Vandaag zijn we fulltime bezig met de crisis: begrotingsdiscipline, banken hervormen, gesloten fabrieken verwerken. Maar wat na de crisis? Wat als de rust en de rede is teruggekeerd? We kijken meewarig terug naar de excessen van op hol geslagen banken en de paniekreacties van de betrokken staten. We hebben geleerd uit de fouten van het verleden. Tot dat verleden behoren onherroepelijk: de verzuiling, het geloof in een bureaucratische overheid, het meelopen met het zelfregulerende kapitalisme. Het besef is gegroeid dat overheid, kapitalisme en ideologieën feilbaar zijn. Wim Vermeersch beschreef naar aanleiding van 100 jaar Vooruit een hernieuwd geloof in lokale initiatieven en burgerinitiatief. Samen met nieuwe technologieën, de informatierevolutie en de groeiende steden voeren ze ons razendsnel naar een nieuwe maatschappij: de netwerksamenleving.

1. sampol 2013/5|13
Welkom
in de netwerksamenleving
GROOT IS DOOD
Op15september2008vraagtLehmanBrothers,
devierdegrootstezakenbankvandeVerenigde
Staten, het faillissement aan. De kredietcrisis
komt in een stroomversnelling en mondt uit
in een mondiale economische crisis die ook
Europa treft. In Amerika worden minstens 4
miljoen huizen verplicht verkocht, in Spanje
worden 60.000 gezinnen uit hun huis gezet.
Op11maart2011veroorzakeneenaardbeving
Matthias Van Wijnendaele
en tsunami in Japan een full meltdown van drie
kernreactoren in Fukushima, de grootste nu-
cleaire ramp sinds Tsjernobyl in 1986.
FukushimaenLehmanBrotherszijnvoorbeel-
denvandehuidigesysteemcrisis.Grotecentraal
georiënteerde systemen hebben de afgelopen
decennia gefaald. De grootbanken waren de
maatvandemensontgroeid,vanzelfregulering
was geen sprake. De centrale energieproductie
met kerncentrales leverde jarenlang enorme
Vandaag zijn we fulltime bezig met de crisis: begrotingsdiscipline, banken hervormen,
gesloten fabrieken verwerken. Maar wat na de crisis? Wat als de rust en de rede is terug-
gekeerd? We kijken meewarig terug naar de excessen van op hol geslagen banken en de pa-
niekreacties van de betrokken staten. We hebben geleerd uit de fouten van het verleden. Tot
dat verleden behoren onherroepelijk: de verzuiling, het geloof in een bureaucratische over-
heid, het meelopen met het zelfregulerende kapitalisme. Het besef is gegroeid dat overheid,
kapitalisme en ideologieën feilbaar zijn. Wim Vermeersch (Sampol, jg.20, nr. 4, pp. 1-3) be-
schreef naar aanleiding van 100 jaar Vooruit een hernieuwd geloof in lokale initiatieven en
burgerinitiatief. Samen met nieuwe technologieën, de informatierevolutie en de groeiende
steden voeren ze ons razendsnel naar een nieuwe maatschappij: de netwerksamenleving.
SAMPOL mei 2013.indd 13 5/14/2013 4:12:24 PM

2. sampol 2013/5|14
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
winsten op, maar de risico’s werden niet in-
geschat. Centrale systemen groeiden uit tot
oncontroleerbare monsters. De schade die ze
veroorzaakten kon enkel betaald worden door
de maatschappij, door u en ik.
De beste criteria voor staatssteun waren de
voorbije jaren dan ook logheid en insolvabi-
liteit. De Amerikaanse auto-industrie en de
Europese grootbanken werden met miljarden
gered onder het motto ‘There Is No Alternative’
(TINA).Sindsdejaren1980wordtdeoverheid
afgedaan als een bureaucratisch, log en dus
overbodigsysteem.Maarhetlijktersterkopdat
hetkapitalismedezeoverheidvandaagvervoegt.
Wat hebben wij aan de staat als behoeder van
de vrije markt? Kapitalisme en staat hebben
elkaar nodig en houden elkaar in stand. Ze
beseffen allebei dat ze niet onfeilbaar zijn. Het
TINA-verbond tussen overheid en privé zorgt
ervoor dat dit geen crisis is van het Kapitaal
tegen de Staat.
