1. PROJEKTOWANIE ODDZIAŁYWAŃ RESOCJALIZACYJNYCH DLA
OSADZONYCH AGRESYWNYCH
ODDZIAŁYWANIE PSYCHOKOREKCYJNE
Programy z zakresu profilaktyki agresji
Ze zjawiskiem przemocy i agresji spotykamy się bardzo często w instytucjach zamkniętych,
odizolowanych, o specyficznych warunkach bytowania. Zakład karny i areszt śledczy to znamienne
przykłady placówek, w których problem agresji jest wciąż aktualny. Mimo realizowanych przez nie
programów profilaktycznych służba więzienna wciąż boryka się z problemem zmniejszenia i
zredukowania skutków agresywnych działań i zachowań. Zarówno z punktu widzenia jednostki, jak
i społeczeństwa zachowania te mają zawsze charakter dezadaptacyjny, powodują cierpienie, ból,
utrudniają prawidłowe funkcjonowanie, czyniąc je mniej satysfakcjonującym. Z tego też powodu
podejmowane działania psychokorekcyjne są najskuteczniejszym i najtańszym, a równocześnie
najbardziej humanitarnym sposobem rozwiązywania problemów.
Programy z zakresu profilaktyki agresji związane są również z redukcją stresu, kładąc
nacisk na zdobycie przez osadzonych umiejętności skutecznego radzenia sobie z napięciem i
negatywnymi emocjami.
Poniżej przedstawione zostaną wybrane programy z zakresu profilaktyki agresji realizowane
w zakładach karnych w Głubczycach i Włodawie.
Naprawdę silni
Katarzyna Jarosz Zakład Karny w Głubczycach
1. Realizatorzy programu: pedagog Katarzyna Jarosz, Dział Penitencjarny Z kładu Karnego w
Głubczycach.
2. Geneza programu: Stworzenie niniejszego programu zostało poprzedzone wnikliwą analizą
literatury dotyczącej form resocjalizacji w warunkach izolacjii więziennej.
Głównym założeniem programu jest pogłębienie świadomości osadzonych w zakresie szans
rozwoju i wydobycia zasobów tkwiących w każdej jednostce ludzkiej, a więc profilaktyka zdrowia
psychicznego - będąca punktem wyjścia do kształtowania społecznie pożądanych postaw więźniów.
3. Charakterystyka populacji skazanych, do których program jest adresowany: Odbiorcami

2. programu są osoby młodociane przebywające w Zakładzie Karnym w Głubczycach.
Program skierowany jest szczególnie do jednostek o niskiej samoocenie przejawiających symptomy
wycofania, asocjalności oraz z nadmiernie rozwiniętymi grupami potrzeb wyrażającymi tendencje
przystosowawcze jedno do: podporządkowywania się naciskom otoczenia (potrzeba poniżania
uległości i usprawiedliwiania się oraz izolowania się od przykrości i niebezpieczeństwa (potrzeba
izolacji, odrzucania). Liczba uczestników nie powinna przekraczać 12.
4. Opis programu:
4.1. Cel ogólny: wzmacnianie i podtrzymywanie zdrowia psychicznego przez wykształcenie
zdolności do radzenia sobie z trudnościami życiowymi.
4.2. Cele szczegółowe: zostały podporządkowane poszczególnym blokom tematycznym.
4.3. Miejsce realizacji: świetlica znajdująca się w tutejszym zakładzie karnym, w której uczestnicy
będą mogli czuć się swobodnie i wykon odpowiednie ćwiczenia przewidziane w scenariuszu zajęć.
4.4. Czas trwania z podziałem na poszczególne etapy jego realizacji: Ilość i częstotliwość spotkań:
trzynaście spotkań, dwa razy w tygodniu Czas trwania jednej sesji: 90 minut.
5. Program podzielono na następujące bloki tematyczne:
Blok 1. Organizacja i integracja grupy: ustalenie reguł i norm zachowania w grupie, zbudowanie
poczucia bezpieczeństwa i zaufania, opanowywanie umiejętności współpracy.
