2. 2
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI
www.mizoramsynod.org
November 2, 2014
PUITLING SUNDAY SCHOOL
THUPUI
REV. ZAIREMA CHANCHIN
Ziaktu
Rev. Chuauhuama
SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD
3. 3
www.mizoramsynod.org
Published by
Synod Literature & Publication Board
for
Mizo Sunday School Union
Chhut khatna 2014
Copies - 5500
(All rights reserved)
Printed at
Synod Press
Aizawl - 796 001
Mizoram
4. 4
A chhunga thu awmte
Thuhmahruai 4
Programme 5
|HEN KHATNA
A chanchin tlangpui
1. Pian leh mûrna 7
2. Zirna lam 8
3. An chhûngkua 9
4. Pathian kohna a dawn dân 9
5. Pathian thu a zir ta 11
6. Rawngbâwlna lam 13
7. Khawtlâng tâna a inhmanna 14
8. A thu ziakte 15
9. Rev. Dr. Zairema hun hnuhnûng 16
www.mizoramsynod.org
|HEN HNIHNA
A mizia leh amah aanga zir tûr
1. Pa ngawichawi a ni 18
2. Mi thiam a ni 19
3. Mi tlâwmngai a ni 19
4. Mi dang ngaihsak mi a ni 20
5. Zirna a ngaisâng 21
6. Ram a hmangaih 22
7. Mizo awng a hre ril 24
8. Bible letlingtu ropui a ni 25
9. Miten amah an hmuh dân 27
Thu dawnna hnârte 30
5. 5
www.mizoramsynod.org
THUHMAHRUAI
Philadelphia khuaa Tabernacle Presbyterian Church
Kohhran Upa, Dr. George W. Bailey-a rawtna anga kum 1910-
a Khawvêl Sunday School Ni hman an a nih aang khân kumin
hi a kum 105-na a lo ni ta reng mai! Mizoramah pawh kum
1944 aangin he ni hi kan hmang ve an a. Kum 1949 aang phei
chuan thupui thlan bîk zir hovin November Pathianni hmasa
berah hman a ni ta a, kum 2001 aangin puitling leh naupang
lamin thupui hran zirin a hrangin hun hman a ni ta bawk.
Kum 2014 Khawvêl Sunday School Ni, puitling lam zir
atân MSSU Committee chuan Rev. Dr. Zairema chanchin a
thlang a, a ziaktu atân Rev. Chuauhuama a ruat bawk a. Ani hi
mi taima leh zir chiang peih a ni a, Rev. Dr. Zairema chanchin
ropui tak mai, mi nazawngina kan hriat phâk loh thlenga hai
chhuakin, amah ngeiin Rev. Dr. Zairema a kawmna aanga a thil
hriat te nên ngaihnawm takin a rawn ziak a, a lâwmawm hle.
Rev. Dr. Zairema hi mi ropui tak, a bêl chiang apiangin a
talent ropuizia leh kohhran leh ram tâna a hnathawh
pawimawhzia an hmu a, a hun laia kan hriat phâk loh, a thih
hnua la hlu telh telh tûr thil tam tak a ti a, a inpêkna leh a hnathawh
ropuizia hi hangtharten kan la hmu zêl dâwn a ni.
(REV. LALRAMLIANA PACHUAU)
Executive Secretary
i/c MSSU, etc.
6. 6
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI
NOVEMBER 2, 2014
PUITLING SUNDAY SCHOOL PROGRAMME
CHAWHMA INKHÂWM
Hruaitu : Superintendent
|antu chhiar tûr : Heb 13:7; Phil 3:17
Hla sak ho : KHB No. 434
Aw Lalpa, chungnung ber, kan
fak hle a che
Thilpêk lâk khâwm leh hlan
Thupui sawi : Rev. Dr. Zairema chanchin
www.mizoramsynod.org
|hen khatna
Hla sak ho : KHB No. 8
Aw Haleluia, Lalpa ropui ber
Bânna
CHAWHNU INKHÂWM
Hruaitu : Asst. Superintendent
|antu chhiar tûr : 2 Tim 4:6-8
Hla sak ho : KHB No. 361
Kan Kohhranho lungphûm chu
Thupui sawi : Rev. Dr. Zairema chanchin
|hen hnihna
Hla sak ho : KHB No. 500
Mi thianghlim kalna kawng
hlui kha zawhin
Bânna
(Thawhlâwm hi Bial Treasurer kal tlangin Synod-ah theh
luh tûr a ni)
8. 8
REV. DR. ZAIREMA
B.Sc, BD, DD, D.Litt.
Kum zabi 20-na chhûnga Mizo zînga pa ropui ber pakhata
chhiar tel ngei tùr chu Rev. Dr. Zairema hi a ni ang. A chanchin hi
amah ngei pawhin ngaihnawm takin ‘I Ni Min Pêk Hi’ tih buah a
ziak tawh a. Tûn umah hian Khawvêl Sunday School Ni-a um
hnih zir tùrin a tawi thei angin kan ziak dâwn a. |hen khatnaah hian
a chanchin tlângpui kan zir ang a; |hen hnihnaah chuan a mizia,
amah aanga zir chhuah tùr, kohhran leh ram leh hnam tâna a
angkaina lam zir a ni ang.
www.mizoramsynod.org
|HEN KHATNA
A CHANCHIN TLÂNGPUI
1. Pian leh mûrna: Rev. Dr. Zairema hi Zirtîrtu Doliana
Khawlhring leh Aibuani (Lêng Lal Saihnûna farnu) fapa pathumte
zînga upa ber niin March 4, 1917 chhûn dâr hnih vêlah Hmunhmêlha
khuaah a lo piang a. An thlahtute hi Burma ram Khawlhring tlâng
aanga Mizorama lo lût, khawthlang lama tla thla, chuta anga Aizâwla
lo lût chho, Zokhawsânga chêng ta an ni a. Aizâwl khaw bul vêlah
kuli-a inchhawr a nasat deuh avàngin Khandaih khuaah an pêm
chho a. Khandaiha an awm lai chuan Kristiante tihduhdah an ni a.
Rev. Dr. Zairema pa Doliana chhangtu Chalêka chu tleirâwl chhuak
hlim, ti ve deuh thêng thâwng a nih avàngin tihduhdahna tuar nasa
pâwl a ni a; a chhûngten an vuak hlum mai an hlauh avàngin kum
1911 vêlah khân Hmunhmêlhaah an pêm ta a ni.
Rev. Dr. Zairema pa Doliana hian Rev. F.J. Sandy (Sandy
Sâp) kaihhruaiin solfa te a thiam a. Hmunhmêlha tlangvâlte chu
solfa a zirtîr hîn a; zaipâwl te pawh a din a. Chumi avàng chuan a
9. 9
fapa lo piang hmasa ber hmingah chuan Zairema an sa a ni. Rev.
Dr. Zairema pa hian khatih lai huna Kristian Hla Bu-a hla 365 zînga
329 kha a thiam a ni àwm e. Hla lehlin pawh 3 a nei ve a; chûngte
chu, “Chu! Beràm vèn zanlaiah chuan” (KHB No. 103); “Ngai
teh, nunna tui thisen hlu” (KHB No. 175) leh “Thlêmnaah lût suh
la” (KHB No. 406) te hi a ni.
Rev. Dr. Zairema pa Doliana chu a hianpa R. Dâla thawhna
Manipur-ah Tirhkoha chhuah a duh a reh hlei thei lo va. Kum 1922-
ah khán kohhran inkhâwmpuiin a dîlna chu an phalsak a. A kal
hmain chhûngkaw ching fel tùrin a haw a. A nupui chu thingai
chhehpui a tum a ni ang, thing ro phur tùra an chhuak dùn chu thing
a thlákna lamah a tla a, a lu chu lungah a sawh a. Damdawi inah
kalpui mah se, a nunna an chhan thei ta lo va; a tûk May 6, 1922-
ah chuan kum 32 mi lek niin a thi ta a ni. Hetih lai hian Zairema chu
naupang â tak a la ni a; a pa thi pawh ui nachâng a la hre lo. A pa
thih ni chuan ruah a sûr deuh a; a nau Thanseia nèn tuihâwk khuapin
an thawk chhuak a, rannung sen deuh an hmuh chu “Ka pa thlarau
a ni ang” tiin an tlànchhiat phah a. A pa thi chu ah nachâng pawh
an la hre lo.