Endaarmeekomtmeteenookeeneindeaanhet
decennialange politiek correct denken over de
inefficiënte overheidsinstelling versus het per-
formanteprivébedrijf.Erisgeenverschiltussen
een logge overheid en een logge onderneming.
Zowel Electrabel, NMBS als Fortis staan niet
ten dienste van de burger, hun klant. Het gaat
om dienstverleners opgesloten in een eenrich-
tingsverkeer naar de consument. Het neolibe-
ralisme heeft de verzorgingsstaat proberen uit
te kleden door ze te runnen als professionele
organisaties.Hetbureaucratischsysteemmoest
worden gezuiverd en ten dienste staan van de
burger.Maardeefficiëntiewinsten,schaalvoor-
delen en andere rationalisaties zorgden ervoor
datoverheidsdienstendemaatvandemensnog
verder verloren als voorheen.
De sociale zekerheid wordt uitgekleed, terwijl
deburgersverlorenlopenineenglobaliserende
wereld zonder zekerheden. Dit conglomeraat
vanstatenisophaarbeurtnietinstaatommon-
diale problemen zoals de klimaatverandering,
sociale en economische uitbuiting aan te pak-
ken. Landen als Duitsland worden rijk van de
crisisinGriekenland.Opeenvolgendeklimaat-
conferentiesbereiktennooitdevooropgestelde
doelstellingen. Het bleef bij mini-akkoordjes.
De oorlog in Syrië leidt tot een ongekend cy-
nisme in ons land.
In zijn essay Ook maar een gewone satelliet stelt
Stefan Hertmans dat het lichaam van de mens
niet langer de maat is van de wereld. ‘Het be-
reik van de mens is wat hij via de machine kan
bereiken. Ons ruimtegevoel is uitgebreid tot
een enorm virtueel lichaam. Onze eigen maat
iskomentevervallenalsbetrouwbaremaat(…).
Alles is te groot, te abstract en vandaar ook te
kil geworden om de mens nog geborgenheid te
geven.Detechniekenhetwereldomspannende
kapitalisme, maar ook de grote ideologieën uit
de vorige eeuw waren gestoeld op een denken
dat ver voorbijging aan de maat van het men-
selijke’.1
Grootbanken en multinationals, bureaucratische overheden, na-
tiestaten en grote ideologieën overstijgen allemaal de maat van het
menselijke. Ze maken deel uit van de crisis van Het Groot, de crisis
van The Sky Is The Limit, de TINA-crisis.
SAMPOL mei 2013.indd 14 5/14/2013 4:12:24 PM

3. sampol 2013/5|15
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
Kortom, grootbanken en multinationals, bu-
reaucratische overheden, natiestaten en grote
ideologieënoverstijgenallemaaldemaatvanhet
menselijke. Ze maken deel uit van de crisis van
Het Groot, de crisis van The Sky Is The Limit,
de TINA-crisis.
MINDER MARKT, MINDER STAAT,
MEER NETWERK
Centraal gestuurde systemen en grote hiërar-
chisch georganiseerde organisaties hebben de
maat van de mens overstegen. We hebben de
samenlevingverticaalopgebouwdendietoren
isinverval.Zijnwedanhopeloosverloren?Nee,
zonder het goed te beseffen, is een horizontale
bewegingontstaan,eenbewegingdiedezaken
opnieuw van onderuit verandert. De sociale
revolutie doet een samenleving gebaseerd op
structuren vervellen tot een maatschappij die
vertrekt vanuit de mens zelf, het hyperindi-
viduele ik. Het individu is tegelijkertijd een
consument en producent, is empathisch en
verdraagt geen gezag meer. Hij functioneert
ineensociaalnetwerk,waardoornietlangerde
hiërarchische structuur, maar de kwaliteit van
deinterconnectiesbepalendzijn.Dezeomwen-
telingwordtvormgegevendooreentechnologi-
sche revolutie met onder andere sociale media
en smart grids. De netwerksamenleving wordt
gekenmerkt door hyperverbondenheid, een
horizontale structuur, collectiviteit op kleine
schaal en zelforganisatie.
