1. TE USHQYERIT E SHENDETSHEM DHE
NDIKIMI NE SJELLJET TONA.
Merkur Sinani & Rruzhdi Gjici
12-4

2. LISTA E KONCEPTEVE KRYESORE :
 -Te ushqyerit
 -Elementet esenciale te ushqyerit
 -Diete e shendetshme
 -Perberes natyror
 -Obezitet,Bulimi,Anoreksi,Struma endemike
 -Ushqimi BIO dhe OMGJ
 -Siguri ushqimore

3. OBJEKTIVAT
 1.Te shpjegoje konceptet kryesore persa i
perket kesaj teme projekti
 2.Te pershkruaje format kryesore te
crregullimit te te ngrenit dhe ndikimit ne
veprimet sociale
 3.Te argumentoje menyrat e ushqimit qe
permirsojne sjelljen dhe mendimin e te rinjve
ndaj ushqyerjes

4. 1) TE USHQYERIT
 Ushqyerja eshte nje proces nepermjet te cilit
merren dhe perdoren nga organizmi elementet
kryesore te ushqimit.Ushqimi eshte nje nevoje
baze fiziologjike dhe nje kusht i domosdoshem
per nje shendet te mire.Trupi I njeriut ka nevoje
per elementet kryesore ushqimore , te cilat
ngahen ne shtate klasa :
karbohidrate,proteina,yndyrna,vitamina
, minerale,uje dhe fibra.

5. SI TI SIGUROJME ELEMENTET KRYESORE TE
USHQIMIT ?
Lendet ushqyese Burimet
Karbohidratet embelsirat,dritherat,patatet
Yndyrnat vaji i ullirit,djathi I
skremuar,gjalpi,lajthia,arra
Proteinat mishi,peshku,vezet,arrat,qumeshti,
bajamet,bishtajat
Vitaminat perimet,frutat,dritherat,qumeshti
Mineralet perimet,frutat,mishi,qumeshti
Uji lengjet,frutat,perimet,shumica e
ushqimeve
Fibrat frutat,perimet,dritherat

6. 2) ELEMENTET ESENCIALE TE USHQYERIT.

7. ËMBËLSIRAT DHE KRIPERAT
 Konsumimi i shpeshtë i sheqerit I dëmton dhëmbët dhe con
në shtimin e peshës. Për këtë arsye ëmbëlsirat, pijet me
sheqer dhe pijet alkoolike duhet të shijohen me masë.
 Kripa e kuzhinës, te disa njerëz të caktuar ndikon në rritjen
e shtypjes së gjakut. Megjithatë kripa është e
rëndësishme, jo vetëm për shkak të përmbajtjes së Jodit
dhe Fluorit. Jodi pengon lindjen e gushës dhe Fluori rrit
qëndrueshmërinë e dhëmbëve kundër kariesit.Por gjate
konsumit te kripes duhet te kujtojme shprehjen e famshme
popullore „‟Gjella me kripe e kripa me karar‟‟ dhe tashme
eshte rradha per ta perdorur ne kuptimin e pare te saj.

8. YNDYRNAT
 Yndyrat/vajrat janëmaterie ushqyese të
pasura me energji. Përdorimi i yndyrës me
sasi të tepruar favorizon jo vetëm
mbipeshën por edhe shfaqjen e
sëmundjeve të ndryshme e posaçërisht.
Për këtë arsye duhet të kemi kujdes nga
yndyrat e fshehta, gjatë përdorimit të:
prodhimeve të suxhukut, llojeve të
djathërave të pasura me
yndyrë, fritimit,etj.
 Këshillë:
Perdorimime i yndyrnave deri ne 10-15 gr i
yndyrnave bimore(per cdo lloj perdorimi)
duke mos e tejkaluar masen e lejuar.

