รูปแบบประชาธิปไตยตามทัศนะพระพุทธศาสนา

1. ๑๗๓
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
อุดมการณใหความหมายกับชีวิตหรือมอมเมาชีวิต
ในดานบ วก มองวา อุดมการณผลักดันใหชีวิต สังคม ไป ขางหนาตาม
อุดมการณ เปนคุณคาของชีวิตและของสังคมนั้น สรางสรรคสังคม ประเทศชาติ ให
เจริญรุงเรืองตามอุดมการณ คนจํานวนไมนอยที่ยอมตายเพื่ออุดมการณทางการเมือง
ที่ตนยึดมั่น ยกตัวอยาง เชน อุดมการณประชาธิปไตย ทําใหคนเห็นวาตัวเองมีคุณคา
และสังคมใหโอกาสแกทุกคนในการสรางสรรคชีวิตของตนเอง อุดมการณทาง
การเมืองที่สอนใหคนยอมเปนระเบิดพลีชีพเพื่อเปาหมายของอุดมการณของกลุม
(ตัวอยางการยอมตัวเพื่ออุดมการณทางการเมือง) บางคนอาจไมเห็นดวย แตคนที่อยู
ในอุดมการณนั้นเห็นวาคนนี้เปนแบบอยางที่นายกยอง เขาทําในสิ่งที่ถูกตองสมควร
แลว
ใน ดาน ล บ มารกซแล ะเอ งเก ล ส (Karl Marx, Friedrich Engels) ชี้วา
“อุดมการณเปนมายา (illusion) หรือสํานึกจอมปลอม (false consciousness)
เปนเครื่องมือที่ชนชั้นปกครองใหมอมเมาใหชนชั้นที่ถูกปกครองไมเห็นธาตุแทของการ
ที่ตนถูกกดขี่ขูดรีดโดยชนชั้นที่ไดเปรียบ”

2. ๑๗๔
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
คารล ปอปเปอร (Karl Popper) เห็นวา “อุดมการณ คือ ระบบของ
ความคิดที่ปดตัวเองจากโลกภายนอก (a closed system of thought)” เขา
ยกตัวอยางวาระบบเผด็จการเบ็ดเสร็จในชวงระหวางสงครามโลกครั้งที่ ๑ และ ๒ ไม
วาจะเปนระบบคอมมิวนิสตโซเวียตหรือนาซีเยอรมัน ลวนใชอุดมการณเปนเครื่องมือ
ที่พวกเหลานี้ใชควบคุมสังคมใหประชนชนคลอยตาม และผูมีอํานาจที่อยูเบื้องหลังจะ
ผูกขาดการตีความวาอะไรจริง อะไรเท็จ อะไรควรไมควร โดยไมยอมรับใหมีความคิด
ความเชื่อที่แตกตางไปจากแนวการตีความของตน
ดว ย เห ตุก า ร ณม อ งอุด ม ก า ร ณเชิง วิพ า ก ษ จ อ หน ท อ ม ปสัน (John
Thompson) จึงแจกแจงอุดมการณออกเปน ๒ ประเภทใหญๆ คือ
๑. แนวคิดอิสระวาดวยอุดมการณ (Neutral Conception of Ideology)
ซึ่งหมายถึงการอธิบายอุดมการณโดยไมตีความวาอุดมการณจําเปนตองเปนความคิดที่
ผิดพลาดหรือแปลกแยกกับผลประโยชนของกลุมหรือชนชั้นใดชนชั้นหนึ่งเปนการ
เฉพาะอยางที่มารกซอธิบายไว แตอุดมการณประเภทนี้เปนหนึ่งในแงมุมของชีวิตทาง
สังคม อาจถูกนําเสนอในรูปแบบทางการเมืองรูปแบบตางๆ โดยไมไดคํานึงวาจะ
นําไปสูการปฏิวัติ ปฏิรูป การฟนฟู หรือเปนตัวจุดประกายนําไปสูการกอรูปใหเกิดการ
เปลี่ยนแปลงหรือรักษาไวซึ่งระเบียบสังคมหรือไม
๒ . แ น ว คิด วา ดว ย อุด ม ก า ร ณเชิง วิพ า ก ษ (Critical Conception of
Ideology) ซึ่งแตกตางอยางตรงกันขามกับแนวคิดแรก โดยอธิบายอุดมการณวา เปน
แนวคิดหรือความเชื่อที่ผิดพลาดหรือเปนจิตสํานึกจอมปลอม ทอมปสันจัดใหมารกซ
อยูในประเภทความคิดนี้
ประชาธิปไตยตามแนวพระพุทธศาสนา
พระพุทธศาสนาหรือศาสนาพุทธเปนศาสนาที่มีพระพุทธเจาเปนศาสดา มีพระ
ธรรมที่พระบรมศาสดาตรัสรูชอบดวยพระองคเองตรัสสอนไวเปนหลักคําสอนสําคัญ มี
พระสงฆหรือพุทธบริษัท ๔ เปนชุมชนของผูนับถือศาสนาและศึกษาปฏิบัติตนตาม
คําสั่งสอนของพระบรมศาสดา เพื่อสืบทอดไวซึ่งคําสอนของพระบรมศาสดา รวม
เรียกวาพระรัตนตรัย
ศาสนาพุทธเปนศาสนาอเทวนิยม ปฏิเสธการมีอยูของพระเปนเจาหรือพระ
ผูสรางและเชื่อในศักยภาพของมนุษยวาทุกคนสามารถพัฒนาจิตใจไปสูความเปน