2. Zirna lam: Rev. Zairema chu a pa sikulah a kal ve hman a;
ama sawi dànin “a aw tlân darh ka kai ve hman a ni” a ti. A pa chu
a hlau hle a ni ang, a kekawr hi a huh deuh dup fo a ni. A pa thih
hnuah Champhai Chawnchhim aangin Hmunhmêlhaah an insuan
leh a; chutah chuan sikul a kal chhunzawm a. A pa dam lai kha
chuan sikul ta lunglehkha a hmang hîn a. A pa thih hnuah chuan a
lo pachhe ta deuh a ni ang, lunglehkha kâwm nei lo, a kil bal tawh
hi a hmang ta a ni. Hmunhmêlhaah hian a awm zui rei lo; a nu
chuan lehkha zir zêl tùra a duh avàngin a pa nau Rualkhûma, kum
1918-a France ram kal ve, overseer hna thawk, Aizâwla mi hnênah
chuan a awmtîr ta a ni.
Aizâwlah chuan kum 1925-1928 chhûngin Dàwrpui Primary
School-ah a lût a. Kum 1928-ah Primary chu a exam a ni. Kum
www.mizoramsynod.org
10. 10
1929-ah a pa Rualkhûma chu Lungleiah sawn a nih avàngin
Lungleiah sikul a kal leh a; mahse, Lungleiah hian an awm rei lo.
Aizâwla an lo phei leh hnuah kum 1930-31 chhûng khân Sikulpuiah
a kal chhunzawm leh a; Class VI chu First Division-ah a pass a ni.
High School aanga BD a pass thlenga a zirna chu hetiang hian
khaikhâwm ila– (1) High School: Govt. High School, Shillong
(1932-1936); (2) College: Cotton College, Gauhati (1936-1940;
B.Sc (Hons in Chemistry); (3) Theology (BD): Serampore Col-lege,
Serampore (1941-1945).
A certificate degree dawnte pawh hetiang hian lo khaikhâwm
ila– (1) Matric: I Div. Calcutta University (1936); (2) I.Sc: I Div.
Calcutta University (1938); (3) B.Sc. (Hons in Chemistry), Calcutta
University (1940); (4) B.D. First Class First, Serampore College
(1945); (5) D.D. (Honoris Causa), Serampore College, 1988;
(6) D.Litt (Honoris Causa) NEHU (1991).
3. An chhûngkua: Rev. Dr. Zairema hian kum 30 a nih kum, a
pian champhaphâk ni tak, March 4, 1947-ah khán Dàwrpui nula
Thangdailovi (d/o Chawnga) chu nupuiah a nei a. Rev. Dr. Zairema
hi pa ngawichawi hmingthanga sawi a nih laiin a nupui erawh chu
nu awng duh, mi pawisawi si lo a ni a. Pi Thangdailovi hian a pasal
ngawihchawih hi a kêp hneh hle a. Fapa 3 leh fanu 4 an nei. Rev.
Dr. Zairema hian September 2, 1917-ah khán Pastor Vànchhûnga
kutah baptisma a chang a. Nupui a neiha inneihtîrtu erawh chu
Pastor Thanga a ni. Kum 1945-a Pastor atân nemngheh a nih khán
Pastor Vànchhûnga chu awngaisaktu a ni leh bawk.
4. Pathian kohna a dawn dàn: Rev. Dr. Zaireman rawngbâwl
tùra Pathian kohna a dawn dàn hi a dangdai angreng hle. Khatia
kum 1940-ah B.Sc (Hons) a han pass hnu khán Rev. Dr. Zairema
chuan doctor (MBBS) lam zir ve mai tùr emaw a ti a, dîl pawh a
dîl ve nghe nghe a. Khatih lai hunah khán Assam ram chhûngah
doctor zirna a awm lo va, Calcutta-ah chauh a awm a. Mahse,
www.mizoramsynod.org
11. 11
doctor zirna chu a chang ta lo va, a aiah Khasi pakhat an la a; dîl
nawn leh pawh a tum chuang lo. Khatih lai khán Bodo-ho awmna
Harasinga-ah Middle School a awm a; chutah chuan thawk tùrin
awngkam hain an sâwm a. Chutih lai chuan a pa nau Rualkhûma
kha Pasighat-ah a awm a. Rev. Dr. Zairema chu Mizoramah han
haw chhuak pawh ni se, mikhual takin mi a han bèl dâwn emaw a
ni tho si a. An sàwmna chu pawmin Harasinga Middle School-ah
chuan kum 1940-1941 chhûng khán Headmaster hna a thawk ta
rih a ni. He sikula a thawh chhûng rei lo tê-ah hian High School-ah
a hlâng kai hman nghe nghe a ni.
Harasinga sikula a thawh lai chuan a malaria neih a lo chhuak
leh a; a khawsik sân zâwng pawh 106 lai a tling a. Thil sawi ûlin a
hria a; harh reng chung chuan thu eng emaw a sawi a sawi ta mai a.
Eng nge a sawi pawh a hre vek a. Ngaihtuah saa sawi ni lovin
hnawhtu a awm vànga sawi a ni. A nauteho ngaih pawh a ha lo hial
a, zirtîrtute nèn an lo pung khâwm a. Chumi zànah chuan a dam
chhûng hna tùr chu chiang takin a hmu ta a; tûn hmaa khawi kawng
nge ka zawh ang tia a lo buaina te kha a reh ta vek a ni.
A kalkawng tùrah chuan kal a tum ta a; chuta ang chuan a
hawi kîr leh tawh ngai lo. Piangthar ver vura inhriatna a nei chuang
lo va; thil mak danglam sawi tùr pawh a dawng chuang lo. Ram
chin hriat lohva kal, ram chin hre ta ang mai hian a inhre ta a. A dam
hnu chuan Synod-ah lehkha a ziak nghâl a. Khatih lai khán hun rei
fê chu Synod-in sum a neih loh avàngin Pathian thu zir tùr an lo tîr
thei tawh lo va. Synod-a Pathian thu zir a han dîl pawh chuan an
mangang deuh a. Mahni suma zir tùr a nih thu a han sawi pawh
chuan a ngaihna an hre vak chuang lo va; a zir chhuah hunah an ruai
thei ngei ang em tih an hre thei lo a ni. Chutih laia tih dàn pângngaiin
khawpui kohhran pathum Mission Vêng, Dàwrpui leh Durtlâng Biak
Inah te thusawi tùrin an lo phût ve a ni.
Mission Vêng Biak Ina a thusawi chu missionary-te khán an
en ho mai si a; a khûr nasa hle a ni àwm e, “Thusawitu hliah tùra
www.mizoramsynod.org
12. 12
pulpit bang an lo siam hi an fing hlein ka hria” a tih phah hial a ni.
Assembly Standing Committee (tûnah chuan SEC) hmaah an ko
va, a châk chhante an zâwt a; a chhànna pakhat chu, “Bible pawh
kan la nei kim si lo va, lehlin hna te pawh kan thawk ang chu” tih a
ni a. Hetih laia a chhànna ang takin a pension hnuah hun puma
Bible lehlin hnaah a inhmang ta nge nge a; a typewriter-in Bible
lehlin thar hi vawi li lai a chhu chhuak nghe nghe a ni.
5. Pathian thu a zir ta: Kum 1941 kum chanve hnu lamah chuan
Pathian thu zir tùrin Serampore College chu a zuk thleng thla ve
râwih a. Serampore College-a Arts & Science zirna lamah chuan
Brig. |henphunga Sailo leh Major Lalhmingliana te an lo awm ve
a. Rev. Dr. Zairema chu science zir, B.Sc. a nih avàngin a tîrah
chuan a tuipui chiah lo a ni àwm e. Amah ngeiin a sawi dàn chu,
“Varak tuia leih ang berin ka inhria” a ti a; chumi awmzia chu hriat
awm lovin a liam puat zêl a tihna a ni. Hebrai leh Grik awng an zir
erawh chu vawn ngun ngai chi a nih avàngin ziaawmin a hria a, rilru
tihchi-ai chhan tùr hranpa awmin a hre lo thung a ni.