9. QUMËSHTI, PRODHIMET EQUMËSHTIT, MISHI, PESHKU
DHE VEZËT.
 Për çdo ditë, me një ndryshim të
koordinuar, duhet të hahet:
mishi, peshku, vezët, djathi ose të tjera
prodhime që përmbajnë hekur . Peshku
fale vlerës së lartë të yndyrave zë një
vend të veçantë në të ushqyerit e
shëndetshëm. Për këtë shkak është i
arsyeshëm përdorimi i 1-2 racioneve me
mish peshku në javë.
Qumështi, kosi, djathi dhe gjiza janë
artikuj ushqimorë me një kualitet të
lartë. Qumështi dhe produktet e
qumështit do të duhej që të
konsumoheshin disa herë në ditë. Ato
përmbajnë shumë materie të vlefshme
ushqyese, posaçërisht kalciumi është
shumë i rëndësishëm për ndërtimin e
eshtrave. Furnizimin me Kalcium mund ta
bëjnë edhe ujërat minerale të pasura me
kalcium.

10. PRODHIMET E GRURIT DHE PEMËT BISHTAJORE, PRODHIMET
E TJERA TË DRITHËRAVE DHE PATATET
 Artikujt ushqimorë përbëjnë pjesën kryesore te
një ushqimi të shëndoshë. Prandaj
buka, prodhimet e
brumërave, orizi, misri, patatet, ose pemët
bishtajore duhet të konsumohen shumë here në
ditë.

11. PERIME DHE PEMË– 5 NË DITË ME
NGJYRA TË NDRYSHME
 Për të siguruar marrjen e
vitaminave,materieve minerale
dhe substancave sekondare të
bimëve janë posaçërisht të
rëndësishme perimet, pemët dhe
sallatat e freskëta. Në ditë
duhet qëtë konsumohen, duke u
dhënë përparësi: tri herë
perimeve dhe dy herë pemëve.
Me përzgjedhjen e perimeve të
larmishme do të merren
materiet sekondare bimore.

12. PIJET
 Uji dhe lëngjet (pijet) pa sheqer
e shuajnë etjen më së miri. Pijet
me përmbajtje të kafeinës duhet
të përdoren vetëm në sasi të
zvogëluar. Në ditë të pihen 1–2 l
litër lëngje, posaçërisht në
formë të pa sheqerosura, p.sh.
Uji mineral ose pemëve/çaj i zi.
Pijet me përmbajtje të kafeinës
(kafja, çaj i zi apo i gjelbër) të
shijohen me masë.

13. 4) DIETE E SHENDETSHME
 Disa keshilla se si ti zgjedhni ushqimet qe
permiresojne shendetin tuaj dhe ti shmangni ato te
cilat rrisin rrezikun per ndonje semundje dhe ne te
njejten kohe te krijoni nje plan per nje diete qe
funksionon per ju.

14. o Konsumo Mjaft Kalori por Jo Teper
Mbaj nje balance mes te kalorive qe merr dhe ato qe harxhon – me fjale te tjera mos ha me shume
ushqim se sa i duhet dhe perdor trupi jua. Sasia mesatare e rekomanduar qe lejohoet eshte 2000
kalori por kjo varet nga mosha juaj, gjinia, gjatesia, pesha dhe aktiviteti fizik i juaj.
o Ha Nje Mori Te Gjere Ushqimesh.
Te hash shendetshem eshte nje rast per ju qe te zgjeroni morine e zgjedhjeve – duke provuar
ushqime te ndryshme e vecanarisht perime, frutat dhe produktet e drithrave te plota – ushqime
qe zakonisht nuk i keni ngrene me pare.
o Mbaj Porcionet Mesatare.
Vecanarisht tek ushqimet me shume kalori. Ne vitet e fundit madhesia e servimit me ushqim eshte
rritur shume e vecanarisht ne restorane. Nese ju servohet nje pjate e madhe me ushqim ne
ndonje restorant ateher ndaje ate me dike qe ke afer apo – edhe me mire – porosit pjat mesatare
ose te vogel.
o Ha Shume Fruta, Perime, Drithera dhe Bime Bishtajore
Ushqime te larta me karbohidrate komplekse, fiber, vitamina dhe minerale, me pak yndyr dhe pa
kolesterol. Mundohu te gjesh prodhime sa me te freskta.

