1. Το Κάστρο των Σερβίων
Λότσιου Γλυκερία
Παυλίδου Ελένη
Σιδηροπούλου Σοφία
Φτάκα Μαρία-Άννα
ΤΜΗΜΑ: B’2
KAΘΗΓΗΤΡΙΑ: Χιωτέρη Αικατερίνη
ΜΑΘΗΜΑ: Ιστορία
2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
• Το ενδιαφέρον, που έχουν
για τον επισκέπτη τα Σέρβια
και η περιοχή τους , δεν
προέρχεται μάλλον από την
απλόχερα δοσμένη φυσική
τους ομορφιά , τα υπέροχα
βουνά , την ήρεμη δύναμη
της τεχνητής λίμνης και το
καταπράσινο περιβάλλον
που υπάρχει στην περιοχή.
Ούτε προέρχεται μόνο από
την έντονη οικονομική της
ζωή , στον αγροτικό, στον
βιοτεχνικό , αλλά και στον
τουριστικό τομέα.
3. Κατά μεγάλο μέρος προέρχεται από
την επιθυμία του επισκέπτη να βρει την
άνεση που προσφέρει ένα περιβάλλον
αυθεντικά φυσικό μαζί με την
ανακάλυψη της απλής αλλά εγκάρδιας
φιλοξενίας των κατοίκων . Τα στοιχεία
αυτά είναι συνδεδεμένα με την
συνύπαρξη μιας μεγάλης ποικιλίας
ερεθισμάτων και ενδιαφερόντων που
βοηθούν να ξαναβρεί κανείς την ψυχική
και φυσική ισορροπία , μέσα από ένα
άλλο τρόπο ζωής που συνδέει την
απλότητα και την φυσικότητα ενός
επαρχιακού χώρου με τα προτερήματα
ενός ανεπτυγμένου αστικού κέντρου.
4. • Το κάστρο των Σερβίων αν και μικρό
ήταν κάστρο που λειτούργησε
κυρίως ως οχυρό αφού ήταν
αρκετά επωφελούμενο από τη
θέση του. Έπαιξε σημαντικό ρόλο
στις ραγδαίες εξελίξεις από τα τέλη
του 9ου αιώνα μέχρι και τα τέλη του
14ου. Με το πέρασμα των χρόνων
το κάστρο φθειρόταν κυρίως στα
τείχη λόγω των επιδρομών αλλά και
στρατηγικών σχεδίων αλλά μετά
από κάποιες κατακτήσεις
επισκευάστηκε.
5. Τοποθεσία και στρατηγική σημασία
• Το κάστρο βρίσκεται στο Νομό Σερβίων , μία από τις σημαντικότερες πόλεις
του Ν. Κοζάνης και συγκεκριμένα στους δυτικούς πρόποδες των Πιερίων.
Είναι χτισμένο σε σημαντική , οχυρή θέση , καθώς ελέγχει το πέρασμα από
τη Μακεδονία στη Θεσσαλία και τη Νότια Ελλάδα μέσω των στενών του
Σαρανταπόρου. Η πόλη περιλάμβανε την Ακρόπολη , την Άνω Πόλη και την
Κάτω Πόλη. Υπήρχαν δηλαδή τρία τείχη άμυνας για τους επιδρομείς, τα
οποία προφύλασσαν τον άρχοντα που ζούσε στην Ακρόπολη , τόσο από
τους εξωτερικούς , όσο και από τους εσωτερικούς εχθρούς.
6. Η Ιστορία τού Κάστρου
Το Κάστρο των Σερβίων κτίστηκε κάπου μεταξύ 560 και 650, δηλαδή στα
χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηρακλείου.
Το μεγαλύτερο μέρος της οχύρωσης που σώζεται σήμερα χρονολογείται
στη Μεσοβυζαντινή εποχή (11ος-12ος αιώνας). Σε τμήματα, ωστόσο , των
τειχών, αναγνωρίστηκαν φάσεις των πρώιμων βυζαντινών χρόνων (6ος-7ος
αιώνας) , καθώς και φάσεις που μπορούν να συσχετισθούν με το πρόγραμμα
ανοικοδομήσεων και επισκευών φρουρίων της Μακεδονίας που εφάρμοσαν οι
αυτοκράτορες Λέων Αρμένιος (813-820) και Ρωμανός Λεκαπηνός (959-963).
