This is a course about DTP and typography.

1. Kurs z zakresu technik składu
komputerowego
OPRACOWAŁA: KAMILA MICHALKIEWICZ

2. Drogi użytkowniku!
Niniejszy kurs z zakresu technologii składu komputerowego, pozwoli Ci na zrozumienie
takich pojęć jak na przykład: pismo szeryfowe, bez szeryfowe, edytor tekstu, procesor
tekstu. Nabędziesz wiedzę z zakresu technik i zasad składu komputerowego, zasad edycji
tekstów oraz typografii. Dowiesz się jak poprawnie tworzyć publikacje w Internecie.
Kurs podzielony jest na dziewięć modułów, z których każdy składa się ze slajdów
zawierających najważniejsze informacje. Po każdym module znajdziesz pytania kontrolne,
które pomocne będą w usystematyzowaniu zdobytej już wiedzy. Na każdy moduł
przewidziano 20-30 minut.
Aby przejść do kolejnego modułu, nie musisz mieć przerobionych poprzednich lekcji, choć
zaleca się aby tak było.
Kurs możesz rozpoczynać i kończyć w dowolnym miejscu i czasie; będąc zarejestrowanym
użytkownikiem, można pobrać kurs na swój dysk, wtedy możliwa będzie nauka bez
dostępu do Internetu.
Powodzenia!!!

3. SPIS MODUŁÓW
1. Edytor tekstu – funkcjonalność, zastosowania, przykłady
2. Procesor tekstu – funkcjonalność, zastosowania, przykłady
3. System składu DTP – funkcjonalność, zastosowania, przykłady
4. Zasady formatowania dialogów w prozie powieściowej
5. Zasady stosowania znaków wewnątrz- i międzywyrazowych: łącznik,
pauza, półpauza
6Podstawowe pojęcia z zakresu typografii
7. Parametry określające adiustację tekstu: krój pisma, stopień pisma,
interlinia, szerokość i rodzaj składu
8. Klasyfikacja krojów pisma
9.Typowe elementy układu strony

4. Edytor tekstu – funkcjonalność, zastosowania,
przykłady
MODUŁ 1

5. Edytor nieformatujący tekstu
• Program komputerowy, który pozwala na samo wprowadzanie i edycję tekstu
• Skupia się wyłącznie na wprowadzaniu samych znaków składających się na tekst
• Używany do tworzenia programów lub np. plików konfigurujących komputer
• Pliki w nich tworzone to czyste kody ASCII (wWindows - ANSI) zakłócone jedynie
polskimi literami

6. Edytor nieformatujący tekstu
Edytory tego typu nie zapisują w plikach dokumentów wyglądu strony
tworzonego dokumentu.
Zwykle nie posiadają też wielu opcji edycji i formatowania tekstu. Na przykład:
• po napisani tekstu, nie można w nich ustawić marginesów strony
drukowanej;
• Nie można także zmienić rodzaju czcionki na inny
• Brak możliwości formatowania tekstu (np. wcięcia akapitu ustalane są przez
wpisywanie spacji);
• nie dzielą dokumentu na strony

7. Rodzaje edytorów nieformatujących tekstu
• EDIT
• Notatnik
• vi i emacs
• XEdit,kEdit, gEdit
• Edytory używane przez programistów np. Eclipse IDE, MSVisual Studio

8. MS DOS EDITOR – potocznie znany jako EDIT
• Wywołuje się go z linii komend, poleceniami: C:>EDIT lub przez
C:WIN95COMMANDEDIT lub w MS-DOS 6.x C:DOSEDIT.COM
• Typowy program interakcyjny w systemie operacyjnym DOS, później także w MSWindows
• Możliwość edycji 9 plików naraz (w wersjiWindows, w wersji DOS tylko jeden plik)
• Możliwość podziału ekranu na dwie części, w których można edytować dwa różne pliki
• Schematy kolorów
• Pliki mogą być otwarte w trybie binarnym, gdzie liczba znaków w linii jest ustalona, a znaki
nowej linii są traktowane jak każdy inny znak

9. Rysunek 1. Widok MS EDIT 2.0.
Źródło: http://www.compmiscellanea.com/en/windows-console-applications-
text-editors.htm

10. Notatnik
• Wywoływany poleceniem notepad.exe
• Działa w środowisku MSWindows
• Korzysta z czcionek wbudowanych w systemie
• Nie umożliwia stosowania formatowania tekstu
Rysunek 2. Okno programu Notatnik
Źródło: opracowanie własne

11. vi – edytor nieformatujący tekst
• vi jest dostępny w każdym środowisku linuxowym bądź unixowym
• vi uruchamiamy wpisując w terminalu vi lub vim
• vi nieobce są różne języki programowania, i pisze on je w różnych kolorach.
Funkcja ta znacznie ułatwia czytanie kodu źródłowego.
Rysunek 3. Okno programu vi
Źródło: 2008 Novell Inc.

12. XEdit, gEdit, kEdit
• Działają w środowisku Linuxowym
• Uruchamiane z konsoli
• Proste edytory nieformatujące tekstu
• Na bazie Xedit, powstały jego klony gEdit i kEdit
• Dużo prostsze programy niż vi i emacs
Rysunek 4. Okno programu kEdit
Źródło: wykład1, dr inż. B. Małachowski.

