimit tuaj me rolin e ri të
regjisorit?
Padyshim, qe e vështire. Por dua të të them se ashtu si jeta,
edhe puna ime regjisoriale ësh­ ë e ndarë në dy pjesë. Përballja
t
e parë pas mbarimit të kursit në vitet 70 pati vështirësitë e
veta sepse në këtë trupë që unë vija të punoja kishte aktorë
kalibri dhe virtuozë si Gaqi Vishi, Leka Kruta, Evgjeni Shtrepi
(të gjithë artistë të merituar), Myqerem Ferra, Qirjako Sava etj,
talenti dhe prestigji i të cilëve të donte të ishe në lartësi edhe
ti si drejtues i tyre. Në këtë llogjikë po të them që edhe dy
premierat e para që unë vura në skene nuk kishin atë nivel që
pretendonim dhe nuk patën ndonjë sukses të dukshëm. Por
ato që pasuan pas vitit 1973 qenë një sukses i vërtetë. Jo vetëm
për spektatorët e Vlorës, por për gati të gjithë Shqipërisë
sepse po dalloheshim në takimet konkuruese që u zhvilluan
më së shumti në Tiranë, por edhe nëpër turnetë e ndryshme
që zhvillonim atëherë. Filloi të shkruante edhe shtypi i kohës
dhe gazeta letrare “Drita” e atëhershme i quajtì ato si “arritje te
rëndësishme jo vetëm të trupës sonë, por të hu­ orit shqiptar
m
në përgjithësi”. Por kjo deri në vitin 1977 se pa dashjen time,
pata një shmangie totale nga arti. Deri në fillimet e demokracisë
emri im gati u harrua, ashtu siç dinte të bënte diktatura që
shuante vlerat e vërteta që guxonin të flisnin me zërin e tyre
dhe që dilnin nga kornizat e atyre kohërave. Rikthimi më 1990
në krye të es­ radës së Vlorës përbën edhe impenjimin tim më
t
13

14. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
të madh dhe serioz në fushën e regjisurës.
-Ju keni nxjerrë një numër të madh premierash, ai mbani mend
të gjitha ato?
Jo, jo, nuk mbahen mend të gjitha. Ato janë shumë, rreth
pesëdhjetë dhe për shkak të shtrirjes së gjatë në kohë, nuk është
e lehtë të mbahen mend të gjitha. Çdo premierë në vetvete është
një proces i ndërlikuar artistik. Është sikur të lindësh dhe të
krijosh diçka nga një frymë thuajse hyjnore, që në thelb përbën
atë që quhet frymëzim. Kur artisti nuk rresht së pasqyruari jetën
në krijimtarinë e tij, ajo nuk shteron kurrë, mbetet gjithnjë vitale
dhe e shëndoshe dhe arti buron si një nevojë për t’u shprehur
me spektatorin, për t’i komunikuar atij atë që ndjen, me mjetet
që vetë arti disponon. Për të mos u larguar shumë në kohë, si
më interesante do përmendja disa nga premierat që kanë pasur
me tepër jehonë, si fjala vjen, “Dhëndërri me proteza”, dhënë
35 herë përpara spektatorit në vitin 1991; “No koment” në vitin
1994; Komedia “Një nuse për afendikonë” më 1995; “Horra dhe
qorra” më 2003; “Shtyje ta shtyjmë”; “Një hajdut në zarf”, etj
të cilat kanë ngjallur një interes tek spektatori vlonjat dhe një
jehonë edhe në gjithë Shqipërinë.
-Shumë artëdashës vlonjatë dhe më gjerë janë kënaqur me
parodistët tashmë të talentuar vlonjatë dhe nuk e dinë se pas tyre
është dora e usta Luftar Veshit. A ju mërzit ky fakt?
Absolutisht që jo. Artëdashësit vlonjatë dine ta shprehin
mirënjohjen dhe respektin ndaj meje në çdo rast. Edhe kur
unë dal të përshëndes bashkë me trupën pas çdo shfaqjeje,
duartrokitjet e tyre janë vlerësimi më i vyer për mua dhe
sadisfaksioni më i madh që unë ndiej pas një pune të lodhshme,
të gjatë dhe gati rraskapitëse. Por mirënjohjen e tyre unë e ndjej
edhe në rrugë, në kafene, kur më urojnë për atë që kemi arritur.
Unë e ndiej gjithandej dashurinë e tyre dhe kjo me shlodh e
14

15. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
njëkohësisht me frymëzon për të qenë gjithmonë kërkues ndaj
vetes dhe kolegëve të tjerë. Dihet se regjisori “flet” përmes
aktorëve, nëpërmjet figurave që ata krijojnë, në kompozimin
e spektaklit, nëpërmjet harmonizimit të komponentëve të tij
përbërës, që ato të marrin fizionominë e një vepre si dekori,
muzika etj. Natyrisht që kjo që thoni ju nuk më mërzit aspak.
Edhe trajnerët e mëdhenj mbeten ndonjëherë anonimë, por
dihet nga të gjìthë se pas golit që shënon çdo lojtar, qëndrojnë
skemat, puna, mundi dhe djersa e derdhur nga një trajner.
Pastaj në prapaskenë nuk është vetëm regjisori. Në suksesin
e arritur të aktorëve dhe të trupës në tërësi qëndron një staf i
tërë artistik. Përkrah regjisorit qëndron përherë edhe autori i
libretit, që më së shumti ka qenë Gafur Shameti, piktori ynë i
njohur Agron Jakupi dhe veçanërisht sektori i muzikës që duhet
lavdëruar për harmonimim e tërë shfaqjes dhe që drejtohet
nga i talentuari Artur Dhamo. Dhe padyshim edhe drejtoria
e institucionit, pa aspektin organizativ të së cilës as që bëhet
fjalë për sukses të shfaqjes. Pra, janë shumë njerëz që derdhin
me bujari kontributin e tyre në sukseset e vazhdueshme të
estradës së Vlorës.
-Ju jeni regjisor i dy epokave. Kur ishte më lehtë për të punuar?
Edhe në kohën e diktaturës bëhej humor. Kjo është e
vërtetë dhe nuk duhet ta mohojë kush. Ata të linin hapësira të
fshikulloje të metat dhe dobësitë e sistemit deri në ato caqe që
nuk iu prekej pushteti, ndryshe nuk do kishte si të lulëzonte
arti dhe ne s’do kishim aq shume artistë të talentuar. Pastaj në
kushtet e diktaturës qeshet më lehtë sepse humori, pra kritika,
përbënte një lloj kurajoje apo dukej si një cope lirie e vjedhur
tinëzisht. Në kushtet e liberalizimit që sjell demokracia,
ndonëse duket se ke hapësira të pafundme për të krijuar, ato
shpesh konfondohen me vulgaritete dhe komercializmin banal
të një arti pa vlerë. Për fat të keq, duhet theksuar gjithashtu se
në kushtet e reja artistët nuk janë vlerësuar ashtu siç duhet
15

16. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
dhe arti i vërtetë duket se pak nga pak po shuhet. Edhe në
kushtet e diktaturës, shteti investonte shuma të mëdha për
artin, sepse vlerësonte rëndësinë e tij dhe ndikimin që kishte
në masat e njerëzve, si një ushqim i nevojshëm shpirtëror. Edhe
në shtetet fqinjë apo tek ato të zhvilluara e me një kapitalizëm
shekullor, shteti përsëri financon shuma të mëdha, sepse arti
tek e fundit është pjesa më integrale e identitetit të një kombi.
Kurse qeveritë tona e kanë parë artin me syrin e njerkës, si hiç
e që nuk sjell asgjë. Ndry­ he, nuk ka si shpjegohen ato gjoja
s
investime qesharake që jepen sa për të mbajtur frymën gjallë.
Rrogat 20.000 lekëshe të artisteve janë një tallje përballë rrogave
milionëshe të zyrtarëve shtetërorë. Kështu, arti ka për të mbetur
viktimë e tregut dhe do të jetë një surugatë merkatoje.
- Prej vitesh janë betonuar vetëm parodistët. A nuk do të ketë
shpërthim tjetër vlonjat në këtë fushë?
Parodistët janë padyshim vlerat e papërsëritshme të hu­morit
të qytetit tonë dhe me gjërë. Por rinovimi i trupës me talente
të reja është aktualisht një punë përtej cakut të një regjisori.
Edhe një projekt që bëmë për të financuar një shfaqje rinore,
duket se nuk gjeti mbështetje nga ana e bashkisë dhe nuk ka
për t’u realizuar. Talentet e reja nuk lindin vetvetiu. Ato janë
produkt i përvetësimit të përvojës së kri­uar në breza të tërë
j
artistësh dhe që mua me dhemb kur e pohoj, por realisht sot
nuk po ndodh një gjë e tillë.
- Kush janë bashkëpunëtorët më të afërt në vite të Luftar Veshit?
Bashkëpunëtori më i afërt mbetet autori i sa e sa parodive
dhe skeçeve e libretisti i sa e sa premierave, Gafur Shameti.
Me të ndajmë problemet, shqetësimet. Me të ideojmë dhe
konkretizojmë skeçet, paroditë, spektaklet e reja. Por edhe
zoti Kristaq Skrami, aktualisht drejtori i teatrit “Petro Marko”
të qytetit mbetet një koleg dhe artist me të cilin punon dhe
16

17. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
gjen një mirëkuptim të plotë për problemet që sot shqetësojnë
humorin tek ne.
- A është vështire sot të bësh art të vërtetë në Vlorë?
Vlora ka qenë dhe mbetet qytet artdashës dhe humori këtu
buron nga të gjitha qelizat e tij. Ka një spektator të mrekullueshëm
që e nxit krijimtarinë në skene dhe e do artin e vërtetë. Ka një
përvojë që rrallëkush e ka. Pengesa e vërtetë për të bërë tamam
art mbeten burimet financiare dhe sponsorizimet.
- A ka rrugëzgjidhje në këtë drejtim?
Padyshim që po. Mendoj se me pak më shumë përpjekje
nga ana e bashkisë së qytetit mund të rregulloheshin shumë
gjëra. Në qoftë se drejtuesit do ta donin me të vërtetë lulëzimin
e artit në qytetin e tyre, atëherë do të dinin të këmbëngulnin
më shumë deri në ministrinë përkatëse për të siguruar
financat e duhura për të bërë përpara në këtë drejtim. Por
mund të bënin më shumë edhe për të sensibilizuar edhe botën
e madhe të biznesit të qytetit. Ligji i sponsorizimeve ka vite që
është miratuar, por nuk gjen përkrahjen e duhur nga organet
kompetente. Arti ka nevojë te merret nën mbrojtjen financiare,
për të mos mbetur bonjak. Nëse e pate nga afër edhe fushatën
elektorale që sapo u mbyll, asnjë nga partitë politike nuk kishte
një program të qartë dhe te detajuar në drejtim të mbështetjes
që duhet t’i jepet artit.
- Në të vërtetë, nuk kisha ndërmend të futja politikën në mes
nesh, por meqë ma prure në shteg, edhe ju më duket se kandiduat
për deputet?
Po, kandidova, dhe për të mos e zgjatur shumë, po të them
vetëm se qëllimi imediat imi ishte që të kisha mundësi që ato
gjëra që gjerësisht i diskutojmë nëpër klube e kafenera, të
17

18. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
mund t’i beja publike në tempullin e parlamenti, nëse do të
më jepej mundësia. Vetëm kaq.
-Cilat janë planet më të afërta të krijimtarisë tuaj?
Përpara, estrada e qytetit tonë ka një eveniment që nuk
mund të kalohet në heshtje. Ajo mbush 50 vjet që kur dha
shfaqjen e parë të saj. Që atë­ erë kanë kaluar aq e aq pre­ iera
h
m
të suksesshme dhe janë ngjitur në skenë aq e aq artistë të
shkëlqyer të humorit vlon­at. Një pjesë e mirë e tyre nuk janë
j
më midis nesh, ndaj ne do të përulemi me respekt përpara
veprës që ata lanë në historikun e estradës. Një pjesë e tyre
gëzojnë pensionin e pleqërisë, por në këto ditë përkujtimore
ne do të mundohemi t’i kemi midis nesh për të ndarë së bashku
gëzimin e këtij përvjetori historik. Ne do të dimë dhe do të
gjejmë mbështetjen e duhur për të bërë të mundur festimin
ashtu siç e meriton një përvjetor i tillë. Premiera e këtìj festimi
besoj se do të jetë kurora më e bukur e humorit vlonjat në vite.
Të shpresojmë.
Botuar në gazetën “Sot”, gusht 2005
18

19. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Agonia që po provon arti
N
dërtohen spektakle madhështore ku yjet që nuk
mungojnë vërshojnë si lumë. Tam-tamet dhe jehona e
tyre përhapen si rrufe në vatrat tona mjerane që edhe ashtu
jetojnë dimrat e acartë në zbrazësinë e vet. Derdhen miliona
për të krijuar idenë e një arti “madhështor” ku “modernizma”,
si zhgarravinë, po e vret artin e vërtetë. Daullet e zhurmshme
të çajnë timpanin (në fakt janë zhdukur prej kohësh!). Drita
verbuese, tymnaja, femra thuajse lakuriq, dridhen e përdridhen
gjithandej. E po ky është zhvillimi, ky është progresi, kjo ësh­
të Europa. Do të arrijmë kohën e humbur, jemi vonë? Treni i
fundìt po ikën dhe bota do të na lërë përsëri në vetminë tonë
të përjetshme. Në këtë art të madh që ka mbushur skenat dhe
podiumet tona, flitet çdo gjë ...veç njeriu është harruar. Këto
janë spektaklet show që na kujtojnë ne shqiptarëve se edhe
arti si çdo gjë tjetër është biznes, pavarësisht nga vlerat që
bart. Është lojë për të fìtuar disa miliona dhe për të harruar
atë që baballarët tanë na patën lënë si trashëgim. Spektatorët,
edhe ashtu, i mbushin sallat me shpresë se kushedi mund
të harrojnë diçka nga ajo që jetojnë në realitetin absurd që e
kemi gatuar po vetë.
Po ku është arti, ku janë institucionet që dikur aq të
shumtë në numër, na bënin që ta ndjenim veten NJERËZ në
mjerimin që na kish pllakosur? Ku janë artistët e vërtetë që me
talentin e tyre thyen muret e izolimit, duke krijuar premisat e
mbijetesës?! Çdo gjë po shkon drejt komercializmit. Ar­istët,
t
këta gjeni të shpirtit njer­ zor, përsëri mbeten pishtarë të jetës.
ë
Ndërsa krimi në familje po bën kërdinë, roli dhe funksioni
19

20. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
i artistit qëndron më poshtë se ai që shet banane në anë të
rrugës. Familja është tronditur frikshëm. Terri shpirtëror na ka
pllakosur të gjithëve, kudo, në të gjithë qenien tonë; urrejtja
e mbjellë; diku do të shpërthejë, varfëria që i shtrin përditë
kthetrat e saj, ka këtë fytyrë mjerane. Perspektiva e humbur të
afron pranë humnerës; streset që mbillen përditë dhe që na
bombardojnë nga të gjitha anët, nuk kurohen me manaferra.
Kur shpirti shteron, jeta është një amulli e vrarë. Për çdo
komb, ky është ndoshta momenti më i vështirë. Është e vështirë
të mendosh se shpirtin njerëzor do ta fisnikërojnë, në vend
të artit, skenat kllouneske që shohim përnatë në parlament.
Ato veç e lodhin atë. Atë nuk e lartësojnë as gërmadhat e
së kaluarës që ruajmë si relike. Ato e zbehin atë. Shpirtin e
një kombi nuk e lartëson varfëria. Ajo e vret atë. Ngrehinën
e shpirtit njerëzor e lartësojnë artistët me artin e tyre, me
magjinë e tyre, me fisnikërinë dhe talentin e tyre... Si mund të
lulëzojë një shoqëri pa art?!
Ësh­ ë e vështirë të gjykosh se qeveritarët tanë, pushtetarët,
t
poli­ikanët e çdo lloji apo kallëpi, e kanë vrarë ndonjëherë
t
mendjen si si ta shërojnë njeriun në këtë tranzicion të gjatë
e të gjatë... Si ta rigjenerojmë këtë konsum të madh energjish
në këto”beteja” shterpe që nuk prodhojnë asgjë , vec urrejtje
dhe sherre pa fund? Si ta përgatitim këtë njeri, i cili duke qenë
i lidhur akoma me vargonjtë e së kaluarës, prapambetjes etj,
kërkon të kapërcejë në kohët moderne? Në zallamahinë e
madhe që quhet poli­tikë, nuk ka vend për këtë luks. Arti rrjedh,
shpirti varfërohet, krimi rritet, familja shkon drejt shpërbërjes.
Arti, ndoshta do të na shëronte nga sëmundjet e trashëguara
nga e kaluara siç është psikoza e sherrit.
Gjetkë gjen edhe shtëpi kulture me jetë të gjallë artistike!
Ne i patëm dhe i zhdukëm ato. Por më shqetësuese është jeta
artistike dhe kulturore edhe në qytetet e mëdha si Durrësi,
Shkodra, Korça, Elbasani, Gjirokastra etj. Pabet, dancingjet,
diskot nuk e plotësojnë kurresesi boshllëkun e institucioneve
profesioniste ku jeta artistike gëlon si në moçal! Edhe ajo
20

21. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
shtojcë e ligjit në fjalë favorizon vetëm institucionet e Tiranës,
duke diskriminuar hapur ato të qyteteve të tjera. Por financimet,
përveç shtetit janë të mundshme edhe nga donatorë dhe
ndërmjetës ndërmjet palëve. Në këtë agoni që ka përfshirë jetën
tonë artistike në të gjitha sferat dhe nivelet, është e vështirë të
mendosh se qeveritarët tanë, pushtetarët, politikanët (që për
të rrëmbyer pushtetin s’lënë gurë pa lëvizur) në gjithë këto
vite kur në pushtet ka qene e majta, ta kenë vrarë mendjen
ndonjëherë se si ta shërojnë njeriun në këtë tranzicion të gjatë.
Si ta rigjenerojmë këtë konsum të madh energjish në këto
luftëra shterpë që nuk prodhojnë veç urrejtje, sherre dhe mëri.
Kjo, padyshim përbën një temë madhore ku ka vend të japin
opinionet e tyre sociologët, analistët, psikologët, politikanët,
juristët etj, por arti ka forcën dhe magjinë të bëjë përmbysje
të mëdha në mentalitetìn shoqëror në rrethana të caktuara
social-ekonomike dhe historike.
Është për të ardhur keq që arti në mënyrë të çuditshme iu
shmanget problemeve që preokupojnë sot shoqërinë. Temat e
dìtës janë një lloj tabuje. Nëpër festivalet e teatrove mungon
krejtësisht drama shqiptare. Tendenca e një arti “extra vergine”
është e theksuar sikur shoqëria jonë të ketë arritur “standartet”
e nevojshme të emancipimit dhe evoluimit social-kulturor dhe
nuk ka më asgjë për të thënë. Misioni i artit, me sa duket po
reduktohet vetëm në një lloj argëtimi jashtë realitetit, duke
lënë pas dore detyrat e tij utilitare dhe edukative. Estrada, një
zhanër që në të kaluarën ka patur një audi­ nce aq të madhe,
e
po fiket dhe është duke u zëvendësuar me një art të mbushur
me zhargone rrugësh, që nuk ka asgjë të përbashkët me
krijimtarinë e mirëfilltë.
Është e kuptueshme, se me evoluimin e shijeve të
spektatorëve, pësojnë ndryshime nga for­ a e stili edhe gjinitë
m
e artit tradicional, por këto nuk vijnë vetëm duke imituar forma
të huaja në mënyrë shabllone. Ash­ u si po shuhet estrada po
t
shkon drejt degradimit edhe muzika e mirëfìlltë popullore. Ato
që me të drejtë janë konsideruar si perla të folklorit, po bien
21

22. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
pre e eksperimentimeve pseudo-vulgare që nuk kanë asgjë të
përbashkët me zhvillimin e vërtete progresiv të artit muzikor.
E gjithë kjo është pjesë e një çoroditje të përgjithshme që na
ka përfshirë pa mëshirë për të coptuar dhe shkatërruar çdo
vlerë të trashëguar dhe të ruajtur në breza. E njëjta gjë mund
të thuhet edhe për krijimtarinë në fushat e tjera, ku vihet re e
njëjta amulli, si në pikturë, poezi, roman etj. Varfëria edhe këtu
është e madhe; sundojnë botime mediokre, pa vlerë dhe nivel
artistik; çdo gjë shitet, çdo gjë blihet. Mekanizmat rregulluese
për ta mbrojtur publikun nga mediokriteti nuk ekzistojnë.
Njeriu gëlltit lloj-lloj çorbash të gatuara dosido, viktimë e
antivlerave të një morali çoroditës. Madje edhe shtypi prodhon
antivlera; vetëm ngjarje të kobshme që të rrënqethin, duke i
lënë pak hapësirë (ose aspak) qëmtimit të së bukurës, fìsnikes,
njerëzores, humanes. Traumat tronditëse që po shoqërojnë të
ashtuquajturin tranzicion, janë jo vetëm shpirtërore, por edhe
morale, e sidomos psiqike; vetëdija e errësuar nuk kursen
jo vetëm shokun, por edhe vëllane, nënën, babanë. E çfarë
mbetet më për njeriun, në qoftë se shkatërrimi moral mbërriti
deri këtu?
Tronditja që ka pësuar themeli i shoqërisë - familja, do të
zgjerohet përditë e më shumë, dukë vënë në pikëpyetje gjërat
më thelbësore të vetë ekzistencës! Lodhja shpirtërore që ka
ardhur si rezultat i politikave sociale të ndjekura deri më sot
nga e majta në pushtet, ka sjellë në mënyrë të pashmangshme
shpërbërjen e virtytit, të etikës dhe kultivimin e një psikologjie
vrastare që godet çdo vlerë. E djathta që po vjen në pushtet
ka përpara një shkretëtirë shpirtërore që po e lë trashëgim
e majta progresiste. Dhe kjo ndoshta do të përbëjë një ndër
prioritetet e saj për ta nxjerrë shoqërinë nga kolapsi moral që e
ka përfshirë. Përkrah reformave të tjera që ajo do të ndërmarrë
për të luftuar varfërinë, krimin korrupsionin etj, padyshim
vënia e artit në vendin dhe rolin që i takon, do të përbënte atë
hap vendimtar që në gjithë këto vite është lënë pas dore. Këtu
fjala nuk është që t’u kthehemi si qëmoti, megjithëse edhe
22

23. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
ato duhen. Këtu nuk është fjala që ekranet e televizioneve
t’i mbushin emisionet me programe folklorike, por është për
të ardhur keq që brezi i ri nuk e njeh thuajse fare këngën
popullore. Ne nuk mund të shkojmë në Evropë të zhveshur nga
vlerat tona, nga identiteti ynë, sepse vërtetë nuk kemi akoma
infrastrukturën e duhur nëpër qytetet tona, ato nuk ofrojnë atë
pamje magjepsëse që të tjerët i kanë me bollëk, sepse kanë
punuar me shekuj; por ne disponojmë një thesar të paçmuar
me të cilin mund dhe duhet të tërheqim të huajt, t’i joshim ata
me vlerat tona që janë thuajse të pakrahasueshme, qoftë përsa
i përket folklorit tonë, ashtu edhe bukurive të natyrës që janë
të rralla dhe të mahnitshme.
Ne nuk kemi arritje të teknologjisë moderne, por kemi
zbulimet tona arkeologjike, kalatë tona që të lënë pa mend me
madhështinë, dhe që dëshmojnë për heroizmin e një populli
martir. Amfìteatrot tona të lashtësisë, siç dëshmojnë edhe
zbulimet e fundit arkeologjike të bëra në Butrint e gjetkë, flasin
për një art të kultivuar mjaft herët, kur shumë popuj të tjerë
gjendeshin akoma në shpërgenjtë e primitivizmit. Kjo flet për
një popull artdashës që ka ditur të luftojë, ka ditur të këndojë dhe
lulëzoje dhe, duke qenë i vetëm, ka mundur të ruajë identitetin
e vet. Në rast se sot arti dhe kultura do të marrin përsipër rolin
që u takon, atëherë urrejtja e kultivuar do të zbutet, njerëzit do
të jenë më njerëzorë, humanizmi do të zbresë në tokë. Do të ketë
më pak krime e vrasje; ligjet e së bukurës do të mbushin me jetë
shpirtrat tanë. Atëherë arti nuk do të mbetet jetim dhe vlera e tij
do të rritet si buka, si drita dhe ajri që marrim përditë.
Gazeta “55”, 15 gusht 2005
23

24. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
A është televizioni shqiptar,
simbol i unitetit kombëtar?
T
elevizioni shtetëror si një mjet i fuqishëm komunikimi
me të gjitha shtresat e popullsisë, mbart mbi vete një
përgjegjësi të madhe të cilat i kalojnë kufìjtë e një institucioni
thjesht informativ. Aq më tepër né një vend si Shqipëria
ku mungojnë ose janë në embrion stacionet private té
komunikimit masiv. Por dhe sikur këto stacione rajonale te
jenë në efiçencë të plote, rëndësia e televizionit shtetëror është
mbarë kombëtare dhe e pa zëvendësueshme. Përveç faktorëve
të tjerë, ne shqiptarët, për vetë kushtet e izolimit total për 50
vjet me radhë, tek ekrani i televizionit jemi mësuar jo vetëm
thjesht të ndjekim një lajm për të shuar kureshtjen, por bëjmë
edhe prognoza.
Dimë më mirë se çdo popull tjetër të nënkuptojmë dhe atë
që thuhet, dimë më mirë se çdo popull tjetër të nënkuptojmë
edhe atë që s’thuhet. Kjo ndodh sepse ne të gjithë merremi
me politikë. Jemi mësuar të merremi me politikë që kurse
nga ekrani dikur merrnim “Direktivat e Partisë” për të korrat,
për të mbjellat, për kohën, për armiqtë. Sytë, gjithë këto vite
na mbetën te ekrani. Prandaj jemi shumë të ndjeshëm ndaj
asaj ç’ka thuhet në televizion. Madje nuk janë të paket ata që
pakënaqësitë apo hallet e tyre i zbrazin në formë monologu
“përballë spikerit të televizionit”. Është e tepërt të flasim
për atë ç’ka ndodhi me televizionin shtetëror gjatë fillimeve
të qeverisjes së PD- së. Jo vetëm që iu mohua dhe ajo pak
frymëmarrje që pati në nisjen e demokratizimit të vendit,
24

25. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
por mund të themi me bindje televizioni u bë sindromë e
qëndrimeve më të indoktrinuara. Kjo u pasqyrua jo vetëm
në deformimin e informacionit të përditshëm, por edhe në
deformimin e trashëgimisë tonë kombëtare. Në vend të një
vlerësimi me kritere shkencore të të gjitha periudhave kyçe të
historisë së popullit tonë, larg ngjyrave partiake, duke filluar
ndoshta qysh nga periudha e mbretit Zog, të luftës nacionalçlirimtare, të periudhës së diktaturës dhe deri në ditët tona,
me programet që transmetonte televizioni, krijoi një mjedis
tronditës të një kaosi të vërtetë. Pa hyrë në hollësi të gjithçkaje,
që u përjetua nga ne, në këto vite gjithsecili e kishte të vështirë
të gjente vetveten. Në mjegullën që lëshonte përditë televizioni,
veterani që dikur kishte luftuar kundër fashizmit, i inspiruar
nga ideale të shenjta, padashur pyeste veten; po unë kujt i
përkas? Mos vallë jam tradhëtar? Në të vërtetë tradhëtarët
ishin ata që i braktisën idealet e luftës antifashiste nacional
çlirimtare dhe jo ata që derdhën gjakun për çlirimin e vendit
nga okupatorët fashistë.
Në qoftë se do të vijmë në ditët tona, është flagrant
deformimi që iu bë revoltës popullore të fìllimit te vitit të
kaluar në qytetin e Vlorës nga ana e televizionit. Aq i madh
ishte ky dizinformim saqë njerëzit kur shkonin në qytete të
tjera të pyesnin “More, ç’po bëhet në Vlorë se s’po merret
vesh”? Pra, duhej një sqarim i gjatë suplementar për të nxjerrë
të vërtetën e asaj çka ndodhi, e cila ishte deformuar nga mjetet
e informacionit. Ndërkohë që njerëzve u kishte vajtur thika në
palcë, televizioni e paraqiste popullin e revoltuar si një turmë
që “bën xhiron e zakonshme për në Skelë”. Është e natyrshme
dhe e paevitueshme tensionimin që i bëri situatës një lajm i
tillë. E pra, këto qëndrime, këto te ashtuquajtura lajme, mund
t’i shërbenin kujtdo, por jo unitetit kombëtar. Televizioni ka për
detyrë që edhe pse ndërrohen sistemet, lëvizin partitë, bëhen
qeveri, ai duhet të qëndrojë, si të thuash, përmbi ngjarjet, dhe
pse jo, si një arbitër i paanshëm i tyre. Me gjithë përmirësimet
që televizioni ka bërë në këto muajt e fundit, përsëri ka shumë
25

26. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
për të bërë që të arrijë standartet që kërkon emancipimi
kombëtar.
Dy janë pikat kyçe që do ta bënte televizionin të dilte
përfundimisht nga amullia; Në kushtet e krizës së rëndë që
kalon vendi ynë, televizioni mund dhe duhet të bëhet si një
faktor i shpresës (jo i gënjeshtrës), si një rreze drite në këtë terr
të gjatë që po jetojmë.
Është jo normale që akoma emisionet e lajmeve që emeton
televizioni, nuk mund të dalin dot nga klishetë e stampave të
trashëguara nga e kaluara. Dihet tashmë se sapo të përfundojë
sigla muzikore e lajmeve do të dalë në ekran udhëheqësi
kryesor, i pasuar nga udhëheqës të tjerë sipas rangut që
mbajnë në oligarkinë shtetërore, do të pasohen nga mbledhja
e jashtëzakonshme e qeverisë, e cila ka aprovuar dekretin kaq
e aq për pyjet. Me vonë do të maresh vesh me hollësi se çfarë
kanë bërë gjithë ministrat gjatë 24 orëve dhe do të përfundojë
me të dhënat e shërbimit sinoptik...! Asnjë udhëheqës apo
burrë shteti në botë, nuk bëhet i dashur për popullin e vet,
sepse del para televizorit!
Përkundrazi, ata servilë që projektojnë një paraqitje të tillë,
ndoshta e dinë se kështu në popull bëjnë efekt të kundërt.
Kjo bëhej në qeverisjen e mëparshme. Kjo bëhet dhe tani.
Por popullit çfarë i intereson? Populli do të dijë se si do t’i
jepet fund krizës që e pruri vendin në këtë gjendje. Do të dijë
ç’punë bëhet konkretisht për kontrollin e firmave piramidale.
Ekziston ndonjë shpresë për kthimin e parave të vjedhura
apo do të luhet përsëri në kurriz të tij...Nuk ka pse puna që
bëhet në këtë drejtim të mos informohet, apo, më keq akoma,
të mbulohet me një mjegull misterioze. Sepse kështu iu lë
shteg hamendjeve, dyshimeve, supozimeve, thashethemeve,
keqinformimeve vesh më vesh, dhe pse jo të gjitha këto
përgatitje e çojnë vendin përsëri në prag të kaosit të ri. Është
detyrë e gazetarëve të televizionit ta ushqejnë popullin
rregullisht me këtë informacion aq të domosdoshëm. Një
problem tjetër që ka rëndësi të jashtëzakonshme për forcimin
26

27. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
e unitetit kombëtar, ka të bëjë me hapësirën e nevojshme që
i duhet krijuar opozitës në mjetet elektronike të informimit.
Jo vetëm që është një nga elementët bazë të demokracisë,
respektimi i opozitës, por edhe në traditën e shqiptarit
gjithmonë të mundurin e kanë respektuar. Por, të indoktrinuar
siç jemi nga konceptet unitariste mbi shtetin dhe shoqërinë,
nuk jemi mësuar që opozitën ta shohim si forcë lëvizëse.
E djathta, kur ishte ne pushtet preferonte te përmendte
vazhdimisht sloganin “Opozitarë, por vëllezër”, por në fakt e
shikonte opozitën si “Armikun e klasës” që kërkon të marrë
pushtetin dhe të cilit i duhet shtypur koka sa s’është vonë.
Mospasqyrimi sa duhet i opozitës në mjetet e informacionit,
mbart “me vete gjithmonë tensione politike, të cilat kurrsesi
nuk i shërbejnë unitetit kombëtar. Të mos harrojmë se pas çdo
force opozitare qëndrojnë me mijëra a qindra simpatizantë, të
apasionuar, të hipnotizuar, të cilët dashur pa dashur i vendos
në “llogore lufte”.
Kundërshtarin politik e kthen në një armik. Një nismë
interesante e televizionit kohët e fundit ka qenë dialogu “E
Diela Debat”. Është ndoshta i vetmi rast që politikanët tanë
ndodhen përballë njëri-tjetrit. Ky është një hap emancipues
që do t’i afrojë ata më shumë me njëri-tjetrin. Në qoftë se
flasim për unitetin mbarë kombëtar ne shqiptarët nuk duhet
të nënvleftësojmë faktin se jemi një komb jo vetëm i gjymtuar,
por dhe i shpërndarë thuajse në gjithë botën. Mire do të ishte
që televizioni të shkonte tek këta bashkëkombas kudo që janë
që nga Arbëreshët e Italisë që kanë emigruar 500 vjet përpara,
tek ata të Amerikës në fillimet e këtij shekulli, e deri tek
emigrantët e sotëm të cilët përditë po marrin rrugët e botës.
Jeta e tyre ashtë e rënde, e trazuar me dhimbje me mall. Shpesh
ata durojnë dhe diskriminimin. Por pse të mos pasqyrohet kjo
jetë në televizionin shqiptar!? Kjo luftë ndonjëherë shkon deri
në vetesakrifìkim!! Duke pare këto vuajtje dhe sakrifica, atje në
dhe të huaj, të vëllezërve tanë për të mbijetuar, kjo ndoshta do
të na bëjë edhe ne këtu ku jemi në atdheun tonë, që ta duam
27

28. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
më shumë njëri-tjetrin.”
Valët e emigracionit që i kanë detyruar shqiptarët të
largohen nga vendi i tyre, siç thamë, janë të ndryshme. Por,
ç’lidhje ata kanë me atdheun, si i ruajnë traditat, zakonet, çfarë
kontributi kanë dhënë si një detyrim moral për atdheun e tyre?
Pra, gama e problemeve që mund të trajtohen në emisione të
veçanta është e madhe dhe e larmishme. Por të mos harrojmë
se përveç emigrantit, kemi dhe diasporë. Dihet që, nga historia
jemi një vend me kufìj të sakatosur, ku më shume se gjysma
e kombit jeton jashtë kufijve shtetërorë. Detyrimet që ne, si
trungu mëmë, kemi ndaj kësaj di­ spore, janë të mëdha, gjë së
a
cilës televizioni duhet t’i kushtojë më tepër interes. Ne, jemi
një popull vital, i etur për progres që ka ditur t’i bëjë ballë
tallazeve të historisë, që me aq mençuri i hapi rrugë proceseve
demokratike, që diti të shmangë luftën civile në pragun e të
cilës e çuan ngjarjet tragjike të vitit të kaluar.
Ky popull ka ditur të nxjerrë figura të shquara në momente
kyçe të historisë. A nuk tingëllon sot më aktuale se kurrë thirrja
e rilindësit të madh se “Feja e shqiptarit është shqiptaria”?
Atëherë s’do të jetë nevoja të vijnë përsëri të huajt të pajtojnë
shqiptarët! Në gjithë këtë temperature të lartë në kokat tona,
televizioni duhet të jetë i kthjellët, i paanshëm, simbol i unitetit
kombëtar. Një rol të tillë duhet që ta bëjë televizioni shqiptar,
por nuk duhet lënë pas dhe media e shkruar, e cila më tepër
se kurrë po tregohet mjaft e ashpër në informacionet dhe
komentet që nxjerr në faqet e të përditshmeve të “pavarura” (!)
dhe partiake. Një ligj i tillë për shtypin, sigurisht që ka nevojë
për rinovim!..
Botuar në gazetën “Vlora News”, 5 janar 1998
28

29. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
“Portokalli”
nën trysninë e komercializmit
N
jë“art i ri”?! As që bëhet fjalë. Ne dimë vetëm të kopjojmë
të tjerët. Variete? Vështirë të thuash. Një show? Ndërsa
humori rrjedh nga “copëza jete”, rrëfimesh të rastit, nga tipa të
kthyer në prototipa që provokojnë të qeshurën prej batutave
(herë me kripë, por edhe bajate), nga gjestikulacionet që në
ndonjë rast arrijnë në ekstreme që të kujtojnë karikaturat apo
bufonatat…
Ne shohim në ekran spektatorë që gajasen! Dhe në skenë
dalin tipa idiotesh defiçentë, që parakalojnë si në paradë. Batuta
banale që të lënë një shije të hidhur. Qëndrojmë para ekranit në
ambientin familjar dhe presim këtë show të dëshiruar. Por gati
po ato gjëra, po ato trajtime e tipa përsëriten e përsëriten me një
lloj kokefortësie sikur kërkojnë të na kujtojnë që ne vetë jetojmë
në në mes të banalitetit dhe absurdit të përditshëm. Aktorët
vihen në garë për të “prodhuar humor”, me çdo kusht humor,
sikur botës i ka ardhur fundi dhe duhet që patjetër të jemi të
qeshur. Pra, në këtë fillimshekulli, humori qenka i nevojshëm,
si buka, si ajri, si drita. Pjesë e një biznesi që prodhon të mira
materiale… Madje njeriu, ku të shkojë, ç’të bëjë, ka nevojë të
qeshë, të harrojë. Në torrovitjen e përditshme të trurit, e qeshura
shërben si një lavazh. Atëherë të qeshim, të qeshim pafundësisht
të qeshim. Po si?
Të rrëmbyer nga efekte “gasprodhues” harrojmë që e
qeshura e fisnikëron njeriun, e tjetërson atë kur buron nga
29

30. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
ndjesi estetikisht të virtytshme. E qeshura na bën ta duam më
shumë jetën kur ajo vetë është pjesë e saj. E thënë më hapur,
e qeshura si qëllim në vetvete, e zhveshur nga forma e duke
lënë krejt pas dore përmbajtjen, e mbështetur në batuta, bëhet
vështirësisht e perceptueshme, ndonëse aty për aty “prodhohet”
një lloj humori që duket sikur na dëfren, por që s’lë thuajse
asnjë gjurmë më pas. Petku komercial e vret artin e mirëfilltë,
e asfikson krijimtarinë artistike, i shteron shpejt burimet e
krijimtarisë aktoriale dhe artistike. Madje e tjetërson atë.
Urojmë që në sezonin tjetër,“Portokalli”, e cila ka në gjirin e
vet një staf të talentuar artistësh të rinj, të na japë shfaqje të një
niveli cilësor gjithnjë në rritje. Ndoshta spektatori s’ka nevojë
vetëm të qeshë, por diku edhe të shlodhet. Pra, të marrë kënaqësi
të tjera estetike me vlera artistike të patjetërsueshme.
Kështu, ndoshta, mund t’i shmangemi humorit të sforcuar
dhe vulgariteteve!
2006
30

31. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
“Marinando” në Ostuni të Italisë
Në festivalin teatror të vendeve mesdhetare për të rinjtë me
pjesëmarrjen e grupit rinor të Qendrës Kulturore Vlorë.
(Reportazh)
J
emi mësuar prej vitesh që drejt brigjeve të Italisë të
nisen karvanët e pafund të refugjatëve. Deti është bërë
dëshmitar i sa e sa tragjedive të jetëve të humbura në netët
pa hënë, me erë e stuhi, ndërmjet brigjeve që lidhin Pulian
me brigjet tona. Por Shqipëria tanimë ndodhet në një proces
të vazhdueshëm transformimi social-ekonomik e kulturor.
Shoqëria po zhvillohet. Vendi po i afrohet përditë e më shumë
standarteve evropiane në drejtim të artit, kulturës dhe zhvillimit
të traditave tona. Ndonëse lëvizjet kulturore akoma nuk kanë
arritur atë zhvillim që do të dëshironim, megjithatë diçka
lëviz. Janë zhvilluar festivale të këngës popullore të polifonisë
labe, të valleve popullore për trevat e Labërisë. Pranë Qendrës
Kulturore të Pallatit “Labëria” funksionojnë grupet e teatrit për
të rinj, ansambli i këngëve dhe valleve, ansambli i cirkut, teatri
i kukullave… Pikërisht grupi teatror i të rinjve ndërmorri këto
ditë një turne në qytetin Ostuni të Italisë për të marrë pjesë
në Festivalin Teatror të të rinjve ndërmjet vendeve që lagen
nga ujërat mesdhetare, i cili zhvillohet nën patronazhin e
Presidentit të Italisë. Vetëm ky fakt flet për rëndësinë që shteti
italian i jep aktiviteteve të këtij lloji, ku marrin pjesë një numër
i konsiderueshëm të rinjsh nga të gjitha krahinat e vendit (rreth
31

32. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
450 vetë) si dhe të ftuar nga vendet e Mesdheut si: Shqipëria,
Spanja, Egjipti dhe Kroacia.
Ç’përfaqëson “Marinando”?
Tematika dhe thelbi i përmbajtjes së “Marinandos” është
deti; si burim ushqimi, shlodhjeje, argëtimi. Me detin është
e lidhur jeta e brezave të tërë. Anës detit ndodhen plazhet e
magjishme që na japin kënaqësi dhe jetë. Me detin janë të
lidhura histori tronditëse për jetën dhe punën e peshkatarëve,
balada, legjenda për trimëritë e tyre në dallgë e stuhi, në luftën
për të siguruar jetesën, kështu ka qenë në të kaluarën, por
edhe sot deti mbetet burim i pashteruar të mirash materiale.
Synimi i autorëve të festivalit mbetet që të mbajnë gjallë tek
të rinjtë këtë dashuri për detin, për ta ruajtur këtë pasuri të
paprekshme nga brezi në brez. Deti ka nevojë për ne, ashtu si
edhe ne kemi nevojë për detin. Kjo simbiozë përshkonte si një
pe i kuq të gjithë festivalin.
Spektaklet e paraqitura nga të rinjtë me një larmi formash
e gjetjesh artistike, përcollën emocione të jashtëzakonshme
te spektatorët e Ostunit që i ndiqte këto shfaqje me interes
të veçantë, me duartrokitje të vazhdueshme, gjë që flet për
nivelin e lartë cilësor dhe mesazhet që ata përcollën në sallë
gjatë gjithë ditëve të festivalit. Në këto spektakle ndërthureshin
harmonishëm elementet e dramaturgjisë (fjalës), me ato të
lëvizjeve plastike të aktorëve, të gërshetuara me kërcimet, dhe
muzikës që padyshim luante një rol parësor në kompozimin
artistik. Njëri pas tjetrit, për tetë ditë me radhë, u dhanë
shfaqje nga pesëmbëdhjetë shkolla nga krahina dhe qytete
të ndryshme të Italisë të përzgjedhura nga një numër i madh
projektesh nga një juri selektive.
32

33. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Shfaqja jonë
Ishim të gjithë në ankth se si do të pritej? Çfarë përshtypjesh
do të krijonte te spektatori, si do të priteshin të rinjtë tanë në këtë
ballafaqim kulturash, traditash, vlerash. Regjisori i shfaqjes,
Halim Halimi, ishte i merakosur se shfaqja jonë “Shokë të një
klase” nga ana kompozicionale, por edhe tematike ndryshonte
nga të tjerat. Ne nuk flisnim për detin, ndonëse vinim nga një
qytet bregdetar. Por edhe forma artistike ishte tjetër. Një teatër
klasik me interpretim realist, ashtu si gjithë shkolla jonë teatrale,
e cila bazohet në principet e Stanisllavskit. Por pikërisht pse
sillte diçka tjetër, kjo me sa duket ngjalli një interes të veçantë.
Të gjithë ishim në pritje të asaj që do të ndodhte në skenë.
Dhe çasti i shumëpritur erdhi. Sapo trupa jonë doli në skenë, u
thanë batutat e para, atmosfera sikur u elektrizua.
Mbi shpatullat e njoma të këtyre artistëve të rinj ndihej
një barrë e rëndë, një përgjegjësi e lartë. Ata përfaqësonin
Shqipërinë. Aty në shesh ishte ngritur flamuri ynë krahas
atyre të Italisë, Egjiptit, Spanjës dhe Kroacisë.
Duhet thënë që në fillim se këta të rinj të talentuar e
kaluan me sukses këtë provë të vështirë. Nga interpretimi plot
temperament i lojës së aktorëve salla shpërtheu disa herë në
duartrokitje. Për t’u kuptuar më mirë mesazhi i pjesës, disa
momente të veçanta të saj ishin përkthyer në italisht, duke u
alternuar bukur nga shqipja në italisht dhe anasjelltas. Kjo
krijoi emocione te spektatori, i cili vlerësoi ato momente ku
shqipja shpërthente bukur, lirshëm.
Ishte një pritje e ngrohtë për artistët tane që na bëri të
ndiheshim mirë. Pas shfaqjes erdhën urime të ngrohta dhe
të sinqerta. Ditën tjetër nisën të na shikonin me një farë
admirimi, sepse jo vetëm loja, por edhe mesazhi i pjesës ishte
njerëzor, per dashurinë dhe miqësinë e pastër midis të rinjve.
Papritur Shqipëria u bë pjesë e bisedave të pjesëmarrësve.
33

34. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Ndoshta s’e prisnin, ndoshta na njihnin pak, shumë pak… Në
shfaqjen përshëndetëse në mbyllje të festivalit të rinjtë tanë u
vendosën në qendër të spektaklit. Kjo shfaqje e ndërtuar si një
formë e teatrit antik me korin dhe personazhe të mitologjisë,
pati në epiqendër vajzat dhe djemtë e trupës sonë, së bashku
me ata italianë. Dhe ajo që na bëri më shumë përshtypje ishte
fakti se aty frazat thuheshin italisht dhe shqip apo shqip dhe
italisht dhe tingëllonin çuditërisht bukur. Shqipja jonë e bukur
tingëlloi madhërishëm në “Sheshin della liberta” s’ka si të mos
ishim krenarë për atë ç’ka bëmë për veten tonë, por sidomos
për vendin e shqipeve.
Qyteti Ostunit
Ostuni, qyteti ku u zhvillua ky aktivitet kishte një histori të
lashtë. I themeluar qysh në shekullin II pas Erës së Re quhej
edhe “Qyteti i bardhë”. Muret e tij ishin ngritur mbi një kodër
dhe zbardhnin qysh së largu, në trajtën e një përkrenareje
zhytur në luginën plot ullinj. Kur e vizituam qytetin në pjesën
historike pamë nga afër muret e kalasë që rrethonin kodrën
si kurorë. Shtëpitë e ndërtuara me gurë mbështeteshin te
njëra-tjetra si një masë vigane, prej nga dukeshin vetëm disa
dritare të vogla, të cilat lejonin të shikoje luginën me ullinj
gjatë luftërave që banorët e Ostunit patën bërë. Nga bedenat
e mureve e mbronin fortesën duke derdhur prej mureve vaj
ulliri të nxehtë.
Qyteti i mbushur me vepra historike dhe ndërtesa
monumentale, të linte të shtangur me madhështinë e tyre, me
harqet, gdhendjet në gurë dhe veprat e artit, të cilat i ndeshje
kudo: në katedralen e qytetit, në Sheshin e Lirisë, te shtëpi e
murgjve, te monumenti i shenjtit; në gjithçka ishte vula e një
populli të paepur që e do jetën, i cili me gjenine e vet të bind se
ke të bësh me një popull artist. I gjithë qyteti i ngjan një vepre
arti të skalitur nga një dorë anonime, deri në përsosmëri. Gjatë
34

35. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
ditëve të qëndrimit në Ostun vizituam gjithashtu shpellat e
Alberobellos, si dhe qytetin Truli di Alberobello, që dallohej
për ndërtesat krejt të veçanta nga arkitektura e tyre. Shtëpi
të rrumbullakta si kasolle prej guri që përfundonin në një
majë të mprehtë. E veçanta e këtyre qyteteve të lashtë ishte
se ndonëse shumë të vjetra, ato banoheshin; asnjë nuk ishte
e braktisur; Brenda tyre gëlonte jeta si dikur në lashtësi, duke
qenë kështu objekte vazhdimisht tërheqëse për turistët.
Kthimi
Erdhi dita e largimit. Lamë pas një “det” miqësish, takimesh,
njohjesh, ëndrrash, mbresash të pashlyera mikpritjeje dhe
bujarie fisnike. Arti i bashkon popujt në një gjuhë universale.
Lamë pas copa autografesh, lotë, përqafime, numra
telefonash, adresa, fjalë që mbetën pa thënë. Ne morëm me
vete një mesazh të veçantë që ndoshta s’e ka pasur fatin asnjë
grup tjetër artistik: dashurinë për detin, për ta ruajtur atë të
pastër, siç e ka krijuar natyra, si një burim mirëqënieje dhe
jete.
I hodhëm këto mbresa teksa anija po i afrohej Vlorës sonë,
në mëngjesin e lagësht të shtatorit, ndërsa s’më linte të qetë
mendimi se sa shumë kemi për të bërë ne shqiptarët që deti
të mbetet miku ynë i përjetshëm për ne dhe brezat që do të
vijnë.
Vlorë, 2007
35

36. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Mediat, sa larg njeriut
B
umi mediatik që pasoi fillimin e mijëvjeçarit të ri është
impresionues. Të mos harrojmë se dhjetë vjet më parë
të gjithë i mbanim sytë te televizioni shqiptar (TVSH-ja); të
prirur për të thithur çdo gjë që ai jepte. Aty ishin sukseset,
arritjet dhe po aty bëhej manipulimi i opinionit, fallsifikoheshin
zgjedhjet, jepeshin rezultate fiktive dhe ne i besonim. Aty
argëtoheshim, shlodheshim. Dhe gënjeshtrat i merrnim për të
vërteta; na dukeshin të ëmbla si mjalti!... pranonim çdo gjë,
gëlltisnim gjithçka. Kjo ishte jeta jonë e varfër, por dhe e pasur
njëkohësisht. Natyrshëm, krijimi i menjëhershëm i shumë
kanaleve televizive ku, përveç arritjeve të padiskutueshme, do
të sillte edhe problemet e veta.
Fizionomia
Mediat tona, sidomos ato televizive, qe kanë një ndikim të
drejtpërdrejtë në opinionin publik, vuajnë nga një lloj varfërie
në konceptimin e tyre strukturor. Janë thuajse të njëtrajtshme
me programe gati uniforme. Mjafton të hapësh televizorin
në orët e mbrëmjes dhe do të shohësh se njëri pas tjetrit të
gjitha stacionet japin vetëm lajme, të njëjtat lajme, të njëjtat
ngjarje, të njëjtat kronika. Lajme në mëngjes, sa hap sytë pastaj
vijnë titujt e gazetave, pastaj përsëri lajme në orën 8, 10, 13,
15, 17, 21, 23. lajme edhe në turnin e natës. Lajme që zgjasin
deri 45 minuta. Po të kërkosh të shpëtosh prej tyre s’ke nga të
shkosh; je i rrethuar nga lajmet natë e ditë, pa pushim. Në orët
36

37. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
e mbrëmjes, kur pritet të fillojë ndonjë program shlodhës apo
argëtues, menjëherë nisin bisedat me të ftuarit në studio, të
cilat, të gjitha stacionet, i nisin thuajse në të njëjtën orë. Janë
po ata të ftuar që kanë qenë edhe një natë më parë, vetëm
kanë ndryshuar studiot, që thone të njëjtat gjëra, që gjykojnë
të njëjtat probleme.
E gjithë kjo, merr trajtën e një paravolie të padurueshme.
Asgjë nuk zgjidhet, asgjë nuk sqarohet. Është bërë e lodhshme
kjo përsëritje e pafund. Po ata, të njëjtët, …dhe vetëm ata
kritizerë, llafollogë, që marrin poza gjenish për të nxjerrë prej
goje “margaritarët e vyer”! S’paska të tjerë kjo tokë e shtrenjtë?
Nuk gjenden dot forma të tjera, konceptime të ndryshme,
mënyra më të mira për të tërhequr realisht mendimin e
teleshikuesit, qytetarit të thjeshtë?! Ecim më tej, në vijim të
programeve të mbrëmjes. Epo, më në fund, do të ndahemi nga
lajmomania. Teleshikuesi përgatitet të shohë diçka argëtuese.
Por, nuk është e mundur. Programi në vijim “Kafazi i artë”.
Në qoftë se një televizion do të japë “kafazin e artë”, tjetri ka
gati “kafazin e argjendtë”, “kafazin prej alumini” e kështu me
radhë, derisa ky program detyrimisht të bëhet i mërzitshëm.
Sapo diku sajohen “ethet” e së premtes, menjëherë ethet
marrin dhenë, duke u përsëritur, identikë, pa asnjë ndryshim,
nëpër stacione të tjera. Kjo flet për varfëri idesh, formash, larmi
gjetjesh artistike. Ne jemi larguar nga vetvetja, duke kopjuar
vetëm programet e huazuara të televizioneve të huaja më në
zë. Ku është këtu origjinaliteti, ku është krijimtaria artistike e
stafeve drejtuese, regjisorëve, skenaristëve, piktorëve, dhe ajo
që është më kryesorja iu mungon një platformë mbi të cilin
të konceptohet dhe mbështetet e gjithë krijimtaria artistike
dhe do të përcaktohet fizionomia e mirëfilltë. Ajo që është e
papërsëritshme, unikale, e veçantë. Pa pasur vizione të qarta,
gjithçka do t’i mbetet spontanitetit dhe uniformiteti do të jetë i
pranishëm. Produkti që “prodhon” televizioni, ndonëse është i
destinuar për tregun “mediatik”, më tepër se mall, është vlerë
shpirtërore që tenton të përgatisë njeriun të përballet me jetën,
37

38. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
ta ndihmojë atë në rrugën e vet drejt së ardhmes dhe këtu
gjendet dhe krijohet profili i çdo televizioni. Krijohet portreti
dhe gjenden mjetet për ta ngjizur atë drejt mishërimit.
Qytetari dhe televizioni
Nuk mund të jetë ndryshe. Vlerat e televizionit zbehen në
qoftë se nuk vendoset në qendër qytetari (shikuesi). Ai të jetë
edhe protagonist, dhe interpret i programeve. Kjo nuk realizohet
thjesht nëpërmjet disa intervistave që merren në rrugë nga
kalimtarët, ku atyre iu kërkohet të shprehin mendimin e tyre
të lirë. Temat sociale ku janë? Ato që trondisin sot shoqërinë
shqiptare nuk i sheh të trajtuara asgjëkundi. Sa me interes
do të ishte të trajtohej p.sh tema e gjakmarrjes, çfarë e nxit
sot, protagonistin e gjakmarrjes, të ndërmarrë aktin mesjetar
të vetegjyqësisë. Një akt barbar dhe i pamëshirshëm, që e ka
mbajtur shqiptarin për shekuj me radhë të kërcënuar, për ta
çuar drejt shfarosjes?!
Ky lloj debati, që nis në television, zbret nëpër familje;
vetëdija nis të kthjellohet dhe nis diçka të lëvizë drejt
transformimit dhe opinioni që e dënon këtë fenomen bëhet
më aktiv dhe pengesë në vend që ta ushqejë atë dhe ta
mbajë gjallë. Po kështu temat për rininë jo vetëm janë lënë
krejtësisht në harresë nga shoqëria dhe ato nuk trajtohen as
nga televizionet tona. “Droga që vret” pse të mos trajtohet
sikur të ishte tabu… Si e gjykojnë të rinjtë këtë traumë të rëndë
me pasoja katastrofike për të ardhmen e vetë shoqërisë, e cila
ndihet e kërcënuar si asnjëherë tjetër më parë. Ka aq shumë
probleme që mund të trajtohen sa do të nevojiteshin vite e
ndoshta dekada të tëra që do të ezauroheshin. Marrëdhëniet
ndërmjet të rinjve, krijimi i familjes në kushtet e reja shoqërore
ku po bëhet zotëruese bashkëjetesa dhe poligamia janë në
rend të ditës. Ç’po ndodh me familjen tonë? Tronditja e saj
është e madhe. Kush do ta trajtojë këtë problem në qoftë
38

39. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
se nuk e bëjnë televizionet? Përballja e opinioneve dhe e
filozofive nga shtresa të ndryshme do të nxirrte në shesh të
vërtetat që i ndeshim përditë në “kronikat e zeza”, që mbushin
faqet e shtypit me tituj ogurzinj. Po lidhjet ndërmjet brezave
dhe kundërshtitë ndërmjet tyre? Si mund të trajtohet krimi
në familje? Një dukuri e shfaqur frikshëm dhe që kërcënon
dhe vendos në pikëpyetje ekzistencën e një prej kollonave të
shoqërisë, siç është familja.
Këtu estetët, psikologët, opinionistët, analistët, filozofët e
të gjitha kategorive kanë se ç’të flasin në vend që të merren
natë e ditë vetëm me politikë. Familja për shqiptarin ka qenë
dhe mbetet e shenjtë dhe ato që ndodhin nuk kanë të bëjnë
aspak as me traditat, as me zakonet e nderit, të dinjitetit dhe
të moralit tonë. Atëherë ç’po ndodh? Ku vemi? Këtu ka shumë
të thuhet, ndërsa shoqëria hesht. Mediat japin vetëm ngjarjet
makabre, gjëmat që ndodhin dhe kaq! Po si mund të heshtësh
kur babai vret djalin dhe ai, o Zot, kërkon të iki, të shpëtojë,
pasi ka lënë pa jetë birin e vet, apo gjëra të tjera të kobshme që
s’mundesh dot kurrë jo, nuk mundesh t’i përmendësh…
Këto nuk janë krime brenda familjes, por është thjesht
shkatërrimi i saj. Ne kemi kanale televizive, të cilat janë bërë
krenari kombëtare, me të cilat sot mburremi para botës, por
emancipimi i shoqërisë sonë, për t’iu afruar vlerave evropiane,
nuk mund të kufizohet vetëm me përpjekjet që bëhen për
të ç’rrënjosur korrupsionin. Ky transformim është kompleks
dhe mjaft i ndërlikuar. Atë s’mund ta bëjnë partitë sepse ato
merren me luftën për pushtet; sepse s’kanë forcën dhe mjetet
e duhura. Nuk duhet të presim të bëhet vetiu, sepse kërcënimi
që na kanoset është i madh…
Që televizionet të jenë më kombëtare
Dikur flisnim për fizionomi kombëtare si një kërkesë e një
doktrine filozofike, që me kalimin e kohës u kthye në një dogmë.
39

40. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Ne e kemi kuptuar keq lirinë dhe jemi turrur, siç e kemi zakon,
në skajin tjetër. Nga patetizmi patriotik, kaluam në apatizëm
patriotik; nga diktatura, kaluam në një liri të shfrenuar; nga
metoda e realizmit socialist në krijimtari vulgare, pa vlerë. Prej
fizionimisë kombëtare kaluam në antikombëtarizëm.
Të flasësh sot për pak fizionomi kombëtare shumëkush do të
te shohë me çudi. Madje mund të të marrin edhe për të marrë
sepse revani ynë është i papërmbajtur. Të mos shkojmë larg,
por të shohim televizionet e fqinjëve tanë. Stacionet italiane dhe
greke të televizionit kanë në themel kulturën dhe traditën e atij
populli, këngët kanë veçoritë e tyre specifike të papërsëritshme.
Edhe me sllavët ndodh e njëjta gjë. Televizionet tona, me
përjashtime të vogla, duket janë zhveshur nga çdo gjë shqiptare.
Po të ndjekësh stacionet tona televizive nuk do të dëgjosh
kurrekund një melodi me lahutë. E pra, kjo është shqiptare. Ato
janë pjesë e vlerave tona që na bën të shquar prej popujve të
tjerë, përndryshe mund të jesh më mirë majmun! Kjo është një
çështje thelbësore sepse televizioni është një mjet i fuqishëm
i komunikimit masiv prej nga do të formohen brezat që do të
vijnë. Por është edhe një dritare që na prezanton para botës.
Ekranet e programeve të filmave që shfaqin janë mbushur me
tmerre që e ka të vështirë t’i perceptojë mendja njerëzore e aq
më tepër e brezit që është në formimin e vet. Krime, vrasje,
grabitje, “horror”, janë temat e filmave që ndjekim përnatë. Kjo
lloj “lirie”, pa asnjë kriter nuk aplikohet edhe në vende shumë
më të qytetëruara, siç në rastin e Italisë.
Ndiqni me kujdes dhe do të konstatoni se çdo gjë është
brenda kufijve të edukimit dhe etikës qytetare, përndryshe bota
rrezikon që një ditë të gjendet para një marrëzie masive. Filmat
shqiptarë ndonëse të prodhuar në një kohë tjetër, tek-tuk bartin
vlera të mirëfillta dhe që ndiqen jo pa kureshtje nga brezi i ri.
Ata kanë të drejtë që ta njohin atë jetë në të cilën punuan dhe
jetuan prindërit e tyre.
Dhjetor 2007
40

41. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Kaq shumë lajme
J
emi të vetmit në rruzullin e dheut që dëgjojmë vetëm
lajme. E hap televizorin: lajme. Ndërron stacionin, lajme;
kalo kanal tjetër: përsëri lajme.Vetëm lajme! Shqiptarët gëlltisin
lajme. Mos vallë dikush kërkon të na indoktrionojë? Kjo kohë
tashmë ka kaluar. Ka një trullosje totale, mpirje të qënies në
ekzistencën e vet fatlume. Paradite, pasdite, në mbrëmje deri
natën vonë, 24 orë. Një bombardim i paparë! Shqiptarët nuk
mund të jetojnë dot pa “lajme”. Ato janë bërë një dozë, madje
edhe overdozë, pa të cilën nuk mund të jetojmë.
Ekzistenca e çdo stacioni televiziv apo gazete nuk varet nga
ekonomia, nga prosperiteti i saj dhe i mbarë shoqërisë’ nuk
varet nga bursa, nga zhvillimet sociale, nga lulëzimi i artit. Ato
s’kanë atë vlerë që ta mbajnë teleshikuesin të gozhduar para
ekranit. Pa ato (“lajmet”) asgjë nuk lëviz. Gjithçka mbetet në
vend! Lajme… lajme… lajme gjithandej, lajme dhe shqiptarët
janë të lumtur. Duket sikur “hanë” vetëm lajme! Atje gjejmë
gëzimin, atje gjejmë humorin, argëtimin. A nuk ndeshen
deputetët në parlament si gladiatorët dikur? Në lajme njeriu
gjen gjithçka që i nevojitet. Madje ato janë edhe burim ushqimi
(shpirtëror - të kuptohemi). Aty ndjekim betejat klanore midis
gjigantëve dhe korifejve të politikës. Aty dalin në ekrane
ata që e kullandrisin këtë vend dhe shikojmë të mahnitur si
i kanë krehur flokët. Një krehje “ala kapricioze” do të thotë
shpartallim i kundërshtarit, me shijen tonë të hollë nuhasim
se cili pushtetmbajtës rrezikon postin.
Vip-at e politikës sonë të rrethuar (përveç bodigardëve)
41

42. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
edhe nga gazetarët, të cilët, të etur, turren të marrin vesh
ndonjë frazë që padashur e lëshojnë për popullin. Dhe njeriu
i thjeshtë qëndron i mahnitur para ekranit. E tha, e tha. Ai
foli. Do kemi jetë (d.m.th. drita). Do kemi ajër (d.m.th. bukë).
Ndërsa lumturia vazhdon. Pasi kalojnë lajmet për bëmat e
politikanëve në dobi të Atdheut dhe të gjithë ndodhemi të
mallëngjyer, menjëherë na shfaqen në ekran ngjarjet e zeza.
Tregu i prostitutave zë një vend kryesor. Sa janë shitur, sa janë
blerë, sa përdhunime janë kryer, sa vjehrra janë vrarë nga
dhëndurët dhe sa baballarë (o Zot! Si mund të jepen gjëma
të tilla!!)… kanë vrarë bijtë e tyre. Si mund të jetohet pa këto
zullume që po e përçudnojnë shqiptarin anë e kënd botës...!
Mbase për shkak të kërkesave të mëdha që ka për lajme
ato shtohen dita-ditës. Një lajm brenda lajmit për shkak të
profesionalizmit përsëritet tri herë. Fillon, mbaron dhe përsëri
nis nga e para po ai lajm se mos dikush është shurdh dhe nuk
e ka dëgjuar mirë. I njëjti lajm përsëritet pa mbarim deri sa të
ngulitet mirë në kokë. Këtu arrihet kulmi i profesionalizmit
gazetaresk. Të gjithë ndihen të kënaqur dhe në ekstazë shijojnë
copëzën e kafshatës që mund t’ju kishte ngelur në fyt po të mos
e degjonin të gjithë.
Shqipëria jeton me lajme dhe, në saj të lajmeve. Ato na
sjellin begatinë! Ato na lumturojnë dhe zemra gati sa nuk na
pëlcet nga hareja. Ç’na duhen artistët në ekranet tona, ç’na
duhen ngjarjet artistike! Ata janë ca parazitë të shoqërisë që
kërkojnë të na mashtrojnë me artin e tyre. Ç’na duhen fabrikat
e reja që ndërtohen me djersën e ballit, investimet e ndryshme
që po i ndërrojnë faqen këtij vendi dhe po punësojnë të
papunët kudo që janë! Kujt i shërbejnë emisionet sociale për
emancipimin e marrëdhënieve në familje? Ato s’përbëjnë
sensacion. Fansat e politikanëve, që e presin gojëhapur daljen
e tyre para ekranit, do të mbeteshin të zhgënjyer. Ç’na duhen
programet që civilizojnë qytetarin, debatet televizive për
korrupsionin, drogën, krimin në familje që po bën kërdinë.
Larg këtyre temave se mos kushedi na keqkupton dikushi.
42

43. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Intervista me artistët tanë, por edhe ata që na nderojnë emrin
e këtij vendi nëpër botë. Ç’na duhen emisionet për vlerat e
kulturës tonë, për traditat, për bukuritë e trevave shqiptare,
për turizmin dhe mundësitë që ofron Shqipëria në këtë fushë,
këto nuk përbëjnë lajme tronditëse. Përkundrazi na ngrenë
vlerat. Përse duhen të gjitha këto, kush na e sjell neve Evropën
më pranë? Emisionet politike, që bota të shikojë se si ne bëjmë
gërr-vërr me njëri-tjetrin! Aty shikohen trimat që fundosin
bajlozët! Ne jetojmë në legjendë ! Ku ka përleshje, ka jetë.
Spektakle monumentale për të argëtuar të madh e të vogël,
që shqiptari të “notojë” në sherre; ndryshe ku vemi me kaq
gëzim e hare, me kaq lumturi e mirëkuptim?! Dashuria është
një nocion i kapërcyer! Pjellë e kohëve idilike. Sipas nocioneve
moderne të ekzistencës, dashuria nuk të sjell në pushtet, nuk
të jep para, begati e parajsë.
Pasi dëgjojmë gjithë këto lajme të mbushura me lakuriqësinë
e frikës, përçarjes dhe të dizarmonisë në familje, në politikë,
në shoqëri e kudo, në mbrëmje ndihemi të lehtësuar dhe të
kënaqur për përparimin që kemi bërë. Për të qenë më të sigurt
se lajmet nuk do të na mungojnë gjatë 24 orëve… kemi edhe
stacione (ekskluzive) që japin vetëm lajme…. Natë e ditë lajme
se lajmet janë si jeta, uji, ajri. Cili vend në botë emeton kaq
shumë lajme?! C.N.N.-i, e pamundur apo E.N.I.T.V-ja. Ato
mbulojnë tërë botën dhe megjithatë nuk arrijnë të japin 24 orë
lajme. Kjo ndodh vetëm në Shqipëri. Në këtë vend që për nga
bukuria i ka të rralla shoqet në botë; për nga begatia, lajmin e
kanë në vend të bukës! Shqiptarëve mund t’ju mungojë çdo
gjë, drita, uji, buka, veç lajmin e duan. Pa atë nuk jetojnë dot!
Ajo do të ishte mosekzistenca e një populli lajmexhi që jeton
në euforinë e absurdes dhe qesharakes, ndërsa jetën e vlerëson
pak ose shumë pak, sikur ajo të mos kishte asnjë vlerë. Ndërsa
lajmi mbetet si mbreti i ekzistencës dhe universit.
10 nëntor 2007
43

44. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Liri e shtypit apo liri e sherrit!
Ç
’është kjo urrejtje e verbër që na ka errësuar vetëdijen?!
Sa pak humanizëm na ka mbetur në shpirt. S’ka më
vend për fisnikërinë njerëzore, për dashurinë. Shpirti ynë
po vyshket nga thatësira e tejzgjatur politike. Gjithçka është
zverdhur. Ka humbur idealizmi, atdhetaria, shpresa dhe besimi
tek e ardhmja. Në këtë vorbull marramendëse, ku i ndershmi
qëndron i strukur dhe i moralshmi është dizekuilibruar, ku
hajdutëria është bërë dominuese dhe vesi e ka zhvlerësuar
virtytin; në një realitet si ky, vështirë se mund të gjesh rrugëdalje
për zgjidhje optimale.
Nuk mund të ndërtohet e ardhmja duke nëmur e mallkuar
vetveten, duke sharë e përçmuar. Nuk mund të luftohet vesi
me virusin e vesit. Asnjë e ardhme s’mund të ngrihet e bazuar
mbi urrejtjen. Vallë kaq të pazotë qenkemi ne shqiptarët për t’u
shkëputur nga meskinitetet dhe për të dalë në kohët moderne
bashkë me popujt e tjerë? Ne e dimë mirë që kemi patur
boll armiq dhe kemi akoma pseudomiq që na duan të dobët,
të varfër, të përçarë, që të mbesim përjetë çirakë të mjerë e
lypsarë pa vlerë, shërbëtorë në çifligjet e tyre. Ç’bën shtypi,
ç’bën media për të shpërndarë mjegullën që akoma kemi në
kokat tona, për të na ndërgjegjësuar të gjithëve që jemi një
kombi vogël, vlerat e të cilit duhet t’i mbrojmë të gjithë pa
përjashtim, pavarësisht përkatësive partiake, dasive krahinore
dhe aq më keq të baltosim veten tonë? Të shkojmë poshtë e
lart nëpër Evropë e t’i nxjerrim sytë vetes duke sharë, nëmur
e përgojuar njëri-tjetrin. Asnjëherë shqiptari s’e ka nxjerrë në
44

45. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
treg nderin, dinjitetin e tij. Për fat të keq duhet të pranojmë se
një pjesë e shtypit tonë e prirur ndoshta nga interesa imediate
apo e nxitur nga partitizmi është bërë pjesë e këtij skenari
rrënues i vlerave të shoqërisë shqiptare.
Nuk gjen thuajse asnjë shkrim, rubrikë ose debat ku të
thithet mendimi intelektual për të evidentuar gjithë këtë
maskaradë vesesh që po na zënë frymën dhe që e kanë ngrirë
jetën në kufijtë e vdekjes. Gazetat tona të përditshme periodike,
partiake, pseudo-patriotike e qeveritare, si dhe ato që iu
pëlqen ta quajnë veten “të pavarur” janë gllabëruar nga ethet
fitimprurëse, duke e konvertuar gjithçka në mall. Edhe normat
e moralit duhet të kenë vlerë malli, edhe dinjiteti s’mund të
jetë veçse mall, edhe atdhetaria, e tashmja, e ardhmja, ëndrrat,
shpresat, aspiratat duhet të pjellin para që të kenë vlerë.
Ndryshe mund t’i shkelësh me këmbë.
Është flagrant rasti i njoftimit sensacional që dhanë mediat
tona, për gjoja ekzistencën në vendin tonë të bazave të stërvitjes
dhe përgatitjes së terrorit. Kush e shpiku këtë thashethemnajë
monstruoze, e cila për ditë të tëra u bë kryefjalë e titujve
kapitalë të gazetave dhe mediave televizive? Askush s’u mor
me origjinën e tij, me domethënien dhe vërtetësinë e tij. Veç
të gjithë u futën në një garë se kush mund t’i bënte më shumë
jehonë. Sikur ky të ishte shpëtimi i Shqipërisë, lajmi më i
gëzuar që ishte dhënë ndonjëherë…?!
Menjëherë u vunë në lëvizje mendjet keqdashëse, të
gatshme për të njollosur çështjen tonë kombëtare. Kjo lloj
“devotshmërie” antikombëtare që e cënon akoma më tej
imazhin tonë në arenën e jashtme u ndërpre vetëm pas
ndërhyrjes energjike të vetë faktorit ndërkombëtar. Kjo
dëshirë e çuditshme për ta paraqitur hamendësinë për të
vërtetë, buron prej ndjenjës së një megallomanie boshe. Por
kjo ishte një farë naiviteti foshnjarak, me dëshirën për të bërë
sensacion me çdo gjë dhe me këdo, veç që të nxjerrë prej
saj përfitime materiale. Ky lloj konceptimi i lirisë së shtypit
natyrshëm e shton edhe më tej pështjellimin që ekziston në
45

46. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
shoqërinë e parcelizuar shqiptare. Ekzistojnë disa kufij etikë
brenda caqeve të lirisë që e bëjnë shtypin të moralshëm dhe
për pasojë të dobishëm. Në rast të kundërt, gjithçka kthehet në
një bumerang në shërbim të antivlerave që e çojnë shoqërinë
drejt shthurjes dhe dekompozimit .
Në gazeta gjen tituj kapitalë që të bëjnë të mendosh se ne,
pluralizmin e kemi konceptuar si një sherr i madh, ku secili
në mënyrën e vet ka perfeksionuar në maksimum aftësinë e
të grindurit. Zënka apo debati për njërin apo tjetrin problem
paraqiten si përplasje gjigande për të shfarrosur njëri-tjetrin.
Në një të përditshme, jo pa prestigj, me gërma kapitale mund
të lexoje këtë titull bombastik: “Vlora rrëmben armët, qyteti në
prag të trazirave”. Pyes veten, ç’ka ndodhur në qytet, që ishte
shpallur gjithë ky alarm?! E vërteta ishte e thjeshtë. Pak ditë më
parë ishin prishur ndërtimet e para anës detit pa leje. Megjithatë
gjithandej mbretëronte qetësia. Atëherë lind pyetja: ç’ishte ky
shkrim ogurzi? Ndoshta një dëshirë cinike për të hedhur në
zjarr qytetin me të cilin është abuzuar aq shumë. Ose thjesht
një dëshirë e neveritshme për të shitur gjithçka!
Ngjarjet e fundit në P.S kanë tronditur jo vetëm opinionin
e saj të brendshëm, por ato kanë rënë si një tërmet në mbarë
shoqërinë shqiptare. Pavarësisht motove që e kanë vënë në
lëvizje këtë debat, përbën një rast unikal në llojin e vet. Edhe
pse në pamje të parë ajo ç’ka po ndodh i ngjan një mërie të
madhe, një tendence grupimi apo rigrupimi forcash, s’ka si të
mos i shërbejë progresit, shërimit të plagëve që po gërryejnë
partitë nga brenda dhe gjithë shoqërinë në tërësi. A nuk është
ky debat i munguar, transparenca e harruar, si dhe toleranca
aq e dëshiruar?
Qëndrimet për këtë ngjarje kanë qenë nga më të ndryshmet.
Disa bëjnë kritika në adresë të atyre që e kanë inicuar sepse
po “shahen” shokët e armëve. Disa të tjerë se po nxirren të
palarat në shesh. Të tjerë, përkundrazi, e quajnë një hap drejt
emancipimit të përgjithshëm. Sidoqoftë, të gjithë kemi nisur
të meditojmë. Si në një monolog gjigand me veten tonë, gjë
46

47. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
që s’ka si të mos sjellë zhvillime të reja pozitive. Për fat të keq
shtypi edhe në këtë rast me ndonjë përjashtim të vogël u tregua
komercial në trajtimin e problemit. Titujt, si me një gëzim
foshnjarak njoftonin lexuesin për një përçarje të re që duhej
të ndodhte patjetër. Si nuk u ngopëm vallë nga përçarjet?! Në
këtë kohë instiktesh të shfrenuara ku erërat e pasioneve bëjnë
kërdinë, ku lufta për ekzistencë po bëhet i vetmi “stil” i jetës,
s’kërkon shumë mund për t’i hedhur njerëzit njërin kundër
tjetrit. Zor se mund të gjesh lirinë e kulluar të shtypit të lirë.
Më lehtë mund të gjesh moralin e shitur dhe të gjunjëzuar
para pangopësisë. Liria e shtypit ka dalë në treg për t’u shitur.
Ai që blen atë ka blerë edhe ndërgjegjen e çoroditur të kombit
që s’di më kujt t’i besojë, kujt t’i qahet, ku të mbrohet.
47
2000

48. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Enveromania e dytë…!
N
ë mediat e sotme, në emisionet televizive po zënë
gjithnjë e më shumë vend fotografi të udhëheqësve të
dikurshëm, komente, ngjarje, episode të ndryshme ku gjithçka
po serviret me ngjyra rozë. Gjithë ato histori zhdukjesh dhe
spastrimesh të elitës së atëhershme të zhveshura nga tragjizmi i
kohës, ngjasojnë më tepër me romanet policeske dalëmode. Kjo
gjë, megjithatë s’ka si të mos ndjellë te nostalgjikët e asaj kohe
enveromaninë e dytë. Në këto shfaqje mediatike, nuk flitet për
luftën e klasave që përpiu gjithë inteligjencën shqiptare, nuk
flitet për genocidin ndaj një populli të tërë, nuk flitet për varfërinë
që kishte pllakosur vendin, nuk flitet për izolimin 50- vjeçar nga
bota mbarë! Nuk flitet as për modelin e “njeriut të ri”, krijesë
sterile, pa ndjenja dhe emocione, e zhveshur nga mendimi dhe i
shpërbërë nga personaliteti, nën peshën e dhunës ushtruar mbi
të, pjellë e inkuizicionit të kuq.
Mediat e sotme, në vend që t’i servirin publikut këto paçaure
dalëboje, do bënte mirë të kujdesej për ngritjen lart të vlerave,
të shpresës, të dinjitetit të nëpërkëmbur të shqiptarit, si brenda
dhe jashtë vendit. Sepse duket sikur harmonia dhe mirëkuptimi
njerëzor kanë marrë arratinë. Urtësinë proverbiale dhe
mençurinë mund t’i gjesh vetëm në legjendat e lashta. Kush na
solli këtu? Të gjithë do t’i përgjigjemi njëzëri: Politika! Natyrisht
që politika ka përgjegjësinë e saj në këtë shpërbërje morale.
Por të mos harrojmë se edhe mediat kanë rolin e vet në këtë
drejtim. Ato, siç dihet janë pjesë e rëndësishme e formimit të
ndërgjegjes kombëtare. Jemi ne ata që, pasi u dehëm në delirin
48

49. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
e të qenit të lirë, shkretuam gjithçka që patëm ngritur me djersë
e mund. Tani rrimë dhe pyesim njëri-tjetrin, duke belbëzuar
fjalë pa kuptim: ç’bëri media për ta ndalur. Asgjë. Artificat
politike, gjuetia e shtrigave ndërmjet pozitës dhe opozitës, apo
edhe ndërmjet vetë klaneve rivale, Brenda vetë forcave politike,
mbushin rëndom faqet e shtypit të sotëm. Gazetarët rendin
pas yjeve të politikës sikur të ishin artistë hollivudianë. Ndërsa
atyre iu ikën goja shtrembër nga shëndeti (sa shumë politikanë
të shpërfytyruar nga grykësia e tepërt!). dhjetëra e dhjetëra
mikrofonë mbushin tavolinat e konferencave, sikur ajo që do
të dalë nga goja e tyre atë çast përbën nektarin e botës! Kjo
servilosje e rëndomtë e medias pas politikës i bën ata të vuajnë
nga “politico-mania”.
Por zellin më të madh mediat tona e tregojnë për të njollosur
veten në sy të opinionit të huaj. Pa na u dridhur qerpiku fare
i nxjerrim vetes aq të palara sa do na kishin zili edhe ata që
s’na duan. Dhe këtë mesa duket e bëjmë për t’u paraqitur sa
më modernë, bashkëkohorë, të hapur. Ku liria e shtypit është
një me lakuriqësinë para botës. Në vend që të harxhojmë aq
energji duke u marrë me figura të cilat historia i ka konsumuar
tashmë, duke ringjallur viktima të perënduara, do të ishte e
udhës që gjithë atë zell, ta vëmë në shërbim të përmirësimit
të imazhit të përbaltur të këtij populli që nuk e meriton. Në
historinë e tij të lashtë dhe moderne, me luftërat që ka bërë
ndaj hordhive të panumërta, me kontributin që ka dhënë në
mbrojtje të vlerave të qytetërimit të sotëm perëndimor. Në
vend të zhvishemi para botës, le të veshim petkun e vlerave
dhe fisnikërisë që na karakterizon.
Vlorë, 18.08.2004
49

50. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Promemorja e një intelektuali
E
kzistojnë shumë lloj promemorjesh, për ngjarje të
ndryshme të historisë, për figura të shquara, për heronj
dhe trima legjendarë…
Ne duam të bëjmë një promemorje për një intelektual që s’ka
bërë asgjë për t’u kujtuar. Thjesht për një të vuajtur të këtij vendi
të prapë që na mori shpirtin e na treti jetën. Ecën intelektuali i
kërrusur, i lodhur, i përhumbur në mendime. I shfaqen copëza
jete nga ditët e bukura të rinisë kur mendonte se do ta lëvizte
botën me majë të gishtit.
Ndërsa ecën me vetëdijen e topitur nga pesha e viteve. Por ai
mbijetoi, luftoi për ekzistencë dhe vijoi rrugën të ecë, të ecë…
Askush nuk u kujtua për të, sikur të ishte hije. Një krijesë pa
formë e trajtë. Por megjithatë jetoi. Ngadalë, pa u ndier, zëri iu
mek, iu fashitën ëndrrat, lodhja e mposhti, hapat iu bënë më të
vogla. Ecën dhe mendon. E vret ndërgjegja. S’ka bërë sa duhet
për ta merituar jetën. Dhe megjithatë është intelektual. Por
përsëri ekziston… merr frymë. Sado ndihet i sfilitur, mendja
i punon vrullshëm, hovet jetëdhënëse, i rikthehen për një
çast. Diç kërkon të bëjë, të ndryshojë. Veç të mos rrijë kështu
i mbështjellë me mantelin e heshtjes dhe frikës. Frikë, nga se.
S’është e mundur? Të lëvize, të transformoje, çfarë? Si ta bëje?
Çfarë më ka penguar në tërheqjen time?! Çfarë? Ekonomia,
përherë ekonomia.
Bota e qytetëruar e paguan mendjen, intelektin, madje e
blen. Kurse ne e braktisëm atë në fatin e vet. I lënë mënjanë,
varfëri, skamje, mjerim. Mendja ngec, truri nuk punon, mpihet,
50

51. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
t’kurret. Ndjenjat vyshken. Frika. Një frikë e madhe i shfaqet si
fantazmë që e ndjek nga pas. Pasiguri për jetën, veten. Ç’është
ajo frikë. Kërkon ta mposhtë, por ajo e rrethon nga të gjitha
anët. Nuk i lë asnjë shteg të lirë që të shfaqë mendimin, ta
thotë atë. Ç’është ajo frikë, prej nga vjen. Jemi të lirë e mund të
flasim. Por diçka e pengon intelektualin. Frika se mund ta heqin
nga puna mbetet e përjetshme. Mjerimi i mundshëm i mpin
gjymtyrët, mezi ecën. E si do të jetojë pas kësaj… frymëmarrje,
nuk ka ajër… më vjen koka rrotull… do të vijë kriza… kriza
e zemrës. Lëviz me kujdes se mos cik ndokënd. Frika se mos
i marrin jetën, po u shfaq, po foli… xhungla të egra nëpër të
cilat lundron politika. Politikanët! Ah, këta politikanë paskan
qenë një lloj i veçantë specie, pushtetngrënës, të egër, mizorë.
Ku t’i shprehë intelektuali mendimet dhe të mos ketë frikë
nga persekutimi para shokëve të vet, para miqve? Ata gjenden
të strukur nëpër skuta e titujt shkencorë i kanë varur nëpër
garderoba si relike të braktisura. Kërkon të ngrihet, të shfaqet.
Po, po, do ta thotë atë që mendon. Kërkon të nxjerrë zë. Një
piskamë e tmerrshme i vjen nga jashtë si një kërcënim dhe
struket përsëri në vetmi.
Partitë nuk i duan se mençuria për çudinë e të gjithëve
përbën sakrilegj. Partia, si një instrument pushtetmarrës është
më e kompletuar dhe produktive e mbushur me ca gjysmë
budallenj të cilët i kthen nga të duash, i ndersen, i bën të
ulërasin. Si të duash. Mençuria iu prish punë, prandaj partitë
i shmangen, bëjnë sikur nuk i dallojnë, i lënë mënjanë dhe i
shtypin herë-herë. Intelektuali nuk ndihet as për problemet e
mëdha që e preokupojnë vendin. Flitet dhe grindemi edhe për
datën e çlirimit ndërsa mendimi intelektual hesht. Përdhosen
dëshmorët që dhanë jetën për lirinë (pavarësisht krahut që
i përket) dhe intelektuali hesht. Luhet me votën, intelektuali
përsëri hesht. Zien debati për integrimet evropiane, përsëri
hesht intelektuali sikur të ishte kjo çështje që i përket vetëm
turmave të eksituara. Lozet me llafet, afrohemi, largohemi,
grindemi. E kthejmë kuvendin në arenë cirku, perseri opinioni
51

52. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
intelektual hesht. Kush janë këta zotërinj që i gatuajnë këto
çorba “demokratike”?
Do të thërrasë fort, të klithë, po s’ka forcë, mezi merr frymë…
Nuk shikon më… Kujt i intereson të mos hyjmë në Evropë. Na
lënë të endemi si lypsarë dyerve të botës. Kujt i intereson të
mos forcohet shteti që drejtësia të jetë e padrejtë. Në shtetin
që është edhe i imi, përse të mbes i huaj. Ku janë partitë, ku
janë bijtë tanë që i kemi rritur vetë, i kemi selitur për këtë
vend, që ta duan nënën dhe babanë?! Oh, ç’dhembje! Zemra
po e lëshon. Përse presidenti hesht?! Kush i jep përgjigje kësaj
pyetjeje, zbaton kushtetueshmërinë me heshtje, pret të vijnë
të huajt të na zgjojnë nga letargjia. Apo mendon edhe ai si
intelektual i lodhur nga hallet e popullit. Kur duhen zgjidhur
mosmarrëveshjet dalin sherre të reja. Në cilat kuzhina
përgatiten sherret tona që po çudisin botën.
Duhet të presim vetëm gjëma të mëdha (si bëmat e Kosovës)
që të bashkohemi. A nuk ka ardhur koha sot, kur ndodhemi
përballë ngjarjeve të tilla që nuk i ka njohur më parë historia e
popullit tonë, të lëmë mënjanë sherret, inatet, ligësitë, ndotjen
e vetes dhe të bashkohemi rreth një ideali të vetëm?! Zëra…
thirrje.. “dua votën time” !
Zotërinj! Më lini, do flas. Më tepër se votën time, dua popullin
tim, atdheun tim. Mos më ndërprisni. E di, e vrava frikën… Në
qoftë se këto fjalë nuk i dëgjon kush, le të shkruhen te varri si
epitaf me mbishkrimin: “Promemorja e një intelektuali”.
2009
52

53. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
Sikur të ndodhte çudia!
S
ikur të ndodhte çudia dhe shqiptarët të bashkoheshin
në një qëllim të vetëm, në një ideal! Oh, ç’mrekulli do të
ishte! Njerëzit, të gëzuar do të punonin, do ta donin njëri-tjetrin
si vëllanë e vet. Do të shkundnin nga supet pluhurin mesjetar,
do të flaknin tej meskinitetin, shpirtvogëlsinë, atavizmat,
hipokrizitë, urrejtjet, mëritë, grindjet. Do t’i flaknim pas krahëve
dhe do të bëheshim një komb vital, ashtu siç e ka thënë Zoti;
të urtë e krenarë, si kemi qenë dikur me dinjitet e burrëri të
rrallë, të hekurt dhe besëdhënës, bujare dhe mikprites. Sikur
të ndodhte përsëri një çudi tjetër dhe politikanët tanë të zënë
rrugën e mbarë, ta donin një çikë më shumë Atdheun e tyre që
e lëvdojnë ditën dhe e vrasin natën. Të ishin më të përkryer për
vepra në dobi të kombit. Se ai i ka lindur, rritur dhe edukuar si
qytetarë të vet. Të jetonin ca më shumë me vuajtjen e popullit
se iu ka dhënë dritën tok me hallet, shqetësimet, gëzimet dhe
t’i qëndronin pranë, se nga ai kanë dalë.
O Zot! Sikur të mos ishin aq të panginjur, të etur për pasuri.
Të ishin të besës, të mos tallen aq shumë me të paditurin. Të
ishin të nderit e lezetit me të mjerin popull që iu shkon nga
pas dhe i brohorasin duke i parë plot shpresë si perënditë në
Olimp.
Sikur… sikur të ishim ca më shumë tolerantë dhe kur
Atdheu të na e kërkojë, të harrojmë grënjat shekullore me
njëri-tjetrin dhe t’i përvishemi bëmave (jo gjëmave) të mëdha
në dobi të atyre që na kanë lindur. Atëherë ky vend i bekuar
më shpejt do të begatohej e lumturohej.
53

54. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Çudia do të ndodhte më tej dhe do të ishte çudia e çudive,
sikur të bënim qoftë edhe një herë zgjedhje të ndershme në
këtë vend. Sikur opozita dhe pozita t’i pranonin ato, atëherë
do të zbrisnin kuriozë nga e tërë bota, për të parë që në tokën
e shqipeve, mrekullia më në fund kishte ndodhur. Dhe bota
do ta kuptonte se jemi ku e ku edhe ne të qytetëruar, ndoshta
edhe më shumë se të tjerët sepse jemi djep i qytetërimit.
Sikur deputetët të mos e vrisnin kohën aq shumë në Rogner
dhe të ishin më tepër të preokupuar ndaj intelektit se sa ndaj
barkut, do t’i bënin vetes dhe neve që i kemi zgjedhur, goxha
nder…
Këta burra të shquar, gojëtarë të padëgjuar janë krenaria e
kombit, nderi dhe lavdia e tij. Sytë tanë u tretën duke i parë e
duke i parë, e përsëri duke i parë se na merr malli për djemtë
tanë.
Sikur populli që ka aq shumë halle, t’i kursente ca këpucët
e të mos rendte pas idhujve, ndoshta do të dilnin edhe
të tjerë burra të zotë që t’i çonin punët përpara. Sikur të
ndërgjegjësohej ky popull dhe të kuptonte se demokracia nuk
është nënshtrim dhe të dilte paqësisht në rrugë kur s’ka drita,
ujë… Kur na flakin në rrugë. Kur çmimet ngrihen e nuk ulen
më. Kur i pandershmi na merr nëpër këmbë dhe tallet me
varfërinë, atëherë do të themi se filloi demokracia.
Sikur intelektualit të mos i merrej goja dhe të mos strukej
vrimave siç edhe është strukur, të mos kishte frikë për
kafshatën e gojës, por të luftonte. Pra t’i dëgjohej zëri sepse
kur flet mençuria, frenohet marria dhe e liga me siguri do
tërhiqet. Sikur… Sikur… Oh, ç’u lodha me gjithë këto sikure.
E pra rinia, e ardhmja që po vjen, ta kuptonte me të vërtetë
se ç’është Skënderbeu për këtë popull, Naim Frashëri,
Çerçiz Topulli, Asdreni, Migjeni, Fishta, Noli, Ismail Qemali
që na dhuroi mëvetësinë, e të tjerë si këta burra të zgjuar e
mëmëdhetarë, sa bukur do të ishte. Pranvera e përjetshme do
të binte mbi këtë tokë e do të çelnin lule gjithandej. Ajo, rinia,
do ta zhdukë krejtësisht varfërinë. Të mos mbesim plotësisht
54

55. Kapitulli i parë
Unë, artisti, përballë jetës që më rrethon
vendi i shpresës së plagosur. Sa bukur do të ishte sikur një
ditë, vetëm një ditë, të ndodhte mrekullia dhe të gjitha këto të
bëheshin realitet. O Zot, …mos po ëndërroj pak si shumë? A
mund të jetë e vërtetë…?!
2004
55

56. Luftar Veshi
Skena e jetës dhe prapaskenat e politikës
Qorrsokaku kulturor
K
u po shkon kultura jonë kombëtare? Askush nuk e di.
Kur pretendojmë të hyjmë në bashkësinë e popujve të
qytetëruar (dhe kjo, një ditë do të ndodhë), të mos harrojmë që
jemi një popull i lashtë dhe nuk do të na bënte hijeshi“kostumi i
lakuriqësisë që kemi hedhur përsipër duke u endur nëpër botë.
Të mos harrojmë që kemi një kulturë të pasur me tradita dhe
origjinalitet të papërsëritshëm në fushën e folklorit. Ndërkohë
që kënga labe shpallet “pronë e trashëgimisë botërore” , për
fat të keq po degradon përditë e më shumë, para syve tanë, pa
mëshirë dhe keqardhje nga ndokush.
Në qoftë se do ta shohim sot artin, kulturën, institucionet,
lëvizjet teatrore, festivalet që organizohen, mund të thuash
se lënë mjaft për të dëshiruar. Lind pyetja: çfarë po ngjet me
kulturën tonë, po zhvillohet, po transformohet, deformohet,
degradon apo ecën në rrugën e saj të zhvillimeve të reja
nëpërmjet pasurimit të vlerave ekzistuese. Kjo është një
pyetje e vështirë. E keqja nis me digasterin që ka për detyrë
ta formëzojë artin, që do t’i japë trajtë, do te çelë perspektivë,
do të hartojë plane e strategji. Është fjala për Ministrinë e
Kulturës. Kjo ministri, në të vërtetë nuk i përket vetëm artit
dhe kulturës, por edhe sektorëve të tjerë që nuk kanë lidhje,
siç është turizmi, sportet dhe rinia. Çfarë e bashkon artin me
gjithë këtë konglomerat. Një ministri e tillë nuk do të jetë në
gjendje t’i bëjë ballë turizmit, i cili në vetvete është një fushë e
gjerë veprimtarie që kërkon një angazhim maksimal. Mandej
vjen sporti. Çfarë e lidh këtë me artin. E njëta gjë mund të
thuhet edhe për rininë. Kjo tregon se nomeklatura shtetërore,
56