Pathian thu a han zir hnu rei vak lovah malaria bawkin a na
leh a. Nakin deuhah phei chuan ‘Black-water fever’ an tih chu a
vei a, Calcutta Tropical Hospital-ah an dah ta hial a. A natna chu
a na viau a ni ang, thih te pawh a inring deuh a. Chutih laia
Calcutta-a awm Mizo zirlai, a ruang buaipuitu tùra a ngaihte chu
a rilruin a chhiar dan dan hîn a ni. A dam loh chhûng hian amah
pawh a chêrin a rihna pawh a tlahniam nasa a, kgs 42 emaw
chauh a ni nghe nghe a. Chutianga a nat chiam avàng chuan tlêma
a lo hat chhuah leh chuan a râwp hle a ni ang, a zàn mumangah te
chuan sa ruh hi a lo fêp bap bap hîn a. Damdawi ina a chhuah
hnuah a hianteho nèn a dam làwmin tlai khat chu Bengal Restau-rant-
ah chaw an ei a. Thlêng ruk a ei hnu chuan, “I la duh em?”
an ti a, a la hnial lêm chuang lo va. Mahse, a hiante chuan “A
zahthlâk tawh e, tâwk rawh se,” tiin an tihtàwpsak ta a; puar
thawkhat chuan a inhria.
www.mizoramsynod.org
13. 13
Kum 1942 July thlaah chuan Serampore-ah a zirna chhunzawm
tùrin a chhuk leh ta a. Serampore a zuk thlen chuan an College chu
sipaiin an luah avàngin Theology Department chu Chandernagore-ah
an lo sawn a. Serampore-ah kha chuan Arts & Science zirlaite
nèn Library an inawm a. Library khàr hun te an nei a; duh angin
Library-ah hun a hmang rei thei lo va. Chandernagore-ah erawh
chuan Library chu Hostel Hall kawtah an dah a. Rev. Dr. Zairema
khum leh Library chu a inzawm a ni mai a. Ani chuan chutianga
Library nèna inhne renga awm chu vànneihthlâk takah a ngai a;
lehkha a zir tam theih phah a ni.
Rev. Dr. Zairema te BD zirlai chuan kum thum chhûngin pa-per
27 zawh tùr a ni a. Kum khatnaah paper 12 an bei a, kum tèlin
a tlêm tial tial a; kum thumnaah chuan Thesis ziak nân hun an hmang
tam hle thung. Khatih lai khân Hebrai leh Grik chu Compulsory
paper a ni a. Kum tàwpah chuan Hebrai awngah mi pahnih chiahin
an pass a. Pakhat chuan marks 96 a hmu a, a hniam zâwkin marks
35 a hmu thung; a sâng zâwk chu Rev. Dr. Zairema a ni. Infiamna
lam Inter-Class Sport-ah te Theology zirlaite chu an tel ve hîn a.
Rev. Dr. Zairema pawh a aia inkhèl lo mi kha an lo tam ve avàngin
a tel ve ziah a. Tu mah hlauh an nei bîk lo nain si 15 te an phur hîn
a; si 20 an phurh chuan an tuar na ve viau hîn a ni àwm e.
Rev. Dr. Zaireman BD kum hnihna a zir zawh chuan
Mizoramah a lo chuang chhuak leh a. Chawlh a hman chhûng hian
a Thesis ziak tùr Mizo sakhua atân Mizoram chhim leh hmàra mi
tam tak a kâwm a. Mizo Pastor zînga upa lamte pawh kàwm vekin
a insawi. Rev. Dr. Zairema hian BD Thesis “The Religion of the
Lushais” chu a ziak ha hle a ni ang, a endiktute pawhin an fak a;
marks 78 lai an pe a ni.
Amahin a sawi dànin First Class hmuh tum nachâng pawh a
hre lêm lo va, pass ringawt tum lova thiam tuma zir a nih avàngin
BD chu First Class-ah a pass ta niin a inhria. Rev. Dr. Zairema te
hun lai khân BD First Class chu za zêla 60 hmu chin an ni a. Ani
www.mizoramsynod.org
14. 14
chu Serampore College aanga BD First Class-a pass hmasa ber a
ni a. A BD Certificate-ah chuan Serampore College Principal-in
kut ziak ngatin Hebrai subject a chhânnaah exam endiktute lung a
awi hle a ni tih a ziak nghe nghe.
6. Rawngbàwlna lam: Rev. Dr. Zairema hian kum 1945-1982
thleng, kum 37 chhûng hun puma rawngbàwl hna hi a thawk a;
kum 1982-ah khán kum 65 a nihin a pension ta a ni. A rawngbàwl
chhûng hi a rei a, thawh apui pawh a ngah a, sûlhnu pawh a ngah
bawk a; kimchang taka sawi hleih theih lohvah dah mai ila. A tlângpui
chauh a khaikhâwmna ang lekin kan sawi dâwn a ni.
BD zir zova a lo chhuak chu zir leh zêl duh mah sela, zir zêl hlei
theiah a inngai lo. Ama sawi dànin, “Thiam tâwkah ka inngai lo va, mi
thiam tia sawi tùr kan tlêm lutuk a, kei chuan title ropui tak nei lo
mah ila naupang lam hlàn kai chhoh hi kan tih tùr niin ka hria. A thiam
hmasaten min lo hlâng chho va, kan kal thei ta te pawh a ni ang, mi
dang kan hlâng chho ve ang a, min la khûm ve ang tih rilru puin zir zêl
lova Zorama thawh chu ka thlang ta a... Kan Synod kutah ka inpe
lût ta a, Pathian aw ka ngaihthlâkna tûr pawh Synod kal tlang ni
tùrah ka ngai thlap a, lungsi takin ka thawk ta a ni,” a ti. Mi dangte
hlàn kai chhoh leh amah khûm hial tùra a duhna hi a ropuiin a entawn
tlák hle. Kohhran rawngbàwl hna a chelh tawhte hi a tam tham deuh
avàngin a tlângpuiin hetiang hian khaikhâwm ta mai ila –
Synod/Assembly Secretary kum sarih (1946-1952); Educa-tion
Secretary kum ruk (1954-1959); Synod Moderator um hnih
(1953,1975); General Secretary, Mizoram Synod (1968-1973);
Senior Executive Secretary, Mizoram Synod (1974-1978); SEC
Member (1983-1985); Synod Nomination Committtee (1959,
1979, 1980-82, 1983-85). Hêng bâkah hian Hospital Board,
Ramthar Board, Music Committee, Press & Bookroom, Synod
Literature Committee, Synod Pension Fund Board, Synod Com-munication
Board, Synod Theological Education Board leh MSSU
www.mizoramsynod.org
Committee-ah te a tel tawh bawk.
15. 15
Presbyterian Church of India (PCI)-a mawhphurhna a chelh
tawhte chu– Assembly Officer, Silchar (1959-68); PCI General
Assembly Secretary (1953); PCI Moderator (1959); PCI Execu-tive
Committee (1980-82, 1983-85); Committee on Evangelism
(1980-82) leh PCI Trust Committee member kum 2006 thleng
khán a ni bawk.
India ram pum leh Hmârchhaka Kristiante insuihkhâwmnaah
pawh mawhphurhna pawimawh a chelh nual bawk a. Chûngte chu
President, Assam Christian Council (1961-62); President, North
East India Christian Council (1969-70); Executive Committee
Member (NCCI) te a ni a. Silchar-a a awm laiin United Church of
North India aiawha palaiin World Reformed Church Inkhâwmpui,
Brazil ram khawpui Sao Paulo-ah a kal a; hemi um hian Brazil
Presbyterian Church Centenary lawmnaah a tel nghâl bawk.
Rev. Dr. Zairema hi Bible lehlin lamah a inhmang nasa êm êm
a; a thawh hlâwkzia pawh sawi sèn a ni lo vang. BSI lama a inhmanna
tlângpui chu hetiang hian khaikhâwm ta ila– Translator-ah kum 35
(1946-1981); Treasurer, Aizâwl Associate Auxiliary; Treasurer,
Aizâwl Auxiliary; Secretary, Mizo Bible Translation (1964); Chief
Translator (1982-1995). A kaihhruaina hnuaiah Mizo Bible hman
lai en hain Pulpit Bible siam a ni a. A kaihhruaina hnuaiah bawk
Mizo Bible lehlin thar chu zawh fel a ni bawk.