WE ZIJN ENORM VERBONDEN
Op8november2012postteMarisaUrbanoeen
fotoopFacebook.Haarkinderenzoudeneenkat
krijgen van papa als de foto 1.000 keer gedeeld
werd.Op14novembervondenal111.000men-
sendeoproepleuk.Dezehypetoontdeenorme
kracht van de sociale media aan. De technolo-
gischemogelijkhedenvansocialemediazorgen
ervoordatde‘zesniveausvanscheiding’2
frictie-
looswordenoverbrugd.Wezijndanookenorm
verbonden.Dehiërarchischestructuurvancen-
tralebesturenenbedrijvenmeteenbottom-up
oftop-down-verbondenheidisminderkrachtig
entrager.Nietalleendeinformatietechnologie
heefteennetwerkstructuur.Europabouwtook
aan smart grid, een elektriciteitsnetwerk dat
alleproducentenenconsumentenverbindtom
stroom op een slimme manier uit te wisselen.
Tegelijkertijd stelt Paul Verhaeghe dat deze
hyperconnectie onvermijdelijk leidt tot een
ADHD-samenlevingwaarinhetnuendeander
belangrijker lijken dan het groter verhaal. Ook
StefanHertmansisdezevisietoegedaan.Zoals
de asociale autobestuurder door de cocon van
hetkoetswerkbeschermdwordttegenoogcon-
tact en empathie, zo lijken mensen online een
stapje terug te zetten in de beschaving. Het
publieke leven in bijvoorbeeld de metro dreigt
een verlengde te worden van deze kille online
wereld. Maar tegelijkertijd maakten sociale
mediaPicnicTheStreetsendeArabischeLente
mogelijk.
HORIZONTALE STRUCTUUR
Behoort u ook tot de apathische generatie die
liever naar Astrid in Wonderland kijkt, dan
zich te verdiepen in Dostojevski’s Misdaad en
straf?Hoewelverguisddoorbepaaldeculturo’s
neemt Alessandro Baricco het op voor u, de
zogenaamde cultuurbarbaar, de digital native,
in zijn essaybundel De barbaren. Hij stelt dat
onze cultuur niet op de totale ineenstorting
afstevent, maar een zeer ingrijpende mutatie
ondergaat door de komst van het internet en
de sociale media. Hij stelt onomwonden dat
diepte niet bestaat, dat het enkel een optische
illusie of een nuttige leugen is: ‘De toekomst is
SAMPOL mei 2013.indd 15 5/14/2013 4:12:24 PM

4. sampol 2013/5|16
aan de oppervlakte. En zo is het goed.’ Cultuur
wordt niet domweg bedreigd door het Grote
Niets, maar vervelt tot iets nieuws.
Dit heeft tot gevolg dat iedereen behoort tot
de avant-garde en dat elites gedoemd zijn te
verdwijnen. Zo werd op de Architectuurbiën-
nale van Venetië in 2012 het micro-urbanisme
voorgesteld als spontane interventies die beter
aansluiten op het alledaagse leven. ‘Architec-
tuur is te veel verbannen naar het getto van het
unieke,maarmeteenalteverhevendefinitievan
hetvakkomjeernietindenieuwesteden,’zegt
architectuurhistoricusWouterVanstiphout.De
smallisbeautiful-houdingofcrapisgood-filosofie
duwt architectuur van haar elitaire sokkel en
keert zich af van sterarchitectuur.
Tegelijkertijd maken gedecentraliseerde pro-
ductieprocessen een horizontale netwerkre-
volutie mogelijk. Denk maar aan YouTube, aan
3D-printersdieobjectennietindefabriek,maar
thuisproducerenofdeverschillendevormenvan
hernieuwbareenergiezoalszonnepanelen,wind-
energie, geothermische installaties, enzovoort.
KLEINSCHALIGE EMANCIPATIE
OprichtervanTED: Ideas worth spreadingChris
AndersonbeschrijftinzijnboekTheLongTailde
overgangvaneenhitgevoeligenaarnichegerichte
economie. De twintigste eeuw was gekenmerkt
door massaconsumptie met een groot aantal
hits en een grote markt. Net zoals een vlieg-
tuigmaatschappij zoveel mogelijk passagiers
wil vervoeren, probeerde de muziekindustrie
zoveel mogelijk luisteraars te bereiken met een
klein aantal muzikanten. De short tail kent een
klein aanbod, maar een groot aantal verkochte
cd’s. De kostprijs van een cd bestaat voor een
grootdeeluitdeproductie-endistributiekosten.