13. ECLIPSE IDE – edytor dla programistów
• Pierwsze zintegrowane środowisko programistyczne (IDE - ang. Integral
Development Environment)
• Działa zarówno w środowisku Linux jak iWindows
• Ma duże możliwości ułatwiające pisanie kodu
• Umożliwia kodowanie w wielu językach programowania
Rysunek 5. Okno programu ECLIPSE IDE
Źródło: http://www.brothersoft.com/eclipse-
ide-for-c-c++-developers-133195.html

14. Edytory nieformatujące tekstu – kodowanie
znaków
• Pliki zapisywane przez edytory tekstu są klasycznymi plikami tekstowymi, ze
znakami zakodowanymi najczęściej w formacie ASCII (1 znak = 1 bajt) lub UTF-8 (1-
3 bajtów)
• W przypadku formatu ASCII bardzo ważne jest przestrzeganie odpowiednich
standardów rozszerzających podstawowy zestaw znaków o znaki pochodzące z
różnych alfabetów narodowych (np. iso-8859-2 lub windows-1250 dla alfabetu
polskiego)
• UTF-8 stosuje jednolite kodowanie dla wszystkich powszechnie stosowanych
alfabetów

15. Pytania kontrolne
1. Wymień główne cechy edytorów nieformatujących tekstu.
2. Wymień rodzaje edytorów nieformatujących tekstu działających w
środowisku Linux. Scharakteryzuj jeden wybrany.
3. Opisz kodowanie edytorów nieformatujących tekstu.

16. Procesor tekstu – funkcjonalność, zastosowania,
przykłady
MODUŁ 2

17. Procesor tekstu
• Zaawansowany edytor tekstowy
• Oprócz czystej edycji tekstu umożliwia jego formatowanie
• Daje możliwość nadania krojów pisma, ustalenia łamów, regulacji świateł
• Pozwala na łączenie tekstu z grafiką
• Określa format papieru, na jakim dany tekst ma być wydrukowany
• Edycja opiera się na zasadzieWYSIWYG ang.WhatYou See IsWhatYou Get
• Wygląd dokumentu w edytorze jest taki sam jak na wydruku

18. Procesor tekstu
• Wykorzystywany w pracy biurowej, do pisania krótkich, średniej wielkości
tekstów nie nadaje się do składu czasopism, książek itp.
• Posiada moduły pomagające w poprawnym pisaniu, takie jak: sprawdzanie
pisowni, gramatyki, stylu, proponowanie wyrazów bliskoznacznych
• Bezpośrednio z procesorów tekstu można także wysyłać pocztę
elektroniczną oraz przygotowywać dokumenty do publikowania w postaci
stron www.

19. Rodzaje procesorów tekstu
• Dla DOS:WordPerfect, MicrosoftWord, ChiWriter,Tag
• DlaWindows: MicrosoftWord,WordPerfect, Ami Pro.
• Dla OS/2: DeScribe, WordPerfect, Ami Pro.
• Dla Maców: Nisus, MicrosoftWord,WordPerfect.

20. WordPerfect
• Procesor tekstu powstały w 1982 roku, w firmieWordPerfect Corporation
• Word Perfect dla Dos posługiwał się własnym standardem znaków -
obejmującym pozaASCII znaki narodowe różnych alfabetów, fonetyczne i
matematyczne.
• WordPerfect nawet w ostatniej wersji nie obsługuje standardu Unicode
Rysunek 6. Okno programuWordPerfect12,
źródło: www.pcmag.com

21. MicrosoftWord
• Stworzony przez Richarda Brodie dla komputerów PC z systemem DOS w
roku 1983
• MicrosoftWord jest obecnie najpopularniejszym procesorem tekstu
• Format tworzonych przez niego plików stał się standardem, który muszą
obsługiwać konkurujące produkty
Rysunek 7. Okno programu MSWORD,
źródło: opracowanie własne

22. Ami Pro
• Zaprojektowany na początku lat 90. przez firmę Samna Corporation
• Posiada edytor równań w językuTEX
• W kolejnych wersjach rozszerzono możliwości rysowania grafiki i wykresów
• Wprowadzono w nim między innymi funkcję Smart Correct, wskazującą na
błędy już podczas wpisywania tekstu
Rysunek 8. Okno programu Ami Pro,
źródło: www.os2.museum.com

23. Nisus
• Dostępny w dwóch wariantach: NisusWriter Express, Nisus Writer Pro
• Wsparcie RTF, MSWord,WordPerfect (tylko do odczytu) oraz PlainText
• Pierwsza wersja powstała w roku 1989
• Pozwala na tworzenie tabel, wstawianie numeracji stron, hiperlinków, zapis
do PDF, automatyczne dzielenie wyrazów
Rysunek 9. Okno programu NisusWriter Pro,
źródło: www.targuman.org

24. Pytania kontrolne
1. Wymień główne cechy procesorów tekstów
2. Wymień procesory tekstów wraz z określeniem środowiska ich pracy.
3. Opisz dowolnie wybrany procesor tekstu.

