1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр
Лекц :№ 12
Сэдвийн нэр: Монгол орны эдийн засгийн бүсчилэл
Хичээлийн кредит: 3кр
Хичээлийн индекс: ВА335
Судлах анги: АЖМ-3

2. Улс орны нутаг дэвсгэрийн янз бүрийн хэсэг
байгаль, эдийн засаг, хөдөлмөр, хөрөнгийн нөөц,
нөхцөлөөрөө ялгаатай байдаг.
Улс орны нутаг
дэвсгэрийн хоорон дахь хөдөлмөрийн ийм хуваарийг
газар зүйн буюу нутаг дэвсгэрийн хуваарь гэж
нэрлэдэг.
Манай улс хангай, говь хосолсон өргөн уудам
нутаг дэвсгэртэй, дэд бүтцийн хөгжил хоцронгуй, хүн
ам цөөн, хүн амын бараг гуравны нэгийг хөдөөгийн
малчны өрх эзэлж буй нүүдлийн ба суурин соѐл
иргэншил хосолсон өвөрмөц онцлогтой.

3. Аль нэг нутаг дэвсгэр нэг буюу хэд хэдэн
төрлийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх талаар
төрөлжиж, тэр бүтээгдэхүүнээрээ орон
нутгийн буюу улс орны тодорхой хэсгийг
хангаж, харилцан солилцоо явуулна. Ингэж
ямар нэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээрээ
төрөлжсөн нутаг дэвсгэр бий болно.
1990-ээд оноос хойш монгол орныг
бүсчлэн хөгжүүлэх хэд хэдэн үзэл баримтлал
боловсруулж, эдийн засгийн бүсүүдийг
шинэчлэн тогтоож төлөвлөлтийн болон тооцоо
судалгаанд хэрэглэж байна.

4. •
•
•
•
•
Монгол улсын УИХ-аас бүс нутгийн
тулгуур төвүүдийг дараах байдалтай
хуваасан байдаг. Үүнд:
Улаанбаатарын бүсэд
Баруун бүсэд
Хангайн бүсэд
Төвийн бүсэд
Зүүн бүсэд

5. • Баруун бүсэд: Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан,
Увс, Ховд
• Хангайн бүсэд: Архангай, Баянхонгор, Булган,
Орхон, Өвөрхангай, Хөвсгөл
• Төвийн бүсэд: Говьсүмбэр, Дархан- Уул,
Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Төв, Сэлэнгэ
• Зүүн бүсэд: Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий аймгууд
тус тус багтана.

6. Эдийн засгийн төвийн бүс
Газарзүйн байрлал, хүн ам. Төвийн бүс
бол тус улсын эдийн засгийн бүсүүд
дотроос нутаг дэвсгэрийн хэмжээ, эдийн
засгийн хөгжлийн төвшнөөрөө тэргүүлэх
байр эзэлнэ.

7. Төвийн бүс 473,6 мянган ам дөрвөлжсөн
км буюу манай улсын нутаг дэвсгэрийн 30,2
хувийг
эзэлнэ.
Төвийн
бүсийн
бүрэлдэхүүнд Улаанбаатар хотын төмөр
замын үйлчилгээнд татагдаж байгаа эдийн
засгийн хувьд бие биетэйгээ харилцан
холбоотой Сэлэнгэ, Дархан-Уул, Төв,
Говьсүмбэр,
Дорноговь,
Дундговь,
Өмнөговь аймгууд багтана

8. Төвийн бүс нь эдийн засгийн бусад
бүсүүдтэй, хөрш зэргэлдээ ОХУ, БНХАУ
болон дэлхийн бусад улс оронтой төмөр зам,
агаарын болон авто зам, усан замаар эдийн
засгийн гадаад харилцаагаа явуулдаг.
Эдийн засгийн төв бүсийн хүн амын 60-аад
хувь хот суурин газар суурьшсан. Тус бүсэд
Дархан зэрэг орчин үеийн хот суурин босож
аж үлйдвэрийн салбарууд бий болсон. Энэ нь
хүн амын тоо нягтшилд төдийгүй, аж ахуйн
хөгжил, байршилд зохих нөлөө үзүүлдэг.

