Mediawijsheid is nooit af.

1. Mediawijsheid is nooit af.
Veldbeschrijving, SWOT-analyse van de
actoren en initiatieven in Vlaanderen inzake
mediawijsheid en beleidsaanbevelingen
Lode Vermeersch, Loes Vandenbroucke, Nele
Van den Cruyce en Katia Segers
Design Charles Ray Eames - Hang it all © Vitra
Lancering Kenniscentrum Mediawijsheid – 27 maart 2013
KVS Brussel

2. • “Whatever we know about our society, or indeed about the
world in which we live, we know through the mass media. This
is true not only of our knowledge of society and history but also
of our knowledge of nature. What we know about the
stratosphere is the same as what Plato knows about Atlantis:
we’ve heard tell of it. Or, as Horation puts it: ‘So have I heard,
and do in part believe it’. On the other hand, we know so much
about the mass media that we are not able to trust these
sources.” (N. Luhmann, The Reality of the Mass Media).
29/03/13
2

3. 29/03/13
3

4. • Drieledige doelstelling onderzoek
1. Veldbeschrijving
2. SWOT-analyse
3. Beleidsaanbevelingen

5. Mapping
mediawijsheidactoren
in Vlaanderen

7. Conclusies: actoren
• 122 actoren gedetecteerd
• Veld mediawijsheid in Vlaanderen breed veld
gespreid over:
• brede maatschappelijke sectoren
• verschillende beleidsterreinen
• Veel onderzoekscentra, –instellingen en
koepelverenigingen (steunpunten, federaties, …)
• Kloof tussen erkende organisaties die ‘tellen in het
veld’ en vele anderen die zich momenteel niet
gewaardeerd voelen, ervaren ‘niet mee te tellen’

8. ü Armoede en maatschappelijke integratie
ü Kunsten en cultureel erfgoed
ü Games
ü Media-industrie
mediawijsheid
ü Jeugd
ü Onderwijs
ü Onderzoek
ü Sociaal-cultureel werk
ü Welzijn

9. Conclusies: financiering actoren
• Meeste actoren hebben vzw-statuut of kennen
bedrijfsvorm
• Vlaamse overheid is belangrijkste financieringsbron, via
zowel rechtstreekse mediawijsheidinitiatieven als via
bredere programma’s
• Twee derden van de actoren opereren op decretale
basis en worden dus gesteund door Vlaamse overheid
• 1/4 is structureel ondersteund
• Ruim 1/4 projectmatig
• Één derde opereert niet op decretale basis

10. Conclusies: werking actoren
• Meeste organisaties actief op verschillende terreinen,
enkelen focussen op niche-aspecten of -doelgroepen
• Voor evenveel actoren is mediawijsheid centraal als
perifeer in de werking
• Ongeveer gelijke inzet activiteiten op:
• Functionele mediageletterdheid
• Kritische mediageletterdheid
• Actieve mediageletterdheid
• Opvallend: op actieve mediageletterdheid wordt
minder ingezet m.b.t. online en mobiele media

11. Conclusies: doelgroepen /
doelstellingen
DOELGROEPEN
FUNCTIONELE
KRITISCHE
ACTIEVE
mediawijsheid
mediawijsheid
mediawijsheid
kinderen
Xx
Xx
jongeren
X
X
ouderen
X
X
Mensen
met
een
beperking
Xx
X
Mensen
met
een
Xx
X
kwestsbare
socio-­‐
economische
status
Ethnisch-­‐culturele
Xx
X
(xx)
minderheden
professionals
X
Xx
Xx

12. Conclusies:
doelstellingen actoren
• Veld is gekenmerkt door breed arsenaal aan doelstellingen
• Belangrijkste “invulling” van mediawijsheid vanuit nieuwe
(multi-)media
• Actoren gaan ervan uit dat klassieke mediageletterdheid
lijkt te zijn verworven (behalve voor kinderen en
jongeren)
• Doelstellingen mediawijsheid kaderen in bredere
maatschappelijke opzet: inclusie, zelfredzaamheid,
andere kijk, burgerzin, …

