1. ‫تحقیق‬ ‫روش‬
‫موردی‬ ‫مطالعات‬
CASE STUDY

2. ‫مقدمه‬
‫رويكرد‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫يكي‬‫از‬‫متداول‬‫ترين‬‫استراتژي‬‫هاي‬‫تحقیق‬‫كیفي‬‫محس‬‫وب‬‫مي‬‫شود‬.
‫اين‬‫رويكرد‬‫يك‬‫روش‬‫يا‬‫شیوه‬‫نیست‬‫بلكه‬‫نوعي‬‫استراتژي‬‫پژوهشي‬‫است‬.‫د‬‫رون‬‫اين‬
‫استراتژي‬‫روشها‬‫و‬‫شیوه‬‫هاي‬‫متعددي‬‫مورد‬‫استفاده‬‫قرار‬‫مي‬‫گیرند‬.‫ممكن‬‫است‬‫اي‬‫ن‬
‫روش‬‫ها‬،‫كمي‬‫كیفي‬‫و‬‫يا‬‫تركیبي‬‫از‬‫هردو‬‫روش‬‫باشند‬.‫مطالعه‬‫موردي‬‫اگرچه‬‫غالب‬‫ا‬‫بر‬‫فنون‬
‫و‬‫شیوه‬‫هاي‬‫كیفي‬‫استوار‬‫است‬‫ولي‬‫نمي‬‫تواند‬‫صرفا‬‫از‬‫طريق‬‫فنون‬‫پژوهش‬‫كی‬‫في‬‫تعريف‬
‫شود‬‫بلكه‬‫بايستي‬‫در‬‫قالب‬‫جهت‬‫گیري‬‫نظري‬‫آن‬‫تعريف‬‫شود‬‫در‬‫اين‬‫استرات‬‫ژي‬‫تاكید‬‫بر‬
‫جدايي‬‫بستر‬‫از‬‫موضوع‬‫پژوهشي‬‫نیست‬‫بلكه‬‫تاكید‬‫بر‬‫ديدن‬‫موضوع‬‫در‬‫بس‬‫تر‬‫پژوهش‬
‫است‬.‫بیشتر‬‫تحقیقات‬‫موردي‬‫به‬‫علت‬‫فرصت‬‫بررسي‬،‫باز‬‫قادر‬‫به‬‫استخراج‬‫روش‬‫هاي‬
‫استقرايي‬‫پژوهش‬‫مي‬‫شوند‬‫كه‬‫هدف‬‫آن‬‫تئوري‬‫سازي‬‫و‬‫ايجاد‬‫فرضیه‬‫و‬‫نه‬‫صرفا‬‫آ‬‫زمون‬
‫آنها‬‫است‬

3. ‫موردی‬ ‫مطالعات‬ ‫تعریف‬
‫گودوهات‬:‫روش‬‫موردي‬‫بیش‬‫از‬‫همه‬‫يك‬‫رويكرد‬‫است‬‫كه‬‫بر‬‫اساس‬‫آن‬‫هر‬‫واحد‬
‫اجتماعي‬‫همچون‬‫يك‬‫كل‬‫در‬‫نظر‬‫گرفته‬‫شود‬‫مي‬.‫حال‬‫اين‬‫واحد‬‫تواند‬‫مي‬‫يك‬،‫فرد‬‫ي‬‫ك‬
،‫خانواده‬‫يك‬‫نهاد‬‫اجتماعي‬‫يا‬‫حتي‬‫يك‬‫جامعه‬‫باشد‬
‫موريس‬‫دوورژه‬:‫اصطالح‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫معرف‬‫دو‬‫چیز‬‫است‬‫كه‬‫در‬‫عمل‬‫با‬‫هم‬‫اختالف‬
‫دارند‬:،‫نخست‬‫يك‬‫موضوع‬‫بر‬‫سر‬‫تحلیل‬‫ژرف‬‫رفتار‬‫يك‬‫فرد‬،‫است‬‫چه‬‫از‬‫راه‬‫سن‬‫هاي‬‫د‬
‫شخصي‬‫و‬‫چه‬‫از‬‫راه‬‫هاي‬‫مصاحبه‬‫خاطرات‬.‫و‬‫اين‬‫معني‬‫اصل‬‫و‬‫دقیق‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫است‬.
،‫دوم‬‫در‬‫معناي‬،‫تري‬‫گسترده‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫را‬‫به‬‫هرگونه‬‫بررسي‬‫تك‬‫نگاري‬‫كه‬‫د‬‫رباره‬
‫يك‬‫حادثه‬‫يا‬،‫تصمیم‬‫يا‬‫درباره‬‫يك‬‫مورد‬‫خاص‬‫انجام‬،‫شود‬‫مي‬‫اطالق‬‫كنند‬‫مي‬.
‫تحقیقات‬‫موردي‬‫زماني‬‫برتري‬‫يابند‬‫مي‬‫كه‬‫هايي‬‫پرسش‬‫با‬‫ادوات‬‫استفهام‬«‫چگ‬‫ونه‬»‫يا‬
«‫چرا‬»‫مطرح‬‫باشند‬‫مي‬‫و‬‫نیز‬‫زماني‬‫كه‬‫پژوهشگر‬‫كنترلي‬‫بر‬‫رويدادها‬‫ندارد‬‫و‬‫آن‬‫گاه‬‫كه‬
‫پديده‬‫مورد‬‫توجه‬‫متعلق‬‫به‬‫زمان‬‫معاصر‬‫و‬‫در‬‫بستر‬‫زندگي‬‫واقعي‬‫قرار‬‫داشته‬‫ب‬‫اشند‬.

