ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1. Η ίδρυση του κράτους των Οθωμανών
Τούρκων και η ραγδαία προέλασή τους
Δημητρούκας Ιωάννης – Ιωάννου Θουκυδίδης, Μεσαιωνική και Νεότερη
Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2007, κεφ. Τέταρτο, III.1.
Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους,
σ. 65–66

2. Ιστορική γραμμή του χρόνου:
τελευταίοι 4 αιώνες
της βυζαντινής αυτοκρατορίας
Οθωμανική
Κυριαρχία
Άλωση
Κων/πολης
από τους
Οθωμανούς
Εποχή
Παλαιολόγων
(1261–1453)
Προέλαση
Οθωμανών
Τούρκων
Ανάκτηση
Κων/πολης
από Μιχαήλ Η΄
Παλαιολόγο
Άλωση
Κων/πoλης
από
Σταυροφόρους
Διαμελισμός
Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας
Λατινικά και
Ελληνικά κράτη
1261
ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
1204 1453
1071
Νίκη
Σελτζούκων
επί Βυζαντινών
στο Ματζικέρτ
Αρχή του
τέλους της
βυζαντινής
κυριαρχίας
στην Ανατολή
Νίκη
Σελτζούκων
επί Βυζαντινών
στο
Μυριοκέφαλο
1176
Ιδρυση του
Σελτζουκικού
κράτους στο
κέντρο της
Μ.Ασίας

3. Ο διαμελισμός της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας το 1204 –
Το Σουλτανάτο των Σελτζούκων Τούρκων

4. Η ανασύσταση της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας το 1261 από
τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο

5. 1η Δραστηριότητα
Αφού μελετήσετε το πιο κάτω παράθεμα να προσδιορίσετε
τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το Βυζάντιο
κατά το 13ο και 14ο αιώνα.
«Αφότου ο Βασιλέας [Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος] επέστρεψε στην
Κωνσταντινούπολη το κέντρο βάρους της αυτοκρατορικής πολιτικής στράφηκε
προς τα δυτικά. Όχι μόνον ο στρατός, αλλά επίσης και μερικά τμήματα των
Ακριτών ανακλήθηκαν από την Μ. Ασία και στάλθηκαν να πολεμήσουν στα
Βαλκάνια. Το ανατολικό μέτωπο ήταν από δω και πέρα απροστάτευτο και οι
Ακρίτες που απέμειναν είχαν συνείδηση της αδυναμίας τους. Επιπλέον, η αγροτική
και φορολογική πολιτική των Παλαιολόγων προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στους
στρατιώτες-αγρότες γιατί ευνοούσε τους μεγαλογαιοκτήμονες, δηλαδή τους
ευγενείς και την εκκλησία. Τελικά όλο το βάρος της φορολογίας έπεφτε στους
ώμους των μικρών ιδιοκτητών. Η κατάσταση περιπλέχτηκε ακόμη περισσότερο
από μια πολιτική σύγκρουση εξαιτίας της στάσης που κράτησαν οι Ακρίτες, οι
υποστηριχτές του νόμιμου Λάσκαρη, απέναντι στο σφετεριστή Παλαιολόγο.»
Paul Wittek, Η γένεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,
Εκδόσεις Πορεία, Αθήνα 1988, σ. 52

6. Η διαδοχή: Από την ανατολική
ρωμαϊκή αυτοκρατορία στην
οθωμανική αυτοκρατορία

7. Αφού μελετήσετε προσεκτικά το πιο κάτω παράθεμα:
(α) Να εντοπίσετε τα συστατικά στοιχεία του οθωμανικού κράτους κατά τη
γένεσή του (ιδρυτής, χρονολογία, περιοχή, ονομασία, πρωτεύουσα, μύθος)
(β) Να παρουσιάσετε τα πλεονεκτήματα που διέθετε το οθωμανικό κράτος, τα
οποία συνέβαλαν στη ραγδαία προέλαση των Οθωμανών.
[Η γένεση του οθωμανικού κράτους – Γαζήδες]
«Ο Οσμάν μπέης (ή Οθμάν εξ ου και Οθωμανός), ο ιδρυτής της δυναστείας, γεννήθηκε στο
Σογύτ […] γύρω στα 1258. […]
Το κρατίδιο του Οσμάν ήταν στριμωγμένο μεταξύ ενός βυζαντινού κράτους φάντασμα και
εδαφών που ήταν στα χέρια νομάδων Τουρκομάνων ηγετών σαν κι αυτόν, πιο δυναμικών από
τους Βυζαντινούς και που εξαρτώντο όπως κι αυτός από τον Τούρκο Σελτζουκίδη σουλτάνο
του Ρουμ που είχε πρωτεύουσα το Ικόνιο. [...]
Ο Οσμάν προτίμησε λοιπόν να συγκεντρώσει τις επιθέσεις του στο πιο αδύνατο πλευρό, το
βυζαντινό, έως ότου σταθεροποιηθεί στην εξουσία κατόπι δε να επιτεθεί κατά των
ομοθρήσκων του Τουρκομάνων, στο άλλο πλευρό, το σελτζουκικό. Το πλευρό αυτό είχε με τη
σειρά του αποδυναμωθεί λόγω της μογγολικής εισβολής. [...]
Οι Οθωμανοί αργότερα κατασκεύασαν ένα μύθο που έλεγε πως ο Τούρκος Σελτζουκίδης
σουλτάνος του Ικονίου τους είχε στείλει στην περιοχή του Σογύτ ως γαζήδες (gazi), δηλαδή
ως στρατιωτικούς διοικητές του Ισλάμ, για να πολεμήσουν τους άπιστους. Επί πλέον η
θρησκευτική προπαγάνδα μεγέθυνε ακόμη περισσότερο την εικόνα των Οθωμανών ως
προστατών της πίστης.»
Δημήτρης Κιτσίκης, Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1280–1924,
Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1988, σ. 50, 53–54

8. Συστατικά στοιχεία του οθωμανικού κράτους:
 Οσμάν ή Οθμάν Γαζής, ιδρυτής του οθωμανικού κράτους
 Σουλτανάτο του Ρουμ στη Μικρά Ασία
 Πρωτεύουσα το Ικόνιο
 Τα εδάφη της Μικράς Ασίας που βρίσκονταν στα χέρια νομάδων
Τουρκομάνων ηγετών
 Μύθος: ο Τούρκος Σελτζουκίδης σουλτάνος του Ικονίου είχε στείλει τη
δυναστεία του Οσμάν στην περιοχή του Σογύτ ως γαζήδες, δηλαδή ως
στρατιωτικούς διοικητές του Ισλάμ, για να πολεμήσουν τους άπιστους,
ως προστάτες της πίστης.
Πλεονεκτήματα:
→ Το Οθωμανικό κρατίδιο βρισκόταν πιο κοντά στα βυζαντινά εδάφη.
→ Μπορούσε να επικεντρώσει τις επιθέσεις του στο πιο αδύνατο πλευρό,
το βυζαντινό, με απώτερο στόχο, την προέλαση μέσα στην Ευρώπη.
Συμπέρασμα:
→ Κράτος Οσμάν = πυρήνας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
2η Δραστηριότητα

9. Η προέλαση των Οθωμανών
Ο σουλτάνος Ορχάν, (1326–1362),
διάδοχος του Οσμάν, ιδρυτή του
οθωμανικού κράτους.
Το 1326 κατέλαβε την Προύσα
και το 1331 τη Νίκαια.
Μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα
είχε αποσπάσει από τους
Βυζαντινούς σχεδόν όλες τις
κτήσεις τους στη Μ. Ασία,
θέτοντας έτσι τα θεμέλια της
μελλοντικής επέκτασης των
Οθωμανών.

10. Η προέλαση των Οθωμανών
Χρονικό της προέλασης στα Βαλκάνια:
• 1354: Κατάληψη Χερσονήσου της Καλλίπολης
→ Πρώτη εγκατάσταση Οθωμανών σε ευρωπαϊκό έδαφος
• 1361: Κατάληψη Διδυμότειχου
• 1361: Κατάληψη Αδριανούπολης
• 1383: Κατάληψη Σερρών
• 1387: Κατάληψη Θεσσαλονίκης
• 1387: Κατάληψη Βέροιας
• 1389: Μάχη του Κοσσυφοπεδίου – νίκη επί σερβικών και
βοσνιακών στρατευμάτων
→ Θεμελίωση της Οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια.

11. Η προέλαση των Οθωμανών
κατά το 1400

12. Η προέλαση των Οθωμανών
Ο σουλτάνος Μουράτ Α΄ (1362–
1389), διάδοχος του Ορχάν.
Κατέλαβε τη Θράκη και μετέφερε
την πρωτεύουσα του οθωμανικού
κράτους στην Αδριανούπολη
(1365).
Από εκεί ξεκίνησε το νέο μεγάλο
κύμα των οθωμανικών
κατακτήσεων τόσο στα Βαλκάνια
όσο και στην Ανατολή.

13. Θεσμοί του οθωμανικού κράτους:
Παιδομάζωμα
•
1. Παιδομάζωμα χριστιανών για στρατολόγηση από τους Τούρκους
(Βιέννη, Εθνική Βιβλιοθήκη)

14. Θεσμοί του οθωμανικού κράτους:
Παιδομάζωμα
Παιδομάζωμα (ντεβσιρμέ, devşirme):
• Ξεκίνησε από το σουλτάνο Μουράτ Α΄ (1362–1389) από την ανάγκη
για δημιουργία επίλεκτου και αφοσιωμένου στρατεύματος καθώς
και λόγω έλλειψης ικανών στελεχών στον κρατικό μηχανισμό.
• Κάθε τρία με επτά χρόνια, περιοδική στρατολογία και
εξισλαμισμός χριστιανών ορθόδοξων παιδιών/νέων.
• Τα μάθαιναν τούρκικα και τα εκπαίδευαν για να γίνουν τέλειοι
μουσουλμάνοι.
• Λάμβαναν ειδική εκπαίδευση στη στρατιωτική τέχνη, στη
μουσουλμανική θρησκεία, στην καλλιγραφία, στις καλές και
παραδοσιακές τέχνες, στην οθωμανική και αραβική γλώσσα.
• Όσοι είχαν ξεχωριστές ικανότητες αποτελούσαν την προσωπική
φρουρά του Σουλτάνου, ενώ οι υπόλοιποι προορίζονταν για τα
επίλεκτα στρατιωτικά σώματα των Γενιτσάρων.

