2. Εκτός από τους καμβάδες του, παρήγαγε θρησκευτικές
εικόνες, ξυλόγλυπτα, εικονογραφήσεις, αφίσες, σκηνικά
για το θέατρο, κλπ.
Οι εικόνες και τα σχέδια του έχουν αφομοιωθεί πλήρως
στην σύγχρονη Ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.
Ο Βασιλείου πίστευε ότι η σύγχρονη Ελληνική τέχνη πρέπει
να ενσωματώσει τις επιρροές των διεθνών ρευμάτων
χωρίς όμως να χάνει τον Ελληνικό χαρακτήρα της, όπως
έχει διαμορφωθεί μέσα από χιλιετίες παράδοσης.
Οι ιμπρεσιονιστικοί και μοντερνιστικοί πίνακες του δεν
απέχουν ποτέ πολύ από την Βυζαντινή παράδοση
εικονογραφίας, όπως την προσάρμοσε ο ίδιος στην
σύγχρονη πραγματικότητα.
3. Το Τραπέζι της Καθαρής Δευτέρας
μπορεί βάσιμα να θεωρηθεί ως ένα από τα δύο-τρία πιο σημαντικά
του μαζί με το Μοναστηράκι.
4. Στον πίνακα «το Τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας»
κυριαρχεί στο σχήμα ο κύκλος (το κυκλικό πράσινο
τραπέζι, ο πολύχρωμος χαρταετός, το ψάθινο καπέλο, τα
πιάτα, η λαγάνα, ο δεύτερος χαρταετός πίσω, ο
πολύχρωμος γιορτινός άσπρος, κόκκινος μπλε κύκλος).
Ξεκινώντας από αριστερά αντιπαραθέτει κάθετα το στύλο
της ΔΕΗ, τα καμπυλόμορφα πόδια του τραπεζιού και τη
μαγκούρα του παππού δεξιά.
Τα οριζόντια στοιχεία του πίνακα αποτελούν οι 5 λωρίδες
ξεκινώντας από κάτω το δάπεδο της ταράτσας, το
προστατευτικό τοιχάκι, την εικόνα της πόλης στο φόντο, τα
σκουρόχρωμα βουνά στο βάθος και τέλος το γαλάζιο
ουρανό.
6. • Τόσο Στο Τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας όσο και στο
Μοναστηράκι, έργα που έγιναν στην αρχή της δεκαετίας του '50,
διακρίνεται η αγάπη του για τα απλά πράγματα της
καθημερινότητας, για τα αντικείμενα που εκφράζουν τον κόσμο που
φεύγει, για οτιδήποτε εκ πρώτης όψεως ασήμαντο.
• Τα παραδοσιακά φαγητά στο τραπέζι, ή τα αντικείμενα στα
παλιατζίδικα αποκτούν έτσι ένα συμβολικό νόημα, παρά την
ταπεινότητα και την απλότητά τους.
• Στην τεχνοτροπία του ζωγράφου είναι εμφανής η σχέση του με τη
βυζαντινή τέχνη (κυλινδρικότητα των μορφών κ.λπ.) όσο και με το
Μπαρόκ (ηθογραφική διάθεση).
• Τα έργα του, τα οποία απεικονίζουν το φυσικό και αστικό τοπίο
καθώς και σκηνές της κοινωνικής ζωής, προσεγγίζουν και
περιγράφουν την καθημερινότητα με λυρική και ονειρική διάθεση
συνδυάζοντας το λόγιο με το λαϊκό στοιχείο και την παράδοση με
τον νεωτερισμό.
10. Καΐκια
…. γλώσσα εύληπτη,
χυμώδης, με ποιητική
δύναμη,
επιστρατεύοντας ως
σύνεργα άρθρωσής της,
την αναμφισβήτητη
τεχνική συγκρότηση, τη
σοφή γνώση και χρήση
του χρώματος, την
πειθαρχημένη
αξιοποίηση του
ζωγραφικού χώρου….
13. Ούτε είναι ντροπή να συνομιλούμε
απερίφραστα,
να χαϊδεύουμε το χνούδι των πραγμάτων,
να ρεμβάζουμε το δειλινό.
Τούτη τη λαχταριστή μερίδα δεν την αλλάζω
με τίποτα.
Ακόμα και αν είναι να μου τάξουν χάρισμα
την ταπετσαρία όλη της Γης.
Σπύρος Βασιλείου
17. «Εξάρχεια»
Οι πρώτες του «Αθήνες»
φιλοτεχνημένες στη
δεκαετία 1930 -1940
αλλά και αρκετά
νωρίτερα -Οδός
Πατησίων το 1929, Αθήνα
1930, Εξάρχεια,
Τουρκοβούνια
-διακρίνονται για τη
σκούρα χρωματική τους
γκάμα και κινούνται σε
ένα εμφανώς
αντιακαδημαϊκό κλίμα.