13. Conclusies: doelgroepen /
doelstellingen
DOELGROEPEN
FUNCTIONELE
KRITISCHE
ACTIEVE
mediawijsheid
n
enmediawijsheid
mediawijsheid
e
et hodiek
kinderen
•
Veel
m e
tools!
X
X
ch
jongeren
d idacEs X
l
X
digitaa
/ X
ouderen
X
ke l
online n
•
Mensen
met
een
beperking
X
Niet
en rsussen
e X
cu face
Mensen
met
een
Ook
via ijk
face-­‐to-­‐X
X
l
kwestsbare
socio-­‐ p ersoon
t
economische
status
contac
Ethnisch-­‐culturele
X
X
minderheden
professionals
X
X
X

14. Doelgroepen versus doelstellingen

15. SWOT

16. Volgorde Sterktes
S1 Sterktes
De
actoren
in
het
veld
zijn
ervan
overtuigd
dat
werken
aan
mediawijsheid
tal
van
posiEeve
effecten
resorteert
op
maatschappelijk
vlak.
S2 Er
bestaan
al
veel
samenwerkingen
rond
mediawijsheid
tussen
organisaEes
en
tussen
projecten.
Dit
is
het
gevolg
van
een
organische
en
spontane
groei
van
het
mediawijsheidsveld
dat
geen
veld
is
dat
‘top
down’
geregisseerd
werd
S3 Veel
organisaEes
zijn
acEef
op
het
vlak
van
mediawijsheid
of
hebben
de
bereidheid/intenEe
aan
mediawijsheid
te
werken.
De
sterke
interesse
voor
het
thema
resulteert
vandaag
al
in
een
rijkdom
aan
iniEaEeven
S4 Het
mediawijsheidsveld
schat
de
kwaliteit
van
de
projecten
rond
mediawijsheid
hoog
in
(sterke
prakEsche
uitwerking,
inspelend
op
de
noden
van
doelgroepen,
…)
S5 Mediawijsheid
is
een
breed
en
open
begrip
dat
veel
mogelijkheden
biedt
naar
invulling.
De
term
gaat
breder
dan
formeel
onderwijs
en
dekt
ook
vormen
van
informeel
leren
en
sluit
als
begrip
sterk
aan
bij
het
mediagebruik
zelf
S6 Het
thema
mediawijsheid
en
de
beleidsmaEge
(transversale)
en
prakEsche
uitwerking
ervan
raakt
veel
types
van
werk
en
dat
zorgt
voor
diverse
aanpakken,
16
een
sterk
bereik,
veel
vernieuwing,
…

