1. IV. ZATIKETA ZELULARRA eta genetika
I. ZIKLO ZELULARRA
1. Bizitzaren jarraitasuna
2. Ziklo zelularra
3. Mitosia
3.1 Kontzeptua eta historia
3.2 Mitosiaren faseak
Profasea
Metafasea
Anafasea
Telofasea
3.3 Zitozinesia
3.4. Animalien eta landareen mitosia.
Desberdintasunak
3.5. Mitosiaren ondorioak
3.6 Zelularen zahartzea eta heriotza
.6.1 Nekrosia eta apoptosia
3.7. Prokariotoen zatiketa zelularra
4. Meiosia
4.1 Kontzeptua eta historia
4.2 Meiosiaren faseak
a) I meiosia: I profasea, I metafasea, I
anafasea I telofasea
b) II meiosia
4.3 Meiosiaren esanahia
4.4 Gametogenesia
5. Meiosia eta genetika
5.1 Herentziaren oinarri kromosomikoa
5.2 Genetikako oinarrizko kontzeptuak
5.3 Karaktere baten herentzia ( aleloen segregazio
legea)
*erretrogurutzamendua
* kodominantzia
* Herentziaren azterketa giza
espeziean
5.4 Bi karaktereren herentzia:
a) Geneen independentziaren legea
(3. legea)
b) Geneen ligamendua
c) Errekonbinazioa
d) Elkargurutzamendua
5.5 Herentzia eta sexua
a) Sexuaren herentzia
b) Sexuari lotutako herenzia
5.6 Bi alelo baino gehiago duten geneak
5.7 Herentzia faktoreanitza edo poligenikoa
5.8 Geneen baitan al dago dena?
2. 1. Bizitzaren jarraitasuna
* Virchow (1821-1902): Omnis cellula e cellula
omnis vita e cellula
Bizi forma guztiak zelula batetik datoz
Zelula aintzindaria
Izaki zelulabakar berria
Izaki zelulanitza
* Zatiketa zelularrean bi prozesu ematen dira:
Kariozinesia: nukleoaren zatiketa bi kopia berdinetan
Zitozinesia: Zitoplasmaren banaketa bi zelula-kumetan
* Zelula eukariotoetan:
Mitosia: Zelula-ama (diploidea) bat bi zelula-kume berdinetan banatzen deneko prozesua
zigotoa
izaki zelulanitza
Mitosi
jarraituak
Meiosia: Zelula-ama (diploidea) lau zelula lau zelula-kume desberdinetan (haploideak) zatitzen
deneko prozesua. Ugalketa sexuala duten izakietan ematen da eta bertan gametoak eratzen
dira.
3. Zatiketa zelular motak
Mitosia bi zelula berdinen
eraketa prozesua da zeinetan
kromosomen bikoizketa eta
zatikeraten ondorioz hasierako
zelularen “kopia” lortzen den.
Meiosia prozesu honen
ondorioz zelua diploide batetik
lau gameto haploide lortzen
dira eta informazio
genetikoaren aldaketa ematen
da ondorengoen aniztasuna
handituko delarik.
4. 2. Ziklo zelularra
Zelularen hazkuntza eta zatiketako sekuentzia erregularra da, lau ondozondoko lau fase dituena:
Zelula tamainaz
handitu, organuluak
bikoiztu eta entzimak
eta beste molekulak
ere bai
Zitoplasma
zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak
bi zeluletan
banatzen dira
Zatiketa
zelularra
Zatitzeko prest. Kromosomak
trinkotzen hasten dira
dira.
Mitokondrioak eta kloroplastoak
zatitzen dira.eta zentriolo bikotea
dira
ere bai
DNAren bikoizketa
eta proteinen
sintesia. Orain
zelularen informazio
genetikoaren bi
kopia daude
5. 2. Ziklo zelularra
• Zelularen hazkuntza eta zatiketako sekuentzia
erregularra da, lau ondoz-ondoko lau fase dituena:
G1
S
G2
M
G0
•Zelula jaiotzean hasi
•Biosintesi jarduera
handia:RNAm,
proteinak
•Zelularen
hazkuntza, tamainaz
hazten da
• R unera helduz
gero ez dago
atzerabiderik eta
prozesuak aurrera
darrai.