มนุษยที่สมบูรณไดดวยความเพียรของตน กลาวคือ ศาสนาพุทธสอนใหมนุษยบันดาล
ชีวิตของตนเองดวยผลแหงการกระทําของตน ตามกฎแหงกรรม มิไดมาจากการออน
วอนขอจากพระเปนเจาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์นอกกาย คือ ใหพึ่งตนเองเพื่อพาตัวเองออก
จากกองทุกข มีจุดมุงหมายคือการสอนใหมนุษยหลุดพนจากความทุกขทั้งปวงในโลก
ดวยวิธีการสรางปญญา ในการอยูกับความทุกขอยางรูเทาทันตามความเปนจริง
วัตถุประสงคสูงสุดของศาสนา คือ การหลุดพนจากความทุกขทั้งปวงและวัฏจักรการ
เวียนวายตายเกิด เชนเดียวกับที่พระศาสดาทรงหลุดพนไดดวยกําลังสติปญญาและ

3. ๑๗๕
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
ความเพียรของพระองคเอง ในฐานะที่พระองคก็ทรงเปนมนุษย มิใชเทพเจาหรือทูต
ของพระเจาองคใด
พระพุทธศาสนาเปนศาสนาที่บังเกิดขึ้นเพื่อชวยเหลือมนุษยในโลกนี้ ใหหลุด
พนจากความทุกข เพราะมนุษยตองอยูเปนกลุมในสังคมที่ทุกคนยอมรับวาเปนสังคม
ที่มีความเจริญรุงเรือง เพียบพรอมไปดวยอุปกรณอํานวยความสะดวกสบายในการ
ดํารงชีพ แตขณะเดียวกันก็เกิดความไมสงบขาดความมั่นคงดานจิตใจ ขาดหลักที่
พึ่งทางใจทําใหมีปญหาตอการดํารงชีวิตของตนเองและสวนรวม
หลักธรรมคําสอนของพระพุทธเจาจึงมุงที่สอนใหมนุษยมีหลักที่พึ่งทางใจ และ
มีแนวทางการประพฤติปฏิบัติที่จะทําใหเกิดมงคลแกชีวิต อันจะทําใหมนุษยสามารถ
อยูรวมกันในสังคมดวยความสงบสุขและเจริญกาวหนา
แนวคิดประชาธิปไตยตามแนวพระพุทธศาสนา
การศึกษาถึงแนวคิดประชาธิปไตยตามแนวพระพุทธศาสนา เปนการศึกษา
แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่สอดคลองกับแนวคิดประชาธิปไตย โดยศึกษาขอมูลที่
ปรากฏในพระไตรปฎก ดังรายละเอียดดังนี้
หลักประชาธิปไตย คือการใหอํานาจแกประชาชน โดยประชาชน และเพื่อ
ประชาชน การใหอํานาจทั้งทางนิติบัญญัติ การบริหาร และดานตุลาการ หลักการ
สําคัญของระบอบการเมืองที่ไดรับความศรัทธาเลื่อมใสจากประชาคมโลกอยาง
แพรหลายมากที่สุดในปจจุบันซึ่งประกอบดวยหลักการสําคัญ ๕ ประการ
๑. หลักอํานาจอธิปไตยเปนของประชาชน (Popular Sovereignty) เพื่อ
แสดงออกถึงอํานาจในการปกครองของประชาชนโดยแทจริง ประชาชนจะแสดงออก
ซึ่งการเปนเจาของโดยใชอํานาจกําหนดตัวผูปกครอง และผูแทนของตน รวมทั้ง
อํานาจในการถอดถอนในกรณีที่มีการใชอํานาจโดยมิชอบ โดยผานกระบวนการ
เลือกตั้งของประชาชนอยางอิสรเสรีแบบลับและทั่วถึง มีกําหนดเวลาที่แนนอน ใน
พระพุทธศาสนาไดกลาวถึงหลักอธิปไตย ๓ ประการคือ หลักอัตตาธิปไตย คือการเอา
ตนเปนใหญ หลักโลกาธิปไตย คือการเอาโลกเปนใหญ และหลักธรรมาธิปไตย คือ
การเอาหลักธรรมเปนใหญ ซึ่งพระพุทธศาสนามุงเนนหลักธรรมาธิปไตยเปนรูปแบบ
ในการปกครองที่ดีที่สุด
๒. หลักเสรีภาพ (Liberty) หมายถึง การที่บุคคลสามารถกระทํา หรืองด
เวนกระทําการสิ่งหนึ่งสิ่งใดตามที่ตองการ ตราบเทาที่การกระทําหรืองดเวนการ
กระทํานั้นไมไปละเมิดสิทธิและเสรีภาพของผูอื่นที่ไดรับการคุมครองตามกฎหมาย
และไมเปนการขัดตอความสงบเรียบรอยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน ตามหลัก
พระพุทธศาสนา มีการกําหนดสิทธิและหนาที่ ไวในพระวินัยไวอยางชัดเจน เชน การ
กําหนดบทบาทและหนาที่ของสงฆในการทําญัตติกรรม ทําดวยสงฆจตุวรรค คือ สงฆ
๔ รูปขึ้นไป ไดแก การสวดปาฏิโมกข ทําสังฆกรรม เปนตน การทําญัตติจตุตถกรรม