15.  Pi Me Shume Uje
Trupi jone eshte 75% uje. Dhe uji eshte nje pjes e vitale e dietes se shendetshme. Uji
ndihmon te pastrojme sistemin tone, vecanarisht veshket dhe fshikezen urinare
, nga toksinat dhe mbeturinat. Shumica e njerezve e kalojne jeten e tyre te
dehidruar.
 Kufizo Ushqimet Me Sheqer, Kripe Dhe Produktet E
Drithrave Te Rafinuara
Sheqeri i shtohet nje sasie te madhe ushqimeve qe prodhohen. Gjate nje viti vetem nje
kanace me soda (coca cola) qe ka 160 kalori, mund te shtoj peshen tuaj per 7
kilograme!
 Mos U Be Polic i Ushqimeve
Ju mund te knaqeni me embelsirat qe pelqeni dhe ushqimet e skuqura ne nje mase
perderisa ato jane pjese e rastesishme (here pas here) e dietes tuaj te
shendetshme. Ushqimi eshte burim i mire i knaqesise dhe knaqesia eshte e mire per
zemren tuaj!
 Leviz
Nje diet e shendetshme permireson energjine dhe ndjenjen e mireqenies tuaj gjersa
zvoglon rrezikun tuaj ndaj shume semundjeve. Nese shtoni aktivitetin fizik dhe
ushtrimet do te bej qe plani i te ushqyerit te shendetshem te funksionoj edhe me
mire.

16. 5)PERBERES NATYRORE
 Perberesit natyrore te cilet nuk duhet te mungojne
kurrsesi ne dieten tone ushqimore jane:
 Hidratet e karbonit: që përmbajnë: sheqer, amidon, fije
dijetare, janë burimi kryesor i energjisë.
 Fijet dietale: të cilat në rastet më të shpeshta janë të
patretshme, lehtësojnë elasticitetin e zorrëve, dhe
kësisoj ndihmojnë tretjen.
 Proteinat luajnë rol të rëndësishëm në ndërtimin e
qelizave dhe të indeve të organeve, dhe në ruajtjen e
muskujve.
 Yndyrërat (lipidet) paraqesin një nga përbërësit
themelore për të ushqyerit e baraspeshuar, dhe marrin
pjenë në ndërtimin e membranes qelizore.

17. PERBERES NATYRORE
 Vitaminat gjithashtu janë bazë për të ushqyerit e
baraspeshuar, dhe pa to energjia e përfituar nga hidratet e
karbonit, proteinave dhe yndyrërat nuk mund të përdoret.
 Mineralet gjithashtu janë të rëndësishme në të ushqyerit e
baraspeshuar, i ndihmojnë organizmit që në mënyrë aktive t`i
kryej funksionet e veta.
 Hekuri është përbërës i rëndësishëm i eritrociteve, të cilat
janë të domosdoshme për ruajtjen e të gjitha qelizave në
organizëm që në mënyrë të drejtë të kryejnë funksionet e
veta.
 Kalciumi dhe fosfori janë të domosdoshëm për ndërtimin e
eshtrave dhe dhëmbëve, kalciumi gjithashtu luan rol të
rëndësishëm në ngjizjen e gjakut dhe ndalimin e gjakderdhjes
pas lëndimeve, dhe varësisht nga sasia e kalciumit, koha e
koagulimit shkurtohet apo zgjatet.
 Jodi luan rol të madh në balancimin e hormoneve të cilat i
tajon gjëndra mbrojtëse, dhe mungesa e tij mund të shkaktoj
hipertireozën bile edhe ngecjen mentale.