7. Khawtlâng tâna a inhmanna: Rev. Dr. Zairema kha
khawtlâng hatna tùr ngai pawimawh mi tak a ni a. Chuvàngin,
khawtlâng siam hatna lama thawktu pâwl lian ber YMA-ah pawh
hruaitu a lo ni tawh. Central YMA-ah hian kum 1946-47 chhûng
khán General Secretary a ni a. YMA General Secretary a nih
chhûnga YMA hnathawh langsàr ber pakhat chu Burma rama
Chanchin |ha dâk thawn chhuah kha a ni. Chanchin |ha dâk han
sawi hi chuan a khaipa ber nia lang mi tlêm azâwng lo lang hin chu
Pu Robuanga leh Pu Vànlallàwma te an ni lo thei lo va. Mi tam
www.mizoramsynod.org
16. 16
takin Rev. Dr. Zairema hi a tel ve tih pawh an hre kher lo vang.
Amaherawhchu, mi langsàrte phènah khán a bulhut lamah Rev.
Dr. Zairema chuan nasa takin a lo thawk a; khati taka Chanchin
|ha dâk hlawhtlinnaah khán a phèna mi pawimawh ber pakhat a
lo ni.
Serampore College Principal-in Rev. Dr. Zaireman BD a pass
hlima lehkha a siamsakah khân kawng engkima hman tlák a nih
dàn tùr a ziak a ni ber mai a. Chutiang chuan Rev. Dr. Zairema hi
Mizovin ‘ren tin daih’ kan tih ang chi hi a ni a. MZP-ah pawh a
thusa pâwlah a lo ang tawh a. Lushai Students Association (LSA)
tih Mizo Zirlai Pâwl (MZP) tia thlâktute zîngah a tel a. MZP Head-quarters-
ah kum 1948-50 khân President a ni bawk.
8. A thu ziakte: Rev. Dr. Zairema hian lehkhabu bâkah article
chi hrang hrang tam tak a ziak a; a thuziakte hi chhût chian a dâwl
a, a thûk a, a ngaihnawm bawk. A dam laia a lehkhabu ziakte leh a
thuziak chi hrang hrang, a thih hnua lehkhabua siam lehte chu hêngte
hi a ni–
(1) Bilât Lei Hnathawh Dàn
(2) Genesis Thlan Chhuah Hrilhfiahna
(3) Marka Hrilhfiahna (1970)
(4) Johana Hrilhfiahna (1973)
(5) Seventh Day Adventist (Uar Bîk Nei Pâwlte)
(6) Khati Khán Kan Hril |hîn A
(7) God’s Miracles in Mizoram
(8) Apokrifa (Lehlin)
(9) Kan Bible Hi
(10) Pi Pûte Biak Hi
(11) I Ni Min Pêk Hi
(12) Thukhawchâng Mi Pêkte Hi
(13) Random Notes (English)
(14) Isua Rilru (Sermon)
www.mizoramsynod.org
17. 17
(15) |hian Lehkhathawn
(16) Lehkhabu Tê Pasarih
A lehkhabu No. 9-na ‘Kan Bible Hi’ tih hi Mizo Acad-emy
of Letters (MAL) chuan kum 2003-a Mizo lehkhabu
chhuak ha ber ‘Book of the Year - 2003’ atân a thlang a. No.
12-na, ‘Thukhawchâng Mi Pêkte Hi’ tih hi a article chi hrang
hrang 83 lák khâwm a ni a. Christian Media Society chuan
kum 2009-a Mizo awng lehkhabu ha pathumnaah a thlang
bawk a. Mizo Academy of Letters chuan kum 2010-ah khán
Rev. Dr. Zairema chu chawimawina sàng ‘Academy Award -
2010’ a hlàn bawk a ni.
9. Rev. Dr. Zairema hun hnuhnûng: Mizoram Synod aangin
kum 1983-ah pension-in chhuak mah se rawngbàwlna erawh chu
chawlhsan thei rual a ni lo. Bible Society of India (Aizâwl Auxil-iary)-
ah Bible lehlin hna a chhunzawm a, kum 1982-1995 chhûng
khán Chief Translator a ni a. A kaihhruaina hnuaiah Mizo Bible
lehlin thar pawh kum 1995-ah khán tihchhuah a ni. A pension hnuah
sawrkar lam aanga an hmanna langsàr zualte chu –
(1) Member, Mizo Customary Law;
(2) Member, Millennium Celebration Sub-Committee;
(3) Member, Mizoram Language Board;
(4) Member, Mizoram Planning Board;
(5) Member, Review Committee of Mizoram Land Rev-enue
www.mizoramsynod.org
and Reforms;
(6) Member, Science, Technology & Environment Cell,
Planning Department;
(7) Subject Expert for Evaluation of Teachers for Promo-tion
under Career Advancement Scheme (Mizoram Uni-versity);
(8) External Expert of the Board of the School of Humani-ties
& Education, Mizoram University.
18. 18
A upat lamah pawh thil zir a hulh chuang lo va. Kum 80 ràl a
kai tawh hnuah computer hman a zir hnuhnawh a. A lehkhabu pakhat
‘Kan Bible Hi’ tih pawh hi ama chhut vek a ni. Kum lam tam zêl ta
na ná nà chu a chak lo chhawm ve zêl a. Kum 84 a nih kum 2001-
ah khân Escort Hospital, New Delhi-ah a lung zai a ni a. Chuta
ang chuan tûn hma angin a chak ta lo deuh a. Pathian biak
inkhâwmah pawh a tel kim hlei thei ta lo. Kum 2006 Good Friday
nia a thusawi chu Biak ina a thusawi hnuhnûng ber a ni ta a ni.
A natna avàngin a taksa chak lohna chu a zual ve zêl a. Chuti
chung chuan amah kantute chu hlim takin a lo chhàwn hîn a. Damlo
ni mah se a awng tam hlei hleiah a ang hîn a; a chauh phah a
hlauhawm avàngin a bulah awm rei ngam pawh a ni lo mah mah
zâwk a ni. A nupuiin a thihsan tawh bawk nèn, a khua a har ve hîn
a ni ang, amah kantute hnênah chuan, “Lo lêng leh rawh u aw” tiin
a chah hrâm hîn a.
Nat zual lutuk nei lovin December 17, 2008 zîng dâr 7-ah
thlamuang takin a Lalpa hnênah a châwl ta a. Hemi ni hian dâr 1-ah
in lamah Dâwrpui Bial vawngtu Pastor, Rev. Vànlalchhûngan a vui
a, dâr 3-ah Zàrkawt Biak Inah Synod Moderator Rev. H.
Lalchhanhiman a vui leh a. Kum zabi 20 chhûnga Mizo fate zînga
mi ropui leh danglam tak chu kan thlah liam ta a ni.
www.mizoramsynod.org
...
19. 19
www.mizoramsynod.org
|HEN HNIHNA
A MIZIA LEH AMAH A|ANGA ZIR TÛR
Rev. Dr. Zairema kha pa lian chu a ni lo; mahse, a rilru erawh
chu a lian thung a. Mi tumruh, rilru nghet, eng emaw hleka rilru
sawh sawn mai mai lo leh awm dàn tidanglam ve mai mai lo mi a ni.
1. Pa ngawichawi a ni: Miin Rev. Dr. Zairema chanchin an sawia
an sawi uar tak pakhat chu pa ngawichawi a nih thu hi a ni. A
rawngbàwlpuite pawh biak mang loha chhuah tâwk a ngah hle a, a
laka vui tâwk pawh an awm hîn. Eng vànga ngawichawi viau nge
a nih hi hriat theih a ni chiah lo va. Naupan laia a sikul kalpui,
Synod Office-a rei tak thawhpui lehtu Upa C. Rokhûma chuan,
“Ani hi chu a naupan lai pawhin a hmêl hian puak a ti lêm lo bawk
a, a awng mawh a, naupang mah ni se, a chêt zia a upa chêt tlat a,
zah phur tak a ni sa rêng a ni,” a ti. A ngawihchawih hi dem a
hlawhna ber pakhat a nih laiin Rev. Dr. Lalngûrauva erawh chuan
amaha ro hlu (asset) niin a sawi ve thung, “Thil ngaihtuah nasa mi a
ni a; ngawi renga thil a ngaihtuah ngut nguta, Pathian thu aanga
teha a ngaihtuah chhuah chu thil ha tak a ni,” a ti. A ngawihchawih
êm avàng hian mi chanchin pawh a chhe lam a sawi leh mi a rèl
sawi tùr hria chu an tlêm hle ang.
