1. ԼԵՎՈՆ ՕՐԲԵԼԻ

2. • Ծնվել է հունիսի 25-ին, 1882 թ. Դարաչիչակում: Հովսեփ Օրբելու և Ռուբեն
Օրբելու եղբայրը: Ավարտել է Պետերբուրգի ռազմաբժշկական
ակադեմիան (1904): 1907-20 թթ-ին աշխատել է Պետրոգրադի
փորձառական բժշկագիտության ինստիտուտում: 1909-11 թթ-ին
գործուղվել է արտասահման, աշխատել Անգլիայի, Գերմանիայի
խոշորագույն ֆիզիոլոգիական լաբորատորիաներում և Նեապոլի ծովային
կենսաբանական կայանում: 1918-57-ին ղեկավարել է Պ. Ֆ. Լեսգաֆտի
անվան ինստիտուտի ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիան, 1920-31-ին եղել է
Լենինգրադի 1-ին բժշկական ինստիտուտի պրոֆեսոր, 1925-50-ին` Ս. Մ.
Կիրովի անվան ռազմաբժշկական ակադեմիայի ֆիզիոլոգիայի ամբիոնի
պետ, նույն ակադեմիայի պետ (1943-50), ԽՍՀՄ ԳԱ Պավլովի անվան
ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտի տնօրեն (1936-50), ԽՍՀՄ ԲԳԱ Պավլովի
անվան էվոլյուցիոն ֆիզիոլոգիայի և բարձրագույն նյարդային
գործունեության ախտաբանության ինստիտուտի դիրեկտոր (1939-50),
ԽՍՀՄ ԳԱ կենսաբանական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս
քարտուղար (1939-48), փոխնախագահ (1942-46): 1956 թ-ին կազմակերպել
և ղեկավարել է ԽՍՀՄ ԳԱ Ի. Մ. Սեչենովի անվան էվոլյուցիոն
ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտը: Օրբելին Իվան Պավլովի մերձավորագույն
աշակերտն ու աշխատակիցն էր, և նրա մահից (1937) հետո եղել է նրա
անվան ֆիզիոլոգիական համամիութենական ընկերության
կենտրոնական վարչության նախագահը:

3. • Լևոն Աբգարի Օրբելին հայ
ֆիզիոլոգ, էվոլյուցիոն ֆիզիոլոգիայի
ուսմունքի ստեղծողներից
է, ակադեմիկոս, ՌԽՖՍՀ գիտության
վաստակավոր գործիչ
(1934), սոցիալիստական աշխատանքի
հերոս (1945), բժշկական ծառայության
գեներալ-գնդապետ:

4. • Օրբելու աշխատանքները հիմնարար ներդրում են
ֆիզիոլոգիայի տարբեր բաժինների զարգացման
գործում և ունեն համաշխարհային ճանաչում:
Զարգացնելով բարձրագույն նյարդային
գործունեության մասին Պավլովի ուսմունքը, նա ցույց
տվեց, որ պայմանական ռեֆլեքսների մշակման
գործընթացը կարող է բացատրել ֆիզիոլոգիական
ֆունկցիաների համադասեցման զարգացման
ընթացքը: Նույն էվոլյուցիոն մոտեցումը նկատվում է
նաև նրա` մարդու, առանձնապես՝ երեխաների,
բարձրագույն նյարդային գործունեությանը
վերաբերող աշխատանքներում: Ֆունկցիաների
համադասեցման մասին Օրբելու ստեղծած
ուսմունքից էլ սկիզբ են առել հետագայում նրա
ստեղծած գիտական ուղղությունները էվոլյուցիոն
ֆիզիոլոգիայի և վեգետատիվ նյարդային
համակարգի ֆիզիոլոգիայի բնագավառներում:

5. • Օրբելին, լինելով ֆիզիոլոգիայում էվոլյուցիոն ուղղության
հիմնադիրը, ձևակերպել է այդ ուղղության մեթոդներն ու
խնդիրները, որոնք պարզաբանում են կենդանի օրգանիզմների
ֆունկցիաների զարգացման ողջ պատմությունը` կապված
արտաքին և ներքին միջավայրերի շարժուն փոխանակության
հետ: Օրբելու մշակած էվոլյուցիոն ֆիզիոլոգիայի սկզբունքները,
որպես հզոր հետազոտական միջոց, լայնորեն կիրառվում են
ժամանակակից հետազոտություններում: Օրբելին նշանակալի
աշխատանքներ է կատարել ուղեղիկի ֆիզիոլոգիայի
բնագավառում, ցույց տվել, որ օրգանիզմի ռեֆլեքտոր
գործունեության համընդհանուր կարգավորումն իրագործվում է
հիմնականում այդ օրգանի արգելակիչ ֆունկցիայի շնորհիվ: 1930-
ական թվականներից Օրբելին լայն հետազոտություններ է
կատարել ստորջրյա և ավիացիոն ֆիզիոլոգիայի
բնագավառներում, որոնք անմիջականորեն կապվում էին ոչ միայն
տեսական, այլև գործնական, այդ թվում նաև ռազմական,
խնդիրների հետ:

6. • Օրբելին հիմնավորել է ողնուղեղային
կոորդինացիաների դինամիկության
տեսությունը, բազմաթիվ կարևոր
ընդհանրացումներ կատարել բարձրագույն
նյարդային գործունեության ֆիզիոլոգիայի
բնագավառում: Նրա ղեկավարությամբ
հիմնարար հետազոտություններ են
կատարվել զգայարանների ֆիզիոլոգիայի,
հարմարվողականության պրոցեսների,
աֆերենտ համակարգերի
փոխներգործությունների բնագավառներում
ևն:
Օրբելին ստեղծել է ֆիզիոլոգիական ամենաընդարձակ
դպրոցներից մեկը: Նա կարևոր ավանդ ունի
Հայաստանում ֆիզիոլոգիայի զարգացման գործում: Նրա
անունով է կոչվում ՀՀ ԳԱ ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտը