Η διαδρομή του εικαστικού Γιάννη Κουνέλλη

1. Ο Γιάννης Κουνέλλης
(1936-2017)
γενιά του ‘60

2. Ο ζωγράφος και γλύπτης Γιάννης Κουνέλλης γεννήθηκε το 1936 στον
Πειραιά. Το 1956 εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου σπούδασε ζωγραφική
στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Αναδείχθηκε σε κορυφαία μορφή της
ευρωπαϊκής τέχνης στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Εκφραστής της
arte povera (φτωχής τέχνης) και της εννοιολογικής τέχνης (conceptual
art)*, προσπαθεί με τη χρήση απλών υλικών, όπως πέτρες, μαλλί,
καμένα ξύλα, να κάνει τον θεατή να κατανοήσει τη διαδικασία
παραγωγής ενός έργου. Το 1960 έκανε την πρώτη ατομική του έκθεση
στη Ρώμη. Από το 1967 άρχισε να χρησιμοποιεί αρχέγονες μορφές ύλης,
όπως φωτιά και νερό, και σε συνδυασμό με ζωντανά όντα προσπάθησε
να χτίσει ένα εξωπραγματικό και ηρωικό κλίμα. Έλαβε μέρος σε πολλές
εκθέσεις, εκπροσωπώντας άλλοτε τάσεις της Ιταλίας, όπως στην έκθεση
«Νέοι Ιταλοί Καλλιτέχνες» στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης της Βοστώνης
το 1968, και άλλοτε την άρτε πόβερα, όπως στο Ινστιτούτο του Μονάχου
το 1971.
In conceptual art the idea or concept is the most important aspect of the work. When
an artist uses a conceptual form of art, it means that all of the planning and decisions
are made beforehand and the execution is a perfunctory affair. The idea becomes a
machine that makes the art.[2]

3. Χωρίς τίτλο, 1969
Το 1969 παρουσίασε το έργο του «Χωρίς τίτλο» με δώδεκα άλογα
ζωντανά, δεμένα από τους τοίχους της γκαλερί, δημιουργώντας
«ζωντανή ζωγραφική», όπου η εικόνα μεταφέρεται και εξελίσσεται
μέσα στον χώρο.

5. • Στην τέχνη του χρησιμοποίησε από νωρίς
έτοιμα αντικείμενα και «ταπεινά υλικά»
(χώμα, κάρβουνο, σακιά από λινάτσα, μαλλί,
σίδηρο, πέτρα, κ.ά.) αλλά και ζωντανά ζώα,
φωτιά, χρυσό, κ.α. Σταδιακά, δημιούργησε
ένα νέο καλλιτεχνικό λεξιλόγιο, που
ενσωματώνει διάφορα μέσα έκφρασης, με
πολλά κατασκευαστικά, θεατρικά και
τελετουργικά στοιχεία, τα οποία
οργανώνονται σε μεγάλες σύνθετες
εγκαταστάσεις.

7. • Χωρίς να σταματήσει να αυτοχαρακτηρίζεται
ζωγράφος, προχώρησε σε μια ριζοσπαστική
αναθεώρηση της έννοιας του ζωγραφικού έργου,
όπου η φόρμα διατηρεί τον αισθητικό της ρόλο και
την ερμηνευτική της δύναμη, αλλά αποκτά ζωή και
κίνηση, προκαλεί τη συμμετοχή του θεατή και
επεμβαίνει στην αρχιτεκτονική δομή του χώρου.
Παράλληλα εκφράζει τα βιώματα και τους
προβληματισμούς του καλλιτέχνη γύρω από τις
ποικίλες διαστάσεις της σύγχρονης πραγματικότητας,
με αναφορές στην κοινωνική και πολιτισμική ιστορία
και με μια ποιητική ματιά στην ανθρώπινη υπόσταση.