ทําดวยสงฆปญจวรรค คือ สงฆ ๕ รูปขึ้นไป ไดแก การกรานกฐิน เปนตน และญัตติ

4. ๑๗๖
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
จตุตถกรรม ทําดวยสงฆ ๑๐ รูปขึ้นไป (ยกเวนในที่กันดารที่หาพระสงฆไดยาก) ไดแก
การอุปสมบท เปนตน นอกจากนั้นพระพุทธเจายังใหหลักเสรีภาพในการคิด เชน ชาว
กาลามะ ในการที่จะเชื่อหรือไมเชื่อ ในกาลามสูตร ๑๐ ประการ เชน อยาเชื่อเพียง
เพราะเลาสืบกันมา ฟงตามกันมา ขาวลือ การอางตําราหรือทฤษฎี เปนตน หากจะ
เชื่อตองใชปญญาพิจารณาไตรตรองใหรอบคอบตามหลักของโยนิโสมนสิการ
๓. หลักความเสมอภาค (Equality) คือ ในระบอบประชาธิปไตยเชื่อมั่นวา
หากมนุษยมีโอกาสที่เสมอภาคเทาเทียมกันถึงแมวาจะมีความสามารถที่แตกตางกันก็
ตาม มนุษยจะสามารถดํารงชีวิตที่ดีรวมกันได ดังนั้นความเสมอภาคจึงหมายถึง ความ
เสมอภาคขั้นพื้นฐานที่ประชาชนในสังคมเดียวกันมีความเทาเทียมกันภายใตกฎหมาย
เดียวกันไดในพระพุทธศาสนา จะเห็นไดอยางชัดเจนในการใหความเสมอภาคในเรื่อง
วรรณะ เชื้อชาติ เชน บุคคลไมวาจะอยูวรรณะไหนก็สามารถเขามาบวชใน
พระพุทธศาสนาได และนับถือกันในเรื่องของพรรษา โดยไมคํานึงวาจะอยูวรรณะใด
เชื้อชาติใด หลักความเสมอภาคในการเคารพนับถือพระรัตนตรัย เปนตน
๔. หลักการปกครองโดยกฎหมาย (Rule of Law) หลักการนี้มีขึ้นเพื่อมุง
จะใหความคุมครองแกสิทธิและเสรีภาพขั้นพื้นฐานของประชาชนเปนสําคัญ ดังนั้น
ผูปกครองจะใชอํานาจใดๆ ไดก็ตอเมื่อมีกฎหมายใหอํานาจไว อีกทั้งการใชอํานาจนั้น
จะตองอยูภายใตขอบเขตตามเจตนารมณของกฎหมาย ซึ่งเปนไปเพื่อประโยชนสุข
ของประชาชนเทานั้น การจํากัดสิทธิเสรีภาพใดๆ ของประชาชนจะตองเปนไปตาม
เงื่อนไขของกฎหมายเทานั้นในพระพุทธศาสนามีพระวินัย ซึ่งถือวาเปนกฎหมายที่เปน
หลักปฏิบัติของสงฆ ที่จะอยูรวมกันอยางสันติสุข โดยมีจุดมุงหมายเพื่อหมูคณะมี
ความสงบสุข ขมคนชั่ว ปกปองคนดี จนถึงเพื่อความตั้งมั่นแหงพระสัทธรรม คือ
พระพุทธศาสนา เปนตน
๕ . ห ลัก เสีย ง ขา ง ม า ก (Majority Rule) ก า ร ป ก ค ร อ ง ใน ร ะ บ อ บ
ประชาธิปไตยเปนการปกครองเพื่อผลประโยชนของประชาชน ดังนั้น ในการตัดสินใจ
ใด ๆ ไมวาจะเปนการกําหนดตัวผูปกครอง หรือการตัดสินใจของฝายนิติบัญญัติ ฝาย
บริหาร และฝายตุลาการ จะตองถือเอาเสียงขางมากเปนเกณฑ และเพื่อใหมั่นใจวา
การตัดสินใจนั้นสะทอนถึงความตองการของคนสวนใหญอยางแทจริงก็จะตองให
ความเคารพและคุมครองเสียงขางนอยดวย (Minority Right) ทั้งนี้ เพื่อประกันวา
ฝายเสียงขางมากจะไมใชมติในลักษณะพวกมากลากไปในพระพุทธศาสนาก็ใชหลัก
เสียงขางมาก เปนเครื่องตัดสิน เชน การรับกฐิน จะตองมีการถามทามกลางสงฆวา
พระภิกษุรูปใดสมควรไดรับผากฐิน โดยมีการเสนอพระภิกษุรูปที่สมควรไดรับผากฐิน
หากพระภิกษุสงฆเห็นดวยก็เปลงวาจาพรอมกันวา “สาธุ” หรือหากภิกษุรูปใดทําผิด
พระวินัย ก็มีการตัดสินที่เรียกวา “เยภุยยสิกา” คือ การระงับดวยเสียงขางมากลงมติ
ทั้งอธิกรณและการระงับสงฆสวนใหญ และในการประชุมทําสังฆกรรมตางๆ นั้น ตอง
มีมติเปนเอกฉันท หากมีขอของใจมีสิทธิยับยั้ง (Veto) ได แมเพียงพระภิกษุรูปเดียว
ทักทวง สงฆทั้งหมดก็ตองฟง ดังกรรมวาจาที่วา “ยสฺสายสฺมโตขมติ...โสตุณฺหสฺส ยสฺส

5. ๑๗๗
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
น ขมติ โส ภาเสยฺย” แปลวา “ถากรรมนี้ ชอบใจตอทานผูใด ทานผูนั้นพึงเงียบ ถา