Pa ngawichawi tak e ti lo chuan a tar lamah chuan mi awng
duh tak a ni ve leh hlauh thung a. Amah kàwmtute chuan a bulah
chuan awng hun an chang hlei thei mang lo. Vawi khat chu kum
1986-ah khán Madras-ah Bible chhut lai endik tùrin a kal a; Ban-galore-
ah lo pheiin Rev. C. Rosiama te inah a thleng a. Chutih laia
Cambridge University aanga lo kal Prof. John Emerton-a chu The
New English Bible lehlinnaa tel a ni tih a han hriat chuan a kàwm
chák ta êm êm mai a. An han inkàwm ta a le – Prof. Emerton-an
sawi tùr ngah si, Rev. Dr. Zairema lahin sawi tùr pai tam bawk si,
20. 20
awngna tùr hun an inchan ngang lo va, “Rev. Dr. Zairema a
ngawichàwi tih te chu tih sa loh loh a ni,” tih tùr khawpin a awng
tam hman a ni.
2. Mi thiam a ni: ‘Mi thiam leh thil hre tak a ni’ han tih ngawt
mai bák chu sawi ngaihna a awm mang lo. Rev. Dr. Zairema khán
engkim a hre ta mai emaw tih tùr a ni a. A thil hriat nasat dàn kha
sawiin a siak lo zâwk hial a ni. Amah kàwm chiang apiangin a thil
hriatzia an hrilhfák zêl. Upa C. Rokhûma chuan, “Pu Zairema ropui
êm êmna bîk chu, ka zawh apiang min hrilh theih loh a nei rêng
rêng lo kha a ni... Mi thiam dang M.Sc. leh Lecturer ka mi rin
zâwngte ka zawh pawha ‘Ka hre ngai lo ve’ an tih mai hin avànga
ka beidawn hnua ani ka zawh hian, ‘Chutiang lam chu a ni ang e’ a
ti thei zêl a, a thu nèn a lo inmil chiah mai si hîn a, mak ka ti,” a ti.
3. Mi tlàwmngai a ni: Mizote hian mi tlàwmngai kan ngaisâng
êm êm a, ‘tlàwmngaihna’ tih awngkam hi Mizote chauh neih, hnam
dang zînga awm ve lo ang hiala sawi tâwk pawh an awm. Hmànlaiin
mi tlàwmngaite chu nopui an dawmtîr hîn. Rev. Dr. Zairema hi a
naupan lai leh lehkha a zir lai aangin mi tlàwmngai tak, hian chhan
thih ngam an tih ang hi a ni. Chutiang mi a nih dàn chu hiante tâna
a thil tih pahnih khat aangin a hriat chian theih khawp mai.
Tûn hma chuan TB natna hi miin an hlau êm êm a; TB veite
chu an dah hrang a, an lam hawi pawhin an thaw ngam mang lo hîn
a ni. Rev. Dr. Zaireman Guwahati-a lehkha a zir laiin a hianpa
Biakliana s/o Rev. Liangkhaia chu a damlo va, thiin a luak a.
Damdawi inah an kalpui a, an X-ray hnu chuan TB a lo vei tih an
hmu chhuak a. Guwahati aang chuan a pa te an chah a. Rev. Dr.
Zairema chuan Guwahati aanga Silchar thleng a han thlah a. Silchar-ah
chuan Welsh Mission Hostel, Rev. Hrânghnûna enkawl lai pindan
pakhatah an dah a. TB natna vei chu tu pawhin an la ih êm avàngin
Biakliana pawh chu an dah fâl a, naupang a chhaih pawh an phal
lo. Rev. Dr. Zairema chuan a pa te lo thlen hma zawng chuan a lo
enkawl a; ei tùr a pe a, a thlèng a silsak a, a bual hîn.
www.mizoramsynod.org
21. 21
B.Sc kum thumna an zir kumin Naga zirlai Susang Ao chu TB
bawkin a na leh a. A Naga-puiten an ten a, an buaipui duh lo.
Jorhat damdawi ina hruai tùr a ni a; tu mah kalpui duh an awm si
loh avàngin Rev. Dr. Zairema bawk chuan tlàwmngaih chhuahin a
kalpui leh ta a. Susang Ao chu a lâwm khawp mai a. Thil ei tùr a
neih apiang chu Rev. Dr. Zairema pêk a tum hîn a; ani lah chuan a
lo hlau rilru ve deuh si. Ni li lai College kal a hulh avàngin zirlai thar
Calculus an lo zir hman a, lecture tam fê a chàn avàngin hnufual
phah hlein a inhria a ni. Thil dangah pawh Rev. Dr. Zairema
tlàwmngaihzia sawi tùr tam tak awm mah se, khatih hun laia natna
ihbaiawm ber pâwla ngaih TB veite a enkawl leh buaipui dàn aang
hian mi tlàwmngai leh hian chhan thih ngam a nihzia a lang chiang
tâwk hle a ni.
4. Mi dang ngaihsak mi a ni: Rev. Dr. Zairema ziaah khán thil
inkáwlkalh (paradox) tam tak hi hmuh tùr a awm rêng a; chûng
zînga pakhat chu mi dangte a ngaihsak dàn hi a ni.
Sawrkâr lama minister emaw, officer lian emaw te hi an
bengvàr leh vàr loh emaw, an huihruaite an ngaihsak leh ngaihsak
loh emaw hi an chanchina thil langsàr tak a ni. Minister leh officer
lian henkhat chuan an zin veivahnaah an driver-te ngei pawh an
ngaihsak tâwk lo fo va; ei leh in thuah te hrilhhai leh riltâm titiha
dah tâwk an awm hîn niin an sawi. Rev. Dr. Zairema erawh chu
chutiang a ni ve lo. Hun rei tak chhûng Synod motor khalha Rev.
Dr. Zairema lo hruai kual hîntu Pu Zosângliana chuan, “Zàn lamah
a chhuah dâwna zanriah ei nghâl tùr a nih chuan min ko phawt a,
‘Han haw la, in nu hnênah chaw min lo chhum kêp suh, hmun
dangah châw kan ei dâwn han ti rawh’ a ti thlap hîn a. Kan va
kalna in neitute hnênah khán, ‘Kan driver hi chaw lo eitîr ang che
u’ a ti a. Kan haw dâwnah kal hmain, ‘Chaw i ei em?’ tiin min
zâwt leh ziah a. Tichuan, kan haw chauh hîn. Riltâma kan awm hi
a hlau êm êm a ni,” tiin a sawi.
www.mizoramsynod.org
22. 22
Rev. Dr. Zairema chuan mi retheite hi a ngaihsak êm êm bawk
a. Ama hova Synod House hmasa sak a nih lai khán thingtlâng mi
harsa zâwkte tân inhlawhna a siamsak hrâm hrâm hîn a. Synod
House thar hiah lai khán, “Synod House kan sak lai khán thingtláng
mi harsate inhlawhna a tam thei ang ber kan siamsak kha ha ka ti
êm êm a. Tûnah a thar an sak pawh hian mi harsa zâwkte tân
inhlawhna siamsak tam thei se ka duh hle mai,” tiin a sawi a ni. An
inah kutdawh lo kal se eng mah pe lova chhuahtîr leh a duh ngai lo
va. A chhûngte hnênah pawh kutdawh lo kal apiang chu eng emaw
tal lo pe hîn tùrin a chah a ni.
5. Zirna a ngaisâng: Rev. Dr. Zairema hi Mizote zînga B.Sc
(Hons) hmasa ber leh BD (First Class) hmasa ber a ni a. Lehkha
thiam thei tak a ni a; lehkha a zir chhûngin Class VI aangin BD
thlengin First Class-ah a pass zêl a ni. Serampore College-ah BD
a zir tirh lamah khán a hrisèlna hat táwk loh avàngin kum 1941
tàwp lam aanga kum 1942 June thla thlengin Aizâwlah a chàwl a.
Chutih lai chuan Pu Lalbuaia nèn High School din dîlin Bawrhsâp
A.G. McCall-a kha an va bia a; Bawrhsâp chuan a lo hau hrep
nghe nghe a ni. Khatih hun lai kha chuan Bawrhsâp biak kha thil
namên a ni lo, mi tin hlauh ngawih ngawih a ni. BD a pass hnuah
Mizoramah lo chhuakin Mizo High School ding tîrah khán zirtîrtu
hna a thawk a. Chutih laia Headmaster chu Rev. J.M. Lloyd-a kha
a ni a; kum 1948-1954 chhûng phei kha chuan Rev. Dr. Zairema
chu zirtîrtu pângngai ni mai lovin Assistant Headmaster a ni nghe
nghe a. Mizo High School-a a thawh tawh loh hnuah Synod-ah
hun puma thawk tùrin a lo kîr a; chutih lai chuan Synod hnuaiah
Primary School tam tak a awm a; chûng Primary School enkawltu
atân chuan Education Secretary-ah kum 1954-1959 chhûng khán
a thawk leh a ni.
Rev. Dr. Zairema hi kohhran mi rin kai leh zirna lama a khaipaa
hman a ni ringawt lo va; sawrkar leh University lam pawhin an mi
rin a kai phák a. Calcutta University leh Guwahati University chuan
www.mizoramsynod.org
23. 23
Mizo awng subject zawhna siamtu leh exam paper endiktuah kum
25 zet (1946-1970) an hmang a. Mizoram University pawhin MZU
hnuaia zirtîrtu kaisâng tùrte endiktuah a hmang a; chu chauh chu ni
lovin External Expert of the Board of the School of Humanities &
Education atân a thih ni thlengin a ang bawk. Mizoram Board of
School Education (MBSE) a lo din khán hun eng emawti chhûng
chu Science leh Mathematics zawhna siamtuah hman a ni leh a.
Mizoram UT nih hnuah Mizoram Civil Service (MCS) exam hmasa
berah khán English Paper endiktuah hman a ni bawk. Hêng kan
sawi tákte báka sawrkârin Rev. Dr. Zairema a hmanna langsàr
zualte chu –
(1) Aizawl Night College Organising Body Committee
(tûnah Pachhûnga University College);
(2) Board to examine Adult Education Programme (1974);
(3) Chairman, Enquiry Commission of High Failure in HSLC
www.mizoramsynod.org
Examination (1975);
(4) Member, Mizoram Council of Science, Technology &
Environment (2004);
(5) Member, National Awardee for Teachers (1974);
(6) Member, School Text Book Committee (1973-1977);
(7) Member, Science, Technology & Environment Cell,
Planning Department (1993).
6. Ram a hmangaih: Rev. Dr. Zairema hi ram leh hnam
hmangaihtu a ni a. Calcutta-a BD a zir lai kha Indopui II vànglai
tak a ni a. Khatih lai khán India mite zîngah independence duhna
rilru a lian hle tawh a; chu chuan a ngaihtuahna pawh a kaihruai
hman hle a nih a rinawm. Mizoramah political party Mizo Union a
lo din khán khatih laia kohhran hruaitute kha member an ni fur a.
Rev. Dr. Zairema ngei pawh Mizo Union member satliah ni lovin
Councillor zînga pakhat a ni. Amaherawhchu, Mizoramah party
dang United Mizo Freedom Organisation (UMFO) a lo din ve
24. 24
tákah khán party pahnihte inepna boruak a len ták êm avàngin
kohhran hruaitute chu party politics aang chuan an inthiar fihlîm ta
a ni.
Kum 1957-ah Rev. Dr. Zaireman ‘Bilât Lei Hnathawh Dàn’
tih lehkhabu pan tê a ziak a. Mi henkhat chuan amah sawisèl nân
leh fiamthu thawh nân an hmang hîn, “Mizo zînga BD pass hmasa
ber chuan Pathian thu lam ziak lovin ‘Bilât Lei Hnathawh Dàn’ tih
mai mai a ziak” tiin an nuihzat deuh hîn. Amaherawhchu, he
lehkhabu a ziah hi Mizote a hmangaih vànga ziak a ni. Kum 1957-
ah khán Mizoram hmun hrang hrangah tuikhur siamna tùr pawisa
sem a ni a; mahse, cement hmanga hnathawh kha Mizoten kan la
thiam lo va, tui tling thei tuikhur siam thei an awm lo. Tuikhur ha
siam dàn kaihhruaina tùrin ‘Bilât Lei Hnathawh Dàn’ tih kha a ziak
ta a, kha lehkhabuin a sawi ang taka tuikhur siam chu kum 50
hnuah pawh a la ha êm êm a ni.
Rev. Dr. Zairema hi a pension hma leh pension hnuah pawh
ram leh hnam thil hrang hrangah a inhmang nasa hle a. A pension
hnuah ram leh khawtlâng tâna a inhmanna huang a zauh zêl a.
Sawrkâr lamin amah an hmanna piah lamah Mizoramah diknaa
rorêl a nih theihna tùrin theihtàwp chhuahin a bei a. Sawrkâr hi
khalh ngîl theih a nih beiseiin mi hahnemngai dangte nèn angrualin
Mizoram Vigilance Council an din a. Sual Do Pâwlah pawh Chair-man
a lo ni tawh a. Citizens’ Common Front (CCF) din lai khán
Patron-ah a ang bawk. Mizoram mipuiten thu dik kan hriat theihna
a nih beiseiin Mizoram Assembly House chhûngah meuh an au
chhuahpui Kau-Tlabung Project chungchânga thil dik lo awm nia
lang chu hai lan tumin Supreme Court-ah meuh pawh PIL a theh
lût ngam a ni. Ama sawi dàn chuan, “Mi malin tu mah ka haw lo;
Assembly House-ah meuh sawi chhuah ni ta chu chhui chian hain
ka hria a. Thu dik a lo lan hunah chuan a tidik lotu chu a mualpho
ang a; a dik a nih erawh chuan politics-ah a chan a ha sawt ang tih
ka ring a. Chuvàngin, thu dik laih lan nân PIL hi ka theh lût a ni,” a
www.mizoramsynod.org
25. 25
ti. Rev. Dr. Zairema khán dikna a ngaina a; dik lo na ná nà chu hai
lanin awm ngei se a duh a ni.
7. Mizo awng a hre ril: Rev. Dr. Zairema kha Mizo awng
tihhmasâwn kawngah nihna hrang hrang a lo chelh tawh nual a.
Mizo Academy of Letters (MAL)-ah member a ni a. Sawrkârin
a din Mizoram Language Board (1999)-ah member a ni bawk.
‘Mizo awng a thiam’ kan tih chuan mi henkhatin a awngkam
luang ha zân lo avàng hian pawm harsa an ti deuh ang a. Mizo
awng a hre ril hle kan tih erawh chuan kan hnial lo tlâng heuh
àwm e. Mizo awng a hre ril kan tih hian a awmzia chhût thûk
lama a rilzia kan sawina a ni. Rev. Dr. Zairema tluka chhût thûk
thiam hi Mizo zîngah an awm a nih pawhin an tam lo viau ang.
Mizo awng ziah dàn, zawm leh zawm loh tùr nasa takin a
chhui hîn a. A ngaih dàn chuan thu lam khat (one syllable) awmze
nei chin hi a hrangin ziak vek mai ila, tihsual tlêm berin a ring.
Mizo awngah hian thlûk a tam êm avàngin thlûkna chi hrang
hrang, a tam thei ang bera hman a duh a. Vowel tin hian thlûk dàn
pariat heuh neiah a ngai a. Chutiang mil tùra a duh ang taka
hawrawp siam Zairema Fonts chu a thih hnuah siam chhuah a ni
a; chumi Fonts hmang chuan thuziak a hnutchhiah lehkhabute chu
chhut a ni.