Socioloog Mark Elchardus waarschuwt voor
de vernietigende uniformerende krachten van
deze commercialisering: ‘De subtiliteit van het
hedendaagsecontrolemechanismeisdatexterne
machten meer dan ooit onze keuzes trachten te
sturen en wij ondertussen zelf denken onszelf te
verwezenlijken.’
Wel, de netwerksamenleving opent nieuwe
perspectieven. Met de digitale revolutie zijn
de productiekosten verwaarloosbaar gewor-
den waardoor de short tail meer en meer gratis
wordt.Erontstaateennieuwegroeimarktbijde
niches.Delong tail,denichemarkt,wordtinde
netwerksamenlevingeindelijkaangesneden.Dit
is een enorme kans voor de mens om opnieuw
controleuitteoefenenoverdekrachtendiehem
beïnvloeden. Om zichzelf te verwezenlijken.
Waar vandaag de klassieke externe machten
als Colruyt, Apple, EMI en De Standaard onze
keuzessturen,kanhetindividumorgenopstaan.
Gelijkgestemdenvindenelkaarsnellerdanooit
tevoren en zijn machtiger dan ooit tevoren.
Het is dan ook spijtig dat Elchardus niet verwijst
naar het inherente potentieel van de netwerkre-
volutie.Hetkloptdatdezerevolutieverderebeïn-
vloedingdoordeexternemachtenmogelijkmaakt,
maar tegelijkertijd gaat er een nieuwe wereld van
niches en kleinschalige emancipatie open.
De tijd van massaprotest tegen kernwapens
en racisme is voorbij. Ze zijn vervangen door
kleinere buurtacties met een pragmatische
houding. Picnic The Streets wil de overheid
niet veranderen, maar een oplossing voor het
mobiliteitsprobleem. Ze wil een aangename
leefomgeving.
NIEUWE COLLECTIVITEIT
De Amerikaanse econoom Hyman Minsky
voorspelde in 1986 al de financiële crisis in
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
SAMPOL mei 2013.indd 16 5/14/2013 4:12:24 PM

5. sampol 2013/5|17
zijn boek Stabilizing an unstable economy: ‘Met
grootbankenkandefinanciëlemarktnietspon-
taan tot evenwicht leiden.’ Vandaag ontstaan
niet alleen kleinere banken, ze zijn ook meer
succesvol.Hetmottovandeduurzameenethi-
scheTriodosBankendecoöperatievebankNew
B: ‘Klein is het nieuwe groot.’ Tegelijkertijd
bewijzen nieuwe betaalmodellen hun kracht.
Microkredieten geven toegang aan onderne-
merszonderkapitaalenlatenzelforganisatietoe.
Opdezemanierstimulerenzesocialemobiliteit
enemancipatiezonderdeperverseeffectenvan
klassiekekredietverlenerszoalshogeoverhead-
kosten en corruptie.
Een andere vorm van lokaal geld is de alterna-
tievemunt:DeTorekesinGentendeEcoiris in
Brussel.Hetisdaarbijnietdebedoelingdeeuro
tebeconcurreren,maareenlokalegemeenschap
te creëren en mensen te motiveren iets goeds
te doen. Geld wordt zo opnieuw gebruikt als
ruilmiddel en niet als object van speculatie.
Samenaankopen, tot slot, gebruiken de kracht
vaneenmassaconsumentenomgrotekortingen
af te dwingen in een vrijgemaakte markt.
Maarwatisdemeerwaardevaneenlokalemunt
als enkel de kansrijke burger hem gebruikt?
Wat is de meerwaarde van samenaankopen
als die enkel toegankelijk zijn voor een deel
vandegemeenschap?Maaltijd-enecocheques
hebben onze sociale zekerheid tot op zekere
hoogteafgebouwd,maarwatisjuisthetverschil
met een lokale munt? De ruildiensten dragen
niet bij tot de sociale zekerheid en bieden geen
vangnet. Zonder ruil zouden bepaalde taken
ook zonder vergoeding worden uitgevoerd. En
een vergoeding kan de intrinsieke waarde van
gemeenschapsdiensten ondermijnen. Andere
critici waarschuwen voor hyperinflatie en pro-
tectionisme.Tochtonendeproefprojectenaan
datlokalemuntendecohesieendebewustwor-
ding over consumptie in de regio tussen stad
en rand versterken.