18. 6)SEMUNDJET E SHKAKTUARA NGA
KEQUSHQYERJA.
 1. Obeziteti  9. Kanceri i qafës së mitrës
 2. Sëmundjet e veshkave  10. Kanceri i ovareve
 3. Sëmundjet e tëmthit  11. Kanceri i gjirit
 4. Sëmundjet e zemrës  12. Kanceri i zorrës
 5. Sëmundjet e gjakut  13. Kanceri i tëmthit
 6. Diabeti  14. Kanceri i mëlçisë
 7. Hipertensioni  15. Kancerii prostatës
 8. Sëmundjet e arterieve të
trurit

19. OBEZITETI
 Cfare eshte ?
Obeziteti konsiderohet një situate jonormale, ku ka
depozitim te tepërt te yndyrës ne trup. Kjo ndodhe
nga marrja e tepert te e ushqimit, dmth te energjisë
te tepërt.
 Faktore qe lidhen me obezitetin :
Stresi, lodhja, trishtimi,Mosha,Disa ilace,Çrregullime
hormonal,eNderprerja e pirjes se duhanit ,Mbajta e
kileve te teperta te shtatzanise,Trashëgimia.
o Si mundet njerezit obezit te humbasin kilet e
teperta ?
E para duhet te vendosin me siguri qe duan te humbasi
kilet, ti nenshrohet nje seri analizave laboratike te
gjakut ( p.sh kolisterol, hormonale etj ) per te
indetifikuar shkakun e obezites dhe pastaj ti
drejtohet nje dietologu i cili do pergatisi nje diete
ne nevojat dhe zakonet e pacientit,perdorim I
produkteve me pak sheqer dhe yndyrna, te beni
stervitje cdo dite. 20- 30 min ecje ju ndihmon te
keni nje peshe ideale

20. ANOREKSIA
 Anoreksia - nenkupton nje deshire
te egzagjeruar per te qen i
dobet, duka pasur tendencen te
ruash te njeten peshe trupore
perkohesisht. Personat te cilat
kane anorexi prezentojne nje imazh
te deformuar mbi trupin e tyre
duke e konsideruar veten shume me
te trashe se sa jan ne realitet dhe
ne periudhat kur jan shume nen
peshten normale. Kto persona hane
shume pak, preferojne frutat dhe
perimet, evitojne sa me shume
sheqernat dhe pastat, mishin dhe
djathrat sic dhe gjellen e gatuar.

21. BULIMIA
 Bulimia eshte e ngjashme me
anoreksine,por ka disa
ndryshime.Bulimiket nuk
humbasin shume ne peshe
dhe ne te vertete ata jane
pak mbipeshe.Gjithashtua
ata jane te shqetesuar per
masen e tyre trupore dhe
duan te dobesohen.Ata kane
shpesh nje babezi per te
ngrene,konsumojne sasi te
madhe karbohidratesh ne nje
periudhe te shkurter kohe
dhe perdorin laksative qe
shtojne jashteqitjen per te
eliminuar ushqimin qe kane
ose provokojne te
vjella.Bulimia nervore prek
me shume adoleshentet.

22. STRUMA ENDEMIKE
 Struma eshte nje zmadhim jonormal i
gjendres tiroide,(Glandula thyroidea) e
cila ndodhet ne regjionin e gushes
populli e quan “gusha”.
 Struma eshte vetem nje shprehje, nje
term qe tregon rritjen e abnormale te
gjendres, por nuk shpjegon me teper
 Mjekesia njeh tri lloje Strumash:
 1) Struma Hyperthyrote e cila ka te
beje me nje hyper-funksion te gjendres
 2) Struma Hypothyrote e cila ka te beje
me nje ulje te funksionit te gjendres
 3) Eurhyreote Struma e cila eshte ne
funksionimi normal