20. Η τοπιογραφία της Αθήνας, ειδικότερα, στην οποία
έστρεψε την καλλιτεχνική του ικμάδα ο Βασιλείου, πέραν
των αναμφισβήτητων αισθητικών αξιών που εντοπίζονται
ούτως ή άλλως σε όλα του τα έργα, ανεξαρτήτως θέματος
και τεχνικής, αποτελεί μια ιδιαίτερης βαρύτητας μαρτυρία
για την οικιστική μετάλλαξη της πρωτεύουσας - κέντρου
της χώρας μας και για την επίφαση της "αξιοποίησης" που
καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια να συνδεθεί με την
αβασάνιστη εισβολή του μπετόν και την εμφάνιση της
πολυκατοικίας.
Από αυτή την άποψη ιδωμένη η συγκεκριμένη ζωγραφική
αποτελεί παράλληλα και την έντεχνη διαμαρτυρία του
εικαστικού για τη μορφολογική αλλοίωση της πόλης, όπου
έζησε και δημιούργησε.
21. Χρυσή
Αθήνα
Η νοσταλγία μιας Αθήνας που
χάνεται, μιας καθημερινότητας
οικείας που εξαφανίζεται μέσα
στη μαζική ανωνυμία μιας
απρόσωπης μεγαλούπολης,
αποτέλεσε ένα ανεξάντλητο
ορυχείο για την έμπνευση του
Μπάρμπα Σπύρου, όπως τον
αποκαλούσαν με συμπάθεια οι
πολυπληθείς θαυμαστές της
ζωγραφικής του.
Οι λαϊκές ρίζες της τέχνης του,
που συνδυάζουν την
παράδοση με τον μοντερνισμό,
τον εντάσσουν στους
αυθεντικούς εκπροσώπους
της Γενιάς του Τριάντα, στην
οποία άλλωστε ανήκε και
ηλικιακά.
22. «Χρυσή
Αθήνα»
…….. η γεωμετρική απόδοση
αρχιτεκτονικών προσμείξεων
από νεοκλασικά και
πολυκατοικίες με γρύπες και
σφίγγες στο πρώτο πλάνο των
έργων, σημεία άλλων καιρών
που επιμένουν να υπενθυμίζουν
την παρουσία τους, μπούστα
από γυναικεία αγάλματα σαν
ακρόπρωρα πλοίων…….
26. Ο καλλιτέχνης απάλλαξε συνειδητά το έργο του
από το δέλεαρ των πολλαπλών αναγνώσεων
και επειδή δεν παρέκλινε από τον αρχικό του
στόχο να απηχεί άμεσα η ζωγραφική του στον
συναισθηματικό κόσμο του θεατή της, ούτε
όταν ήρθαν οι μεταγενέστερες δύσκολες
δεκαετίες, κατά τις οποίες η ανίχνευση των
προθέσεων ενός εικαστικού κατέφευγε κυρίως
σε μια περισσότερο σύνθετη και εγκεφαλική
διεργασία, εναρμονισμένη πλήρως με τα
αιτήματα και τα σημεία των καιρών.
27. Η Αθήνα που αλλάζει
Έχει ενδιαφέρον ο
τρόπος κατά τον οποίο
στη ζωγραφική του
αποτυπώνεται η εξέλιξη
του αθηναϊκού τοπίου
από τη μεσοπολεμική
περίοδο στις δεκαετίες
της αντιπαροχής
28. • Ο ρεαλισμός επομένως, ως εκφραστικό ιδίωμα, είναι το πιο πρόσφορο μέσο για
τη χαρτογράφηση της πόλης του, που παρακολουθεί και εποπτεύει βήμα προς
βήμα τη σταδιακή μεταμόρφωση της από μενεξεδένια πολιτεία σε άχρωμη και
απρόσωπη τσιμεντούπολη.
• Η θέα που αλλάζει συνέχεια, ο σκελετός της σκαλωσιάς που χάλασε τη θέα -μέσα
στο αιματηρό του φόντο- η γεωμετρική απόδοση αρχιτεκτονικών προσμείξεων
από νεοκλασσικά και πολυκατοικίες με γρύπες και σφίγγες στο πρώτο πλάνο των
έργων, σημεία άλλων καιρών που επιμένουν να υπενθυμίζουν την παρουσία τους,
μπούστα από γυναικεία αγάλματα σαν ακρόπρωρα πλοίων, η Ακρόπολη πίσω από
κεραίες τηλεόρασης ή προ των λευκών τειχών των πολυκατοικιών, το ερειπωμένο
σπίτι του Παρθένη και τα άναρθρα συνθήματα στους τοίχους, το τοπίο ειδωμένο
από την ίδια οπτική γωνία που παραλλάσσει εκάστοτε, με τις ανθρώπινες
φιγούρες να μικραίνουν συνεχώς ή μετά βίας να επισημαίνονται, επιστρατεύονται
ως λεπτομέρειες ενός τεράστιου κολλάζ που διατυπώνει ταυτόχρονα και μία
κοινωνική κριτική, αφού ο ζωγράφος γνωρίζει ότι σ' αυτήν την πόλη δεν είναι
μόνο το κτιριακό περιβάλλον που διαφοροποιήθηκε.