4. ‫اهمیت‬‫موردی‬ ‫مطالعه‬
‫اين‬‫روش‬‫از‬‫جهاتي‬‫بسیار‬‫حائز‬‫اهمیت‬‫است‬:
‫الف‬)‫شناخت‬‫كل‬‫واقعیت‬:‫تنها‬‫با‬‫استفاده‬‫از‬‫اين‬‫روش‬‫مي‬‫توان‬‫كلیت‬‫واقعیت‬‫را‬‫فهمید‬.
‫روش‬،‫موردي‬‫بهترين‬‫شیوه‬‫براي‬‫پیاده‬‫كردن‬‫ديدگاه‬‫هاي‬‫كلنگر‬‫و‬‫همچنین‬‫اندي‬‫شه‬‫آناني‬
‫است‬‫كه‬‫بر‬‫پیكربندي‬‫واقعیت‬‫تكیه‬‫دارند‬.
‫ب‬)‫شناخت‬‫ابعاد‬‫نهان‬‫پديده‬‫اجتماعي‬:‫تحقیق‬،‫موردي‬‫واقعیت‬‫را‬‫در‬‫كنه‬‫آن‬‫بررس‬‫ي‬
،‫كند‬‫مي‬‫به‬‫اعماق‬‫دست‬‫مي‬‫يابد‬‫و‬‫به‬‫مطالعات‬‫ژرفانگر‬‫مي‬‫پردازد‬.
‫ج‬)‫دستیابي‬‫به‬‫كلیت‬‫منحصر‬‫بفرد‬:‫همیشه‬‫در‬،‫جامعه‬‫اي‬‫آينده‬‫خاص‬‫و‬‫كلیت‬‫ي‬‫بي‬‫نظیر‬
‫وجود‬‫دارد؛‬‫كه‬‫شناخت‬،‫آن‬‫تنها‬‫از‬‫طريق‬‫مطالعات‬‫موردي‬‫امكان‬‫پذير‬‫است‬.

5. ‫موردی‬ ‫مطالعه‬ ‫اصلی‬ ‫خصوصیات‬
‫مطالعه‬‫موردي‬‫چهار‬‫خصوصیت‬‫اصلي‬‫دارد؛‬‫كه‬‫عبارتند‬‫از‬:
1.‫خاص‬‫گرا؛‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫بر‬،‫وضعیت‬،‫رويداد‬‫برنامه‬‫يا‬‫پديده‬‫خاص‬‫تم‬‫ركز‬
‫مي‬،‫كند‬‫در‬‫نتیجه‬‫روش‬‫خوبي‬‫براي‬‫مطالعه‬‫مسائل‬‫عملي‬‫در‬‫زندگي‬‫واق‬‫عي‬
‫است‬.
2.‫توصیفي؛‬‫اين‬،‫روش‬‫توصیفي‬‫مفصل‬‫از‬‫موضوع‬‫مورد‬‫مطالعه‬‫ارائه‬‫مي‬‫دهد‬.
3.‫اكتشافي؛‬‫به‬‫فهم‬‫بهتر‬‫موضوع‬‫مورد‬‫مطالعه‬‫كمك‬‫مي‬‫كند‬.
4.‫استقرايي‬‫؛‬‫غالب‬‫مطالعات‬،‫موردي‬‫تكیه‬‫بر‬‫استدالل‬‫استقرايي‬‫دارن‬‫د‬.