ZELFORGANISATIE
Terwijl transportbedrijven zich vast rijden in
de stad levert de stedelijke expressdienst Pe-
dalBXL.comgoedkoopensnelpakjesafmetde
fiets. Een gsm, een laptop met internet en een
fiets waren voldoende om een eigen bedrijf op
te richten. Ook online verkoopdiensten, ener-
gie- en interieuradviseurs hebben maar weinig
nodigomhuneigenfabriekjeoptestarten…Te-
gelijkertijdrekenenoverhedenopdezenieuwe
doe-het-zelvers die zich als een vis in het water
voelen in de netwerksamenleving.
Zo beperkt de overheid zich enkel tot de rol
vankatalysatorinstadsvernieuwingsprojecten
zoals de klusjeshuizen in Rotterdam, de wijk-
contracten in Brussel en het Utrechtse leef-
baarheidsbudget. Waar burgers vroeger enkel
consumenten waren, zijn ze nu ook producen-
ten.DeVlaamseoverheidstimuleertgezinnen
die zelf stroom opwekken met bijvoorbeeld
zonne-energie. Ondertussen groeien in Brus-
sel de eerste projecten naar het voorbeeld van
de Community Land Trust, de speculatie op
de grondprijs wordt er geëlimineerd zodat een
eigenwoningenbetaalbaarwonenookoplange
termijn gegarandeerd blijven.
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
De stedelijke samenleving wordt in de toekomst belangrijker dan
de nationale staat.
SAMPOL mei 2013.indd 17 5/14/2013 4:12:24 PM

6. sampol 2013/5|18
Alleenspraakwordtnietmeerverdragen.Parti-
cipatie en inspraak moeten opnieuw uitgevon-
denworden.Onderstadsontwerperswordtzelfs
gesproken van co-productie.
Hetfalenvangrotebedrijvenwerktalskatalysa-
tor voor de sociale veerkracht van mensen. Die
wordt spontaan geholpen door een hernieuwd
geloof in oude samenwerkingsmodellen en
technologie van het internet en sociale media.
Burgers proberen met allerhande initiatieven
de regie weer terug te krijgen.
Maar wat gebeurt er met wie niet meekan?
Niet iedereen heeft dezelfde middelen tot zijn
beschikking om op een volwaardige manier te
kunnen meedoen. Als je nachtdiensten draait
is participeren niet zo eenvoudig.
STEDEN VERVANGEN STATEN
Destedelijkesamenlevingwordtindetoekomst
belangrijker dan de nationale staat. Ameri-
kaans politicoloog Benjamin Barber herkent
in de crisis een grote kracht van steden en de
onmachtvanstaten.InzijnboekIfmayorsruled
the world stelt hij dat steden veel beter in staat
zijn internationale uitdagingen zoals klimaat-
opwarming,bevolkingsgroei,terrorismeende
financiëlecrisisaantepakken.ZokoosKopen-
hagen in de strijd tegen de klimaatopwarming
radicaal voor de fiets om komaf te maken met
dedictatuurvandeauto.Deburgemeestersvan
Kortrijk, Lille en Doornik sloegen de handen
in elkaar om ruimtelijke, economische en cul-
turele uitdagingen samen aan te gaan en laten
landelijkebesturenachterzich.Hetgebrekaan
een Metropolitan governance werd door Pascal
Smetterechtnaarvoorgeschovenalsdedrempel
voor Brussel om uit te groeien tot een zichzelf
respecterende stad.
Steden bestaan niet langer uit een kernstad en
een suburbane rand, maar groeien uit tot een
netwerkvanstedelijkezones:wijken,stadsker-
nen en grootstedelijke ontmoetingsknopen.
Steden ontwikkelen ook niet meer volgens een
uitgekiend ruimtelijk plan met een vooraf be-
paaldeindbeeldenbedachtdoordeplanoloog-
expertaandetekentafel.Inruimtelijkeconcep-
ten wordt het lerend vermogen, participatie en
co-productiebelangrijker.Dedriepresentaties
van Brussel 2040 kozen dan ook allemaal voor
een horizontale en verknoopte stad.