25. System składu DTP– funkcjonalność, zastosowania,
przykłady
MODUŁ 3

26. DTP – ang.desktop publishing
przygotowanie publikacji za pomocą komputera
• Ogół czynności związanych z komputerowym przygotowaniem materiałów
• Termin ten dotyczy zarówno fazy projektowej, czyli tworzenia w
programach komputerowych obrazu (oraz kształtu) stron publikacji, jak i
odnosi się do komputerowego sterowania urządzeniami wykorzystywanymi
w tym procesie.
• Charakteryzuje się wysoką precyzją pracy

27. Fazy procesu DTP
• Proces DTP rozpoczyna się od wprowadzenia do komputera tekstu i obrazu
• Każdy element graficzny podlega osobnej obróbce, natomiast na tekst
nakładana jest korekta
• Zasadniczą częścią procesu jest stworzenie z tych wszystkich elementów
(grafik, tekstu) projektu publikacji, podzielonego na strony. Nanosi się także
informacje dla drukarza i introligatora.

28. DTP - operacje
• Umieszczanie tekstów w zdefiniowanych ramkach tekstowych
• Sterowanie przepływaniem tekstu w ramkach tekstowych
• Rozbudowane funkcje formatowania tekstu na podstawie tzw. stylów
tekstowych
• Umieszczanie ilustracji w zdefiniowanych ramkach obrazowych
• Dowolne kształtowanie sposobu „opływania” tekstem obiektów

29. DTP - operacje
• Definiowanie przez użytkowników kolorów w różnych modelach (przede
wszystkim CMYK)
• Separowanie kolorów publikacji
• Wsparcie dla zarządzania profilami barwy
• Generowanie spisów treści, przypisów i skorowidzów
• Korzystanie z tzw. wzorców/makiet strony do zamieszczania obiektów
powtarzających się na stronach

30. Przykłady DTP
• QuarkXPress
• Adobe - InDesign
• Aldus – PageMaker (pierwowzór InDesigna wykupiony przez Adobe)
• Corel-Ventura
• Scribus (darmowy – open source)
• Microsoft Publisher

31. Adobe InDesign – okno programu
Przybornik
Linijka
Panel sterowania
Rysunek 10.
Okno programu
Adobe InDesign,
źródło:
www.grafland.pl
Obszar roboczy

32. Adobe InDesign – przydatne narzędzia i funkcje
Przybornik
Wszystkie główne narzędzia InDesign
znajdują się w przyborniku. Stanowią
odzwierciedlenie wielu funkcji
występujących w programach Illustrator,
Photoshop, Quark. Żeby skorzystać z
wybranego narzędzia, wystarczy kliknąć
odpowiednią ikonę lub nacisnąć klawisz
przypisany do funkcji np. „P” – pióro.
Niektóre z tych ikon z małą strzałką kryją
dodatkowe narzędzia.

33. Adobe InDesign – przydatne narzędzia i funkcje
1. Zaznaczenie (SelectionTool) – zaznacza cały kształt lub linię, można je rozciągać obracać lub przesuwać w dowolne miejsce obszaru roboczego
2. Zaznaczenie bezpośrednie (Direct SelectionTool) – pozwala zaznaczyć wybrane linie, punkty ścieżek lub uchwyty w celu zmiany położenia
poszczególnych linii, punktów lub krzywych składających się na dany kształt.
3. Pióro (PenTool) – umożliwia tworzenie linii prostych lub krzywych poprzez wybór dwóch punktów na stronie i wyginanie linii w celu uzyskania
wymaganego kształtu.
4.Tekst (TypeTool) – wykorzystuje się przy tworzeniu ramek z tekstem i edycji tekstu w nim zawartego.
5. Narzędzie ramka prostokątna i elipsa – narzędzie te tworzy formy prostokątne, wielokątne lub zaokrąglone. Można w nich umieszczać grafiki i
ilustracje, wypełniać je kolorem lub tworzyć obrys.

34. Pytania kontrolne
1. Wyjaśnij skrót DTP
2. Omów po kolei fazy procesu DTP.
3. Wymień operacje procesu DTP.
4. Omów podstawowe narzędzia programu InDesign.

35. Zasady
formatowania dialogów w prozie powieściowej
MODUŁ 4

36. Dialog i narracja
• Wypowiedź bohaterów jest formą podrzędną względem narracji.
• Narracja i wypowiedź bohatera nie są ze sobą połączone składniowo (mowa
niezależna).
• Każda wypowiedź dialogu zaczyna się nowym wierszem z wcięciem
akapitowym.
• Na początku każdej kwestii umieszcza się myślnik, tzw. pauzę dialogową.

37. Narracja
• Narracja (łac. narratio = opowiadanie) - słowna prezentacja wydarzeń w
utworze epickim.
• Może przybierać formę opisu (gdy dominują elementy statyczne) lub
opowiadania (gdy dominują elementy dynamiczne).
• Jest główną formą wypowiedzi stosowaną w utworach epickich, nadrzędną
wobec innych, np. wobec dialogu.