•Zelula batzuetan ez
dira R unera heltzen
eta G0 fasean sartzen
dira: neuronak,
muskulu eskeletikoen
zelulak
•Tamaina
bikoiztean hasten
da
•ADN-aren sintesia
ematen da,
kromosoma
bikoituz
•Zentrosoma
bakoitzeko bi
zentrioloak
bikoizten dira
•Beste kontrol
mekanismoa dago
•Zatiketarako
beharrezkoak
diren zenbait gen
itzultzen dira
•RNAm eta ardatz
mitotikoa eratuko
duten
mikrotubuluen
proteinen sintesia
•Kromatina
moduan dauden
kromosomak
kondentsatzen
hasten dira
•Beste kontrol
mekanismoa
dago
•Kromosomak eta
zitoplasma zelulakumeetan banatzen
da
•Mitosia eta
zitozinesia
barneratzen ditu
•Biosintesi
prozesuak geldirik
daude
•Beste kontrol
mekanismoa
•Desberdintzapen
zelularrari dagokio
•Iraupen
desberdina:
egunak, hilabeteak,
bizitza osoa…
•Ondoren faktore
mitotikoek
prozesua abiaraz
dezakete
6. 3. MITOSIA
Lau fase ditu: profasea,
metafasea, anafasea eta
telofasea.
Ondoren materia
zitoplasmatikoaren zatiketa edo
zitokinesia ematen da.
PROFASEA:
•Kromatina:
Kromatinak trinkotzen jarraitzen du
Kromosomak (bikoitzak) eratzen dira: bi kromatida,
zentromeroaz elkarturik
•Zentrioloak: Bikote bakoitza polo bateruntz migratzen du
•Mikrotubuluak agertzen dira:
polarrak: zentrioloak lotuz eta ardatz mitotikoa osatuz
zinetokorikoak: kromosomei lotuz
asterra: zentrioloen inguruan
•Mintz nuklearra eta nukleoloa desagertzen dira
7. Kromosomak DNA kate luzez osaturik
daude eta histona izeneko proteina
basikoen inguruan kiribiltzen dira.
Telomeroak: kromosomaren muturrak
dira.
Zinetokoroa: Zentromeroaren
inguruko egitura proteinikoa zeinetan
mikrotubuluak lotzen diren mitosi
prozesuan.
8. METAFASEA
• Kromosoma bikoitzak
zelularen plano
ekuatorialean
kokatzen dira
ANAFASEA
• Kromosomak
zentromerotik erdibitu
eta kromatida ahizpa
bakoitza polo baterantz
migratzendu.
12. MITOSIAREN ALDEAK
ANIMALIA ETA LANDAREETAN
Animaliatan
Zentrioloak daude
Asterra eratzen da
Zitozinesia inbaginazioz
Ehun mota desberdinetan
Landareetan
Ez dago zentriolorik
Ez dago asterrik
Plaka zelularra eratzen da, ez
inbaginaziorik
Soilik meristemoetan
gertatzen da
13. Ziklo zelularraren kontrola
• G1(zelularen tamaina), S, G2 (kromatinaren bikoizketa
egokia), eta Mitosiko (kromosomak plano ekuatorialean
dauden) kontrol uneak
• p53: ADNa kalteturik dagoenean, p53 proteinak ziklo
zelularra blokeatzen du. Kaltea oso handia bada,
proteina honek apoptosia (zelularen heriotza) eragin
dezake.
• p53-a mutazioa minbizia eragiten duen mutazio
ohikoena da, bere inaktibazioak hain zuzen ere
14. MINBIZIA
Zelula anomaloen suntsitze
berezkoa (apoptosia) . Minbizia
erreprimitu da.
Eragile kanzerigenoak (birusak, X
izpiak, tabakoa...
Zelula normalak
Minbizi zelulak (oso
mitosi ugari eta
jarraiak)
Beste organoetara
migratzen duten zelulek,
hauetan beste tumoreak
(sekundarioak) eragin
ditzakete.
19. 4. Meiosia
• Nukleoaren jarraiko bi zatiketa ematen dira
– Meiosia I
– Meiosia II
• Zatiketen artean ADN-a ez da bikoizten, hots,
kromosomak behin zatitzen dira soilik, prozesuaren
hasieran hain zuzen ere.
• Lau zelula haploide eratzen dira zelula-ama batetik
abiatuz.