BEWEGING VAN ONDERUIT
Kortom, zonder het te beseffen, heeft de cri-
sis ons doen zoeken naar nieuwe vormen om
samen te leven en te ondernemen. Er groeit
een beweging van onderuit met collaboratieve
initiatieven die deel gaan uitmaken van een
nieuwemaïzenavoordesamenleving.Voorhet
eerst sinds de ontzuiling kan de mensopnieuw
zelf het heft in handen nemen. De crisis en de
technologischerevolutiewerkenalskatalysator.
Stedenbeschikkenovereenoptimaleschaalom
grensoverschrijdendeuitdagingenaantegaan.
Hetzijndeveranderingsruimtenvandenieuwe
netwerksamenleving geworden.
Het networked individualism is een samenle-
vingopmensenmaatwaardoordeempathiedie
inherent is aan de mens opnieuw kan worden
geactiveerd. Deze activering is een noodzake-
lijke aanvulling op de democratische besluit-
vorming die het meest effectief is op stedelijk
of regionaal niveau.
DE SOCIALE REVOLUTIE ZET SOLI-
DARITEIT ONDER DRUK
Hoedanookkomenwenadecrisisineenhori-
zontalenetwerksamenlevingterecht,maarhet
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
SAMPOL mei 2013.indd 18 5/14/2013 4:12:24 PM

7. sampol 2013/5|19
isnietzekerofdesocialerevolutieooktotmeer
solidariteit zal leiden. De informatierevolutie
en de technologische ontwikkelingen houden
we niet tegen. De nieuwe mogelijkheden zijn
echter van die aard dat een moreel debat zich
opdringt.Tegelijkertijdzijnerkapersopdekust
en wordt solidariteit onder druk gezet.
De systeemcrisis wordt vandaag opgeëist door
neoconservatieven als een crisis van de men-
selijke moraal. Bart De Wever verklaart het
falen van de samenleving door een gebrek aan
gemeenschapszin en menselijke moraal: ‘De
mens is niet goed van nature.’ Dat klopt niet.
Journalist Joris Luyendijk, die zich onderdom-
peltindeCityinLonden,kwamgeenpsychopa-
thischegekkenindebankenwereldtegenmaar
mensenvanvleesenbloed.Hijverwoorddehet
zo: ‘Het zijn vrijwel allemaal prettige mensen
die lijken te denken: bijna al mijn collega’s zijn
oké,ikbenoké,dushoekanhetsysteemwaarin
weopererennietookokézijn?’.HannahArendt
toont in De Banaliteit van het Kwaad aan dat je
geenslechtemensennodighebtomeensysteem
te runnen met slechte uitkomsten. Niet het
gebrek aan moraliteit van de mens, maar die
van de neoliberale systemen hebben de crisis
veroorzaakt.
Het was de neoliberale conservatief David Ca-
meron die de netwerkrevolutie voor het eerst
kaapte. Al in 2005 hamert hij op het belang
van sterke lokale gemeenschappen en sociale
verantwoordelijkheid. Dit leidde tot een wet,
deLocalismBill,diemachtdelegeertvanuitde
centraleoverheidnaargemeenten,lokaleraden
en burgers zelf: lokale overheden mogen alles
zelf regelen en wijken moeten lokale diensten
voorzien. Uiteraard zijn er schaduwzijdes aan
dezezogenaamdeBigSociety.Teneersteworden
publieke diensten door het openbreken van de
top-down-staat toegankelijk voor private par-
tijen. Ten tweede wordt solidariteit herleid tot
liefdadigheid via een Big Society Bank.
We mogen niet in de val trappen van de Big
Society. Het oorspronkelijke doel leek eruit te
bestaanomdemachtvanpoliticiterugtegeven
aan het volk. Maar in de feiten bleek het een
agenda te zijn van besparingen en het ontman-
telenvandestaat.BigSocietybrachtdedonkere
jaren 1980 terug.
