Η Κοζάνη κατά την οθωμανική περίοδο

1.  
Η ΚΟΖΑΝΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

3. 
Το1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμετή, το Βυθικούκι
και την Κόζδιανη της Ηπείρου, κατάφυγαν κυνηγοί από τους
Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας (που μέχρι
σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη συνέχεια
μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον χριστιανικό
οικισμό στα Καλύβια.

4.  Οι κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν,
αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις κατοικίες
τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την
περιοχή Τζαμουριά διασώζοντας το πατρωνύμιο της
παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται
Τζάμπρα.

5.  Επίσης το βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα
τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα (Σκ’ρκα), που
σημαίνει βραχώδες ύψωμα.

7.  Το 1649 εκατόν είκοσι οικογένειες από το
χωριό Κτένι (οικισμός σε υψόμετρο 680 μ. του νομού
Κοζάνης, 21 χλμ. ΝΔ της πόλης της Κοζάνης και 4
χλμ. ΒΔ από την ιστορική πόλη της Αιανής) υπό την
αρχηγία του προεστού τους Ιωάννη Τράντα,
εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια.

8.  Ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος, κατόρθωσε να
λάβει Σουλτανικό διάταγμα με προνόμια για τους
κατοίκους της πόλης, με το οποίο η πόλη
περιέρχονταν υπό την προστασία
της Σουλτανομήτορος. Οι κάτοικοι ήταν ελεύθεροι
από κάποιους φόρους και απαγορευόταν να μένουν
ως μόνιμοι κάτοικοι οι Μουσουλμάνοι στην πόλη.

9.  Ο Χαρίσιος Τράντας, που θεωρείται ο
πρώτος προύχοντας της πόλης, έκτισε
μεγαλοπρεπή οικήματα και στόλισε την
πόλη με πλατάνια και κρήνες.
Το 1664 θεμελίωσε το ναό του Αγίου
Νικολάου, που αποτελεί και τον
πολιούχο της πόλης. Ο ναός
ανακαινίστηκε το 1721.
Το 1668 ιδρύεται η βιβλιοθήκη και η
σχολή της Κοζάνης.

10.  Τον 17ο και 18ο αιώνα οι εμπορικές συναλλαγές με
τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης δίνουν την
ευκαιρία στην πόλη να αναπτυχθεί οικονομικά και
πνευματικά. Από τα οικοδομήματα ξεχωρίζει:

11. Το Δημαρχείο

15.  Κατά το 18ο αιώνα, όπως ξένοι περιηγητές
αναφέρουν, ο πληθυσμός της Κοζάνης ήταν
ελληνικός και με αυξητικές τάσεις.

16.  Η λεηλασία της πόλης το 1803 από τον Ασλάν Μπέη
διέκοψε παροδικά την ανάπτυξή της. Οι κάτοικοι της
Κοζάνης συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821.
Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του
1821 ήταν ο Ιωάννης Τσόντζας, που μετείχε της
υπεράσπισης των Ψαρών. Άλλοι Κοζανίτες
αγωνιστές του 1821 ήταν οι:

17.  Μιχαήλ Ιωάννου
 Εμμανουήλ Χατζηκωνσταντίνου
 Κωνσταντίνος Ναουμίδης
 Ιωάννης Τιάλιος
 Γεώργιος Μάρανδος και
 Ιωάννης (Νάνος) Μπαρούτας

18.  Κατά το Μακεδονικό Αγώνα οι Κοζανίτες
αγωνίστηκαν για την ελευθερία με σημαντικότερους
Μακεδονομάχους, τον οπλαρχηγό Κωνσταντίνο
Σιδέρη (καπετάν Τσίτσο) και τους προύχοντες
Παναγιώτη Λιούφη, Κωνσταντίνο Καπιτσόγλου,
Αθανάσιο Μάνο και Νικόλαο Μουμούζια.

21.  Βασικά θεσμικά όργανα της εκπαιδευτικής
διοίκησης στην Κοζάνη
αποτελούσαν η Δημογεροντία, η Σχολική Εφορεία,
οι σχολάρχες των
εκπαιδευτηρίων και ο σχολικός επόπτης.

22.  Ιδιαίτερα σημαντικό και
πολυδιάστατο θεωρούνταν το έργο της σχολικής
Εφορείας, υπό την
προεδρία του εκάστοτε Μητροπολίτη Σερβίων και
Κοζάνης, η οποία
καλούνταν να επιλύσει οποιοδήποτε ζήτημα
ανέκυπτε στα
εκπαιδευτήρια της πόλης με σκοπό την εύρυθμη
λειτουργία τους.

23.  Κατά την υπό εξέταση περίοδο λειτούργησαν στην
Κοζάνη «Γυμνάσιον πλήρες»,
 «Τελεία Αστική Σχολή Αρρένων»,
 «Τελεία
Κεντρική Σχολή Αρρένων»,
 «Νηπιαγωγείο»,
 «Παρθεναγωγείο».

24.  Άξιοι διδάσκαλοι συνεισέφεραν με το διδακτικό τους έργο
στα
σχολεία της Κοζάνης κατά την ύστερη Οθωμανική
περίοδο, όπως π.χ.
οι Βαλαγιάννης, Παυλίδης, Σακελλαρίου, Μαυρανιώτης,
Λιούφης,
επιτυγχάνοντας την ομαλή λειτουργία τους και την πλήρη
ισοτιμία
του Γυμνασίου της με τα αντίστοιχα εκπαιδευτήρια,
επιβεβαιώνοντας
έτσι τον κοινωνικό και μορφωτικό ρόλο των
εκπαιδευτηρίων της
Κοζάνης.

25.  Τα εκπαιδευτήρια με τη σειρά τους, διοργάνωναν
ποικίλες
κοινωνικές εκδηλώσεις και προσέφεραν κίνητρα
δημιουργίας σε μια κοινωνία αποκομμένη από τα
μεγάλα αστικά κέντρα, λόγω της
γεωγραφικής της θέσης.

27.  Απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 11
Οκτωβρίου 1912 όταν ο ελληνικός στρατός εισήλθε
στην πόλη ύστερα από τη μάχη του Σαραντάπορου.
Το 1923 κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ
Ελλάδας και Τουρκίας, πλήθος προσφύγων
εγκαταστάθηκαν κυρίως στα νοτιοανατολικά της
Κοζάνης.

28.  Παπακωνσταντίνου Μιχάλης, Μια Βορειοελληνική
πόλη στην Τουρκοκρατία. Ιστορία της Κοζάνης 1400-
1912, Εκδ. Εστία, Αθήνα 1992.
 Χατζηιωάννου Μ.-Χ. 2000:32. Η ιστορική εξέλιξη των
οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα κατά την
Τουρκοκρατία.

29.  Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική
επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις
University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008.
 http://www.kozlib.gr/kozlib_new
 https://el.wikipedia.org/wiki/Κοζάνη

30. Εργασία των
 Κυριακή Καλαμάτα
 Γεώργιος Καλαμάτας
 Άννα Διδασκάλου
 Χρήστος Ανθόπουλος
 Μαρία Αθανασιάδου