Rev. Dr. Zairema chhui dàn aanga pawm nahawm tak pakhat
chu awng lam awlsam apiang hi lam harsa zâwk aiin a naupang
zàwk a ni ang tih hi a ni a. Mizovin “Eng a?” kan tih chu Hualngoho
chuan “Zeng a?” an ti a; ‘eng ’ tih ai chuan ‘zeng’ tih chu a lam a
hahdam deuh zâwk. Chutiang bawkin Hmàrhovin “chun” an tih
chu Mizovin “chuan” kan ti a; ‘chuan’ tih ai chuan ‘chun’ tih chu
a lam a hahdam zâwk a; a naupang zâwk a ni ang; ‘banhla’ tih
pawh hi ‘balhla’ tih ai chuan a lam a hahthlâk zâwk a, ‘balhla’ tih
hi a naupang zâwk a ni ang. Heti zâwnga chhût hian awng upa
leh naupang zâwk chu eng emaw chen a chhui theih a ni.
www.mizoramsynod.org
26. 26
Kum 1940 vêl aang khán article a ziak an a. A thu ziah hmasak
deuhte chu – Zùn (1940), Mai Mai Fakna (1940), Thukhuh (1940)
leh Tawrhna (1946) te hi a ni ang. A thu ziahte hi han chhiara luang
nalh zaih chu a ni hran lo; mahse, chhût chian erawh a dâwl thung a
ni. A article ziah zînga lâr ber pakhat chu ‘A no ber mai, no ber
mai’ tih hi a ni a. Khawi lam nula hmêlha nge Rev. Dr. Zairema
hian a sep ták chiam mai chu le tih mai tùr a nih laiin a tàwpah
chuan bâwng êk anam a fakna lek a lo ni reng si a. Article a ziak
zawng zawng hi a dah ha thlip thlep vek lo a ni ang. A thih hnuah a
article ziah hmuh theih zawng zawng 83 chu lehkhabu pakhat
‘Thukhawchâng Mi Pêkte Hi’ tiin chhuah a ni.
8. Bible letlingtu ropui a ni: BD zir tûra kohhran hruaitute
hmaa a interview umin Pathian thu zir a duh chhan an zawhin
“Bible pawh kan la nei kim si lo va, lehlin hna te pawh kan
thawk ang chu,” tiin a chhâng a. BD zir zova a lo chhuah hnu
lawk kum 1946 aangin Bible lehlin lamah chuan a inhmang an
ta nghâl a ni. A rawngbàwl chhûng zawng bákah a pension hnu
kum 1995 thleng khán Bible lehlin lamah hian a inhmang a. Mizo
Bible lehlin tharah hian mi malah chuan a sûlhnu a tam ber ti ila
kan tisual hauh lo vang.
Mizo Bible lehlin thar hi a ngial ngana lehlin ni lovin a awmzia
phawk chhuak tùr zâwnga lehlin a ni. Mizo Bible hman lai hi kan
hre bel tawh a, a awngkam te hi a bo kan duh vak lo. Chuvàngin,
lehlin thar hi kan ngaina vak lo niin a lang. Amaherawhchu, a thu a
fiah zâwk hle si a ni. Tûn hma chuan Matthaia 11:19 tàwp lam chu,
“Nimahsela, a thiltihten Fingi an thiam e” tih a ni a. Rev. Dr. Zairema
hova Bible an enhat aanga tihchhuah Pulpit Bible-ah khán,
“Nimahsela, finna chu a thiltih aangin a dikzia a lang a ni” tih a ni a.
Bible lehlin tharah chuan, “Pathian finzia chu a thiltihah a lang a ni”
tih a ni ta thên a. A awmzia chu a chiang ta hle a ni. Matthaia 5:3-
11-a engthâwl tih zawng zawng chu “an chan a ha e” tih a ni ta vek
a. A tîrah phei kha chuan ‘nihlawh’ tih a ni. “Miin khàwnvàr hâlin
www.mizoramsynod.org
27. 27
hrai hnuaiah an dah ngai lo” tih pawh tûnlaiin ‘hrai’ hre lo an tam
ták avàngin “khoin an khuh ngai lo” tih a ni a. Hei pawh hi tûnlai
chuan ‘kho’ hre lo an tam tawh a; lehlin ennawn hunah chuan
tihdanglam a ngai leh tawh mai thei a ni.
Bible lehlin thara mipuiin kan hriat thiam loh tak pakhat chu
Nova lawng chàr phuina ‘fâr hnai’ tih hin kha ‘alkatra’ tih a ni ta hi
a ni (Gen 6:14). Mizo Bible letling hmasatute khán kan hriat thiam
theih tùrin thil ban bera an hriat fâr hnai kha an lo hmang mai a; fâr
hnai chu a ban khawp a, ke khi chàr phuina atân pawh an hmang
hîn an ti. A awng bul (Heb. kôpher) lam hian fâr hnai a kâwk rêng
rêng lo. Chuvàngin, awng bul lama a awmzia phawk chhuak ha
takin ‘alkatra’ tih chu an rawn hmang ta a ni. Chutiang bawkin
Mosia an thuhrûkna phairuang lawng tê pawh kha alkatra hmanga
chàr phui a ni bawk (Ex 2:3). ‘Fâr hnai’ tih aia ‘alkatra’ hman a nih
ták avànga sawisêltute a chhànna ang deuhin Rev. Dr. Zaireman
heti hian a ziak a, “Dumka bial aanga kan unau kan rama inhlawhfate
nèn inzawm hlea kan hriat alkatra hi kan hre hneh hle. A tlâwm hle
a, Bible-a chuang meuhah chuan kan iai deuh a ni thei a. Bible-a
thu chuang chu eng emaw deuh tak, hriat har fû ni se kan làwm
deuh emaw tih tùr a ni,” tiin.
Mizo Bible hman laia lehlin fuh tâwk lo pakhat chu Genesis
5:1-3 thu hi a ni. Hetah hian Genesis 1:27-a Pathianin mipa leh
hmeichhia siam thu sawi tawh kha thlîr lêtin mihring siam thu kha
sawi chhuah a ni a. Mizo Bible letling hmasatute khán Hebrai awnga
bara (Heb. arb) chu thil awm lo aanga thil siam (creation out of
nothing) anga an ngaih avàngin ‘Pathianin thu ngawta mihring a
siam ni khán...” tiin ‘thu ngawt’ tih hi vawi thum lai hman nawn a ni
a. Tûn hma chuan bara hi thil awm lo aanga thil siam sawina
(creatio ex-nihilo) angin an lo ngai hîn a. Mahse, chutiang ngawt
chu a lo ni lêm lo; thil awm tawh sa aanga thil siam sawina pawh a
ni thei tho. Mihring kha thil awm tawh sa ‘lei’ hmangin Pathianin a
siam a ni. Amaherawhchu, Hebrai awnga bara hmanna apiangah
www.mizoramsynod.org
28. 28
a titu (subject) erawh chu mihring ni lovin Pathian a ni zêl thung.
Bible lehlin tharah chuan ‘thu ngawt’ tih hi an rawn paih ta a; Hebrai
awnga awmze dik tak hmanga Rev. Dr. Zairema leh a thawhpuite
hian an letling ha ta hi a làwmawm hle a ni.
Thil pakhat han sawi leh ila. Bible hman laiah chuan Isaia 9:6-
ah, “A hmingah chuan Maka, Remruattua...” tih a ni hîn a. Hei hi
English Bible an behchhan ber Revised Version (1885) leh
Authorised Version (1611) zuia an lehlin vàng a ni a. Tûnlai erawh
chuan English Bible lehlin thar zêlah ‘Wonderful Counsellor’ tih a
ni ta vek a. Chumi zui chuan Rev. Dr. Zairema te chuan ‘Remruattu
Maka’ tiin an rawn dah ve ta a; hei hian Hebrai awnga ziak dàn a
phawk chhuak dik zâwk a, a làwmawm hle. Mizo Bible hman lai
tihchhuah hnuhnûng ber (2014)-ah pawh hian lehlin thar hi zuiin
‘Remruattu Maka’ tih a ni ve ta. Mi tam takin Bible lehlin thar hi an
hnualsuat deuh hîn a; mahse, hnualsuat tùr a ni lo. Mizo Bible
hman lai aiin a awmzia a chiang zâwk fo va; chuvàngin, kan Bible
hman laia thu awmzia chiang chiah lo awmzia chiang zâwk hriat
duh chuan Mizo Bible lehlin thar hi en mai tùr a ni.
9. Miten amah an hmuh dàn: Rev. Dr. Zairema chanchin hi
sawi tùr a tam a, sawi sên a ni lo. Kan thu tàwp nân chuan miten
eng angin nge Rev. Dr. Zairema kha an sawi tih hi telh a ni.
Rev. Dr. Zairema a thih khán khatih laia Serampore College
Principal, Rev. Dr. Lalchungnunga chuan tuarpuina thu a rawn
thawnah, “Rev. Dr. Zairema hi kum 1940 hnu lam, Indopui II lai
khán Serampore College-ah BD a zir a. Zirlai hruaitute zînga pakhat
a ni a. A thawhrimzia leh zirna lama mi chungchuang a nih hi amah
an hriat reng dàn a ni,” tiin a ziak a ni. Rev. Dr. Zairema a han thih
tákah khán naupan lai aanga a lehkha zirpui leh Synod-ah pawh
hun rei tak a lo thawhpui tawh Upa C. Rokhûma chuan, “Pu
Zairema te ang mihring Pathianin Mizoram leh hnam min pe hi kan
vànnei êm êm a ni. A hming a dai tawh lo vang. Mi tak, hriatna
khurpui chuan mual min liamsan ta a ni,” tiin a sawi.
www.mizoramsynod.org
29. 29
Mizo Bible lehlinna lama hun rei tak a thawhpui Rev. Dr. H.S.
Luaia chu Rev. Dr. Zairema thih thu phone-in an va hrilh a, “I hianpa
Rev. Dr. Zairema a chat thla ta, ka han hrilh ve che a ni,” tiin. Chuta
a rilrua lo lang hmasa ber chu ‘Hmàr arsi lian a her liam ta maw!’ tih
hi a ni. “Ka hianpa Zairema hi mi chhel tak mai a ni a. Ram buai
laia kan thlen inten ramhnuaia an puan an thuhrûk avànga puan
pakhat inzàwna puan pakhat kan phah pawhin a phunnawi ngai lo.
Ramhnuai ni sa hnuaia kea kan kal hin lai pawhin keini chuan khum
kan nei hîn a, ani chuan a hau tuar mai hîn a ni. Chuvàngin kei
chuan ‘HMAR ARSI LIAN’ ka ti a ni,” a ti.
Rev. H. Chalbuanga pawhin heti hian a sawi, “Rev. Dr. Zairema
hi mi fing leh hruaitu tlingte zîngah mi ril, thil hria a nihzia a lang hîn.
Chûngho zîngah chuan mi awng duh, sâp awng thiam a nihzia
hmu vein ka inhria. Keiniho aiin BSI hruaituten an ngaisângin an
zah zâwkin ka hria. Hnathawh laklawh laia êng lo thim thutah te,
boruak dang lo tlazepah te a chi-ai vein a âng chhuak ve ngai lo, a
chhiar lai a keng reng a, a èn hunah a chhunzawm leh mai thei.
Chaw leh a hmeh a tui lo a nih pawhin sawisêl lovin a ei tlêm mai a,
a che zia hi pa tak a ni ringawt mai,” a ti.
Rev. Robâwiha (Ex-Moderator) chuan, “Rev. Dr. Zairema,
Mizote tâna Pathian thilpêk hluin mual min liamsan ta ruai ruai mai
chu Mizo mipuite leh kohhranhote tân a va uihawm tak êm! Hetiang
mi tak, mi special hi khawvêl tân Pathianin a rawn tîr zeuh zeuh hîn
a, kan ram leh kohhran tân a hun takah Rev. Dr. Zairema pawh hi,
vawiin kan dinhmun kan thlen theihna ban pawimawh ber zînga mi
pakhat min pêk a ni tih loh rual a ni lo. Rev. Dr. Zairema ka ngaihtuah
chânga ka rilrua langsàr êm êm mai chu, kan Lal Isuan Nathanaela
chungchâng thu a sawi a, ‘En teh u, Israel mi tak, ngamthlèmna
rêng nei lo saw,’ a tih hi a ni,” a ti.
Rev. Thangzauva (Ex-Moderator) chuan, “Mi awng mawha
sawi, a sawi duh zâwng cho chhuah loh avàng maia mi ngawichawi
ni lawi, vision nei ha, mi nghet, dawhthei leh insûm thei, ngawi
www.mizoramsynod.org
30. 30
renga a hut pawha mi tithlamuang, writer ropui, hangthar rilru hre
phák, tar ât aia tar fin ngah, zir reng nun nei, theologian ropui,
scientist, politician, a thinlunga thu tak tak sawi mi, thu pawimawh
leh harsa bîka Kohhran Inkhâwmpui Lian leh Committee sângin a
kamchâng an ngaihchàn, tûnlai huna Presbyterian Kohhran Pa
‘Vàrparh Arsi’ êng tak a ni,” a ti.
Mizo zînga lehkhabu ziak lama thawh hlâwk tak Pu B.
Lalthangliana chuan Rev. Dr. Zairema chanchin heti hian a sawi
a, “Rev. Dr. Zairema hi Pathian thu zir sâng hmasa,
rawngbàwlnaa hun pum hmang a ni tih kan hre heuh a. Chuti
chung chuan Mizo culture te, awng te leh hmànlai Mizo nun
ramah a tui a, a zir a, a chhui bawk a. A remchàn dàn ang angin
a ziak bawk a. Essay ha tak tak, chhui chet leh belh chian dâwl
tak takte a ziak hlawm a, a hlu hle hlawm... Amah hi pa inthup,
uang lo leh chapo lo, awngkam leh thusawi fahranah pawh uar
ngai lo a ni nghe nghe,” a ti.
Pu Bualhrânga chuan, “Mi awng tlêm tak, a hun leh hmunah
erawh chuan thu angkai leh koritu tham tak sawi hîn, Pathian thu
pawh henrual kawmna satliahah chuan sawi tam lo tak; mahse,
Pathian thuin mihringte nun kawng min kawhhmuh anga nun tum
hîn, hen leh rualte chanchin a chhe lam sawi hreh tak, an hatna
lam sawi hin mi, mahni nihna aia ropuia lan chhuah tum ngai lo...
hiante tâna damna, nunna leh himna tùr a nih phawt chuan mahni
nunna pawh chân huam khawpa tlàwmngaihna sâng vawng tlat,
dinhmun hlauhawma awm lai pawha hlau, zâm leh thlabâr hmêl pu
ngai lo, hmun hrehawm bera awm lai pawha hrehawm ti hmêl pu
ngai lo, kutke leh thluak ngaihtuahna hmanga rim taka hna thawk
reng mi... thil ha leh angkai nia a ngaih chu hlauhna nei miah lova,
tu hriat pawh hlawh lova hma la mai hîn, a tàwp thlenga hmasâwn
zâwnga inzir chho reng mi, nun tak, nghet tak leh rinawmna vawng
tlattu, hêng hi khawvêla a awm chhûnga Rev. Dr. Zairema nun zia,
entawn tùr min hnutchhiah chu a ni” a ti.
www.mizoramsynod.org
31. 31
Rev. Dr. Zairema nunah hian BD a zir zawh hlima Serampore
College-in lehkha an siamsaka an thuziak, “Amah hi eng hnaah
pawh, khawi hmunah pawh, zirtîrtuah emaw, thuhriltuah emaw,
thuziak miah emaw, thil rêlbâwltuah emaw, a zavaiah emaw pawh
hian ang sela hnuhma pawimawh tak nei thei tùr chi a ni” an tih
kha a takin a lo thleng ta a ni.
www.mizoramsynod.org
...
THU DAWNNA HNÂRTE
Rev. Zairema chanchin hi ziah tùr a tam a, ziah sèn a ni lo
zâwk hial a. A chanchin ziak nâna rinpui ber pakhat chu amahin a
ziah ‘I Ni Mi Pêkte Hi’ tih a ni a. A lehkhabu dang pawh hman a ni
bawk a. A chanchin kan ziah tam tak hi chu tûna a chanchin ziaktu
nèna an inkawmna aanga dawn a ni. A chanchin ziakah hian foot-notes/
endnotes dah kan han tum deuh zet ná a, a thu chhiar vêl a
tinuam lovin a tibawl mai mai dâwna hriain footnotes/endnotes dah
a ni ta lo.
Rev. Zairema ziak lehkhabu hman zual deuh bîkte
Bilât Lei Hnathawh Dàn (1957)
Genesis Thlan Chhuah Hrilhfiahna (1957/1998)
Marka Hrilhfiahna (1970)
Johana Hrilhfiahna (1974)
Kan Bible Hi (2002)
I Ni Min Pêkte Hi (2009)
Thukhawchâng Mi Pêkte Hi (2009)
Isua Rilru (2009)
|hian Lehkhathawn (2009)
Ram buaia Kohhran bân phar “Remna Lamtluang” Published
by MPCC, 2006
32. 32
www.mizoramsynod.org
Mi mal kawmte
Rev. Dr. Lalngûrauva, Mission Vêngthlang
Rev. Dr. Lalsâwma, Mission Vêngthlang
Upa C. Rokhûma, Mission Vêngthlang
.....