Kortom, de sociale revolutie leidt niet de facto
tot een meer sociale samenleving. Het is niet
omdat de sociale media een enorme kracht
bezitten en de netwerkrevolutie het potentieel
heeft om het hoofd te bieden aan de crisissen,
dat dit potentieel ook wordt aangeboord en
ons naar een meer sociale samenleving leidt.
We hebben nieuwe gatekeepers nodig en een
nieuwe ethiek.
Omdat de sociale revolutie in eerste instan-
tie een technologische revolutie is met smart
gridsensocialemedia,wordtervaakgezwegen
over de grote ideologische leegte die achter de
nieuwe ontwikkelingen schuilgaat. De sociale
media zijn niet anders dan andere technolo-
gische ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de
auto. In eerste instantie levert deze innovatie
onmiddellijke vooruitgang op: met een auto
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
We komen na de crisis in een horizontale netwerksamenleving
terecht, maar het is niet zeker of de sociale revolutie ook tot meer
solidariteit zal leiden.
SAMPOL mei 2013.indd 19 5/14/2013 4:12:25 PM

8. sampol 2013/5|20
ben je sneller dan met de fiets. In tweede in­
stantie werkt de technologie op een complexe
manier in op bestaande technische en sociale
systemen. Zo had de auto een impact op het
woon-werkverkeer, de files en de stadsvlucht.
De auto werd slachtoffer van het eigen succes.
Ineenderdefasespeeltdetechnologieeengrote
rol bij veranderingen in de samenleving. Denk
bijdeautomaaraanmassaproductie,deklimaat-
verandering, het Midden-Oosten.
Kan de politiek tijdig anticiperen op technolo-
gischeontwikkelingen?Wewordenalshetware
voortgestuwd door een zielloze ontwikkeling
doortechnologie,terwijldezetechnologieover
het potentieel beschikt om een nieuwe samen-
levingvormtegeven.Demogelijkhedenvande
netwerktechnologieënzijndanookvandieorde
dat een moreel debat en politieke anticipatie
nodig zijn.3
Wekampenvandaagmeteenideologischeleeg-
teinhettechnologiedebat,eensolidariteitonder
drukeneenpogingvanneoconservatievenom
de revolutie te kapen. De sociaaldemocratie
heeft een belangrijke taak om de netwerkre-
volutie op te eisen en solidariteit een centrale
plaats te geven in de nieuwe samenleving. So-
lidariteit moet opnieuw uitgevonden worden.
We kunnen ook niet langer zwijgen over de
ideologische leegte die in de technologische
revolutie schuilgaat.
SOCIAALDEMOCRATEN, CLAIM DE
REVOLUTIE!
Het wordt hoog tijd dat de sociaaldemocraten
derevolutieopeisen.InplaatsvandeBigSociety,
hebben we een Society of the Small nodig die
zelfredzaamheid ombuigt in samenredzaam-
heid. Mensen opnieuw greep laten krijgen op
hun eigen leven moet het doel zijn. Hun eigen
netwerkmoettegenslagenkunnenopvangenen
solidairzijnmetwieminderzelfredzaamis.De
Society of the Small moet opnieuw vertrouwen
geven in mens en samenleving.
Een digitale handtekening op een Picnic The
Streets-petitie, een storting voor een weeshuis
in Kenia… het wordt soms gezien als dunne
solidariteit.Maardewijkinitiatieven,deburger-
participatie,desamenaankopenenco-housing-
projectentonenaandatermeeraandehandis:
actiefburgerschapgroeit,wewachtennietmeer
opdeoverheid.Laatergeentwijfeloverbestaan.
Hetmodelvandeterugtredendeoverheidstaat
niet ten dienste van de netwerksamenleving.
De overheid moet burgerinitiatieven volgen,
steunenenbijsturen.Naeenperiodevanpriva-
tiseringgroeitbijdeburgeropnieuwownership.
Betrokkenheidenverantwoordelijkheidsgevoel
gaan hand in hand. De publieke ruimte, het
openbaar vervoer… het is van jou, maar ook
van mij.
De Society of the Small laat de burger niet aan
zijn lot over. Hij moet het niet uitsluitend zelf
uitzoeken. De Do It Yourself-beweging van on-
deruitmagnietmisbruiktwordenomtebespa-
ren op collectieve voorzieningen. De nieuwe
solidariteit bestaat niet uit een envelop geld of
het beperken van een uitkering in de tijd. Wie
minder zelfredzaam is, wordt geïntroduceerd
in netwerken zoals wijkcentra, buurtwinkels,
burgerinitiatieven en coöperatieven.