38. Narracja
• Narracja wprowadza i objaśnia wypowiedzi bohaterów – wskazuje osoby
mówiące oraz sposób i okoliczności mówienia.
• Wypowiedź przytoczona może wystąpić przed narracją lub po niej, może też
być nią przedzielona.

39. Dialog i narracja
• Po pauzie dialogowej wstawia się spację twardą o stałej szerokości.
• Twarda spacja (ang. hard space) – znak spacji, który wygląda na ekranie tak
samo jak zwykła spacja, lecz nie jest traktowany przez oprogramowanie jak
znak biały, to znaczy nie pozwala łamać w danym miejscu wiersza tekstu
• Dialog wprowadzany z poziomu wypowiedzi narracyjnej po czasownikach
oznaczających mówienie składa się po dwukropku i od nowego wiersza.

40. Dialog
• Dialog i bezpośrednio odnoszącą się do niego wypowiedź narratora
zawierającą czasownik oznaczający mówienie rozdziela się myślnikiem.
• Tekstu dialogu nie kończy się wówczas kropką, jednak może być
zakończony wykrzyknikiem, pytajnikiem lub wielokropkiem.
• Tekst narracji rozpoczyna się wtedy małą literą.

41. Dialog i narracja
• Czasownik, który oznacza mówienie powinien zawsze znajdować się po myślniku.
• Jeżeli narracja odnosząca się do dialogu ma zawierać dodatkowo nazwę osoby mówiącej,
to musi ona znajdować się po tym czasowniku.
• Jeśli narracja nie odnosi się do wypowiedzi bohatera, to dialog zamyka się kropką, a tekst
narracji rozpoczyna się po myślniku wielką literą.
• Kropka postawiona po wypowiedzi narratora powoduje, że następujący tekst – bez
względu na to, czy jest to dalsza część dialogu, czy narracja – rozpoczyna się wielką literą.
• Narrację wplecioną w zdanie dialogu należy ująć z obu stron w myślniki.

42. Dialog i narracja
• Jeżeli w zdaniu z wplecioną narracją dochodzi do zbiegu myślnika i
przecinka to należy ten przecinek pominąć.
• Występujący po wypowiedzi bohatera tekst odautorski, nawet dłuższy,
może wprowadzać dalszą część dialogu, którą oddziela się od narracji
myślnikiem i składa w ciągu.
• Jeżeli narrator wprowadza dalszą część dialogu za pomocą czasownika
oznaczającego mówienie, należy na końcu narracji postawić dwukropek.

43. Dialog i narracja
• Wypowiedź dialogową jednej postaci – wraz z uwagami narratora,
odnoszącymi się do niej – należy składać w ciągu, niezależnie od długości.
• Wypowiedź jednej osoby przerywaną przez narrację odnoszącą się do
zachowania innej postaci niż mówiąca, należy składać od nowego akapitu.
• Wyrazy, wyrażenia lub całe zdania oddane przez autora w dialogach w
językach obcych składa się kursywą.

44. Dialog i narracja
• W dialogach obowiązuje zasadniczo słowny zapis liczb.
• Wypowiedzi stanowiące formę rozprawy bohatera z samym sobą zazwyczaj
umieszcza się w cudzysłowie (dopuszczalna jest także kursywa).

45. Pytania kontrolne
1. Wyjaśnij różnicę między dialogiem a narracją.
2. Wymień zasady formatowania dialogów w prozie powieściowej.

46. Zasady stosowania znaków
wewnątrz- i międzywyrazowych:
łącznik, pauza, półpauza
MODUŁ 5

47. Łącznik (dywiz) [-]
• Znak pisarski oznaczony znakiem "-" w postaci krótkiej poziomej kreski,
krótszej od pauzy i półpauzy.
• Znak wewnątrzwyrazowy stosowany w wyrazach pospolitych i nazwach
własnych.
• Nie oddziela się go spacjami od wyrazów lub członów, które spaja.
• W większości klawiatur występuje pod znakiem [-]

48. Zastosowania ortograficzne łącznika
• pisownia wyrazów np. pseudo-Polak, eks-Amerykanin
• pisownia nazw miejscowości np. Bielsko-Biała
• pisownia nazwisk złożonych np. Mortkowicz-Olczakowa
• pisownia przymiotników złożonych np. biało-czerwony
• pisownia z łącznikiem dwuczłonowych rzeczowników np. laska-parasol
• pisownia połączeń wyrazowych z członami niby-, quasi-
• pisownia wyrazów które zawsze występują razem np. esy-floresy
• pisownia wyrazów utworzonych od skrótowców PIS-owski
• pisownia w tradycyjnie stosowanych skrótach np. m-c
• pisownia wyrazów obcojęzycznych np. Coca-Cola
• pisownia wyrazów złożonych z liczby zapisanej cyfrowo oraz przymiotnika lub rzeczownika
np. XX-wieczny
• pisownia niektórych skrótów utworzonych od zestawień zawierających w pełnej formie łącznik
np. H.-G.