23. 7) USHQIMI BIO DHE OMGJ

24. BIO
 Të gjithë e kanë kuptuar se ushqimet
biologjike, ato të vërteta, të rritura pa pesticide
apo produkte të tjera kimike, janë shumë të
shëndetshme për shëndetin tonë. Por tregu e ka
të pamundur të plotësojë kërkesat e
konsumatorëve për këto lloje ushqimesh. Kërkime
të shumta kanë treguar se këto lloj produktesh
janë më të pasura me substanca, që na ndihmojnë
të ndihemi më mirë, si vitamina C dhe oksidues të
tjerë. Kush i provon për herë të parë mbetet i
shtangur nga shija dhe aroma e mrekullueshme.
Një studim amerikan i departamentit të
agrikulturës ka treguar se në 50 vitet e fundit
përmbajtja e minerale dhe vitaminave në shumë
produkte është ulur në mënyrë domethënëse, kjo
për shkak edhe të produkteve kimike që
përdoren. Sot të gjithë jemi të ekspozuar ndaj
produkteve ushqimore të modifikuara, për
prodhimin e të cilave përdoren hormone, pesticide
apo kimikate të ndryshme të pakontrolluara, të
cilat sjellin pasoja në organizmin e njeriut.

25. DISA USHQIME BIO
Qumështi
 Ky produkt biologjik, i marrë nga lopët e ushqyera në
mënyrë korrekte, përmban Omega 3 shumë herë më shumë
se sa ata që shiten në supermarket. Ky lloj qumështi është
i shtuar artificialisht me Omega 3 të marra nga peshqit.
Për më tepër këto të fundit janë të domosdoshme për
sëmundjet degjenerative dhe kardiovaskulare.
Mishi
 Përtej shijes, mishi ka një përmbajtje më të vogël
yndyrash të ngopura dhe një përqendrimi të lartë të
acideve yndyrore të pangopura që i bëjnë mirë zemrës.
Kjo, sepse nga kafshët që ushqehen sipas kërkesave të
tyre, me bar dhe jo koncentrat.

26. OMGJ
 Me OMGJ (Organizëm i  Dëmet e ushqimeve te
Modifikuar Gjenetikisht) modifikuara
nënkuptohet një  Përdorimi i organizmave
organizëm gjallor, pasuria të modifikuara dëmton:
gjenetike e të cilit është  Aparatin tretës
modifikuar nga njeriu
 Krijon alergji
nëpërmjet teknikave të
inxhinierisë gjenetike.  Dëmton biodiversitetin
Sot, inxhenieria gjenetike  Shkakton dëm ekonomik
është mjaft e zhvilluar te fermerët
dhe ka gjetur aplikime në  Dëmton marrëveshjet e
shumë fusha, nga Tregtisë së Lirë me
agrokultura tek vendet e Bashkimit
mjekësia, deri tek Evropian.
ushqimet.

28. 8) SIGURIA USHQIMORE
 Siguria ushqimore i referohet  Faktorët të cilët mund të
të gjitha atyre rreziqeve të kontribuojnë drejt rreziqeve
cilat mund ti shkaktojnë dëme në ushqim, përfshijnë:
ushqimit dhe kështu shëndetit
të konsumatorit. Ato mund të
përfshijnë:  Praktikat e gabuara
bujqësore
 Higjiena e dobët në njërën
 Rreziqet mikro-biologjike prej fazave të rrjetit ushqimor
 Mungesa e kontrollave
 Teprica të pesticideve preventive
 Në përpunim ushqimor dhe
 Keqpërdorimi i shtesave funksione përgatitëse
ushqimore
 Keq-përdorimi i kemikaleve
 Ndotës kimik  Kontaminimi i lëndës së parë,
 Përbërësve ushqimor dhe
 Shtesa të pavlefshme ujit
 Deponim jo-adekuat apo jo i
 Teprica të barërave duhur
veterinare dhe hormone për
nxitje të rritjes/zhvillimit.

29. Safe Food
 Konsumatorët presin mbrojtje nga rreziqet
që mund të paraqiten gjatë tërë rrjetit
ushqimor, duke filluar prej prodhuesit
primar e deri te konsumatori, që
përshkruhet shpesh me termin „prej fermës
në tryezë‟. Mbrojtja do të bëhet vetëm
atëherë kur të gjithë sektorët e rrjetit
furnizues të funksionojnë në mënyrë të
integruar, dhe sistemet kontrolluese të
ushqimit të adresojnë të gjitha fazat në
rrjetin ushqimor.