7. Από τα τέλη του 9ου αι. βεβαιώνεται η ύπαρξη
της επισκοπής Σερβίων που ανήκει στη
μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Στα τέλη του 10ου
αιώνα το κάστρο καταλαμβάνεται από το
Βούλγαρο τσάρο Σαμουήλ , ενώ το 1001
κυριαρχείται από τον Βασίλειο Β΄. Το 1018 ο
Βασίλειος Β΄ καταστρέφει ένα μέρος των
τειχών για να μην λειτουργήσει το κάστρο ως
τμήμα του βουλγαρικού στρατού. Το 1204 τα
Σέρβια καταλαμβάνονται από τους
Φράγκους ενώ το 1216 περιέρχονται στη
κατοχή του δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου
Δούκα. Ο Μιχαήλ Β΄ Δούκας μετά τη μάχη της
Κλοκότνιτσας (1230) σπεύδει και καταλαμβάνει
το κάστρο και αμέσως επισκευάζει τα τείχη. Το
1257 τα Σέρβια περιέρχονται στον
αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεόδωρο Β΄
Λάσκαρη. Το 1341 καταλαμβάνονται από το
Σέρβο Κράλη Στέφανο Δουσάν , ενώ το 1350
ανακαταλαμβάνονται από τον Ιωάννη Στ΄
Καντακουζηνό για να αλωθούν από τα
στρατεύματα του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄ το
1393 .
ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΒΑΓΙΑΖΗΤ Α΄
8. • Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η βυζαντινή ακρόπολη εγκαταλείπεται, ενώ η
κάτω πόλη και το τμήμα έξω από τα τείχη είναι πυκνοκατοικημένα. Στα μέσα του
17ου αι., όταν περνά από τα Σέρβια ο Οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή ,
περιγράφει την πόλη ως εξής: "….είναι ένα θαυμάσιο κάστρο ισχυρό, χτισμένο
με πέτρα, με τριγωνικό σχήμα. Βρίσκεται πάνω σ' ένα μικρό χωματένιο λόφο.
Είναι μικρό κάστρο. Στις δυο πλευρές του υπάρχουν υψηλά βουνά που
κρέμονται από πάνω. Επάνω στα βουνά υπάρχουν καθαρά αμπέλια…. Μέσα
στο κάστρο υπάρχουν εκατό περίπου σπίτια φτωχών Ελλήνων. Δεν υπάρχουν
όμως πυριτιδαποθήκες , κανόνια, αποθήκες και τάφροι. Μόνο στη δυτική πλευρά
βλέπει κανείς να υπάρχει μια κατεστραμμένη πύλη. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο.
Όλα τα φιλανθρωπικά ιδρύματα είναι κάτω στην πόλη". 'Όπως συνάγεται μετά
την κατάληψη από τους Οθωμανούς ο νέος οικισμός αναπτύσσεται έξω από το
κάστρο. Η μεταφορά του οικισμού βοήθησε στη διατήρηση του Βυζαντίου γιατί
αποφεύχθηκαν οι νεότερες επεμβάσεις έτσι ώστε να διευκολύνεται σήμερα η
έρευνα από τους ειδικούς επιστήμονες. Το 1745 η έδρα της επισκοπής
μεταφέρεται στην Κοζάνη. Οι χριστιανικοί ναοί δεν μετατρέπονται σε τζαμιά, αλλά
επισκευάζονται και επανατοιχογραφούνται συνεχίζοντας τη λειτουργία τους μέχρι
το 19ο αι. , όταν ο παλαιός οικισμός εγκαταλείπεται.
Το κάστρο των Σερβίων
Σχέδιο του βυζαντινού
κάστρου των Σερβίων, 1000
- 1500.
9. Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
• Η συνολική έκταση του κάστρου είναι περί τα 100 στρέμματα.
To κάστρο έχει ακανόνιστο σχήμα, αφού έτσι το υπαγόρευε η
ανώμαλη διάπλαση του απόκρημνου βράχου πάνω στον
οποίο αυτό βρίσκεται. Διαιρείται σε τρία άνισα μεταξύ τους
μέρη: την ακρόπολη στο υψηλότερο σημείο , την άνω πόλη
και την κάτω πόλη. Την διάταξη αυτή καθορίζουν τρεις σειρές
τειχών μαζί με τα τείχη της ακρόπολης , σε διαδοχικά επίπεδα
άμυνας , εξασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό τη μέγιστη
προστασία σε περίπτωση πολιορκίας.
10. • Η Άνω Πόλη κάλυπτε 20 στρέμματα. Σώζονται οι βάσεις
πολλών κατοικιών και τα τείχη που την περιέβαλαν , που
είχαν σχήμα πολυγωνικό , με πύργους στρογγυλούς και
ορθογώνιους που ακολουθούσαν την κλίση του λόφου.
Η Κάτω Πόλη κάλυπτε 75 στρέμματα. Σώζονται τείχη , τμήμα
της κεντρικής υψηλής πύλης του Κάστρου, τμήματα
Υδραγωγείων , πολλά ερείπια και ίχνη σπιτιών και εκκλησιών.
Τρεις μάλιστα εκκλησίες σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση με
πολλές σπάνιες και θαυμάσιες τοιχογραφίες.
11. • Είναι η μεγάλη Βυζαντινή Βασιλική Εκκλησία (11ου αιώνα) , που
πιθανολογείται από τους ειδικούς ότι είναι του Αγίου Δημητρίου , η εκκλησία
του Προδρόμου Ιωάννη και το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων, ψηλά σε
ένα άγριο και απόκρημνο βράχο , με φανταστική θέα.
• Από τον εξωτερικό περίβολο σώζονται ελάχιστα λείψανα , κυρίως στη
νοτιοανατολική δυτική και βόρεια πλευρά της πόλης , η οποία ήταν και η
μόνη προσβάσιμη. Εκεί σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες , υπήρχε η
κεντρική πύλη όπου κατέληγε η κύρια οδική αρτηρία προς το κάστρο. Μια
άλλη πύλη που οδηγεί από την κάτω πόλη στην άνω , αποκαλύφθηκε και
στο διάμεσο τείχος , στο καλύτερα διατηρημένο δυτικό τμήμα του.
12. Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Η Ακρόπολη κάλυπτε 2,5 στρέμματα και σήμερα σώζονται
-με μεγάλες φθορές- οι Πύργοι , που ξεπερνούσαν τα 20 μέτρα ύψος ,
μεγάλα τμήματα από τα τείχη και ίχνη κτισμάτων.
Ο δυτικός πύργος , ύψους 18 μ. , είχε τρεις ορόφους που χωρίζονταν με
ξύλινα πατώματα , όπως αποδεικνύεται από τις ορατές σήμερα οπές
πακτώσεως των δοκών που στήριζαν τα ξύλινα δάπεδα.
Ο βόρειος πύργος διατηρείται κατά το ήμισυ , επειδή υπέστη ζημιές κατά
το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.
13. Στην εξωτερική όψη των δύο πύργων ανοίγονται από δύο
μικρά παράθυρα επάλληλα και από ένα στις πλάγιες πλευρές.
Οι προσόψεις και των δύο πύργων παρουσιάζουν επιμέλεια
κατασκευής: πλίνθοι παρεμβάλλονται μεταξύ των ακανόνιστων
λίθων και διακρίνεται υποτυπώδης διακόσμηση με κεράμους.
Χρονολογούνται στην περίοδο των Παλαιολόγων , είτε επί
σερβικής κατοχής (1341-1350) είτε επί βυζαντινής κυριαρχίας
(μετά το 1350).
14. Ο νότιος πύργος είναι
συμπαγής. Είναι κυκλικός στη
βάση του και πενταγωνικός στο
υπόλοιπο τμήμα του. Η
διαφορετική αυτή δομή πιθανώς
να οφείλεται σε ανακαινίσεις
(13ος αιώνας) μετά την
καταστροφή του κάστρου από
τον Βασίλειο Β.
Ο ανατολικός πύργος έχει
τριγωνικό σχήμα. Σώζεται
μέχρι το ύψος της θεμελίωσης
και φαίνεται να ανήκει σε
παλαιότερη φάση.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β’
15. Ο μύθος για την πτώση του Κάστρου
• Σύμφωνα με μια εκδοχή του Λαογράφου Ν. Πολίτη, το Κάστρο των Σερβίων
είναι το «Κάστρο της Οργιάς» που η νεαρή βασίλισσά του εξαπατήθηκε με δόλο
από έναν ψευτοκαλόγερο για να πέσει το κάστρο στα χέρια των βαρβάρων.
Σύμφωνα με έναν χρησμό το κάστρο θα αλωνόταν την ημέρα που τα ψάρια θα
κολυμπούσαν στο ποτάμι, ζωντανά από την μια πλευρά και τηγανισμένα από
την άλλη, και καθώς κάτι τέτοιο φαινόταν αδιανόητο η νεαρή βασίλισσα ήταν
σίγουρη πως το κάστρο της θα άντεχε στην πολιορκία. Την ήμερα λοιπόν που ο
προδότης μεταμφιεσμένος σε μοναχό, ζήτησε βοήθεια από τους
πολιορκημένους και εκείνοι του άνοιξαν την πύλη, οι Βάρβαροι βρήκαν την
ευκαιρία να ορμήσουν στο κάστρο. Την ώρα εκείνη η Βασιλοπούλα τηγάνιζε
ψάρια από τον Αλιάκμονα, και καθώς άκουσε τις κλαγκές των όπλων της έπεσε
το τηγάνι από τη φωτιά με αποτέλεσμα τα ψάρια να χυθούν στο πάτωμα
τηγανισμένα από την μια πλευρά και ωμά από την άλλη.
16. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
• Το κάστρο των Σερβίων αποτελεί πόλο
έλξης Ελλήνων –κυρίως- τουριστών οι
οποίοι αποφασίζουν να επισκεφτούν
τα Σερβια ή και άλλες κοντινές πόλεις
και χωριά. Αρκετοί το επισκέπτονται
για να περιπλανηθούν στα ερείπια του
βυζαντινού αυτού κάστρου ενώ πολλοί
είναι και οι τολμηροί οι οποίοι
παγαίνουν για μια βόλτα στο φαράγγι
(που δημιουργήθηκε από το ρέμα
πλατανούλια) ώστε να έχουν την
ευκαιρία να θαυμάσουν την μαγευτική
θέα που τους προσφέρει το φυσικό
αυτό τοπίο.
Περιπλάνηση
στα ερείπια του
κάστρου
Μαγευτική θέα
