“พิพิธภัณฑ์” ใน “งานอนุรักษ์ชุมชน” คำสองคำนี้มีจุดเชื่อมกันตรงไหน การตีความของสองคำนี้สามารถสร้างความสัมพันธ์กันได้ ถ้าพิพิธภัณฑ์อยู่ในพื้นที่ประวัติศาสตร์ พิพิธภัณฑ์อาจเป็นส่วนหนึ่งของงานอนุรักษ์ชุมชน ต้นกำเนิดแรก ๆ ของพิพิธภัณฑ์ในงานอนุรักษ์ชุมชนมาจากประเทศอังกฤษและประเทศฝรั่งเศส แต่ประเทศไทยได้นำแบบมาจากประเทศอังกฤษมากกว่าซึ่งกระบวนการทำงานตอนแรกจะอยู่ที่ผังเมืองเพื่อสร้างให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมและบูรณาการเรื่องต่าง ๆ ไว้ด้วยกัน

1. มีคําถามเกิดขึ้นมากมายวา “พิพิธภัณฑเปนแหลงเรียนรูไดระดับไหน” “ละครสามารถสรางการเรียนรูไดแบบไหน” คําตอบ คือ
การเรียนรูและแหลงเรียนรูเปนสิ่งที่มาพรอมกันและทํางานรวมกันไดเปนอยางดี ละครจึงถือเปนการเรียนรูที่ดีอยางหนึ่งและถานําละคร
เขามาจัดในพิพิธภัณฑก็จะเปนการสรางสรรคผลงานอีกอยางหนึ่ง
คําวา “ละคร” คือ การแสดงออกที่ถายทอดเรื่องราวและความรูสึกตาง ๆ ผานตัวละคร อยางลึกซึ้ง ตัวละครจะแสดงอารมณ
ความรูสึกไดมากนอยขึ้นอยูกับวาผูแสดงไดเรียนรูตัวละครนั้นอยางแทจริง เพราะบางครั้งตัวละครนั้นอาจอยูไกลจากผูแสดงมาก การ
เรียนรูและการตีความจึงเปนสิ่งสําคัญ ยิ่งเมื่อเราจะนําละครมาใชในพิพิธภัณฑ การศึกษาเรื่องราวเปนเรื่องสําคัญสุดเพราะเราตองแสดง
อยูภายใตกรอบของงานพิพิธภัณฑ แตบางครั้งละครก็ไดถูกนําเสนอในรูปแบบอื่น ๆ แบบแรกคือ กลุมละครที่สะทอนประวัติความทรงจํา
คือ ละครฐานชุมชน ( Community-based Theatre) ละครในพิพิธภัณฑ ( Museum Theatre) แบบที่สอง คือ ละครที่สัมพันธกับสิทธิมนุษยชน
เชน ละครในเรือนจํา (Prison Theatre) ละครบําบัด ( Drama Therapy) แบบที่สาม คือ ละครเพื่อการเปลี่ยนแปลงสังคม เชน ละครประเด็น
ศึกษา ( Theatre in Education) ละครของผูถูกกดขี่ ( Theatre of the Oppressed) ละครเพื่อการพัฒนา (Theatre of Development)
ละครฐานชุมชน ( Community-based Theatre) คือ การที่คณะละครไดเขาไปชุมชนและทําการเก็บขอมูลภายในชุมชนซึ่งปญหาเกิดใน
ชุมชนและคนในชุมชนยังไมสามารถหาทางออกได บางครั้งคณะละครก็จะเสนอทางออกใหดวยการแสดงละครและใหคนในชุมชนเลือกวา
อยากไดทางออกแบบไหนซึ่งวิธีการนี้เปนวิธีที่นาสนใจเพราะเราจะเขาใจถึงความรูสึกที่แทจริงของคนในชุมชน แตบางครั้งทางออกที่คณะ
ละครไดเสนอไป อาจไมตรงกับความตองการของพวกเขา ดังนั้นพวกเขาจึงแสดงเองเพื่อถายทอดความตองการที่แทจริงซึ่งเปนทางออกที่
พวกเขาตองการ
เมื่อเรานําคําวา “ละครกับการเรียนรู” เขามาอยูดวยกัน การตีความหรือการทํางานรวมกันจึงเกิดขึ้น เมื่อเราเริ่มศึกษาละคร เรา
จะเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงตัวเองหรือปรับตัวเองใหเขากับละครมากขึ้นซึ่งนาจะหมายถึงการเขาใจสภาพจิตใจของตัวละคร และอาจกลาย
มาเปนความเขาใจในผูอื่น นอกจากนั้นละครยังสามารถสะทอนปญหาของคนในสังคมไดอยางดีเพราะบางครั้งละครก็นําเรื่องราวมาจาก
ชีวิตจริงของคนในสังคมและนํามาตีแผในรูปของละคร สิ่งสุดทายที่ไดจากการเรียนรูเรื่องละคร คือ การสะทอนความรูสึกที่อาจสะทอน
ความคิดของคนในสังคมดวยเชนกัน เมื่อการเรียนรูเกิดขึ้น การเปลี่ยนแปลงจึงเริ่มตั้งแตระดับบุคคล (Transformative learning) ระดับกลุม
( Theatre production, collaborative collection) ระดับชุมชน (Theatre as a media for community corroboration) และสุดทายคือ ระดับสังคม
ดังนั้นเมื่อเราตองการสรางละครในพิพิธภัณฑ ขั้นตอนของการสรางละครเริ่มตนจาก การออกแบบซึ่งมีการแทรกแนวคิดกอน
หรือหลังออกแบบ ตอจากนั้นหนาที่ของละครตองชัดเจนวาละครที่สรางขึ้นมาตองการเสนออะไรตอสังคม เชน ชวนคิด ถาม วิพากษ
หรือแสดงความคิดเห็น และสิ่งสุดทายคือ การวางตําแหนงของละครวาอยูตรงไหนของพิพิธภัณฑ มากกวานั้นทักษะที่ใชในการฝกละครก็
เปนสิ่งที่ตองทําอยางตอเนื่อง เชน การใชประสาทสัมผัสทั้ง 5 จินตนาการ ความคิดสรางสรรค การเคลื่อนไหวสรางสรรค การใชทาใบ
การพูดดนสด และการแสดงละครแบบพูดดนสด
ละครในพิพิธภัณฑนาจะเกิดขึ้นไดในปจจุบัน ละครเองพยายามปรับตัวเพื่อวิพากษสังคมที่เปนอยูในปจจุบันเพื่อใหเกิดแรง
กระเพื่อมในวงกวางมากขึ้น การเปลี่ยนแปลงในสังคมอาจเกิดขึ้นไดเพราะชีวิตมนุษยบางครั้งก็ตองการที่จะประสบความสําเร็จมากขึ้น
หรือตองการที่จะหลุดออกจากชีวิตแบบเดิม ๆ ดังนั้นละครจึงเปนภาพสะทอนสังคมที่ดีมากเพราะทุก ๆ คนจะเห็นภาพรวมของสังคมวามี
เรื่องราวและความเปนมาที่อาจทําใหคนในสังคมเกิดความเขาใจกันและกัน สังคมอาจจะเกิดความมีน้ําใจและความเห็นอกเห็นใจกันมาก
ขึ้นและสุดทายสังคมก็จะนาอยู
ละคร(บน)เวทีพิพิธภัณฑ
ดร.ภาสกร อินทุมาร
อาจารยประจําคณะสังคมศาสตรและมนุษยศาสตร
มหาวิทยาลัยมหิดล
ดร. ปวลักขิ์ สุรัสวดี
อาจารยประจําคณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล