1. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
1.0 Pendahuluan
Pada dasarnya, bahasa adalah salah satu alat komunikasi yang sangat penting di dalam
kehidupan seharian. Menurut Asmah Haji Omar (1986), seseorang individu telah
menggunakan bahasa untuk bertutur melalui beberapa bahagian di dalam tubuh individu
tersebut. Contoh yang paling jelas, pertuturan boleh terhasil melibatkan penggunaan bibir,
lidah, lelangit dan pita suara.
Fonologi diertikan sebagai ilmu kajian yang melibatkan bunyi bahasa. Dalam erti kata
lain, fonologi adalah kajian tentang bunyi-bunyi dalam sesebuah bahasa. Inotasi fonetik,
konsep dan istilah amat diperlukan dalam fonologi sebagai elemen tambahan.
Menurut Merriam Webster‟s Collegaite Dictionary, fonologi juga dapat diertikan
sebagai sains bunyi sesebuah ucapan termasuklah sejarah dan teori perubahan bunyi dalam
satu atau lebih daripada satu jenis bahasa.
Adrian Akmajianet pula telah memberi pengertian fonologi sebagai sub bidang
linguistik yang mengkaji struktur dan pemolaan sistematik bunyi dalam bahasa manusia.
Istilah fonologi juga bertindak sebagai rumus yang mengawal bunyi yang disebarkan di
dalam pertuturan.
Dialek pula bererti sesebuah bahasa yang sama dibunyikan atau dituturkan dalam
bunyi yang berbeza mengikut kawasan kependudukan. Elemen dalam sebutan, kosa kata dan
tatabahasa juga berbeza. Sesebuah bahasa yang dituturkan dengan seragam telah diubah
kerana telah dipengaruhi daripada pelbagai faktor seperti faktor geografi.
1

2. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
1.1 Pemilihan Dialek
Kami telah bercadang untuk memilih dialek Terengganu bergantung kepada beberapa
faktor. Dialek Terengganu biasanya akan digunakan dalam seharian oleh masyarakat negeri
Terengganu yang menetap di dalam negeri itu sendiri mahupun di mana sahaja mereka
berada. Negeri Terengganu pula terletak di bahagian timur Semenanjung Malaysia.
Dalam kajian ini, dialek Terengganu dipilih untuk dikaji adalah kerana dialek ini
mempunyai keistimewaan dan keunikan yang tersendiri. Keunikannya terserlah melalui
istilah dan makna sesebuah perkataan yang diucapkan. Sebutan yang terhasil memberi
perbezaan berbanding dengan bahasa baku.
Penggunaan dialek Terengganu ternyata semakin meluas berikutan faktor pendidikan
dan penghijrahan seseorang yang berasal dari negeri pantai timur itu. Ternyata dialek itu
disambut baik oleh seluruh masyarakat sebagai penghormatan atas keunikan bahasa yang
digunakan bagi perlambangan negeri itu sendiri.
Dialek ini juga dapat disebarkan melalui media massa berikutan penggunaan dialek
Terengganu dalam sesetengah drama tempatan mahupun iklan-iklan di corong radio.
Masyarakat Malaysia rata-rata boleh memahami dialek yang dituturkan walaupun berbeza
daripada bahasa baku yang dipelajari di institusi pendidikan sebagai bahasa rasmi. Makna
yang berbeza dan pemahaman yang tidak setara adalah merupakan beberapa elemen yang
dititikberatkan dalam pemilihan dialek ini sebagai kajian kami.
2

3. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
1.2 Permasalah Kajian
Gaya penggunaan dialek Terengganu oleh penutur adalah tidak kurang bezanya dengan
dialek negeri Kelantan. Walau bagaimanapun, ianya terdapat perbezaan dari segi sebutan.
Elemen utama dalam penggunaan dialek ini ialah penambahan huruf „g‟ bagi setiap perkataan
yang diakhiri dengan huruf „n‟.
Bahasa baku Dialek Terengganu
Tangan Tangang
Makan Makang
Ikan Ikang
Badan Badang
Taman Tamang
Hujan Hujang
Kemaman Kemamang
3

4. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Di dalam dialek Terengganu juga, perkataan yang diakhiri dengan huruf „a‟ juga ditukar
kepada huruf „e‟.
Bahasa Baku Dialek Terengganu
Mana Mane
Siapa Sape
Apa Ape
Ada Ade
Terdapat beberapa istilah perkataan yang lain juga telah dituturkan dengan bunyi yang
berbeza seperti:
Bahasa Baku Dialek Terengganu
Pantai Pata
Jumpa Jupe
Sampai Sapa
Pandai Panda
4

5. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Perkataan yang di akhiri dengan huruf „s‟ juga dituturkan dengan pengakhiran huruf „h‟.
Bahasa Baku Dialek Terengganu
Panas Panah
Deras Derah
Lepas Pah
Bas Bah
1.4 Objektif Kajian
Terdapat beberapa objektif yang terkandung dalam pengajian dialek ini, iaitu:
1. Menjelaskan penggunaan huruf lain di akhir perkataan yang sebenar.
2. Menjelaskan pembabitan organ yang penting dalam penghasilan bunyi dialek.
3. Mendedahkan makna yang sebenar di dalam bahasa Melayu baku.
1.5 Batasan Kajian
Sesetengah perkataan yang dituturkan dalam dialek ini telah disalah ertikan oleh masyarakat
luar tempatan.
5

6. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
2.0 Sorotan Kajian Lalu
Kajian mengenai dialek Terengganu ini telah lama dilakukan oleh pengkaji-pengkaji bahasa
pada masa yang lalu. Walau bagaimanapun, kajian yang lepas dapat dijadikan rujukan oleh
para pengkaji terkini yang akan muncul dengan sesuatu penemuan kajian yang baru dan lebih
baik.
Bahasa Melayu Terengganu merupakan bahasa lisan setempat yang telah dituturkan di negeri
Terengganu kecuali di Daerah Besut dan Pulau Perhentian. Hal ini terjadi adalah kerana
kebanyakan masyarakat di sana menggunakan dialek Kelantan. Selain itu, dialek ini juga
digunakankan di luar negeri Terengganu seperti di Kuantan, Pahang serta di Rompin, Johor.
Walaupun dialek ini kadangkala sukar difahami oleh penutur bahasa Melayu standard, namun
ia tidak jauh daripada maksud asal dan pengertiannya lebih kurang sama.
Terdapat beberapa kajian oleh pakar bahasa yang memberi pendedahan tentang dialek
Terengganu seperti Asmah Haji Omar dan Abdul Hamid Mahmood boleh dirujuk oleh
pengkaji kini.
i) Menurut pengkaji pertama iaitu Asmah Haji Omar:
Bahasa boleh dipecahkan kepada beberapa kelompok kawasan. Terdapat lima kelompok
bahasa yang telah diterangkan oleh beliau dan dialek Terengganu ternyata berada di dalam
kelompok Timur.
6

7. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Di dalam kajian beliau, Asmah telah menggariskan dialek Kelantan, Terengganu, dan Pahang
sebagai satu kelompok pertuturan bahasa.
Dialek negeri ini lazimnya akan digunakan dalam pertuturan sesama masyarakat yang
menetap di Darul Iman itu mahupun anak jati negeri itu yang menetap di luar penempatan
tersebut.
Dialek ini telah turut dijadikan sebagai alat komunikasi dalam pergaulan harian
bagi mewujudkan sesebuah kemasyarakatan yang harmoni dan bermuafakat. Di samping itu,
dialek unik ini bukan sahaja diucapkan oleh masyarakat berbangsa Melayu, malah kaum Cina
dan India turut menuturkan dialek ini tanpa dipengaruhi dengan pelat bahasa ibunda mereka
sendiri.
Menurut beliau lagi, subdialek yang dituturkan di Kuala Terengganu telah diangkat sebagai
dialek Terengganu standard. Selain itu juga, beliau telah mengulas bahawa Kuala Terengganu
merupakan salah sebuah kawasan pusat budaya di mana kerja pentadbiran juga dilakukan
selain daripada urusan perniagaan. Hal yang demikian, subdialek yang dituturkan di Kuala
Terengganu juga sedikit sebanyak telah menjadi sumber rujukan bagi pencetusan dialek
negeri tersebut.
ii) Menurut pengkaji bahasa lain iaitu Abdul Hamid Mahmood pula:
Abdul Hamid Mahmood telah merujuk kepada Mario Pei yang telah menyatakan bahawa
dialek merupakan variasi daripada sesuatu bahasa tertentu yang digunakan dalam percakapan
7

8. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
seharian oleh sesebuah masyarakat di sesuatu kawasan. Dialek yang dituturkan oleh
masyarakat di sesebuah kawasan yang tertentu amat berbeza dengan bahasa melayu baku
yang dipelajari secara rasmi dalam pendidikan.
Dialek sesebuah negeri amat berlainan baik dari segi sebutan, tatabahasa, mahupun
penggunaan kata-kata yang tertentu. Walau bagaimanapun, dialek ini tidaklah membawa
kepada bahasa yang baru.
Dialek negeri Terengganu bukan sahaja digunakan dalam percakapan oleh penduduk negeri
Terengganu. Dialek ini juga turut digunakan oleh masyarakat yang menetap di sekitar
sempadan negeri Terengganu iaitu Kelantan dan Pahang.
Menurut pengkaji bahasa ini, dialek Terengganu mempunyai keunikan yang tersendiri dan
ternyata mempunyai perbezaan dengan bahasa Melayu baku yang digunakan baik dari segi
bunyi, tetapi juga dari segi morfologi.
3.0 Metodologi
Seperti yang telah diketahui, setiap bunyi atau fonologi sesuatu dialek bahasa Melayu dapat
dibezakan dari sudut makna, dan juga gaya penuturan perkataan pada setiap akhir kata.
Terdapat beberapa konsonan telah digantikan dalam sesuatu perkataan yang dituturkan
melalui dialek Terengganu ini.
8

9. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Selain itu, berikut merupakan beberapa konsonan yang telah ditukar dalam penuturan dialek
Terengganu seperti konsonan „l‟, „t‟, dan „r‟ yang telah ditukar dalam sebutan dialek negeri
ini.
Bahasa baku Dialek Terengganu
Hal Ha
Kapal Kapa
Buat Buak
Pakat Pakak
Gebar Gebo
Hantar Ato
Besar Beso
Fonologi yang dipraktikkan dalam penuturan dialek ini telah ditunjukkan dalam carta di atas
berkenaan dengan beberapa konsonan yang berbeza.
3.1 Dialektologi Generatif
Menurut Zaharani (1993), dialektologi generatif adalah merupakan bidang teori nahu
transformasi generatif yang berfungsi dalam penghuraian dan perbandingan kelainan yang
wujud di antara beberapa dialek.
Di samping itu, aspek fonologi adalah sebuah aspek yang mengandungi paling banyak
perbezaan antara penuturan dialek sesebuah negeri dengan sesebuah negeri yang lain.
9

10. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Menurut Newton (1972) pula, dialek-dialek yang digunakan oleh masyarakat di pelbagai
tempat mempunyai andaian yang sama memandangkan dialek yang dituturkan mereka
berasal daripada satu bahasa yang sama.
Perbezaan-perbezaan yang wujud dalam dialek bahasa Melayu ini telah terhasil daripada
pelaksanaan rumus fonologi ke atas bentuk dalaman ini. Justeru itu, dalam analisis teori
dialektologi generatif, bahasa sumber itu dianggap sebagai representasi dalaman, manakala
dialek-dialek turunannya dianggap sebagai representasi permukaan.
Kewujudan dialek dalam bahasa Melayu juga telah terjadi berdasarkan beberapa faktor
seperti:
Penambahan rumus.
Penghilangan rumus.
Atur rumus.
Simplikasi rumus.
3.2 Penambahan Rumus
Penambahan rumus merupakan sebuah bentuk perubahan bunyi yang melibatkan
pertambahan satu rumus. Selain itu, apabila terdapat banyak penambahan rumus yang
banyak boleh menyebabkan dialek menjadi bahasa sukuan.
Hal ini akan terjadi apabila sudah wujud keadaan saling tidak memahami dialek pertuturan
yang digunakan antara satu sama.
lain.
10

11. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Perubahan bunyi yang berlaku adalah disebabkan oleh
proses fonologi yang terdiri daripada proses:
Pengguguran
Perubahan
Penyisipan
Rumus penggeluncuran:
l j / _____#
3.3 Penghilangan Rumus
Menurut King (1969), penghilangan rumus bermaksud rumus yang pada asalnya wujud
dalam bahasa sumber, tetapi tidak lagi dikekalkan dalam dialek keturunannya. Lazimnya
kaedah perbandingan sinkronis digunakan untuk menentukan rumus asal dalam bahasa
sumber.
Apabila sesuatu rumus itu dimanifestasikan dalam kebanyakan dialek turunan, maka rumus
itu dapat dianggap sebagai rumus asal yang wujud dalam bahasa sumber.
11

12. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Rumus pengguguran:
r Ǿ/ __#
3.4 Perbezaan Atur Rumus
Dalam teori fonologi generatif diandaikan bahawa rumus-rumus fonologi itu dilaksanakan
mengikut turutan. Satu rumus harus mendahului satu rumus yang lain. Atur rumus sangat
penting kerana aturan yang berbeza akan menghasilkan bentuk permukaan yang berbeza.
Perbezaan atur rumus boleh menghasilkan dialek yang berbeza berdasarkan konteks kajian
dialek.
Rumus pembundaran:
a Ə / ___ #
3.5 Simplikasi Rumus
Simplikasi rumus merupakan rumus yang asalnya terbatas pada satu bunyi tertentu sahaja,
dan kemudiannya dipermudahkan dengan penglibatan beberapa bunyi lain.
Bunyi-bunyi „i‟ biasanya tergolong dalam satu kelas natural yang sama.
12

13. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Misalnya, rumus pengguguran /r/ y wujud dalam bahasa Melayu sumber hanya melibatkan
konsonan /r/ sahaja. Rumus ini beroperasi secara aktif dalam dialek negeri Johor.
Namun, dalam dialek negeri pantai timur seperti Kelantan dan Terengganu, rumus
pengguguran ini telah dipermudahkan dengan menggugurkan semua bunyi likuida dan
penggeluncuran iaitu bunyi /l, r, j, w/.
Pengguguran konsonan sonoran bukan nasal:
/,r,j,w Ǿ/ __#
4.0 Hasil Kajian
Dialek Terengganu mengandungi maksud yang telah dinyatakan iaitu dialek yang
mempunyai ciri-ciri tertentu yang tersebar di kawasan Terengganu, dan ciri-ciri inilah yang
membezakan dialek ini dari dialek-dialek lain. Dalam kajian yang dijalankan ini, kami akan
membandingkan beberapa subdialek untuk menentukan kawasan penyebaran dialek
Terengganu itu.
Selain itu, dialek ini menentukan kawasan peralihan atau kawasan yang menerima pengaruh
dari luar. Subdialek-subdialek yang akan diperkatakan itu ialah yang dituturkan di Ulu
13

14. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Telemong, Jerengau, Kuala Jengai, bandar baru Kuala Terengganu (khususnya Kampung
Manir), Ulu Nerus dan Ulu Dungun.
4.1 Sistem vokal
Ulu Telemong ialah kawasan yang terletak di pedalaman Terengganu. Ulu Telemong terletak
di antara daerah Kuala Terengganu dan Ulu Terengganu.
Kawasan ini juga dikatakan tidak banyak menerima pengaruh dari luar. Subdialek
Terengganu mempunyai enam fonem vokal, iaitu [ i ], [ ə ], [ e ], [ a ], [ u ], [ o ]. Dengan itu
[ a ] akhir kata dalam ejaan diucapkan sebagai [ ə ] dalam subdialek Ulu Telemong.
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
Baca Bacə
Kuala Kualə
Dia Diə
14

15. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Bagaimanapun, bunyi [ ə ] akhir kata dalam subdialek juga mempunyai kesejajaran dengan
diftong [ ai ] dalam bahasa Melayu standard . Sebagai contoh :
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
Semai Semə
Misai Misə
Tirai Tirə
Vokal [ a ] dalam bahasa standard yang terdapat dalam suku kata akhir tertutup mempunyai
berbagai-bagai pengwujudan. Pertama vokal ini tetap sebagai [ a ] jika konsonan yang
mengikutnya itu hentian glotis atau nasalnya [ ŋ ].
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
rodat ghudaq
kandaŋ kərbau caq
tahan tahaŋ
ikan ikaŋ
15

16. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Di samping itu juga, sebelum [ h ], [ a ] dalam bahasa standard itu mempunyai kesejajaran
dengan [ o ] dalam subdialek negeri ini. Contohnya adalah seperti berikut:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
mərah mighoh
rumah ghumoh
4.2 Diftong
Fonem [ a ] dalam subdialek Ulu Telemong dapat menduduki lingkungan akhir kata, tetapi
yang kesejajarannya adalah diftong atau [ ai ]. Vokal [ i ] akhir kata dalam bahasa standard
mempunyai kesejajaran dengan rangkap [ei ] yang diikuti oleh [ k ] dalam subdialek ini.
Contohnya:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
ubi ubeik
tinggi tinggəik
16

17. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Subdialek ini tidak mempunyai diftong. Dengan itu diftong-diftong dalam bahasa standard
bersejajaran dengan satu-satu vokal dalam subdialek tertentu. Dengan demikian [ ai ] ada
kalanya sejajar dengan [ ə ] atau dengan [ a ]. Diftong [ au ] dalam bahasa standard
mempunyai kesejajaran dalam [ o ] dalam subdialek ini. Contohnya seperti berikut:
Bahasa Standard Ulu Telemong
pakai paka
balai bala
pisau piso
Selain daripada itu, subdialek negeri ini mempunyai rangkap vokal seperti berikut [ ei ], [ aə],
[ iə ], [ iu ], [ ua ] dan [ ao ], seperti dalam contoh-contoh yang berikut:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
duri dugheiq
sən səng
dunia duniə
liar lio
liaŋ liong
17

18. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
liur liu
diam diang
kuala kualə
daun daong
4.3 Konsonan Plosif
Semua konsonan plosif boleh menempati lingkungan pravokal dan antara vokal. Lingkungan
akhir kata, sebelum kesenyapan hanya boleh ditempati oleh hentian glotis [ q ] sahaja.
Dengan demikian [ p ] dan [ t ] yang dalam bahasa standard menempati lingkungan tersebut
mempunyai kesejajaran dengan [ k ] dalam subdialek ini. Contoh-contoh adalah seperti
berikut:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
darat daghak
ikut ikuk
gəlap gəlak
18

19. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
4.4 Konsonan Nasal
Berkenaan dengan konsonan nasal pula, hanya [ ng ] yang dapat menempati kesemua
lingkungan yang diperkatakan. Konsonan-konsonan nasal lainnya hanya dapat menempati
lingkungan pravokal dan antara vokal. Dengan itu [ ng ] dalam bahasa standard yang terletak
dalam lingkungan akhir kata mempunyai kesejajaran dengan [ ng ] dalam subdielek ini.
Sebagai contoh adalah seperti berikut:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
jalan jalong
cawan cawong
gunung gunong
ənam nong
dalam daləng
4.5 Konsonan Frikatif
Konsonan frikatif [ s ] dan [ gh ] hanya terdapat dalam lingkungan pravokal dan antara vokal
sahaja, dan dengan demikian memperlihatkan ciri persamaan dengan dialek-dialek lain
seperti dialek Kedah, Kelantan dan Pahang. Konsonan [ h ] pula hanya terdapat dalam
lingkungan akhir kata sahaja.
19

20. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Berhubung dengan itu, [ s ] akhir kata dalam bahasa standard mempunyai kesejajaran dengan
[ h ] dalam subdialek Ulu Telemong. Perubahan [ s ] ke [ h ] itu boleh jadi mempengaruhi
nilai vokal sebelumnya. Khususnya vokal [ a ] yang berubah menjadi [ ə ]. Demikian juga,
vokal [ i ] berubah nilai bunyinya menjadi [ e ]. Contohnya seperti:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
dəras dəghəh
alih aləh
tikus tikuh
4.6 Pengguguran vokal
Konsonan [ r ] akhir kata digantikan dengan kesenyapan. Penguguran konsonan tersebut
boleh mempengaruhi nilai vokal yang mendahuluinya, khususnya vokal [ a ] yang berubah
menjadi [ o ]. Sebagai contoh:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
tabir tabi
fikir piki
liar lio
tidur tido
liur liu
təlur təlu
20

21. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
akar ako
4.7 Konsonan Afrikat
Seperti dalam bahasa standard dan dialek-dialek lain, konsonan-konsonan afrikat dalam
subdialek negeri ini hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Konsonan-
konsonan tersebut tidak dapat menempati lingkungan sebelum kesenyapan.
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
Cicak Cicok
Jerat Jeghak
Jaga Jagə
4.8 Konsonan Lateral
Kadangkala, konsonan [ o ] dalam bahasa standard mempunyai kesejajaran dengan [ u ]
dalam subdialek ini. Sebagai contoh :
21

22. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
ekor iku
təlur tilu
Rangkap konsonan jenis lain juga terdapat dalam subdialek ini iaitu rangkap yang terdiri dari
konsonan plosif, frikatif [ s ] atau nasal yang diikuti oleh konsonan nasal [ l ], [ r ], misalnya [
ml ], [ gl ], [ sl ] atau juga gabungan-gabungan lain seperti [ sm ], [ jm ], [ tp ], [ jn ] dan
sebagainya. Contoh-contohnya:
Bahasa Baku Dialek Ulu Telemong
tidur mlinu
labah-labah glabə
pəlaga plagə
panjat kghabək
tidur dghəloh
səluar sluwo
tərfikir tpike
tərmakan tmakang
mənikah mnikoh
22

23. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Boleh dikatakan bahawa rangkap konsonan jenis kedua itu merupakan kelainan untuk urutan
KVK, di mana vokal digugurkan. Dengan demikian contoh-contoh di atas itu boleh juga
diwujudkan sebagai [ məlinu ], [ gəlabe ], [ təpike ] dan sebagainya, khususnya dalam
pertuturan yang kurang tepat.
Pemanjangan Konsonan
Dalam subdialek negeri ini juga terdapat gejala pemanjangan konsonan khususnya pada awal
kata. Apabila dibandingkan dengan bahasa standard dan dialek-dialek lain, didapati bahawa
pemanjangan konsonan itu adalah ciri pengganti bagi suku kata yang hilang. Suku kata yang
berkenaan yang letaknya di awal kata boleh merupakan morfem awalan, kata depan atau suku
kata yang tidak mempunyai apa-apa makna. Contohnya:
Bahasa Standard Ulu Telemong
məngingatkan mengingək
di dalam ddaləng
di sini ssini
di kampung kkapong
23

24. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
5.0 Kesimpulan
Dari perbandingan di atas itu, boleh dibuat kesimpulan bahawa ciri vokal depan luas yang
disengaukan itu adalah ciri gangguan yang masuk ke dalam subdialek Ulu Nerus dari dialek
Kelantan, baik berdasarkan resapan ataupun perpindahan. Dengan itu juga, boleh dikatakan
bahawa dalam subdialek Ulu Nerus pada asalnya terdapat urutan “ang” sama seperti
subdialek Kuala Terengganu dan bahawa ciri asli dialek Terengganu pada keseluruhannya
ialah “ang”.
Dibandingkan dengan subdialek yang dituturkan di Gong Terap yang terletak di daerah
Besut, maka didapati bahawa subdialek ini juga mempunyai ciri vokal depan luas yang
disengaukan pada akhir kata itu sebagai kesejajaran dengan “ang”. Dalam aspek-aspek
fonologi lainnya subdialek ini boleh dikatakan sama dengan subdialek Kuala Terengganu
kecuali dalam pengucapan [ a ] akhir kata, kerana dalam hal ini persamaannya ialah dengan
subdialek Ulu Telemong.
Dari perbandingan yang dilakukan ke atas bahasa Melayu yang dituturkan di berbagai-bagai
tempat di Terengganu, kita dapat membuat kesimpulan sendiri. Pertama, subdialek yang
dituturkan di bandar Kuala Terengganu dapat dianggap sebagai subdialek yang mewakili
dialek Terengganu Standard.
Kedua, Besut dan Ulu Nerus merupakan kawasan peralihan antara dialek Terengganu dan
dialek Kelantan.
24

25. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Ketiga, subdialek Ulu Telemong mewakili ciri-ciri yang boleh dikatakan banyak juga
menyimpang dari subdialek bandar Kuala Terengganu. Ciri-ciri penyimpangan itu
mencerminkan proses perubahan yang berlaku dalam masa yang silam.
Bahawa subdialek bandar Kuala Terengganu tidak mengalami proses itu adalah disebabkan
hubungannya yang terus menerus dengan dialek lain, khususnya dialek Johor, barangkali
melalui penutur-penutur golongan atasan, misalnya di kalangan istana. Dari sejarah, kita
ketahui bahawa antara istana Terengganu dan istana Johor terdapat hubungan yang erat.
Di samping itu juga Terengganu pernah menjadi sebahagian dari kerajaan besar Johor. Selain
dari itu ciri-ciri persambungan dialek juga boleh menyebabkan bertahannya ciri-ciri seperti e-
pepet dalam lingkungan akhir kata dan bertahannya a dalam –ang. Dalam hal ini kita lihat
bahawa Kuala Terengganu lebih dekat hubungannya dengan Pekan daripada dengan Kota
Bharu.
Keempat, kawasan-kawasan bandar (A), walaupun kecil , lebih banyak memperlihatkan
persamaan ciri-ciri pertuturannya dengan bandar Kuala Terengganu (B) dibandingkan antara
bandar Kuala Terengganu dengan kawasan pedalaman (C) walaupun jarak antara A dengan
C lebih dekat daripada A dengan B. Kelima, kesinambungan antara subkawasan-subkawasan
dialek itu jelas dari ciri-ciri pertuturannya, dan dengan itu tidak ada pemisahan yang
mendadak.
25

26. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
Bibliografi
1. Asmah Haji Omar, 2008.“Susur Galur Bahasa Melayu”. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
2. Zaharani Ahmad,2006. “Kepelbagaian Dialek Dalam Bahasa Melayu: Analisis
Tatatingkat Kekangan.Pusat Pengajian Bahasa dan Linguistik, Fakulti Sains Sosial dan
Kemanusiaan, Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM).
3. Asmah Haji Omar,1977. “Kepelbagaian Fonologi Dialek-dialek Melayu”.Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
4. Abdul Hamid Mahmood & Nurfarah Lo Abdullah. 2007. Linguistik Fonetik dan
FonologiBahasa Melayu. Kuala Lumpur. Aslita Sdn.Bhd.
26

27. SEM 2
BBM 3202 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU 2012
27