Om de horizontale en collaboratieve samen-
leving van de kleintjes vorm te geven, moeten
we nieuwe begrippen ontwikkelen en zijn her-
vormingen op alle niveaus noodzakelijk. Het
verticale vocabularium met volksverheffing,
centraal bestuur, stadscentrum, avant-garde,
consumptie&productieennivelleringvolstaan
niet meer.
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
SAMPOL mei 2013.indd 20 5/14/2013 4:12:25 PM

9. sampol 2013/5|21
Matthias Van Wijnendaele Welkom in de netwerksamenleving
Steljeeenonderwijsvooropmaatvanelkkind
inplaatsvanschoolnettenenelitairestructuren.
Bedenkdatmobiliteitnietvolgensdevervoers-
modi moet worden georganiseerd, maar kijk
naardemobiliteitsnodenvanelkindividuopelk
ogenblik:multimodaliteitinplaatsvanKoning
Auto en het mobiliteitsbudget in plaats van de
bedrijfswagen. Geen klassieke tegenstelling
meer tussen koopwoning en sociale huurwo-
ning, maar betaalbaar wonen via een Sociaal
Verhuurkantoorofopgemeenschapsgrond-de
CommunityLandTrust.Winkelstratenvervan-
gendeeenheidsworstvandeshoppingcenters,
bankNewBdegrootbanken.Ondernemingen
en culturele initiatieven experimenteren met
crowd funding en coöperatieven.
De stad is het laboratorium bij uitstek om deze
concepten en nieuwe vormen van participatie
enlokaledemocratieuittetesten.Dekrachtvan
wijken, sociale mobiliteit op lokaal niveau en
nieuwevormenvandelenwordengestimuleerd.
Solidariteitmoetopnieuwheruitgevondenwor-
den en vertrekken vanuit de netwerkstructuur
van de samenleving in plaats van uit een cen-
trale instelling. Dit mag echter niet leiden tot
eenconcurrentiestrijdtussenstedenofregio’s,
maar vraagt samenwerking over een fiscale en
sociale basis.
De mens moet opnieuw de maat van de dingen
worden, de stad de maat van het bestuur. Op
dezemanieriseennieuwegemeenschappelijk-
heid met geborgenheid en activering van ons
empathisch vermogen mogelijk. De techno-
logische revolutie neemt de beperkingen van
de fysieke wereld weg, maar neoconservatieve
kapers zijn op de kust. Waarom zou de sociaal-
democratie deze revolutie dan niet claimen?
Matthias Van Wijnendaele
Medewerker Stedenbouw, Wonen en Energie voor de sp.a-fractie in het Brussels parlement.
Hij schrijft deze tekst in eigen naam.
Noten
1/ Veel cultuurcritici geven
Michel Foucault inmiddels gelijk:
de mens is niet langer de maat van
onze wereld. Grote en abstracte
structuren en vertogen hebben
het overgenomen, net zoals dat
ten tijde van het dwingende en
abstracte geloof reeds gebeurde,
maar nu op een schaal die door
de techniek werd geëxtrapoleerd
tot enorme dimensies. Deze
techniciteit van de verhoudingen
gaat inmiddels ook op voor onze
ideeën over gemeenschap: waar
vroeger kleine leefgemeenschap-
pen bestonden, moeten we nu
de hele planeet maar meteen
als lotgenoot gaan ervaren. (…)
Dat is juist de verschrikking van
de technische uitmoording van
een volk: je kunt alleen voeling
hebben met wat op mensenmaat
voorhanden is.
2/ Six degrees of seperation is een
theorie dit stelt dat iedereen op
deze planeet met elkaar verbon-
den is in zes of minder relaties.
3/ Rinie van Est, ‘De ideologische
leegte van het techniekdebat: Het
grote zwijgen over hoe de infor-
matierevolutie ons verandert’, in:
Cor van Montfort, Ank Mi-
chels, Wouter van Dooren (red.),
Stille ideologie. Onderstromen in
beleid en bestuur.
SAMPOL mei 2013.indd 21 5/14/2013 4:12:25 PM