30. Συνεπής εκπρόσωπος της γενιάς του '30,
διατήρησε από την ελληνικότητα, έως το
τέλος, ζωντανό τον έρωτα για τον τόπο, και
είναι εντελώς φυσικό που μορφοποίησε
αυτήν του την προσήλωση σε μια ογκώδη
καταγραφή τοπίων από περιοχές που
ενέπνευσαν την όραση και τον χρωστήρα
του.
31. Χρυσός
ήλιος
"Ένας ζωγραφικός πίνακας
πρέπει, πριν από όλα, να είναι
μια γιορτή της όρασης"
επεσήμανε αφοριστικά ο
Delacroix, δόγμα που
λειτούργησε ως ευαγγέλιο της
ζωγραφικής, κατά τον Hauser,
έως και τον ιμπρεσσιονισμό. Ο
αφορισμός αυτός του
Delacroix βρίσκει την πλήρη
του πραγμάτωση στα έργα του
Σπύρου Βασιλείου.
35. Ο Σ. Βασιλείου είναι αυτός που πρώτος μετέφερε την ηθογραφία
από τον υπαιθριστικό χώρο στον αστικό, σε μια Αθήνα που αυτές τις
δεκαετίες μεταβαλλόταν συνεχώς.
Όπως ειπώθηκε από την τεχνοκριτικό Ε. Βακαλό, έκανε ζωγραφική
σαν την ποπ αρτ , πολύ πριν τα μέσα της δεκαετίας του '50 που αυτή
εμφανίστηκε στην Αγγλία.
Ωστόσο, η δική του προσέγγιση της καθημερινότητας δεν είναι
κριτική, αλλά λυρική και θυμόσοφη.
Για την προσήλωση του στα αντικείμενα, με την οποία, κατά τον Μ.
Καλλιγά, τα τιποτένια γίνονται πολύτιμα, τα λησμονημένα αποκτούν
αίγλη, του αποδόθηκε ο τίτλος του πρώτου pop artist στην πατρίδα
μας, αν και η ιδεολογική αφετηρία της Pop Art, μια τέχνης που
άσκησε αυτοκριτική, στην Αμερική ιδίως, μέσω της καθημερινότητας
του αναπαραγόμενου αντικειμένου, πολύ απέχει από την αγάπη του
Βασιλείου για την τρυφερότητα που αποπνέουν τα πράγματα,
εμβόλιμα στα τοπία της ψυχής του, στην εικαστική ελεγεία που
δημιούργησε με χαρούμενη γνώση για ό,τι περιπέτεια του ματιού,
37. • Ωστόσο ο Βασιλείου επινοεί τρόπους να
εξοστρακίζει την ασχήμια. Μεταφέρει το
καβαλέττο του στο εσωτερικό των σπιτιών και
αποτυπώνει την ομορφιά του καθρέφτη με τα
αγγελάκια, τα αγαπημένα κάδρα στους τοίχους,
ψηλαφίζει το χνούδι των πραγμάτων και σπεύδει
να παρηγορήσει την ψυχή μας προβάλλοντας αυτά
τα «εσωτερικά» απεικάσματα της όρασης στην
παγερότητα του έξω χώρου, συχνά με
ιλλουζιονιστική διάθεση, σε μια αριστοτεχνική
σύμφυρση πραγματικού και εξωπραγματικού.
38. Γλυκό
του
κουταλιού
…….Σε κάποια έργα οι
ζωγράφοι οργανώνουν τους
όγκους και τα σχήματα
βάζοντάς τα το ένα μέσα στο
άλλο σα πίνακες μέσα σε
πίνακες……
40. Σε κάποια έργα οι ζωγράφοι οργανώνουν τους όγκους
και τα σχήματα βάζοντάς τα το ένα μέσα στο άλλο σα
πίνακες μέσα σε πίνακες. Αυτό το έργο περιέχει δυο
άλλους πίνακες και συνδυάζει το τοπίο της πόλης με
μια εικόνα παραλίας. Ο ζωγράφος έχει ζωγραφίσει το
τοπίο της πόλης με προσεκτικές πινελιές ενώ την
παραλία με πιο ελεύθερες πινελιές. Ιδιαίτερη
σημασία έχει δώσει στην απόδοση της ατμόσφαιρας.
