Strategie digitalizacyjne wobec odbiorców.

1. Strategie digitalizacyjne wobec
odbiorców. Zmiany w latach
2004-2014
Mariusz Dzięglewski, Aldona Guzik
Instytut Filozofii i Socjologii
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN

2. Kilka słów o projekcie
 Cyfrowe praktyki i strategie upowszechniania i odbioru dziedzictwa
kulturowego w Polsce w latach 2004-2014,
 Jest to wspólne przedsięwzięcie badawcze realizowane przez Małopolski
Instytut Kultury oraz Instytut Filozofii i Socjologii Uniwersytetu
Pedagogicznego im. KEN w Krakowie. Projekt jest współfinansowany ze
środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach
programu „Obserwatorium Kultury”.

3. Opis badań
 Charakter eksploracyjny pierwszego modułu. W jego ramach przeprowadzono:
 przegląd głównych tendencji i kierunków w prawodawstwie europejskim i
polskim dotyczącym procesu digitalizacji, oraz
 wstępną kategoryzację zróżnicowanych form i sposobów digitalizacji zasobów
dostępnych w internecie.
 Analizie poddano również sposób wykorzystania zasobów dziedzictwa
kulturowego w pracach dyplomowych obronionych w latach 2004-2014.

4. Wnioski
 Wzmianki o odbiorcach pojawiają się rzadko, co może świadczyć o nikłym zainteresowaniu autorów
dokumentów rzeczywistymi potrzebami odbiorców związanymi z digitalizacją.
 Jednocześnie podkreśla się fakt, że udostępnianie winno odbywać się na masową skalę i nieodpłatnie:
„wszystkim”, „ogółowi społeczeństwa”, „obywatelom UE”, „przyszłym pokoleniom” ale niektóre
zasoby tylko „uprawnionym podmiotom” (np. działającym w sektorze kultury i sektorze
kreatywnym).
 Najczęstszym sposobem udostępniania cyfrowych kopii obiektów jest internet, a głównym „punktem
dostępu” europejska biblioteka cyfrowa „Europeana”.

5. Wnioski
 Duży nacisk położony jest na zwiększenie zakresu dostępności do tych zasobów oraz
przeciwdziałanie cyfrowemu wykluczeniu, w szczególności w odniesieniu do takich grup,
jak: osoby niepełnosprawne, mieszkańcy małych miast i wsi, osoby o niskich
kompetencjach ITC.
 Postuluje się równy, demokratyczny i nieodpłatny dostęp do zasobów.
 Promuje się idee jak najszerszego dostępu do zdigitalizowanych materiałów (to nie tylko
umieszczanie ich w sieci), ale przede wszystkim umożliwienie ich ponownego
wykorzystania do celów zarówno niekomercyjnych jak i komercyjnych.

6. Wnioski
 Główną formą udostępniania obiektów cyfrowych użytkownikom jest możliwość oglądania lub
odtwarzania zasobów w technice 2D. Jedynie pojedyncze portale umożliwiają dostęp do obiektów
zdigitalizowanych w technice 3D.
 Jednak w badanym okresie liczba portali zawierających obiekty dostępne w technice 3D dynamicznie
rośnie, zmniejsza się natomiast liczba portali udostępniających obiekty w technice 2D.
 Analiza form udostępniania obiektów na portalach utworzonych w różnych okresach czasu wskazuje
na tendencję spadku odsetka zbiorów udostępnianych w formie obiektów 2D poprzez możliwość ich
oglądania i odtwarzania na portalach powstałych w latach 2011-2014 w porównaniu do portali
powstałych w latach 2004-2006. Jednocześnie w tym samym okresie zaobserwować można znaczący
wzrost odsetka obiektów udostępnianych w technice 3D.

7. Wnioski
 Kim są adresaci analizowanych portali?
 Wśród portali, które zawierają taką informację, często adresaci definiowani są bardzo ogólnie, jako „wszyscy internauci” lub
„szerokie grono odbiorców/użytkowników”.
 Trzy wyróżniające się kategorie: społeczności lokalne, profesjonaliści i pasjonaci/fani jakiejś dziedziny.
 Adresaci zdefiniowani jako społeczność lokalna są zazwyczaj związani z konkretnym miastem (Wrocław, Bydgoszcz, Gdańsk),
dzielnicą miasta (Ochota, Targówek) lub mniejszymi miejscowościami (gmina Łaskarzew). Wśród pasjonatów i fanów
dominują osoby interesujące się historią (np. Legionów), literaturą czy konkretną dziedziną, wokół której ogniskują się ich
zainteresowania (np. „Solidarność”). Profesjonaliści, to przede wszystkim: naukowcy (antropolodzy kultury), nauczyciele,
pedagodzy, muzealnicy, kuratorzy wystaw, producenci filmowi oraz przedstawiciele świata biznesu.
 Oprócz powyższych kategorii wskazuje się również na takich adresatów, jak: dzieci i młodzież, niepełnosprawni i turyści, czy
„wrażliwi intelektualiści”.