ไมชอบใจตอทานผูใด ผูนั้นพึงพูดขึ้น”
ในหลักการที่เปนอธิปไตยในทางพระพุทธศาสนานั้น พระพุทธองคไดทรง
แสดงไว ๓ ประการดวยกัน นั่นก็คือ
๑. อัตตาธิปไตย ถือตนเปนใหญ คือ ถือเอาตนเอง ฐานะ ศักดิ์ศรี
เกียรติภูมิของตนเปนใหญ กระทําการดวยการปรารภตนและสิ่งที่เนื่องดวยตนเปน
ประมาณ ในฝายกุศล ไดแก เวนชั่ว ทําดี ดวยเคารพตน
๒. โลกาธิปไตย ถือโลกเปนใหญ คือ ถือความนิยมของชาวโลกเปน
ใหญ หวั่นไหวไปตามเสียงนินทาและสรรเสริญ กระทําดวยปรารถนาจะเอาใจผูนั้น
หาความนิยม หรือหวั่นกลัวเสียงกลาววาเปนประมาณ ในฝายกุศลไดแก เวนชั่ว ทําดี
ดวยเคารพเสียงหมูชน
๓. ธรรมาธิปไตย ถือธรรมเปนใหญ คือ ถือหลักการความจริง ความ
ถูกตอง ความดีงาม เหตุผลเปนใหญ กระทําดวยปรารภสิ่งที่ไดศึกษา ตรวจสอบตาม
ขอเท็จจริง และความเห็นที่รับฟงอยางกวางขวาง แจงชัด และพิจารณาอยางดีที่สุด
เต็มขีดแหงสติปญญา มองเห็นไดดวยความบริสุทธิ์ใจ เปนไปโดยชอบธรรม และเพื่อ
ความดีงามเปนประมาณ อยางสามัญไดแก ทําการดวยความเคารพ หลักการ กฎ
ระเบียบ กติกา เมื่อรูอยางนี้แลว ถาตองการรับผิดชอบตอรัฐประชาธิปไตย หรือหลัก
ขอ ๓ คือ ธรรมาธิปไตย
ประเภทของอธิปไตยตามแนวพระพุทธศาสนา
ในพระพุทธศาสนานั้นพระพุทธเจาทรงนําเอาอธิปไตยมาอธิบายใหเปนไปใน
แงของการปฏิบัติธรรมของภิกษุ แตก็สามารถนํามาอธิบายในเชิงการปกครองได โดย
พระองคไดตรัสเรื่องอธิปไตยไววามีอยู ๓ ประการ ดังกลาวแลวเบื้องตน แตเพื่อให
เกิดความชัดเจนมากยิ่งขึ้นจึงมีอธิบายเพิ่มเติมอีกดังนี้
อัตตาธิปไตย
คําวา อัตตาธิปไตย หมายถึง ความมีตนเปนใหญ หรือการปรารภตนเองเปน
ใหญ ซึ่งสามารถแบงออกไดเปน ๒ ทรรศนะ คือ
๑. คําวา อัตตาธิปไตยในแงของการปฏิบัติธรรม เปนการปรารภตนเองเปน
ใหญโดยปรารภวาตนจะตองมีความวิริยะอุตสาหะเปนอยางมากในประพฤติปฏิบัติ
ธรรม ดังที่พระพุทธเจาตรัสไวในอาธิปเตตยสูตรวา
ภิกษุทั้งหลาย…อัตตาธิปไตย เปนอยางไร คือภิกษุในธรรมวินัย
นี้อยูในปาบาง อยูตามโคนตนไมบาง อยูในเรือนวางบาง ยอมเห็น
ประจักษวา “เราออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ไมใชเพราะเหตุแหง
จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ เราออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ไมใช
เพราะเหตุแหงความมีหรือความไมมีเชนนั้น อนึ่ง เราถูกชาติ ชรา

6. ๑๗๘
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข โทมนัส และอุปายาสครอบงําชื่อวาถูก
ทุกขครอบงํา มีทุกขอยูตรงหนา ทําอยางไร การทําที่สุดแหงกองทุกข
ทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏ การที่เราละกามเชนใดแลวจึงออกจากเรือนบวช
เปนบรรพชิต เราพึงแสวงหากามเชนนั้น หรือกามที่เลวกวานั้น นั้นไม
สมควรแกเราเลย” ภิกษุนั้นเห็นประจักษวา “ความเพียรที่เราเริ่มไว
แลวจักไมยอหยอน สติที่ตั้งมั่นแลวจักไมเลอะเลือน กายที่สงบแลวจัก
ไมกระสับกระสาย จิตที่ตั้งมั่นแลวจักมีอารมณแนวแน” เธอทําตน
เทานั้นใหเปนใหญ ละอกุศล บําเพ็ญกุศล ละกรรมที่มีโทษ บําเพ็ญ
กรรม ที่ไมมีโท ษ รัก ษ าต น ใหบ ริสุท ธิ์ ภิกษุทั้งห ล าย นี้เรีย ก วา
อัตตาธิปไตย
๒. คําวา อัตตาธิปไตย ถามองในแงของการบริหารการปกครอง หมายถึง
การปกครองที่ใชอํานาจของตนเอง (คนเดียว) เปนเครื่องตัดสิน กลาวคือ อํานาจการ
ปกครองทั้งหมด อันไดแก อํานาจนิติบัญญัติ อํานาจบริหาร และอํานาจตุลาการ