6. ‫موردی‬ ‫مطالعات‬ ‫انواع‬
‫رابرت‬‫كي‬‫يین‬‫دو‬‫نوع‬‫استراتژي‬‫مورد‬‫پژوهي‬‫را‬‫از‬‫هم‬‫متمايز‬‫مي‬‫سازد‬.‫اگر‬‫مطالع‬‫ه‬‫شامل‬
‫يك‬‫مورد‬‫باشد‬‫مورد‬‫پژوهي‬‫يگانه‬‫و‬‫اگر‬‫مطالعه‬‫شامل‬‫چند‬‫مورد‬(‫بیش‬‫از‬‫يك‬‫مورد‬)
‫باشد‬‫با‬‫مورد‬‫پژوهي‬‫چندگانه‬‫سروكار‬‫داريم‬.‫او‬‫همچنین‬‫هركدام‬‫از‬‫اين‬‫دو‬‫نوع‬‫را‬‫ب‬‫ه‬‫دو‬
‫طرح‬‫جزيي‬‫تقسیم‬‫مي‬‫نمايد‬.
‫راي‬‫استراتژي‬‫مورد‬‫پژوهشي‬‫چهار‬‫نوع‬‫طرح‬‫وجود‬‫دارد‬.
(1)‫طرح‬‫هاي‬‫تك‬‫موردي‬‫كلي‬
(2)‫طرح‬‫هاي‬‫تك‬‫موردي‬‫مبسوط‬
(3)‫طرح‬‫هاي‬‫چند‬‫موردي‬‫كلي‬
(4)‫طرح‬‫هاي‬‫چندموردي‬‫مبسوط‬

7. ‫موردی‬ ‫مطالعات‬ ‫کاربرد‬
،‫سیاست‬‫علوم‬‫سیاسي‬‫و‬‫مديريت‬‫دولتي‬.
‫شناسي‬‫روان‬‫اجتماعي‬‫و‬‫شناسي‬‫جامعه‬.
‫تحقیقاتي‬‫كه‬‫در‬‫زمینه‬‫مديريت‬‫و‬‫سازمان‬‫انجام‬‫شود‬‫مي‬.
‫تحقیقاتي‬‫كه‬‫در‬‫زمینه‬‫ريزي‬‫برنامه‬‫شهري‬‫و‬،‫اي‬‫منطقه‬‫مثل‬‫تي‬‫تحقیقا‬‫كه‬‫در‬‫ز‬‫مینه‬
،‫ها‬‫برنامه‬‫ها‬‫همسايه‬(‫هاي‬‫منطقه‬‫مجاور‬)‫يا‬‫ها‬‫سازمان‬‫و‬‫هاي‬‫نهاد‬‫دولتي‬‫انجام‬‫شود‬‫مي‬.
‫مطالعات‬‫و‬‫تحقیقاتي‬‫كه‬‫به‬‫منظور‬‫هاي‬‫نامه‬‫پايان‬‫هاي‬‫دوره‬‫كارشناسي‬‫ارشد‬‫و‬‫دك‬‫تري‬(‫در‬
‫علوم‬‫اجتماعي‬)‫انجام‬‫شود‬‫مي‬

8. ‫قوت‬ ‫نقاط‬
‫نقطه‬‫قوت‬‫و‬‫منحصر‬‫بفرد‬‫تحقیق‬‫موردي‬‫در‬‫هاي‬‫توانايي‬‫آن‬‫است‬‫كه‬‫تواند‬‫مي‬
‫از‬‫انواع‬‫مدارك‬(‫مثل‬،‫اسناد‬‫آثار‬‫فرهنگي‬‫و‬،‫تاريخي‬‫مصاحبه‬‫و‬‫مشاهده‬)
‫استفاده‬‫كند‬.‫فراتر‬،‫كه‬‫اين‬‫در‬‫برخي‬‫از‬‫شرايط‬‫شخص‬‫پژوهشگر‬‫ب‬‫ا‬‫مشاركت‬
‫در‬‫تحقیق‬‫شاهد‬‫رويداد‬‫است‬‫و‬‫وسیله‬‫بدين‬‫تواند‬‫مي‬‫در‬‫فرآيند‬‫پژو‬‫هش‬
‫تغییرات‬‫رسمي‬‫غیر‬‫بدهد‬.
‫از‬‫جمله‬‫نقاط‬‫قوت‬‫تحقیق‬‫موردي‬‫آن‬‫است‬‫كه‬‫به‬‫شناخت‬‫تمامي‬‫ابعاد‬‫يك‬
‫واحد‬‫اجتماعي‬‫پردازد‬‫مي‬.