8. Wnioski
 Interaktywność zakłada możliwość wzajemnego oddziaływania między twórcami
a użytkownikami.
 Na potrzeby badania stopnia interaktywności portali na podstawie klucza
kategoryzacyjnego zbudowano Index Interaktywności portali zawierających
zbiory cyfrowe, w ramach którego uwzględniono możliwość zamieszczania
komentarza przez użytkowników, konto na portalu społecznościowym, możliwość
udostępniania własnych zasobów oraz różne typy aktywności użytkowników
przewidziane w serwisie (wydarzenia, gry edukacyjne etc.).

9. Wnioski – formy interakcji z użytkownikami

10. Wnioski
 Drugim kryterium kategoryzacji analizowanych portali był Indeks Dostępności. Określa
poziom dostępu do cyfrowych kopii zasobów kultury on-line na podstawie kategorii
dotyczących odpłatności za korzystanie z portali i zasobów na nich zamieszczonych
(bariera ekonomiczna), dostępności do przeglądania zasobów na urządzeniach mobilnych,
dostępności stron internetowych dla osób niepełnosprawnych (międzynarodowe standardy
Web Content Accessability Guidelines 2.0, audiodeskrypcja i napisy dla osób głucho-
niemych), oraz dostępności portalu w różnych wersjach językowych.

11. Wnioski
 Niemal 60% analizowanych portali opisać można jako strony internetowe zapewniające
średni poziom dostępności do zdigitalizowanych zbiorów, co może oznaczać brak
udogodnień dla osób niepełnosprawnych, odpłatność za korzystanie z portalu lub brak
wersji językowych umożliwiających korzystanie z portalu przez osoby nie znające
języka polskiego.
 Niemal 40% analizowanych portali cechuje niski stopień dostępności, a tylko jeden
portal (po raz kolejny jest nim Ninoteka) zakwalifikowano do serwisów o wysokim
stopniu dostępności.

12. Wnioski
 Zdecydowaną większość portali cechuje niski stopień interaktywności
 Główne kanały interakcji pomiędzy twórcami i użytkownikami: portal społecznościowy, udział w wydarzeniu
i możliwość zamieszczania komentarza na portalu. Nie wykorzystane zostają inne formy interakcji – np. w
obszarze edukacji (gry edukacyjne).
 Większość portali cechuje średni stopień dostępności do zasobów. Niewiele portali spełnia standardy
dostosowania strony do potrzeb osób niepełnosprawnych, może być oglądanych na urządzeniach mobilnych i
posiada inne niż polska wersje językowe.
 W ostatnich latach (2011-2014) zaobserwować można wzrost stopnia dostępności portali.

13. Wnioski - wskaźnik otwartości
ŚREDNI I WYSOKI NISKI
TYPPODMIOTU
PROWADZĄCEGOPORTAL
ODGÓRNY
A B
ODDOLNY
C D

14. Wnioski – wskaźnik otwartości
Zbiór badanych portali możemy podzielić na następujące 4 typy:
 A. Portale prowadzone przez podmioty realizujące cele odgórne agend rządowych o średnim lub
wysokim stopniu otwartości na potrzeby użytkowników.
 B. Portale prowadzone przez podmioty realizujące cele odgórne agend rządowych o niskim
stopniu otwartości na potrzeby użytkowników.
 C. Portale prowadzone przez podmioty podejmujące inicjatywę oddolną o średnim lub wysokim
stopniu otwartości na potrzeby użytkowników.
 D. Portale prowadzone przez podmioty podejmujące inicjatywę oddolną o niskim stopniu
otwartości na potrzeby użytkowników.

15. Wnioski
 Częstotliwość wykorzystania źródeł internetowych w pracach dyplomowych w latach 2004-
2014 wzrasta niemal dwukrotnie.
 Najczęściej wykorzystywane przez studentów portale internetowe to strony utworzone przez
podmioty podejmujące inicjatywę oddolną (osoby fizyczne, grupy nieformalne).
 Studenci w analizowanych pracach dyplomowych w głównej mierze odwołują się do zasobów
naturalnych (digital born), liczba tych odwołań przewyższa prawie trzykrotnie wykorzystanie
zdigitalizowanych zasobów dziedzictwa kulturowego.
 Studenci głównie wykorzystują cyfrowe odwzorowania w pracy w formie tekstowego opisu
obiektu, cytatu tekstu oraz zamieszczają kopię grafiki czy zdjęcia.

16. Dziękujemy za uwagę
Pełny tekst raportu na stronach MIK
http://cyfrowe-dziedzictwo-kulturowe.mik.krakow.pl/