8. Δράση:
Έμπνευση επί τόπου
Υλικό: φωτογραφία μιας
δράσης και ελαιογραφία
Έτος δημιουργίας: 1972
Τόπος διατήρησης:
Συλλογή Reinez Speck,
Κολωνία, Γερμανία
Διαστάσεις: ποικίλες

9. Πρόκειται για ένα έργο του Κουνέλλη πολυδιάστατο και πολυσήμαντο. Είναι η
φωτογραφία μιας δράσης μπροστά σε έναν πίνακα ζωγραφικής. Στην περίπτωση
αυτή το έργο τέχνης, που παραμένει στον χρόνο, είναι η φωτογραφία του γεγονότος
εκείνης της στιγμής, η οποία παραμένει πλέον ως ανάμνηση. Στη φωτογραφία
παρουσιάζονται ο πίνακας, μια χορεύτρια κλασικού χορού ντυμένη με το «tutu»
(κοστούμι μπαλέτου), στη στάση «αραμπέσκ», και δίπλα της ένας μουσικός με
επίσημο ρούχο που παίζει βιολί. Παρουσιάζονται δηλαδή τρεις καλές τέχνες: η
ζωγραφική, ο χορός, η μουσική και ο περιβάλλων πραγματικός χώρος. Εάν
προσέξουμε τον πίνακα, θα διαπιστώσουμε ότι δίνει την εντύπωση πως είναι
ημιτελής. Κυριαρχούν οι ελεύθερες πινελιές σε ποικίλα χρώματα. Διακρίνεται
σχεδιασμένο το τμήμα μιας παρτιτούρας με διάφορες νότες. Το θέμα του
ζωγραφικού πίνακα είναι η μουσική. Ένας πραγματικός μουσικός παίζει μουσική και
μια πραγματική χορεύτρια χορεύει στον ρυθμό της μουσικής. Ο Κουνέλλης εδώ
συνεχίζει την προσωπική του παράδοση, χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά
ζώντες οργανισμούς, για να δημιουργήσει τη «ζωντανή ζωγραφική» του.
Περισσότερο λυρικό αυτό το έργο του, διερευνά τη σχέση της τέχνης με την ίδια τη
φύση και τη ζωή. Οι τέχνες του χρόνου (μουσική – χορός) «συνομιλούν» για την
τέχνη του χώρου, τη ζωγραφική. Παρουσιάζεται ένας δισδιάστατος χώρος (ο πίνακας
ζωγραφικής), υπάρχει όμως και ο τρισδιάστατος πραγματικός χώρος, στον οποίο
κινούνται ο μουσικός και η χορεύτρια. Στην τελική φωτογραφία της δράσης
ξαναγίνονται όλα δισδιάστατα. Τι είναι πραγματικό, τι είναι φυσικό ή οργανικό ή
τεχνικό σε αυτή τη δράση, τι είναι εφήμερο και τι διαρκές; Ποια είναι η σχέση της
μορφής με το περιεχόμενό της;

10. • Ο Κουνέλλης δεν έχει χρησιμοποιήσει στη συγκεκριμένη σύνθεση τα συνηθισμένα
στο έργο του «φτωχά» φυσικά ή βιομηχανικά υλικά (κάρβουνα, τσουβάλια,
σίδερα κτλ.). Χρησιμοποιεί τον ίδιο τον άνθρωπο ως έργο, αλλά και τον θεατή, ο
οποίος καλείται να ακροαστεί και να συμμετάσχει ενεργά. Το έργο κρατάει τη
στιγμή που φεύγει. Η χορεύτρια στέκεται με χάρη αλλά και ένταση στην άκρη των
ποδιών της, ενώ την επόμενη στιγμή θα συνεχίσει τη χορευτική κίνησή της. Ο
μουσικός παίζει ορισμένες νότες στο βιολί του, εμπνέεται επί τόπου και την
επόμενη στιγμή θα συνεχίσει τη μουσική του. Ο πίνακας ζωγραφικής παραμένει
φαινομενικά ακίνητος στον χρόνο, αλλά, ως ημιτελής, έχει τη δυνατότητα να
ολοκληρωθεί την επόμενη στιγμή. Οι σχεδιασμένες νότες του παραπέμπουν στην
ακουστική απόλαυση της μουσικής. Η σκηνογραφική πείρα του Κουνέλλη
εκφράζεται εδώ με μια σύνθεση αυστηρή και κλασική, που θυμίζει ανάγνωση. Το
έργο αυτό, ως πολυσύνθετη δημιουργία, παραπέμπει στον κόσμο των αισθήσεων,
στην τάξη και το μέτρο, και επαναπροσδιορίζει την ποιητική της καλλιτεχνικής
δημιουργίας.
Δράση (performance art):
Σύγχρονη μορφή των εικαστικών τεχνών που εμφανίστηκε το 1960. Παρουσιάζεται ως μια εφήμερη δράση με θεατρικά στοιχεία μπροστά στο κοινό. Ο
καλλιτέχνης ή η ομάδα καλλιτεχνών χρησιμοποιούν το ίδιο το σώμα τους ως εικαστικό μέσο. Στην περφόρμανς αρτ περιλαμβάνονται οι άξιονς, το μπόντι
αρτ και το χάπενινγκ. Γνωστοί καλλιτέχνες αυτής της μορφής τέχνης είναι ο Τζ. Μπόυς, ο Α. Κάπροου κ.ά.