9. Улаанбаатар хот орчмын бүс
Улаанбаатарын бүс нутагт, нийслэл
Улаанбаатар хот түүний дүүргүүдийн нутаг
дэвсгэр, дагуул хотууд, ногоон бүсийн
нутаг дэвсгэр орно. Улаанбаатар хот нь
монгол орны бараг төв хэсэгт Хэнтий
нурууны өмнөд үзүүрт Богд уулын ард,
Туул голын хөвөөнд байрлана

10. Монгол улсын засаг, захиргаа, эдийн
засаг, аж үйлдвэр, соѐл шинжлэх ухааны
зангилаа нийслэл хот юм. Улаанбаатар
Монгол улсын гадаад, дотоод харилцааны
гол зангилгаа, дэд бүтцийн сүлжээний төв
учир эдийн засгийн бүх бүсүүд татагдаж
байдаг.

11. Улаанбаатарын
бүсэд
төвийн
дүүргүүдийн зэрэгцээ аж үйлдвэр хөгжсөн
Багануур, Багахангай, Налайх дүүрэг болон
Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл зонхилсон
Гачуурт, Жаргалант хороог багтаана.
Улаанбаатар хотын түлшний гол бааз нь
Багануур, Шивээ - Овоогийн нүүрсний
уурхай юм.

12. Эдийн засгийн хангайн бүс
Газарзүйн байрлал, хүн ам. Эдийн
засгийн Хангайн бүс Архангай, Баянхонгор,
Булган, Орхон, Өвөрхангай, Хөвсгөл
аймгийг хамарч 384,3 мянга км талбайг
буюу улсын нутаг дэвсгэрийн 24 хувийг
эзэлнэ.

13. Хангайн бүсд хойд талаараа ОХУ, зүүн
талаараа эдийн засгийн Төвийн бүс, өмнөд
талаараа БНХАУ-тай, Баруун талаараа эдийн
засгийн Баруун бүстэй тус тус хиллэнэ.
Хангайн бүс ОХУ- тай Хатгал- Ханхын
усан замаар хаирлцахын зэрэгцээ авто болон
Төмөр зам, агаарын замаар төвийн бүсээр
дамжин гадаад улс орнуудтай болон бусад бүс
нутгуудтай харилцах боломжтой. Эдийн
засгийн газарзүйн тааламжтай байрлал нь тус
бүсийн нийгэм эдийн засгийн хөгжилд чухал
нөлөө үзүүлдэг.

14. Эдийн засгийн баруун бүс
Газарзүйн байрлал, байгаль хүн ам. Энэ
бүс нь Баян-Өлгий, Увс, Ховд, Завхан, ГовьАлтай аймгийг хамарч, 415 мян. ам км
талбай буюу манай улсын нутаг дэвсгэрийн
26 хувийг эзэлнэ.

15. Баруун бүс ОХУ-ын Алтай хязгаар,
Автономит Тува Улс баруун урд, Өмнөд
талаараа БНХАУ-тай, зүүн талаараа эдийн
засгийн хангайн бүстэй хиллэнэ.
Өрнөд бүс ОХУ тай Цагаан нуур
Бийскийн авто замаар, Эдийн засгийн төв
бүстэй авто замуудаар эдийн засгийн
харилцааг явуулах өргөн боломжтой.

16. Энд
хөнгөн
хүнс,
тэжээлийн
үйлдвэртэйн гадна Баруун уртын ойролцоо
Төмөртийн цайрын үйлдвэр ашиглалтад
орсноор бүс нутгийн хөгжилд чухал үүрэг
гүйцэтгэх болно. Эрээн, Бэрх, Бор-Өндөр,
Эрээнцав, мардай зэрэг хот маягийн суурин
газар хөгжиж байна.