30. KONKLUZIONI
 Keshilla qe ndihmojne ne nje shendet sa me te mire
:

31. 1. Mbani një ditar ushqimi.
 Të paktën 5 ditë, deri një javë, mbani një laps dhe një letër në dorë
dhe shkruani cdo gjë që hani, sa hani, kur dhe ku duhet t‟a hani, dhe
më kë ishit kur e hëngrët. Mundohuni ti shkruani këto gjatë kohës që
hani/ shumë njerëz mendojnë se kur mundohen të kujtojnë dicka që
hengrën që ta shënojnë në fund të ditës, ato e harrojnë ato. Ka pasur
dhe nga ato njerëz që kanë thënë që nuk kanë ngrënë vetëm sepse
nuk dëshironin ta shënonin në letër. Jini tërësisht e ndershme me
veten tuaj. Nuk keni pse t‟ja tregoni ndokujt rezultatet
2. Mos hani shumë pak
 Dietat me shumë pak kalori,mund t‟ju ndihmojnë të humbni peshë, por
janë shumë të vështira për t‟u mbajtur. Gradualisht do të lodheni dhe
do të irritoheni,do të humbni energjinë për ushtrime, dhe njerëzit
nuk do të donin të hanin me ju përshkak të listës së gjatë të
ushqimeve që nuk mund të hani në një drekë në restorant, apo dhe në
shtëpi.
3. As mos rrini pa ngrënë e as mos hani shumë
 Nuk ishtë shaka kur thanë që ” mëngjesi është vakti më I
rëndësishëm I ditës”. Studimet tregojnë se kush e lë vaktin e
parë, përfundojnë duke ngrënë më shumë kalori gjatë ditës dhe
bëjnë zgjedhje më pak të shëndetshme. Mundohuni të hani të paktën
3 vakte në ditë. Do të ishte mirë që ti ndanit vaktet në 6 vakte të
vogla në ditë, kjo e mban metabolizmin dhe nivelin tuaj të sheqerit të
rregullt.

32. 4. Të freskët gjatë ditës
 Ushqimet e paketuara zakonisht ulin vlerat ushqyese të
ushqimeve dhe rrjedhimisht rrisin kaloritë. Shoqata dietike
amerikane rekomandon 3-5 shërbime nga frutat dhe perimet në
ditë. Nuk keni kohë për ushqime “shtëpie”? Përgatitini në fund
të javës, që gjatë javës thjesht t‟ju duhet ti ngrohni.
5. Hidratohuni që të humbni peshë më shpejt
 Pini uje, kafe, caj ose lengje frutash. Duke përfshirë ujin e
“fshehur” që ndodhet në ushqime, 1.5l në ditë. Sa ujë duhet të
pijmë? Në përgjithësi duhet të pini aq ujë në ditë sa urina juaj
të jetë gati e qartë.
6. Hani më pak, ushtrohuni më shumë
 Gjëja e mirë e dietave është se ju tregojnë ku duhet të ndaloni
së marruri numrin ekstra të kalorive. Shumë njerëz, hanë
thjesht për zakon edhe nëse nuk janë të uritur. Në këtë
mënyrë ju duhët të filloni dhe një program fitnesi. E di që mund
të thoni” nuk kam kohë sepse…..( vendosni këtu justifikimin
tuaj). Pyeteni veten..” Sa energji më tepër do të kisha nëse nuk
do të kisha këto ekstra kilogram? Sa gjëra do të shijoja dhe do
të ndjehesha mirë nëse do kisha një trup të shëndetshëm. A ja
vlen disa minuta në ditë të inkorporoni këto sjellje të thjeshta
gjatë ditës tuaj?

33. Ha mire…
Jeto mire!