20. Profase I
• Kromosoma bikoitz bakoitza
bere homologoarekin
parekatzen da
• Kromosoma homologoen
kromatidek kromosoma
zatiak elkarraldatzen dituzte:
ELKARGURUTZAMENDUA
• Kromosoma bakoitza ardatz
mitotikoari lotzen zaio
21. Elkargurutzamendua edo
crossing over
•Kromosoma homologoen parekatzea=
SINAPSIA
•Lau kromatidez osatutako taldea:
TETRADA
•Kromosoma homologoen kromatidek,
zatiak elkarraldatuko dituzte eta
kromosoma homologo bakoitzeko
kromatidak desberdinak izango dira,
orain aitarengandik jasotako geneak eta
amarengandik jasotako geneak
kromatida berean aurki daitezke .
tetradak
kiasmakl
22.
23. Elkargurutzamenduaren
ondorioz
• Elkargurutzamenduaren ondoren,
– Kromosomek aitarengandik eta amarengandik
jasotako zatiak nahasita dituzte,hots,
kromosoma berean aitak pasatutako eta
amak pasatutako aleloak nahasturik.
• Ondorengoetara alelo konbinazio berriak
igaroko dira gametoen bidez.
24. Metafase I
• Tetradak zelularen
plano ekuatorialean
kokatzen dira
• Kromosoma bikoitz
homologoak
planoaren alde
banatan kokatzen
dira zorizko
kokaeran
25. Zorizko lerrokadura
• I metafasean kromosomak zoriaren
arabera lerrokatzen dira, beraz, edozein
kromosoma aitarena edo amarean
ardatzaren edozein polotan gera daiteke..
• Beraz, gametoko kromosomak bi
gurasoen kromosomen nahasketa izango
da.
26. Anafase I
• Kromosoma bikoitz
homologoak banatzen
dira eta poloetaruntz
migratzen dute.
• Kromatida ahizpak
elkarrekin mantentzen
dira zentromerotik
lotuta.
30. II. MEIOSIA
Mitosi arruntaren antzekoa da baina:
• DNA ez da bikoizten (S aldirik ez)
• 4 zelula haploide eratuko dira
Profase II
• Mikrotubuluak
kromosoma
bikoitzen
zinetokoroei lotzen
zaizkie.
32. Anafase II
• Kromatida ahizpak
banatzen dira eta
hauek izango dira
zelula haploide
berriaren
kromosomak
Fig. 10-5, p. 158
33. Telofase II
• Kromosomak poloetan
kokatzen dira
• Beren inguruan mintz
nuklearra eratzen da
• Lau zelula haploide lortu
dira azkenik: gametoak.
• Hauek ez dira zelulaamaren berdinak eta
alelo konbinazio berria
izan dezakete.
34. MITOSIA ETA MEIOSIA
Profase I
Metafase I
Anafase I
Recombinación
cromosomas homólogos
Metafase II
Anafase II
35. Mitosia eta Meiosiaren arteko
aldeak
Mitosia
• Funtzioak
– Ugalketa asexuala
– Hazkuntza, konponketak
• Zelula somatikoetan
ematen da: egonkortasun
genetikoa organismoan
• Klonak eratzen ditu
Meiosia
• Funtzioak
– Ugalketa sexuala.
– Kromosoma kopurua
mantentzen da espeziean
• Ugal zeluletan ematen da
eta gametoak eratzen
ditu
• Aldakortasuna dakar
ondorengoetara.
39. Espermatogenesi eta oogenesiaren
arteko aldeak
ESPERMATOGENESIA
•
•
•
•
•
•
•
Elikagai gutxi biltzen da
Tamaina bereko zelulak
4 gameto funtzional eratzen
dira
Desberdintze eta
espezializazio zelularra dute
Nerabezaroan hasten da
Eraketa prozesua jarraia da
Modu jarraian eta
espermatozoide ugari eratzen
dira
•
•
•
•
•
•
•
O
OOGENESIA
O
Elikagai ugari biltzen da eta
bere banaketa ez da ekitatiboa
Tamaina desberdineko zelulak
Gameto funtzional bakarra
Desberdintzerik ez
Garapen enbrionarioaren
3.hilabetean hasi
Oogenesia enbrioitik
nerabezarora arte gelditzen da
premeiosian
Hilabetean behin oozito
sekundario bakarra eratzen
da.