Blok 2. Radzenie sobie z stresem: wykształcenie umiejętności rozpoznawania przyczyn i skutków
stresu, znajomość własnej reakcji na stres, zwiększenie indywidualnej odporności na stres poprzez
pogłębienie świadomości o zasobach osobistych i tkwiących w środowisku, umiejętność
wykorzystywania technik radzenia sobie z stresem i napięciem.
Blok 3. Pozytywne myślenie: zmiana sposobu myślenia poprzez odrzucanie fałszywych przekonań,
umiejętność czerpania informacji z dyskusji, doświadczenie i docenienie wpływu pozytywnego
myślenia na ogólne funkcjonowanie organizmu (głównie układu nerwowego).
Blok 4. Poczucie własnej wartości: budowanie poczucia własnej wartości, rozwój
samoświadomości, rozszerzenie możliwości wyborów form działania na podstawie zasobów
osobistych, rozwijanie wyobraźni i twórczego myślenia, nauka autoreklamy.
Blok 5. Rozwiązywanie konfliktów: zapoznanie ze sposobami rozwiązywania konfliktów,
umiejętność analitycznego i logicznego rozwiązywania problemów.
Blok 6. Komunikacja interpersonalna: nauka skutecznego słuchania, selekcji informacji ważnych,
umiejętności udzielania konstruktywnych informacji zwrotnych.
Blok 7. Zamknięcie grupy: podsumowanie doświadczeń i umiejętności nabytych w czasie zajęć,
zamknięcie pracy z grupą.
6. Oczekiwane efekty w zakresie postaw osadzonych:
- sfera poznawcza: poznanie, zrozumienie i zapamiętanie nowych wiadomości dotyczących

3. tematyki prowadzonych zajęć, przejawiające się realistycznym spojrzeniem na siebie i otoczenie,
zrozumieniem i zaakceptowaniem własnych niedoskonałości, oraz wykorzystywanie zasobów
osobistych i tkwiących w środowisku do rozwiązywania problemów;
- sfera behawioralna: wykształcenie społecznie akceptowanych sposób przezwyciężania trudności
życiowych, umiejętności wykorzystywania byłych informacji do budowania satysfakcjonujących
kontaktów z najbliższym otoczeniem;
- sfera emocjonalna: zdobycie umiejętności rozpoznawania, nazywania i umiejętnego kierowania
własnymi emocjami oraz przyczynami ich występowania.
7. Formy realizacji programu: terapia grupowa uwzględniająca następujące formy pracy:
zespołową, indywidualną, swobodne wypowiedzi, ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne, manualne
oraz ćwiczenia rozładowujące napięcie przez ruch i zdrową rywalizację.
8. Ocena końcowa programu: Program został zrealizowany zgodnie z planem ramowym
poszczególnych bloków tematycznych, co umożliwiło osiągniecie celów i znalazło swoje
odzwierciedlenie w pozytywnym przystosowaniu warunków izolacji więziennej objawiającym się
większą aktywnością skazanych
Uczestnictwo w zajęciach pozytywnie wpłynęło na procesy emocjonalno-motywacyjne kierujące
uwagę skazanych w stronę przyszłego życia w społeczeństwie.
9. Narzędzie służące do oceny po zakończeniu programu: Osadzeni na koniec każdych zajęć
proszeni są o podzielenie się swoimi uwagami oraz wnioskami na forum grupy lub anonimowo w
formie pisemnej.