49. Zastosowania edytorskie łącznika
• Pisownia wyrażeń liczbowych zapisanych cyframi, określających pewien
zakres lub wartość przybliżoną np. 5-10 procent
• Zapis numerów telefonów i faksów np. 91-449-40-76
• Pisownia formy męskiej i żeńskiej. Element niezmieniony bez łącznika np.
pan(i), element zmieniony z łącznikiem np. urodzony(-na).
• Wskazanie miejsca podziału wyrazu i przeniesienia go do następnego
wiersza.
• Podział wyrazów na sylaby w tekście nutowym.
• W niektórych zapisach matematycznych np. n-ty wyraz ciągu
• W nazwach niektórych związków chemicznych 1,3,5-trichlorobenzen.

50. Pauza [—]
• Pauza jest kreską o długości firetu lub nieco mniejszej
• Jest to myślnik, pełniący funkcję znaku międzywyrazowego
• Nie stosuje się go na zewnątrz wyrazów, tylko pomiędzy nimi np. Myślnik
czy pauza – o to jest pytanie!
• W jednej publikacji należy konsekwentnie stosować w roli myślnika tylko
jeden wybrany rodzaj pauzy

51. Półpauza [-]
• Jest o połowę krótsza od myślnika
• Została zapożyczona z typografii anglosaskiej, odkąd na świecie zaczął
upowszechniać się cyfrowy skład tekstu
• Półpauza może zastępować myślnik, stosuje się ją też np. przy określaniu
pewnych przedziałów, np. lata 2009–2010
• Jest znakiem uniwersalnym – może pełnić funkcję i myślnika i dywizu

52. Zastosowania edytorskie myślnika
• Początek każdej kwestii dialogu
• Początek przytoczonej cudzej wypowiedzi
• Początek pytań i odpowiedzi w wywiadach
• Początek każdego składnika wyliczeniowego składanego w osobnych wierszach
• W wyrazach skrótów w celu rozdzielenia skrótu i objaśnienia, np. ang. – angielski
• W rubryce tabeli w celu zaznaczenia braku danych.
• W cyfrowym zapisie cen, które zamykają się w pełnych wartościach podstawowej
jednostki monetarnej np. 200,– (= 200,00)
• W motcie wyróżnionym w cytacie w celu odróżnienia nazwy autora lub źródła
cytowanego tekstu

53. Pytania kontrolne
1. Scharakteryzuj różnice między dywizem, pauzą i półpauzą.
2. Wymień zastosowania edytorskie myślnika.
3. Wymień zastosowania ortograficzne łącznika (dywizu).

54. Podstawowe pojęcia z zakresu typografii
MODUŁ 6

55. Typografia
• Ogół zagadnień dotyczących projektowania liter drukowanych (zarówno
czcionek jak i fontów), oraz wzajemnych relacji pomiędzy tymi literami i
grupami liter
• Układ graficzny drukowanej strony
• Sztuka użytkowa zajmująca się estetyką szaty graficznej publikacji
• Układ graficzny strony na witrynie www

56. Typografia
• Proces organizowania liter, słów i tekstu w prawie każdym kontekście, jaki
można sobie wyobrazić
• Typografia jest wizualnym przejawem języka – wykorzystuje jego cechy
ekspresyjne i praktyczne
• Obejmuje funkcjonalne składanie czcionek w celu uzyskania zarówno
czytelności jak i komunikatywności informacji
• Słowo typografia pochodzi od od greckich słów: typos = forma i graphein =
pisać

57. Podstawowe pojęcia
• Font – jedna wielkość, grubość i szerokość kroju czcionki np. Garamond
Roman 12 pt.
• Krój czcionki – zespół cech wizualnych (wzór lub styl) danego zestawu liter,
np. Garamond
• Lingwistyka – nauka o języku
• Semantyka – nauka o znaczeniu w języku i poza nim,
• Składnia- reguły formułowania gramatycznie poprawnych zdań

58. Podstawowe pojęcia
• Anatomia pisma – terminologia stosowana do opisania różnych części liter
• Linia bazowa – linia na której położone są małe litery i poniżej której opadają
wydłużenia dolne
• Majuskuły i minuskuły –odpowiednio wielkie i małe litery
• Oś liter – teoretyczna linia łącząca przewężenia światłocienia liter okrągłych, np.
„o”. Zmienia się w zależności od kroju.
• Stopień pisma – względna wielkość czcionki
• Wysokość x – wysokość małej litery x w każdym kroju

59. Czcionka
Tradycyjna czcionka to blok z wypukłym
znakiem drukarskim używany w prasie
drukarskiej. Farbę nakłada się na tzw. oczko,
czyli płaską powierzchnię znaku.
a- oczko, b- słupek, c- wielkość w punktach
1-pole znaku, 2-sygnatura, 3- żłóbek, 4- stopka
Najważniejsze parametry czcionek:
• Krój
• Wysokość x
• Obecność lub brak szeryfów
• Obecność lub brak pochylenia
Rysunek 11 i 12.
Budowa czcionki,
źródło: wykład4 dr
inż. B. Małachowski

60. Ciekawostki typograficzne
• Profesjonalnie opracowany tekst drukowany czytamy z szybkością około
460 znaków na minutę
• Tekst opracowany w zwyczajnym edytorze czytamy z szybkością około 320
znaków
• Szybkość odbioru tekstu ze strony www nie przekracza 150 znaków na
minutę.