ขึ้นอยูกับบุคคลคนเดียวกัน สวนบุคคลอื่นเปนเพียงผูรับคําสั่งหรือรับนโยบายไปปฏิบัติ
ใหเปนไปตามวัตถุประสงคของเจาของอํานาจเทานั้น ดังเชนในสมัยพุทธกาลและใน
ประเทศไทยของเราในสมัยกอนนั้น การปกครองก็ใชระบบนี้ เปนแบบระบบ
สมบูรณาญาสิทธิราชย (Absolute monarchy) ที่เรียกอีกอยางหนึ่งวา ระบอบเผด็จ
การ (Dictatorship) การปกครองระบอบนี้พระราชามีอํานาจสิทธิ์ขาดในการ
ป ก ค ร อ งแ ผน ดิน เชน ใน ร ะ บ บ ก ษัต ริยแ บ บ ส ม บูร ณ า ญ า สิท ธิร า ช ย อ งค
พระมหากษัตริยจะทรงเปนศูนยรวมอํานาจการปกครอง หากเปนระบบสาธารณรัฐ
ประมุขหรือประธานประเทศ หรือประธานาธิบดีจะเปนศูนยรวมอํานาจ ระบบการ
ปกครองนี้มีผลนําไปในทางที่ดีและไมดีเชนเดียวกัน ซึ่งแยกเปน ๒ ลักษณะ คือ
๒.๑ นําความผาสุกมาสูประชาชน เพราะวาหากพระราชาผูปกครองใช
อํานาจที่เปนธรรมในการปกครอง เมื่อจะสั่งการอันใดดวยความเด็ดขาดและเปน
ธรรม ผูรับบัญชาการนั้น ก็จะตองปฏิบัติโดยเร็ว ผลที่จะตามมาก็จะเปนผลดีนําความ
ผาสุกรมเย็นมาสูประชาชนภายใตการ ปกครองของพระองค และก็เปนการงายอีก
เหมือนกันที่การปกครองระบอบนี้จะกอใหเกิดประโยชนตอมหาชนเปนอยางมาก
ทีเดียว เพราะสามารถสั่งการไดโดยไมฟงเสียงคัดคานจากคนรอบขางแตประการใด
แมวาคนอื่นๆ หรือคนรอบขางนั้นจะเสยผลประโยชนของเขาไปก็ตามที แตเพื่อ
ประโยชนของคนหมูมากแลว ผูปกครองก็ไมเห็นแกกลุมชนเหลานี้ ฉะนั้นเมื่อจะสั่ง
การก็สามารถทําไดโดยลําพังตนเองทันที ผลที่จะตามมาก็คือประโยชนแกมวล
มนุษยชาตินั่นเอง
๒.๒ นําความเดือดรอนมาสูประชาชน เพราะวาหากพระราชา
ผูปกครองใชอํานาจที่ไมเปนธรรมหรือปกครองโดยอธรรม ก็จะทําใหผูอยูใตบังคับ
บัญชาหรือประชาชนไมไดรับความผาสุกจากการปกครองในระบอบนี้ และก็เปนการ

7. ๑๗๙
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
งายที่ผูปกครองนั้นจะแสวงหาหรือกอบโกยผลประโยชนเพื่อตนเอง หรือบริวารญาติพี่
นองของตนได
กลาวโดยสรุปก็คือการปกครองในลักษณะนี้ ผลประโยชนก็จะตกไปอยูที่
ต น เองห รือสังคม ก็ได ขึ้น กับ วาผูป กค รองนั้น มีธรรมใน การป กครองห รือไม
เพราะฉะนั้น จึงเรียกการปกครองแบบนี้อีกอยางหนึ่งวาเปนระบบเผด็จการ
(Dictatorship) ซึ่งอาจแบงออกเปนระบบตางๆ เชน ฟาสซิสม (Fascism) ระบบ
ทรราชย (Tyranny) ระบบรวมอํานาจเบ็ดเสร็จ (Totalitarianism) ลัทธินิยมใช
อํานาจ (Authoritarianism) และจักรวรรดินิยม
โลกาธิปไตย
คําวา โลกาธิปไตย หมายถึง ความมีโลกเปนใหญ หรือปรารภโลก (คนหมู
มาก) เปนใหญ ซึ่งสามารถแบงออกไดเปน ๒ ทรรศนะ คือ
๑. คําวา โลกาธิปไตย เปนการปรารภโลก หรือคนสวนมากเปนใหญ
ก็เพื่อจุดมุงหมายในการที่จะบรรลุธรรมยิ่งๆ ขึ้นไป เมื่อเห็นคนอื่นเขามีความ
กระตือรือรนขวนขวายมากยี่งขึ้นในการประพฤติธรรมก็อยากจะเปนเชนนั้นบาง ดังที่
พระพุทธเจาตรัสไวในอาธิปเตตยสูตร (องฺ.ติก. ๒๐/๔๐/๒๐๒-๒๐๓) วา
ภิกษุทั้งหลาย…โลกาธิปไตย เปนอยางไร คือภิกษุในธรรมวินัยนี้อยูในปาบาง
อยูตามโคนไมบาง อยูในเรือนวางบาง ยอมเห็นประจักษวา “เราออกจากเรือนบวช
เปนบรรพชิต ไมใชเพราะเหตุแหงจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ เราออกจากเรือนบวช
เปนบรรพชิต ไมใชเพราะเหตุแหงความมีหรือความไมมีเชนนั้น อนึ่ง เราถูกชาติ ชรา
มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข โทมนัส และอุปายาสครอบงํา ชื่อวาถูกทุกขครอบงํา มี