17. Volgorde Zwaktes
W1 Veel organisaties zijn slechts ad hoc, projectmatig of “losjes” bezig met het werken aan mediawijsheid. Het gevolg is een versnipperde praktijk
Kansen
waarin afstemming, coördinatie en kennisdeling ontbreekt
W2 Het welslagen van inspanningen om mensen meer mediawijs te maken, hangt in grote mate af van de betrokkenheid, voorkeuren, mediakennis
en kwaliteit van de begeleiders. Veel leerkrachten, sociaal-culturele werkers, mediaverantwoordelijken, … zijn echter onvoldoende geschoold in
het werken aan een verbeterde omgang met media
W3 Het mediawijsheidsveld is zeer diffuus: het mist afbakening, structuur en overzicht. De organisaties die aan mediawijsheid werken vormen geen
homogene groep maar zijn een artificiële “sector” waarbinnen regie ontbreekt: verschillende organisaties willen “voortrekker” zijn, kleinere
organisaties hebben weinig inspraak en aansluiting
W4 Het formeel onderwijs (kleuter- en leerplichtonderwijs en volwassenenonderwijs) heeft onvoldoende toegang tot media(inhouden) en gebruikt
deze niet steeds op een voor leerlingen uitdagende manier. De leerkracht speelt hierin een centrale rol
W5 Wanneer wordt gewerkt aan mediawijsheid vertrekken organisaties vaak uitsluitend van het “negatieve” van de media (bescherming, beveiliging,
preventie, restrictie)
W6 De educatieve/didactische kant van het werken aan mediawijsheid is nog te weinig uitgewerkt. Er is veel (internationaal) materiaal maar dat wordt
gebrekkig uitgewisseld en een uitgewerkte vorming (mediacoach) staat nog in de kinderschoenen
W7 De term Mediawijsheid is voor veel mensen onduidelijk:
• actoren in het veld geven verschillende interpretaties en benadrukken verschillende facetten;
• voor leken klinkt de term moeilijk en iets voor een elite;
• voor bedrijven kan de autopositieve term mediawijsheid “gebruikt” worden als vorm van window dressing of reclame
W8 Initiatieven die werken aan mediawijsheid spelen meestal in op specifieke doelgroepen (kansarmen, jongeren, senioren). Weinig
mediawijsheidinitiatieven richten zich op personen met een mentale handicap. Projecten gaan er vaak ten onrechte van uit dat de modale
volwassene voldoende mediawijs is
17

18. Volgorde Bedreiging
T1 Het centrale overheidsbeleid rond mediawijsheid mist coherentie. Beleidsinitiatieven zijn versnipperd over verschillende beleidsdomeinen. Er is
Bedreigingen
geen algemeen gedragen beleidskader dat een duidelijke visie reflecteert
T2 De door de overheid vastgelegde doelen (ontwikkelingsdoelen, (vakoverschrijdende) eindtermen en opleidingsprofielen) met betrekking tot
mediagebruik in het formeel onderwijs kennen een aantal zwaktes:
• de ICT-eindtermen in het formele onderwijs geven aanleiding om te focussen op de technische media-skills en te weinig op
inhoudsgerelateerde en culturele skills;
• de ontwikkelingsdoelen en eindtermen in het lager en secundair onderwijs missen opbouw en continuïteit;
• mediawijsheid als vakoverschrijdende eindterm kan te vrijblijvend worden opgenomen. Handvatten een voor geslaagde implementatie zijn
nodig;
Scholen missen vaak de goede randvoorwaarden om aan mediawijsheid te kunnen werken: materiaal, infrastructuur, uitdagende leerplannen, …
T3 De toegang tot en het gebruik van media blijft sociaal ongelijk. Deze social divide leidt tot het verder marginaliseren van informatiearmen.
De hoge kost verbonden aan internettoegang in België vormt een duidelijke drempel
T4 Informatie, games, reclame… lopen door elkaar (advergames, in-game reclame, …). Niet alle mediabedrijven doen inspanningen om uit te
leggen hoe kritisch om te gaan met media-inhouden
T5 Media worden complexer en het klassieke onderscheid tussen producent, boodschap en consument of ontvanger vervalt. De controleerbaarheid
en betrouwbaarheid van media-inhouden zijn daardoor steeds vaker problematisch
T6 De economische crisis zorgt voor een gebrek aan (overheids)middelen om aan mediawijsheid te werken
T7 Het gebruik van media bij jongeren evolueert snel (vnl. mobiele media), daardoor is het moeilijk snel in te spelen op (n)etiquette en preventie van
afwijkend gedrag (bv. gebrekkige privacy protectie, contactrisico’s, pesten, sexting, self disclosure)
T8 Mediawijsheid is een continu proces, een streven, een sociaal “wordingsproces”… Het vraagt veel tijd en inspanning en kan niet worden
waargemaakt met enkele tips tricks 18