„Herkules" - program psychokorekcyjny
Agata Głogowska, Katarzyna Haponiuk Zakład Karny we Włodawie
1. Realizatorzy programu: dział penitencjarny.
2. Charakterystyka populacji skazanych, do których program jest adresowany: Program może być
wykorzystywany w pracy z szerokim spektrum skazanych oraz tymczasowo aresztowanych —
zarówno skazanych młodocianych, jak i karanych po raz pierwszy oraz recydywistów
penitencjarnych, w pracy ze skazanymi kobietami, jak i mężczyznami. Program kierowany jest w
szczególności do skazanych, u których występują objawy podwyższonego napięcia emocjonalnego,
wzmożonej lękowości oraz zaburzenia dezadaptacyjne w postaci bezsenności, skłonności do reakcji
nerwicowych oraz astenicznych, a także do wybuchów niekontrolowanej agresji. Kwalifikacja
skazanych odbywa się wg powyższych kryteriów. Optymalna liczba osób w grupie wynosi 10.
3. Opis programu:
3.1. Cele ogólne:

4. - mikro edukacja z zakresu zagadnień związanych ze stresem,
- prezentacja technik radzenia sobie ze stresem oraz wykształcenie umiejętności praktycznego ich
zastosowania,
- mikro edukacja z zakresu wsparcia - naturalne oraz instytucjonalne źródła wsparcia,
- prezentacja zagadnień związanych z profilaktyką stresu,
- mikro edukacja z zakresu zagadnień związanych z asertywnością.
3.2. Cele szczegółowe:
- poznanie definicji stresu,
- poznanie przyczyn stresu,
- poznanie objawów stresu,
- poznanie konsekwencji stresu krótkoterminowego i długoterminowego,
- poznanie pojęcia „radzenia sobie",
- poznanie technik radzenia sobie ze stresem,
- uświadomienie skazanym posiadanych przez nich zasobów dotyczących radzenia sobie ze
stresem,
- uświadomienie skazanym form reakcji na stres,
- poinformowanie skazanych o instytucjach świadczących pomoc osobom doznającym stresu,
- zaprezentowanie zagadnień związanych z zachowaniami asertywnymi
- zaprezentowanie zagadnień związanych z profilaktyką stresu,
3.3. Miejsce realizacji: Zajęcia realizowane w ramach programu odbywaj na terenie zakładu
karnego w świetlicy oddziału. Pomieszczenia, w których prowadzone będą zajęcia, powinny być w
miarę przestronne, do wentylowane, wyposażone w krzesła oraz stoły, co sprzyja komfortowi i
wydajności pracy oraz zapewnia odpowiednie warunki do prowadzenia zajęć z zakresu technik
relaksacji.
3.4. Czas trwania programu z podziałem na poszczególne etapy jego realizacje: Program może być
realizowany raz na kwartał.
Zajęcia odbywają się raz w tygodniu, program obejmuje 5 modułów 3 godz. każdy, czas realizacji
programu — ok. półtora miesiąca.
3.5. Metody i techniki oddziaływań: program realizuje się z wykorzystanie takich technik, jak:
mikro edukacja, ćwiczenia warsztatowe, praca metodą „burzy mózgów", dyskusja.
Oczekiwane efekty:
— w zakresie wiedzy: poznanie podstawowych definicji, przyczyn stresu, objawów oraz
konsekwencji stresu krótko- i długoterminowego;
— w zakresie umiejętności: nabycie umiejętności skutecznego radzenia sobie ze stresem;
— w zakresie postaw: spadek ilości wniosków o wymierzenie kary dyscyplinarnej, liczby

5. wypadków nadzwyczajnych i sytuacji konfliktowych w oddziałach, poprawna komunikacja między
współosadzonymi oraz w relacji osadzony — funkcjonariusz.
4. Formy realizacji programu: założenia programowe realizowane są poprzez pracę edukacyjno-
warsztatową i terapeutyczną z grupą.
5. Ocena końcowa programu: Oceny programu dokonuje się na podstawie porównania poziomu
funkcjonowania skazanych przed, w trakcie i po zakończeniu programu.
Wskaźnikami branymi pod uwagę są: spadek ilości wniosków o wymierzenie kary dyscyplinarnej,
spadek liczby konfliktów z pozostałymi skazanymi, spadek liczby udzielanych porad
psychologicznych i psychiatrycznych, zmniejszenie ilości przyjmowanych środków uspokajających
i psychotropowych, spadek liczby aktów agresji i autoagresji wśród uczestników programu.