ทุกขอยูตรงหนา ทําอยางไร การทําที่สุดกองทุกขทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏ ก็เราบวชแลว
อยางนี้พึงคิดเรื่องกาม เรื่องปองราย เรื่องเบียดเบียน โลกสันนิวาส (การอยูรวมกัน
ของสัตวโลก)นี้ใหญ ก็ในโลกสันนิวาสใหญ มีสมณพราหมณผูมีฤทธิ์ มีตาทิพย รูจิต
ของบุคคลอื่น สมณพราหมณเหลานั้นมองเห็นไดแมจากที่ไกล แมอยูใกลก็ไมปรากฏ
รูจิต(ของบุคคลอื่น) แมดวยจิต(ของตน) สมณพราหมณแมเหลานั้นพึงรูจักเราอยางนี้
วา ‘ทานผูเจริญทั้งหลาย โปรดดูกุลบุตรนี้ เพราะมีศรัทธา เขาจึงออกจากเรือนบวช
เปนบรรพชิต เต็มไปดวยบาปอกุศลธรรมอยู แมเทวดาผูมีฤทธิ์ มีตาทิพย รูจิตของ
บุคคลอื่นก็มีอยู เทวดาเหลานั้นยอมปรากฏจากที่ไกลบาง เขามาใกลแลวกลับมองไม
เห็นบาง ยอมรูจิตดวยจิตบาง’ เทวดาแมเหลานั้นพึงรูจักเราอยางนี้วา ‘ทานผูเจริญ
ทั้งหลาย โปรดดูกุลบุตรนี้ เพราะมีศรัทธาเขาจึงออกบวชจากเรือนบวชเปนบรรพชิต
เต็มไปดวยบาปอกุศลธรรมอยู” ภิกษุนั้นเห็นประจักษวา “ความเพียรที่เราเริ่มไวแลว
จักไมยอหยอน สติที่ตั้งมั่นแลวจักไมเลอะเลือน กายที่สงบแลวจักไมกระสับกระสาย
จิตที่ตั้งมั่นแลวจักมีอารมณแนวแน” เธอทําโลกเทานั้นใหเปนใหญ ละอกุศล บําเพ็ญ
กุศล ละกรรมที่มีโทษ บําเพ็ญกรรมที่ไมมีโทษ รักษาตนใหบริสุทธิ์ ภิกษุทั้งหลาย นี้
เรียกวา โลกาธิปไตย

8. ๑๘๐
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
๒. คําวา โลกาธิปไตย ในแงการปกครอง หมายถึง การปกครองที่ใช
อํานาจสูงสุดขึ้นอยูกับความเห็นของคนสวนใหญ ซึ่งหมายความวาประชาชนสวนใหญ
มีความเห็นอยางไร ก็ถือเอาตามนั้น โลกาธิปไตยในแงนี้ปจจุบันมีใชในประเทศที่
ปกครองดวยระบอบประชาธิปไตย ถา เปนประเภทประชาธิปไตยโดยตรง (Direct
Democracy) ก็จะทําใหประชาชนทั้งประเทศมาประชุมปรึกษาหารือเกี่ยวกับกิจการ
บานเมือง ประชาธิปไตยโดยตรงจะนํามาใชในประเทศเล็กๆ เชน นครรัฐตางๆ ของ
กรีกโบราณ เปนตน และประเภทประชาธิปไตยโดยออม (Indirect Democracy)
ซึ่งเปนประชาธิปไตยแบบตัวแทน กลาวคือเมื่อไมสามารถนําประชาชนมาประชุม
แสดงความเห็นพรอมกันๆ ไดทั้งประเทศ ก็ใหประชาชนเหลานั้นเลือกตัวแทนของตน
ขึ้นมาทําหนาที่แทน ตัวแทนเหลานั้นออกเสียง (Vote) หรือแสดงความคิดเห็น
อยางไร (Opinion) ก็ถือวาเปนความคิดเห็นของบุคคลที่เลือกตนมา แตโลกาธิปไตย
อ า จ ร ว ม ถึง ลัท ธิป ก ค ร อ ง โด ย ค ณ า ธิป ไต ย (Oligarchy) ห รือ ร ะ บ บ ขุน น า ง
(Aristocracy) ก็ได ทํานองระบบสามัคคีธรรมโบราณดังกลาวมาแลว เพราะถือวาชน
ชั้นปกครองเหลานั้นเปนตัวแทนที่ไดรับการคัดเลือกเขามาเปนตัวแทนของคนสวน
ใหญหรือแมลัทธิคอมมิวนิสตหรือสังคมนิยมก็ถือวาเปนประชาธิปไตยเหมือนกัน
เพราะตอตานระบบนายทุน เพื่อใหกลายมาเปนระบบของคนหมูมากในสังคม แต
อยางไรก็ตามปจจุบันเรายึดประชาธิปไตยแบบเสรีนิยม (Liberal Democracy) ที่ถือ
วาปจเจกชนสําคัญกวาสังคม คนแตละคนเทาเทียมกันและมีสิทธิอันละเมิดไมได
ธรรมาธิปไตย
ธรรมาธิปไตย หมายถึง การถือธรรมคือความถูกตองเปนใหญซึ่งสามารถแบง
ออกไดเปน ๒ ทรรศนะ คือ
๑. คําวา ธรรมาธิปไตย ในแงของการปฏิบัติธรรม เปนการปรารภ
พระธรรมอันพระผูมีพระภาคเจาไดตรัสไว หากประพฤติตามก็จะไดรับความสุข
(Happiness) หรือ โลกุตตรสุข อันเปนความสุขที่มิไดอิงอามิสตาง ๆ หรือเจือปน
ดวยกิเลสตัณหาใด ๆ ไม ดังพุทธศาสนสุภาษิต สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาว
ชิรวญาณวโรรส วา
“ธรรมที่ประพฤติดีแลว นําสุขมาให ผูมีปติในธรรม อยูเปนสุข
ผูประพฤติธรรม อยูเปนสุข”
ดังที่พ ระพุท ธเจาต รัส ไวใน อาธิป เต ต ย สูต รวา ภิก ษุทั้งห ล าย …
ธรรมาธิปไตย เปนอยางไร คือภิกษุในธรรมวินัยนี้อยูในปาบาง อยูตามโคนไมบาง อยู
ในเรือนวางบาง ยอมเห็นประจักษวา “เราออกบวชจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ไมใช
เพราะเหตุแหงจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ เราออกบวชจากเรือนบวชเปนบรรพชิต
ไมใชเพราะเหตุแหงความมีหรือความไมมีเชนนั้น อนึ่ง เราถูกชาติ ชรา มรณะ โสกะ
ปริเทวะ ทุกข โทมนัส และอุปายาสครอบงํา ชื่อวาถูกทุกขครอบงํา มีทุกขอยูตรงหนา
ทําอยางไร การทําที่สุดกองทุกขทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏ

9. ๑๘๑
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
๒. คําวา ธรรมาธิปไตย ในแงของการปกครอง หมายถึง การปกครอง
ที่ยึดถือธรรมหรือความถูกตองเปนใหญการตัดสินใจทุกอยางขึ้นอยูกับความถูกตอง
เทานั้น ไมไดอิงอาศัยอามิสสินจาง หรือเกียรติยศ รวมถึงพรรคพวก ญาติพี่นองแต
อยางใดไม การปกครองในลักษณะนี้จําเปนอยางยิ่งที่ควรจะนํามาใชกับทุกยุคสมัย
เพราะไมมีสิ่งใดที่จะเปนอมตะเหมือนพระธรรม (ความถูกตอง) ดังที่กลาววา ความ
จริงเปนสิ่งไมตาย แมจะกลาวอีกสักกี่ครั้งกี่ยุคสมัยก็คงเปนอยูอยางนั้น อํานาจสูงสุด
ขึ้นอยูกับธรรมะคือความถูกตองโดยไมคํานึงวาจะเปนความเห็นของคนสวนใหญหรือ
คนสวนนอยก็ตาม แมจะเปนความเห็นของบุคคลคนเดียว (ปจเจกบุคคล) ทวาเปน
ความเห็นที่ชอบธรรมหรือเปนความเห็นที่ถูกตองแลว ก็ถือเอาตามนั้น
ในอธิป ไตยทั้ง ๓ นั้น พระพุทธเจาทรงยกยองธรรมาธิปไตยวา
ประเสริฐที่สุดโลกาธิปไตยก็ยังดีกวาอัตตาธิปไตย ถึงอยางไรพระพุทธเจาก็ไมไดตําหนิ
ระบบเผด็จการที่ใชอัตตาธิปไตย ถาหากเผด็จการนั้นยึดมั่นในธรรมในความถูกตอง
เปนธรรม ชอบธรรม มีความรักความเมตตา ความปรารถนาดีตอผูอยูใตปกครองตอ
ป ระช าช น เห มือน พอป กครองลูก (Paternalism) แล ะมิไดยก ยองวาระบ อ บ
ประชาธิปไตยหรือโลกาธิปไตยนั้นประเสริฐที่สุด แมนักปรัชญาเมธีทางการปกครอง
ยุคปจจุบัน ก็เห็นดวยกับพระพุทธเจาโดยกลาววา ประชาธิปไตยเปนระบอบการ
ปกครองที่เลวนอยที่สุด
แตเนื่องจากปจจุบันไมมีใครเปนบุคคลที่คนทั้งหมดยอมรับความเที่ยง
ธรรมที่สามารถชี้ขาดไดวาความคิดเห็นอันไหนหรือของใครถูกตองชอบธรรมเหมือน
พระพุทธเจาในสมัยพุทธกาล จึงตองใชเสียงขางมากแทน ซึ่งก็ไมแนวาความเห็นของ
คนสวนใหญจะถูกตองเสมอไป เชน ครูถาไปสอนนักเรียน ในขณะเดียวกันนั้น
หองเรียนคอมพิวเตอรซึ่งกําลังวางอยู ถาครูขอมติจากนักเรียนวาจะเรียนตอ หรือจะ
เลิกไปเลนเกมสที่หองคอมพิวเตอร รับรองวานักเรียน สวนมาก ไปเลนเกมสแนนอน
นี้ก็เปนดัชนีชี้ใหเห็นวา ความเห็นสวนใหญไมถูกตอง
หลักธรรมาธิปไตยมิใชระบบการปกครองโดยตรง แตสามารถนําไปใชกับการ
ทํางานทุกระบบได เชน ดานการเศรษฐกิจ การศึกษา สังคม ฯลฯ ดังนั้น ในแงธรรม
ประยุกต ก็สามารถนํามาพิจารณาในดานการบริหารการปกครองได ดังจะเห็นวา นัก
ปกครองผูยิ่งใหญคือพระเจาจักรพรรดิ ตามคติของพระพุทธศาสนา ตองมีหนาที่ ๑
อยางใน ๕ ประการ คือ ธรรมาธิปไตย ซึ่งมีความหมายวายึดธรรมเปนใหญ ไดแก