61. Rysunek 13. Elementy budowy liter,
źródło: http://www.cs.put.poznan.pl/akobusinska/downloads/narzedzia/narzedzia_w3_edytory.pdf

62. Pytania kontrolne
• Wyjaśnij pojęcia: semantyka, anatomia pisma, font.
• Scharakteryzuj pojęcie czcionki.
• Wymień z czego składają się poszczególne litery.

63. Parametry określające adiustację tekstu:
krój pisma, stopień pisma, interlinia, szerokość i
rodzaj składu
MODUŁ 7

64. Font komputerowy
• Cyfrowa postać pisma, elektroniczny następca czcionki drukarskiej.
• Czcionka drukarska: rodzaj nośnika pojedynczych znaków pisma
drukarskiego, podstawowy materiał zecerski służący do techniki druku
wypukłego pojedynczych znaków pisma drukarskiego
• Nazwa ta została przeniesiona do nazewnictwa komputerowego,
oznaczając kształt znaków fontu komputerowego.

65. Adiustacja tekstu
• Adiustacja jest to określenie w jakiej formie dostarczony surowy tekst będzie
zaprezentowany.
• Adiustacja dotyczy czterech podstawowych parametrów pisma:
• Kroju pisma
• Stopnia pisma i interlinii
• Szerokość składu
• Rodzaj składu

66. Font komputerowy
Czcionka jest kompletem znaków, który określają trzy parametry:
• Krój pisma
• Stopień pisma
• Odmiana pisma

67. Krój pisma
• Jest to charakterystyczny, unikalny wygląd każdej rodziny czcionek, który
da się rozpoznać niezależnie od wielkości znaków, ich pogrubieniu czy
pochyleniu
• Posiada jednolite podstawowe cechy graficzne takie jak:
styl, proporcje, układ lub kształt szeryfów, właściwości optyczne- czytelność
• Krój pisma jest dziełem autorskim podlegającym ochronie prawnej

68. Stopień pisma
• Jest wysokością, która przewiduje miejsce dla wszystkich znaków z danego
zestawu znaków pisarskich czcionki lub fontu.
• Miarą stopnia pisma są punkty. 10 punktów w edytorze tekstowym to
3,528mm.
• Dany stopień jest wysokością między dolną a górną linią pisma
• Inna definicja mówi, iż jest to wysokość między dolną linią liter takich jak: p,
q, g a górną linią liter takich jak: Ć, Ń, Ś.

69. Odmiana pisma
• Modyfikacja kroju danego fontu poprzez zmianę grubości jego kresek, oraz
zmianę szerokości i pochylenia całych znaków
• Nie zmienia to jednak faktu, że font w każdej z tych odmian zachowuje
nadal swoje wspólne, główne cechy charakterystyczne danego kroju pisma.

70. Odmiana pisma
Według Polskiej Normy (PN-73/P-55009) podział na podstawowe odmiany
wygląda następująco:
• ze względu na grubość kresek: bardzo cienkie, cienkie, zwykłe, półgrube,
grube, bardzo grube
• ze względu na szerokość znaków: bardzo wąskie, wąskie, normalne,
szerokie, bardzo szerokie
• ze względu na pochylenie znaków: proste, pochyłe w prawo, pochyłe w lewo

71. Jednostki odległości
• Interlinia, odstęp międzywierszowy "stary" (szpara pomiędzy wierszami) –
wartości określa się w punktach typograficznych.
• Odstęp międzywierszowy "współczesny" (odstęp między podstawowymi
liniami pisma) – wartości określa się w krotnościach i ułamkach wierszy.
Wiersze stykają się z sobą gdy odstęp jest równy 1.

72. Interlinia
• Światło międzywierszowe, jedna z najważniejszych cech tekstu sformatowanego
• Odległość pomiędzy liniami bazowymi kolejnych wierszy (ang. leading)
• .W tradycyjnym składzie zecerskim interlinie w postaci cienkich blaszek wsuwane
były pomiędzy poszczególne wiersze składu
Rysunek 14. Interlinia,
źródło: http://leopcia.blogspot.com/2011_11_01_archive.html

73. Szerokość składu
• Szerokość składu jest to wymiar poziomy obszaru zawierającego tekst na stronie
Szerokość składu związana jest z pojęciami: kolumny oraz łamu.
• Kolumna – jest to pole zadruku czyli obszar strony ograniczony jej zadrukowaną
powierzchnią (obszar o kształcie prostokąta i równoległy do krawędzi strony).
• Łam – pionowy blok zarezerwowany dla tekstu, leżący na kolumnie, posiadający
określoną szerokość i długość, czym się różni od szpalty posiadającej tylko
szerokość, a długość dowolną (określoną wielkością całości tekstu).

74. Pytania kontrolne
1. Czym jest interlinia?
2. Czym się różni stopień pisma od kroju pisma?
3. Scharakteryzuj termin odmiana pisma.