15. Θεσμοί του οθωμανικού κράτους:
Γενίτσαροι
2. Γενίτσαροι πολεμιστές

16. Θεσμοί του οθωμανικού κράτους:
Σπαχήδες
3. Οθωμανοί Σπαχήδες

17. Θεσμοί του οθωμανικού κράτους:
Γενίτσαροι – Σπαχήδες
Γενίτσαροι (Υeniҫeri = νέος στρατός/στρατιώτης):
• Θεσμός που ξεκίνησε με το σουλτάνο Μουράτ Α΄ (1362–
1389), για να καλυφθούν στρατιωτικές ανάγκες και να
δημιουργηθεί ένα επίλεκτο, πειθαρχημένο και απόλυτα
αφοσιωμένο στο σουλτάνο σώμα στρατού.
• Στρατολογούνταν με τη μέθοδο του ντεβσιρμέ και
λέγονταν «ατζεμή ογλάν» (acemî oğlan = νεοσύλλεκτος
μαθητευόμενος).
• Εξισλαμίζονταν και εκπαιδεύονταν στην τέχνη του
πολέμου.
• Αποτελούσαν το μόνιμο πεζικό του σουλτάνου.
• Πληρώνονταν από το κρατικό θησαυροφυλάκιο.
Σπαχήδες (sipâhî = στρατιώτης ιππέας):
• Οθωμανοί κάτοχοι τιμαρίων που πρόσφεραν στο κράτος
έφιππη στρατιωτική υπηρεσία.

18. Κατ’ οίκον εργασίες
1. Να κατασκευάσετε χάρτη με τις σταδιακές εδαφικές επεκτάσεις των
Οθωμανών Τούρκων και την εξάπλωσή τους μέχρι το χώρο της
Βαλκανικής. (Προαιρετική)
2. (α) Ομαδική εργασία: «Την εποχή της ακμής της οθωμανικής
αυτοκρατορίας, το παιδομάζωμα στήριζε το όλο οικοδόμημα της
σουλτανικής εξουσίας και αποτελούσε το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της
πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης της Υψηλής Πύλης. [...] Οι Τούρκοι
αποτελούσαν την κυρίαρχη φυλή στην οθωμανική αυτοκρατορία, όμως τα
παιδιά του παιδομαζώματος ήταν μια κυρίαρχη τάξη ακόμη κι ανάμεσα
στους Τούρκους.» (Γεώργιος Φίνλεϋ, Ιστορία της Τουρκοκρατίας και της
Ενετοκρατίας στην Ελλάδα, Εκδόσεις Πυξίδα, Αθήνα 1958, σ. 65, 69). Με
αφόρμηση τον πιο πάνω σχολιασμό να κάνετε μια μικρή εργασία με
θέμα: «Η έκταση και η εξέλιξη του παιδομαζώματος». ή
(β) Ομαδική εργασία: Να διερευνήσετε και να εντοπίσετε εικόνες και
λογοτεχνικά έργα (πεζά/ποιήματα) που αναφέρονται στο παιδομάζωμα
και στους Γενίτσαρους και στη συνέχεια να τα παρουσιάσετε σε ένα
λεύκωμα με τίτλο: «Το παιδομάζωμα και οι Γενίτσαροι στη λογοτεχνία».

19. Κατ’ οίκον εργασίες
3. «Οι κυδωνιές ανθίσαν
ο Έλληνας το έσκασε εχτές
Στους τόπους των Ελλήνων
οι Οσμανλήδες στήσανε σκηνές»
Με αφορμή το πιο πάνω τετράστιχο ανώνυμου Τούρκου ποιητή
(Γιάννης Μαγκριώτης, Ο επεκτατισμός στην τουρκική ποίηση,
Εκδόσεις Ρήσος, Αθήνα 1991, σ. 23), να γράψετε ένα ποίημα με
πηγή έμπνευσης την ενότητα που διδαχθήκατε. (Προαιρετική)
4. Να αναφέρετε παραδείγματα από την ιστορία (αρχαία μέχρι
σήμερα) που τεκμηριώνουν την άποψη ότι λαοί, κράτη, έθνη
που αντιμετωπίζουν οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά
προβλήματα υποθηκεύουν, ενδεχομένως, την εθνική τους
ασφάλεια.