Przeciwdziałanie agresji i przemocy w zakładach zamkniętych
Barbara Jurkonis
Fundacja Art of Living Polska
W 1999 r. polski odpowiednik międzynarodowej Fundacji Art of Living w porozumieniu z
Centralnym Zarządem Służby Więziennej, rozpoczął prowadzenie w zakładach karnych i aresztach
warsztatów antystresowych z elementami jogi według autorskiego programu pod nazwą „Prison
Smart".
Pozarządowa organizacja Art of Living Foundation, posiadająca status specjalnego
konsultanta przy ONZ, WHO, UNESCO oraz ECOSOC, jest autorem programu, który również
zasługuje na omówienie. Fundacja działa obecnie w ponad 140 krajach i oprócz programów dla
więźniów prowadzi również działalność edukacyjną w zakresie doskonalenia osobistego. Od 1999
r. do listopada 2007 przeprowadzono 443 programy w44 zakładach karnych: Przemyśl, Załęże,
Radom, Uherce, Koszalin, Jasło, Dębica, Tarnów,
Programy antystresowe zostały zapoczątkowane w 1992 r. w USA i Indiach, prowadzone są
w wielu krajach m.in. w Niemczech, Anglii, Holandii, Danii, Norwegii, na Litwie, Słowenii,
Chorwacji, a także Rosji i Afryce.
W Polsce pierwsze warsztaty pilotażowe przeprowadzono w 1999 r. w Zakładzie Karnym w
Przemyślu i Załężu. Uczestniczyło w nich 25 osadzonych. W 2000 r. ukończyło je 160 więźniów
2007 - 665 osób. Do marca 2008 r. z programów skorzystało w Polsce 5140 osadzonych, z czego
ilość kadry, która zwykle powodowana ciekawością uczestniczyła w kursie, to około 15%.
Podstawą warsztatów antystresowych są techniki oddechowe. Jak wiadomo, ciało, oddech i
umysł są ze sobą połączone, dlatego odpowiednio zastosowane ćwiczenia w naturalny sposób

6. wprowadzają równowagę właśnie pomiędzy ciałem a umysłem. Ponieważ podłożem wszelkiego
niepokoju, braku współpracy i porozumienia między ludźmi jest przede wszystkim stres,
opracowany program przeznaczony dla zakładów karnych przynosi naprawdę dobre rezultaty.
Wszyscy osadzeni przychodzą na spotkania dobrowolnie, trudno było zmusić któregokolwiek z
nich do uczestnictwa w czymś, czego nie lubią. Bardzo szybko, już pierwszego dnia kursu, po
pierwszych ćwiczeniach skazani zaczynają mieć zupełnie inne samopoczucie.
Na kursie pokazuje się techniki, po które można sięgnąć w każdej sytuacji, a zwłaszcza
wówczas, gdy zaczynamy poddawać się stresowi i popadać w depresję. Oczyszcza system nerwowy
ze szkodliwych efektów pourazowych, pozostawiając nas w stanie relaksu, lekkości i siły. Dla wielu
osób są to pierwsze doznania tak głębokiego spokoju i naprawdę dobrego samopoczucia.
Więźniowie zaczynają normalnie spać, akceptować innych wokół siebie, nabierają chęci do
uczestnictwa w różnorodnych formach terapii, ograniczają branie leków, ponieważ ich stan zdrowia
często radykalnie poprawia się, niekiedy rzucają palenie, zmniejszają ilość wypijanej kawy i
ogólnie atmosfera w wiezieniu zmienia się na lepszą.
Osadzeni otrzymują praktyczne narzędzie walki ze stresem pomocne w życiu, a narzędzia te
to nieskomplikowane techniki oddechowe redukujące stres w ciele i umyśle, dające poczucie
kontroli nad swoimi emocjami oraz otoczeniem zewnętrznym.