13. • Η καλλιτεχνική δημιουργία του Κουνέλλη, τόσο με τα
υλικά του όσο και με το ύφος του, εκφράζει όλο τον
κόσμο και όλη την ατμόσφαιρα της φτωχογειτονιάς
στην οποία μεγάλωσε κι έζησε τα παιδικά του
χρόνια: τα κάρβουνα και τις σκουριασμένες
λαμαρίνες πλοίων, τα άχρηστα ξύλα κι ότι άλλο
αποτελεί στοιχείο της ζωής ενός τέτοιου χώρου. Έτσι
θα μας δώσει έργα τα οποία διακρίνονται για τη
σκληρότητα της ζωής και την απαισιόδοξη
ατμόσφαιρά τους. Συνδυάζει τύπους της «φτωχής»
Τέχνης –φτώχεια των υλικών- με στοιχεία της
«τέχνης του ελάχιστου» (minimalist art) –ελάχιστα
θέματα- για να ολοκληρώσει το περιεχόμενο του
συνόλου.

15. Μαύρα κάρβουνα, μαύρα παλτά, μαύροι πίνακες, μαύρη μαυρίλα. Το μάτι του
θεατή μαυρίζει από την απέραντη σκοτεινιά του νέου έργου του Γιάννη Κουνέλλη,
που εκτίθεται στην γκαλερί Blain/Southern του Βερολίνου. Το μαύρο δεν είναι
ίδιο με το μαύρο. Ως «χρώμα» έχει άπειρες αποχρώσεις. Ο ζωγράφος το
χρησιμοποιεί επαγωγικά αυξάνοντας τη «δόση» του από έργο σε έργο. Αυτό
συμβαίνει και με τα ξεχωριστά μέρη του έργου του στο Βερολίνο. Η σκοτεινότητά
τους, ξεκινώντας από την είσοδο, εντείνεται βαθμιαία στο εσωτερικό της
αίθουσας, για να μετατραπεί σε απόλυτο σκοτάδι στο απέναντι άκρο της. Τα
κατάμαυρα παλτά, που (κομποδεμένα σαν σάκοι) είναι κολλημένα πάνω σε
ογκώδεις μεταλλικούς πίνακες, διεγείρουν περίεργους συνειρμούς
Αυτό που «έκανε» ήταν να απλώσει στο πάτωμα και να κρεμάσει στους τοίχους της
αίθουσας, με τη μορφή μιας ιδιότυπης εγκατάστασης, μερικά από τα γνωστότερα
υλικά του: σάκους με κάρβουνα, σιδηροκατασκευές, παλτά, ατσάλινους πίνακες. Οι
διαστάσεις των τελευταίων αντιστοιχούν, σύμφωνα με τον ίδιο, στο μέγεθος
μερικών έργων των αγαπημένων του καλλιτεχνικών προγόνων: Κουρμπέ, Πικάσο,
Ντύρερ, Καραβάτζο, Βαν Γκογκ, Πόλοκ.
Γιατί όμως τέτοια βουνά από κάρβουνο και ατσάλι; «Είναι τα σύμβολα της
Βιομηχανικής Επανάστασης, όπως αυτή εξελίχθηκε στην περιοχή του Ρουρ» μας
εξηγούν. Μας προσφέρουν μια σταθερή «γερμανική» αφετηρία για τις αναζητήσεις
του καλλιτέχνη στον κυκεώνα της σύγχρονης εποχής.

27. Χρήσιμοι Σύνδεσμοι
• https://www.youtube.com/watch?v=GSfwqlekocY
• https://www.youtube.com/watch?v=1sNDhY4Jo8A
• https://www.youtube.com/watch?v=qLc3SiRzJqQ
Πηγές από επιλεγμένη βιβλιογραφία.
Η παρουσίαση έγινε από τη φοιτήτρια του
Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Αθηνών,
Στάμου Μαρία
για την καλύτερη κατανόηση του μαθήματος
«Ιστορία της Τέχνης Β’»
Ιούνιος 2017