9. ‫ضعف‬ ‫نقاط‬
‫فاقد‬‫قدرت‬‫تعمیم‬‫است‬.‫هرچند‬‫كه‬‫ابزاري‬‫ارزشمند‬‫است‬‫و‬‫با‬‫استفا‬‫ده‬‫از‬‫آن‬
‫توان‬‫مي‬‫متغیرهاي‬‫معنادار‬‫را‬‫كشف‬‫كرد‬‫اما‬‫امكان‬‫تعمیم‬‫ها‬‫داده‬‫را‬‫فراهم‬
‫سازد‬‫نمي‬‫زيرا‬‫فقط‬‫بر‬‫روي‬‫يك‬‫مورد‬‫صورت‬‫گیرد‬‫مي‬‫و‬‫در‬‫يك‬‫مقطع‬‫ز‬‫ماني‬
‫است‬.
‫فاقد‬‫اعتبار‬‫دروني‬‫نیست‬‫باز‬‫هم‬‫به‬‫همین‬‫دلیل‬‫كه‬‫در‬‫يك‬‫مقطع‬‫زم‬‫اني‬‫و‬
‫براي‬‫بار‬‫يك‬‫صورت‬‫گیرد‬‫مي‬.‫روابط‬‫علي‬‫را‬‫مورد‬‫شناخت‬‫و‬‫تحلیل‬‫ق‬‫رار‬
،‫دهد‬‫نمي‬‫بسیاري‬‫از‬‫دانشمندان‬‫آنرا‬‫براي‬‫مراحل‬‫ماقبل‬‫تجربي‬‫تحقی‬‫ق‬‫مفید‬
‫دانند‬‫مي‬.

10. ‫موردی‬ ‫مطالعه‬ ‫مراحل‬
1.‫طراحي؛‬‫نخستین‬‫موضوع‬‫مورد‬‫نظر‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫اين‬‫است‬‫كه‬‫چه‬‫بايد‬‫پرسی‬‫د‬.
2.‫مطالعه‬‫آزمايشي؛‬‫پیش‬‫از‬‫شروع‬‫مطالعه‬‫آزمايشي‬‫بايد‬‫يك‬"‫پروتكل‬‫مطالعات‬‫ي‬"‫ساخته‬
‫شود‬.‫اين‬‫سند‬‫عملیاتي‬‫را‬‫كه‬‫بايد‬‫در‬‫مطالعه‬‫صورت‬‫بگیرد‬‫و‬‫نیز‬‫ابزار‬‫يا‬‫ابز‬‫ارهاي‬
‫گردآوري‬‫داده‬‫ها‬‫را‬‫گیرد‬‫دربرمي‬.
3.‫گردآوري‬‫داده‬‫ها؛‬‫دست‬‫كم‬‫چهار‬‫منبع‬‫اطالعاتي‬‫را‬‫مي‬‫توان‬‫در‬‫مطالعات‬‫موردي‬‫در‬
‫نظر‬‫گرفت‬:،‫اسناد‬،‫مصاحبه‬‫مشاهده‬،‫مشاركتي‬‫مصنوعات‬‫انساني‬.
4.‫تحلیل‬‫داده‬‫ها؛‬‫برخالف‬‫فنون‬‫پژوهش‬،‫كمي‬‫در‬‫مطالعه‬،‫موردي‬‫فرمول‬‫هاي‬‫مشخص‬‫ي‬
‫براي‬‫هدايت‬‫پژوهشگر‬‫در‬‫جريان‬‫تحلیل‬‫داده‬‫ها‬‫وجود‬‫ندارد‬.‫سه‬‫راهبرد‬‫تحلیل‬‫كلي‬:
‫تطبیق‬،‫الگوها‬‫تبیین‬،‫سازي‬‫توالي‬‫زماني‬.
5.‫گزارش‬‫نويسي؛‬‫گزارش‬‫مطالعه‬‫موردي‬‫به‬‫اشكال‬‫مختلف‬‫است‬.‫ممكن‬‫است‬‫از‬‫ط‬‫رح‬
‫ّتي‬‫ن‬‫س‬‫گزارش‬‫هاي‬‫تحقیقي‬‫پیروي‬‫كند‬‫يا‬‫از‬‫يك‬‫شیوه‬‫غیر‬‫ّتي‬‫ن‬‫س‬‫بهره‬‫گی‬‫رد‬.