ยึดถือความจริง ความถูกตอง ความดีงาม เหตุผล หลักการ กฎกติกาที่ชอบธรรม
เปนบรรทัดฐาน เคารพธรรม เชิดชูธรรม นิยมธรรม ตั้งตนอยูในธรรม ประพฤติธรรม
ดวยตนเอง
ดังนั้น ถาเราพิจารณาตามจักกวัตติสูตร ยอมมองเห็นวาผูปกครองไมวาจะ
เปนระบบใด จะตองยึดความถูกตอง ความยุติธรรม หรือความดีความงามทุกอยาง
เปนหลัก เรียกวาทุกสิ่งทุกอยางตองโปรงใส ไมเกิดปญหาอธรรมในสังคมไมวากรณี
ใดๆ ดังนั้น ผูปกครองที่เปนพระราชาจึงไดนามวา “ธรรมราชา” และนี่คือระบบ

10. ๑๘๒
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
“ธรรมรัฐ” (Good Governance) ที่เราพยายามนํามาใชในระบบการปกครอง
ปจจุบัน

11. ๑๘๓
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
กิจกรรม/แบบฝกหัดทายบท ๘
แบบปรนัย
๑. อํานาจสูงสุดของแผนดิน มีความหมายสอดคลองกับขอใด
ก. อธิปไตย ข. ทุชนาธิปไตย
ค. อัตตาธิปไตย ง. ธัมมาธิปไตย
๒. ประเทศขนาดใหญในปจจุบันนิยมใชประชาธิปไตยแบบใด
ก. ทางตรง ข. ทางออม
ค. เสรีนิยม ง. เสรีภาพ
๓. ขอใดไมใชสาระสําคัญของหลักประชาธิปไตย
ก. หลักการมีอํานาจสูงสุด ข. หลักเสรีภาพ
ค. หลักการปกครอง ง. หลักเสรีนิยม
๔. ขอใดกลาวถึงหลักเสรีภาพไมถูกตอง
ก. เสรีภาพในการเลือกใชกฎหมาย ข. เสรีภาพในการเลือกตั้ง
ค. เสรีภาพในการนับถือศาสนา ง. เสรีภาพในการเลือกถิ่นที่อยู
๕. อุดมการณประชาธิปไตย คืออะไร
ก. การเขาถึงความจริงมากที่สุด ข. การเขาถึงเปาหมายสูงสุด
ค. การเขาถึงหลักการมากที่สุด ง. การเขาถึงหลักเสรีภาพมากที่สุด
๖. การเชื่อวาโดยธรรมชาติมนุษยทุกคนตองการเลือกตัวแทนและนโยบายที่ดีที่สุดเพื่อ
คุณภาพชีวิตที่ดี เปนแนวคิดของกลุมใด
ก. เสรีนิยมฝายกาวหนา ข. เสรีนิยมคลาสสิค
ค. เสรีนิยมโบราณ ง. สังคมเสรีนิยม
๗. อุดมการณเปนมายา เปนแนวคิดของใคร
ก. คารล มากซ ข. เพลโต
ค. อริสโตเติล ง. โสเครติส
๘. ใครกลาววา “อุดมการณ คือ ระบบของความคิดที่ปดตัวเองจากโลกภายนอก”
ก. คารล มากซ ข. คารล ปอปเปอร
ค. เฟรสดริค เองเกลส ง. จอหน ทอมปสัน
๙. หลักเสรีภาพมีปรากฏในพระสูตรใดของพระพุทธศาสนาที่กลาวถึงหลักเสรีภาพอยาง
ชัดเจน
ก. มงคลสูตร ข. กาลามสูตร
ค. อธิปไตยสูตร ง. จักรวรรดิสูตร
๑๐. หลักการปกครองโดยกฎหมายในทางพระพุทธศาสนามีปรากฏที่ใดมากที่สุด
ก. พระอภิธรรมปฎก ข. พระสุตตันตปฎก
ค. พระธรรมปฎก ง. พระวินัยปฎก

12. ๑๘๔
วิชาพุทธรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา
บรรณานุกรม
จรูญ สุภาพ. (๒๕๓๕). ระบบการเลือกตั้งเปรียบเทียบ (ประชาธิปไตย , เผด็จการ) และหลัก
วิเคราะหการเมืองแผนใหม. กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพาณิชย
ชัยอนันต สมุทวณิช. (๒๕๒๔). การเลือกตั้ง พรรคการเมือง รัฐสภา และคณะทหาร. กรุงเทพฯ :
บรรณกิจ.
บรรเจิด สิงคะเนติ. (๒๕๔๗). หลักพื้นฐานของสิทธิเสรีภาพและศักดิ์ศรีความเปนมนุษยตาม
รัฐธรรมนูญ. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพวิญูชน.
ราชบัณฑิตยสถาน. (๒๕๔๖). พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพ :
นานมีบุคสพับลิเคชันส.
สาโรช บัวศรี (๒๕๒๐). พื้นฐานการเมืองและการปกครอง. กรุงเทพฯ : กรมฝกหัดครู.
อมร รักษาสัตย และคณะ. (๒๕๓๙). ประชาธิปไตย อุดมการณ หลักการและแบบอยางการ
ปกครองหลายประเทศ. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.