Inne przykładowe wrażenia osadzonych po programie antystresowym „Prison Smart":
Bardzo jestem odmieniona, bardzo wierzę w ten kurs i na pewno będę kontynuować
wszystkie metody. Czuję się dobrze i jestem bardziej spokojna, odkąd uczęszczam na te zajęcia.
Sypiam dobrze nocami, wcześniej miałam zarwaną każdą noc. Potrafię skupić się nad jedną rzeczą
w danym momencie. Trudno opisać na kartkach papieru moje samopoczucie i uczucia po tych
sesjach, to po prostu trzeba poznać i w tym uczestniczyć (Joanna, 24 lata).
Czuję się bardzo dobrze, jestem rozluźniony, największe zadowolenie jest przed snem. W
ogóle się nie denerwuję, to, na co mogłem się zdenerwować wcześniej, teraz nie ma żadnego
znaczenia. Było naprawdę znakomicie. Jestem wdzięczny, że mogłem uczestniczyć w tej terapii.
Dziękuję za wszystko (Sławek 42 lata).
Prison Smart - ocena programu
Anetta Jaworska Akademia Pomorska w Słupsku
1. Geneza programu: Genezą programu było utworzenie w 1982 r. w USA Fundacji Art of Living.
Do tej pory z programów Fundacji skorzystało świecie ponad 20 mln ludzi i doczekała się ona
statusu specjalnego konsultanta przy ONZ, WHO, UNESCO oraz ECOSOC. Pierwsze program dla
więźniów oparte na technikach oddechowych jogi zapoczątkowano w 1992 r. w USA i Indiach, a
wkrótce dotarły na tereny Europy, m.in. Niemiec, Anglii, Holandii, Danii, Litwy, Słowenii i Rosji.

7. 2. Charakterystyka populacji skazanych, do których program jest adresowany: Program adresowany
jest do szerokiego kręgu odbiorców. Stosuje się zarówno w zakładach karnych dla młodocianych,
jak i dorosłych (pierwszy raz karanych i recydywistów), bez względu na typ zakładu karnego.
Kryterium doboru populacji skazanych biorących udział w programie jest ograniczone stanem ich
osobowości. Z programu muszą zostać wykluczone osoby z zaburzeniami osobowości (szczególnie
o podłożu psychopatycznym) oraz więźniowie chorzy psychicznie. W zajęciach nie mogą także
brać udziału osoby chore na epilepsję. Każdorazowo w kursach bierze udział o 30 skazanych,
podzielonych na dwie grupy.
3. Opis programu:
3.1. Cel ogólny: Progresywna korekta zachowań więźniów i ich cech odbiegających od przyjętych
w społeczeństwie założeń normatywnych. Program ma charakter intrapsychiczny. Jego intencją jest
zaopatrzenie więźniów w nowe kompetencje osobowościowe (autoresocjalizacja) poprzez
stymulowanie rozwoju wewnętrznego.
3.2. Cele szczegółowe: cele doraźne:
- ograniczenie zachowań agresywnych i autoagresywnych,
- rozwój samoświadomości i adekwatnej samooceny,
- eliminowanie lęku i depresji, jako czynników silnie związanych ze środowiskiem deprywacyjnym
zakładu karnego,
- redukowanie stresu,
- dobrostan fizyczny i psychiczny,
- wzbudzenie motywacji więźniów do pracy nad sobą,
- podjęcie świadomego i dobrowolnego współdziałania w procesie przemian prospołecznych;
cele długoterminowe:
- podjęcie zdrowego stylu życia,
- wyeliminowanie nadużywania alkoholu i zażywania narkotyków,
- eliminacja postaw prokryminalnych.
3.4. Czas trwania z podziałem na poszczególne etapy jego realizacji: Kurs, którego istotę stanowi
praktyka hatha-jogi, realizowany jest każdorazowo przez okres 6-8 dni w ogólnym wymiarze około
20 godzin.