Στο φόντο έχει επικολλήσει φύλα χρυσού. Το
Βασιλείου τον ενδιέφερε να αποδώσει την Ελλάδα
ενσωματώνοντας στη ζωγραφική γλώσσα στοιχεία
από τη λαϊκή και τη Βυζαντινή μας κληρονομιά.. ένα
στοιχείο που είχε πάρει ο Βασιλείου από τους
Βυζαντινούς ζωγράφους είναι η ζωγραφική πάνω σε
ξύλο.
41. •
Ο μικρόκοσμος της οδού Γουέμπστερ, που απεικονίζει μια γωνιά του
εργαστηρίου του στην περιοχή της Ακρόπολης, εκφράζει πολύ παραστατικά τον
κόσμο του ζωγράφου. Σ’ έναν τοίχο, ανάμεσα σε δυο ανοίγματα, ένας παλιός
καθρέφτης μας δίνει την αντανάκλαση από ένα μισοτελειωμένο πίνακα με μια
μοναχική καρέκλα ακουμπισμένη στην άμμο πλάι στη θάλασσα. Είναι ένα από τα
αγαπημένα θέματα που ο Σπύρος Βασιλείου ζωγράφιζε στο εξοχικό του στην
Ερέτρια.
Ένας άλλος πίνακας απεικονίζει τη θέα της Ακρόπολης από το σπίτι του με όλα τα
νεότερα κτίσματα σε πρώτο επίπεδο. Η συμπαράθεση των αρχαίων ή των ωραίων
νεοκλασικών με τις νέες κακόγουστες μαζικές πολυκατοικίες, που είχαν αρχίσει να
κατακλύζουν την Αθήνα, ήταν από τα αγαπημένα θέματα του Σπύρου Βασιλείου.
Το πραγματικό θέαμα, του Ηρωδείου και της Ακρόπολης, αποκαλύπτουν δυο
μπαλκονόπορτες δεξιά και αριστερά από τον τοίχο. Ο ουρανός καλύπτεται από
φύλλα χρυσού. Οι πολλαπλοί εγκιβωτισμοί, πίνακες μέσα στον πίνακα,
ανακλάσεις έργων μέσα στον καθρέφτη, δημιουργούν μια συναρπαστική εικόνα
που γοήτευε από πολύ παλιά τους ζωγράφους, ιδιαίτερα τους μανιεριστές του
16ου αιώνα. Ο Σπύρος Βασιλείου συνδυάζει ένα σχέδιο ακριβές με ανάλαφρα
ατμοσφαιρικά χρώματα, που μεταφράζουν την αιθέρια ποιότητα του αττικού
φωτός. Οι χρυσές ώχρες συνομιλούν με τα συμπληρωματικά γαλάζια πλάι στη
σιωπή του λευκού τοίχου.
43. Αυτοδίδακτος στη χαρακτική, φιλοτέχνησε τα
δύσκολα χρόνια 1940-1947 -όταν με τον πόλεμο
έλειψαν τα χρώματα- ξυλογραφίες, οι οποίες
εικονογράφησαν λογοτεχνικά και ποιητικά κείμενα,
με εκπληκτική άνεση που παραπέμπει σε, δόκιμης
θητείας στο είδος, χαράκτη.
…….. Ακολουθεί ο Β' μεγάλος πόλεμος με τις έγνοιες
της επιβίωσης και τα χαρακτικά του που
κυκλοφορούσαν κρυφά στην Κατοχή, για να
ενισχύσουν τη δύναμη του μαχητικού λόγου
σημαντικών Ελλήνων ποιητών και λογοτεχνών. ….
44. Η ταφή του Παλαμά
Ο ζωγραφικός του κόσμος είχε ήδη
διαμορφωθεί στα μέσα της δεκαετίας
του '30, για να εμπλουτισθεί στα
χρόνια του '40 από τα βιώματα της
Kατοχής (διάστημα στο οποίο μας
έδωσε πολλά χαρακτικά εθνικού
περιεχομένου)
….Ακολουθεί ο Β' μεγάλος
πόλεμος με τις έγνοιες της επιβίωσης
και τα χαρακτικά του που
κυκλοφορούσαν κρυφά στην Κατοχή,
για να ενισχύσουν τη δύναμη του
μαχητικού λόγου σημαντικών
Ελλήνων ποιητών και λογοτεχνών.
56. Τα φαιά (σκούρα) τοπία της Αθήνας αυτής της
περιόδου παρουσιάζουν μια πολίχνη (μικρή
πόλη) ειδυλλιακή με δενδροστοιχίες και
λόφους γυμνούς από κτήρια, σε μια
αδιατάρακτη ηρεμία που διακόπτουν οι
χαρούμενες φωνές των παιδιών που
γιορτάζουν το Καρναβάλι με γαϊτανάκι ή η
σκόνη από ένα παλιό μοντέλο αυτοκινήτου
που μόλις πέρασε.