75. Klasyfikacja krojów pisma
MODUŁ 8

76. Krój pisma
• Jest to charakterystyczny, unikalny wygląd każdej rodziny czcionek, który
da się rozpoznać niezależnie od wielkości znaków, ich pogrubieniu czy
pochyleniu
• Posiada jednolite podstawowe cechy graficzne takie jak:
styl, proporcje, układ lub kształt szeryfów, właściwości optyczne- czytelność
• Krój pisma jest dziełem autorskim podlegającym ochronie prawnej

77. Klasyfikacja krojów pisma
Dana rodzina pisma należy do podgrupy, grupy i klasy pism.Taki podział nazywa się
klasyfikacją pism.
W Europie najczęściej stosuje się klasyfikację zgodną z niemiecką normą DIN 16518:
1-2. Antykwy renesansowe
3. Antykwy barokowe
4. Antykwy klasycystyczne
5. Antykwy linearne z szeryfami (egipcjanka)
6. Antykwy linearne bezszeryfowe (grotesk)
7. Odmiany antykwy
8. Pisanki
9. Kroje gotyckie
10. Kroje pism pozałacińskich
11. Pisma ozdobne i reklamowe oraz inicjały

78. Klasyfikacja krojów pisma
Klasyfikacja wg Polskiej Normy PN-73/P-55009:
I. Pisma dwuelementowe
1. Antywky renesansowe
2. Antykwy barokowe
3. Antykwy klasycystyczne
4. Inne
II. Pisma jednoelementowe
1. Antykwy linearne bezszeryfowe
2. Antykwy linearne szeryfowe
3. Inne
III. Pisanki
I. Kaligraficzne
II. Inne
IV. Inne pisma
1. Zwyczajne
2. Zdobione

79. Podział krojów pisma
• Pisma jednoelementowe mają w każdym miejscu taką samą grubość kresek,
które tworzą litery, cyfry, znaki,
• Pisma dwuelementowe mają w różnych miejscach różną grubość kresek,
które tworzą litery, cyfry, znaki,
• Pisma kaligraficzne są krojami zbliżone do pisma odręcznego.
Rysunek 15. Podział krojów pisma,
źródło: http://leopcia.blogspot.com/2011_11_01_archive.html

80. Kroje bezszeryfowe
• Powstały na początku XIXw.
• Pierwsze czcionki bezszeryfowe zostały stworzone przez firmę Caslon
• W roku 1957 Max Medinger zaprojektował Helveticę, która jest jednym z
najlepszych krojów bezszeryfowych
Rysunek 16. Helvetica,
źródło: http://frankie.bz

81. Kroje szeryfowe
• Powstały w XVIII wieku
• Pierwsze kroje szeryfowe opierają się na odręcznych kaligraficznych
kształtach liter
• Posiadają szeryfy czyli ozdobne, krótkie, kreski które zwiększają
dekoracyjność danego fontu

82. Rysunek 17. Rodzaje szeryfów,
źródło: http://www.cs.put.poznan.pl/akobusinska/downloads/narzedzia/narzedzia_w3_edytory.pdf

83. Kroje szeryfowe a bezszeryfowe
• Szeryfy pozwalają zwiększyć czytelność fragmentu tekstu pomagając oku przesuwać się od
znaku do znaku
• Kroje szeryfowe używa się do opracowań klasycznych, spokojnych, przeznaczonych do
długiego czytania
• Badania preferencji czytelników wskazują na przewagę krojów szeryfowych w przypadku
długich tekstów w składzie ciągłym
• Badania nie wykazały jednak przewagi w stopniu czytelności pism szeryfowych względem
bezszeryfowych
• Pisma bezszeryfowe lepiej sprawdzają się w przypadku krótkich tekstów o charakterze
dynamicznym, np. reklamowych i informacyjnych (lepiej nadają się do stosowaniu koloru i
tworzenia logotypów)
• Szeryfy pozwalają lepiej odróżniać litery, np. małe „l” (el) od dużego „I” (i)

84. Podział ze względu na szerokość liter
• Pisma stałe
• Pisma proporcjonalne
Rysunek 18. Króje pisma,
źródło: http://leopcia.blogspot.com/2011_11_01_archive.html

85. Anatomia krojów pisma

86. Pytania kontrolne
1. Porównaj kroje szeryfowe i bezszeryfowe.
2. Wymień rodzaje szeryfów.
3. Podział krojów pisma wg nromy DIN 16518.

87. Typowe elementy układu strony
MODUŁ 9

88. Elementy układu strony
• Kolumna i łamy
• Margines górny
• Margines dolny
• Margines grzbietowy (wewnętrzny)
• Margines przedni (zewnętrzny)
• Numeracja stron
• Żywa pagina – powtarzające się na każdej stronie teksty zawierające takie
informacje jak: tytuł publikacji lub rozdziału, autor itp.
• Marginalia
• Ilustracje

89. Kolumna i łamy
• Pierwsza kolumna rozdziału może być spuszczona, z tym że wielkość spuszczenia powinna
być jednakowa w całej książce i wynosić od 1/5 do 1/3 długości pełnej kolumny. Dopuszcza
się pierwsze kolumny rozdziałów bez spuszczenia, tj. pełne, lub z inna niż to przewiduje
przyjęta zasada wielkością spuszczenia.
• Kolumna szpicowa (końcowa niepełna) nie powinna być krótsza niż 1/6 kolumny
zasadniczego formatu.
• Oddzielanie łamów. Zależnie od stopnia pisma, wielkości kolumny i liczby łamów na
kolumnie odstęp oddzielający łamy powinien wynosić od 4,5 do 9 mm. Łamy można także
oddzielać linia cienka z odstępami po obu stronach linii (tak jak w czasopismach)
• Należy dobierać odległości między łamami proporcjonalnie do stopnia pisma.