19. Volgorde Kans
Zwaktes
O1 Er is (een groeiende) aandacht vanuit het centrale beleid voor het thema
mediawijsheid. Het thema wordt besproken en via verschillende kanalen worden
initiatieven gesteund
O2 De media verspreiden zich verder en worden steeds toegankelijker, vooral de
nieuwe media
O3 Door de digitale vooruitgang kan audiovisueel cultureel erfgoed gemakkelijker
gedigitaliseerd, gearchiveerd en ontsloten worden om gebruikt te worden in het
werken aan mediawijsheid
O4 Veel bedrijven hebben, vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen,
interesse om zich in te zetten voor het werken aan mediawijsheid
O5 Nieuwe media hebben andere kenmerken dan de “klassieke” massamedia:
• ze zijn intuïtiever, mobieler, socialer… en laten daardoor andere, meer hands-on vormen
van leren toe;
• ze laten een snelle, creatieve en productieve omgang toe;
• de crossovers tussen mediavormen en de convergentie van media (bv. papier en digitaal)
laten toe langs diverse kanalen over media te leren
19

20. AANBEVELINGEN

21. Aanbevelingen naar beleid
1. Toegankelijkheidsbeleid
– Bewakende en bemiddelende rol inzake prijsbepaling en
prijsstabiliteit media
– Internettoegang, telefonie in België duur en sociaal ongelijk - voor
iedereen betaalbaar en bereikbaar maken
– Ondersteuning functionele vaardigheden + goede voorbeeld door
overheid
2. Theoretisch kader en beleidskader
– Duidelijk begrippenarsenaal
– Theoretisch kader als input voor coherent beleidskader
– Multi-stakeholders governance

22. Aanbevelingen naar beleid
3. Regelgevend kader en erkennings- en subsidiebeleid
– Evenwicht zoeken tussen bottom-up aanpak en duidelijke
beleidsprerogatieven (zoals gedefinieerd door Vlaamse regering,
– Oprichting “Expertengroep mediawijsheid” (stuurgroep
kenniscentrum) waarin alle stakeholders vertegenwoordigd zijn
– Regelmatige afstemming en overleg met Departementen
CJSM en Onderwijs, SARC, Steunpunt media
– Evenwicht tussen structurele / projectmatige subsidies Vlaanderen
– “Push” geven aan andere beleidsniveaus, c.q. lokale en provinciale
overheden

23. Aanbevelingen naar beleid
4. Kennisdeling, samenwerking en coördinatie in het
veld
– Kenniscentrum Mediawijsheid
• Functioneert en is gestructureerd als ‘hub’
• overkoepelende, ‘lichte’ organisatie die communiceert,
faciliteert en zo het veld mee vormt
• beperkte uitvoerende ploeg, maar met brede expertengroep,
waarin alle stakeholders vertegenwoordigd zijn
• Niet centraliseren, wel faciliteren en ondersteunen om aldus
het veld te ontwikkelen en te ondersteunen
• Gebruik maken van bestaande know-how in Vlaanderen
• Behalve ‘hub’, ondersteunen van lokale overheden (steden en
gemeenten) en specifieke media-actoren om mediawijsheid uit
te bouwen

24. Aanbevelingen naar beleid
4. Kennisdeling, samenwerking en coördinatie in het veld
(vervolg)
– Internationale uitwisseling faciliteren
– Relatie formeel onderwijs – openbare omroep verder uitwerken
– Samenwerking stimuleren via subsidiereglementering
5. Onderwijs
– Op doorgaande manier werken aan mediawijsheid
– Integratie van mediawijsheid in eindtermen van het lager onderwijs
en opnemen in ontwikkelingsdoelen kleuteronderwijs (leerplannen)
– Opleidingen (mediawijsheid als nascholingsthema) en didactische
tools voor leerkrachten
– Integratie van mediawijsheid in lerarenopleidingen

25. Aanbevelingen naar beleid
6. Overzicht, onderzoek, monitoring
– Vinger aan de pols van mediagebruik (micro- en mesoniveau) via
steunpunt media
– Effecten van mediawijsheid?