90. Margines górny
• Powierzchnia niezadrukowana znajdująca się dookoła powierzchni
zadrukowanej
• Nazywany nagłówkiem

91. Margines dolny
• Powierzchnia niezadrukowana znajdująca się dookoła powierzchni
zadrukowanej
• Nazywany stopką
• Powinien być szerszy od górnego marginesu

92. Margines grzbietowy (wewnętrzny)
• Powierzchnia niezadrukowana znajdująca się dookoła powierzchni
zadrukowanej
• Powinien mieć połowę szerokości zewnętrznego marginesu bocznego
• Połączone dwa marginesy grzbietowe, tworzą przerwę która nie powinna
być za duża, po to by wzrok mógł swobodnie przesuwać się z jednej strony
na drugą

93. Margines przedni (zewnętrzny)
• Powierzchnia niezadrukowana znajdująca się dookoła powierzchni
zadrukowanej

94. Numeracja stron
Umieszczanie paginy zwykłej (numeracji stron). Paginę należy umieszczać na
wszystkich kolumnach tekstowych.Wyjątek stanowią:
a) w książkach: na czwórkach i dwójkach tytułowych, na wakatach, na ostatniej
kolumnie książki;
b) w maszynopisach: na stronie tytułowej, stronach dedykacyjnych i na stronie ze
spisem treści.
Na tych stronach nie umieszcza się cyfr, ale uwzględnia się je w ogólnej liczbie stron.

95. Żywa pagina
Jest to informacja drukowana u góry strony nad tekstem. Jest to najczęściej
tytuł dzieła lub rozdziału, a w encyklopediach i słownikach pierwsze lub
ostatnie słowo (lub jego pierwsza sylaba) na stronie.
Rysunek 19. Żywa pagina,
źródło: http://wikipedia.pl

96. Marginalia
• Są to notki, hasła lub tytuliki, składane pismem w mniejszym stopniu pisma niż tekst
podstawowy, umieszczane poza formatem kolumny w wąskim łamie, zwykle na marginesie
zewnętrznym stronicy. Składane są zazwyczaj w chorągiewkę ze względu na niewielką
szerokość marginesu. Linia pisma pierwszego wiersza każdego z marginaliów powinna się
zgadzać z linią pisma tekstu podstawowego.
• Marginalia należy umieszczać w zasadzie na zewnętrznym marginesie stronicy z niewielkim
odstępem od tekstu (4-, 6-punktowym). Pierwszy wiersz marginalium powinien być
ustawiony dokładnie na linii pisma wiersza podstawowego, do którego się odnosi.W
edytorach tekstu do tworzenia marginaliów można wykorzystać tzw. pole tekstowe

97. Ilustracje
• Miejsce włamania ilustracji. Ilustracje powinny być włamane najbliżej tekstu, do którego się
odnoszą. Ilustracja nie powinna jednak wyprzedzać tekstu, do którego się odnosi. Ilustracje
opatruje się podpisem składanym stopniem pisma przynajmniej o 1 punkt mniejszym niż
tekst zasadniczy. Nie należy umieszczać ilustracji jako zakończenie części lub rozdziału
bezpośrednio przed tytułem następnej części lub rozdziału.
• Poprzeczne ilustracje całokolumnowe należy umieszczać na kolumnach parzystych przy
marginesie zewnętrznym, a na kolumnach nieparzystych przy marginesie wewnętrznym.
• Ilustracje w tekście. Ilustracje włamywane wewnątrz kolumny powinny mieć u dołu 2-4
wierszy tekstu więcej niż u góry. Od góry kolumny powinny się znajdować co najmniej 4
wiersze tekstu, a od dołu co najmniej 5 wierszy tekstu, nie licząc podpisu pod ilustracja.
Przy włamywaniu ilustracji nie należy pozostawiać pierwszego wiersza akapitowego nad
ilustracja i końcowego wiersza pod ilustracja.

98. Pytania kontrolne
• Wymień główne elementy układu strony.
• Czym różnią się marginalia od marginesów?
• Jakie kryteria powinny spełniać ilustracje w tekście?

99. Bibliografia
• Wykład A. Kobusińskiej „W3 – edytory”
• Zasady dobrego składu wg Janusza Nowackiego
• Szkoła Projektowania Graficznego, D. Dabner, S. Calvert, A. Casey, wyd. Arkady
• Strony internetowe:
www.wikipedia.pl
http://leopcia.blogspot.com/2011_11_01_archive.html
http://www.compmiscellanea.com/en/windows-console-applications-text-editors.htm
http://www.brothersoft.com/eclipse-ide-for-c-c++-developers-133195.html
www.pcmag.com
http://www.cs.put.poznan.pl/akobusinska/downloads/narzedzia/narzedzia_w3_edytory.pdf
http://frankie.bz
www.grafland.pl