1. ULLIAM SHEKSPIR
(1564-1616)

2. 
Ulliam Shekspir e ngriti artin
poetik në majat më të larta.
Kur flitet për Shekspirin, fare
pak emra i qendrojnë përkrah
dhe asnjë përsipër. Studimet,
analizat dhe komentet reth tij
janë të panumërta dhe të
gjithë bien dakort në një pikë:
vepra shekspiriane është e
admirueshme si tërësi dhe
në tërë përbërsit e veqantë.
Nuk ka aktor që nuk do të
dëshironte të luante në një
pjesë të tij.

3. 

William Shakespeare (sq.Uiliam
Shejkspir) është dramaturgu më i
njohur anglez lindi
në Stratford mbi Avon më 23 prill të
vitit 1564 vdiq më 23 prill 1616.
Uiliami ishte fëmija i tretë i John
dhe Mary Shakespeare. Nga tetë
fëmijët e tyre mbijetuan katër, dy
prej të cilëve u bënë aktorë: Uiliami
dhe vëllai i tij më i vogël Edmund i
lindur më 1580, i cili shkoi me të
në Londër.

4. 
Ulliam Shekspir u martua në moshën
18-vjeqare me Ana Herthuejn, disa
vjet më e madhe se ai, sigurisht që e
ka penguar të vazhdojë studimet
universitare, megjithëse disa
biografë pohojne se ai ka mundur të
ndjekë mësime në Oksford gjatë një
ose dy semestrash. Me të shoqen ai
do të kishte tre fëmijë:një djalë, me
emrin Hamnet, që do ta pikëllonte
me vdekjen në moshën e njomë
njëmbëdhjetëvjeqare, dhe dy vajza,
Suzana dhe Judita, të cilat i donte
shumë.

5. 

Rreth moshës 22 vjeq, Ulliam
Shekspir largohet përfundimisht
nga familja dhe vendoset në
Londër. Mendohet se vitet e
para të qëndrimit në Londër ai u
bashkua me ndonjë trupë
aktorësh shëtitës, por asnjë
dokumentim të saktë nuk ka për
këtë periudhë.
Mirpo më 1592 del se ermi i
Shekspirit njihej në Londër,
qoftë si autor dramatik, qoftë si
aktor

6. 

Vepra e tij e parë Henriku VI, u
shfaq po këtë vit, ndërkohë që
autori i ri pëmendet nga
bashkëkohësit me nofkën “shakescene” (“skenë tundësi”), që iu ngjit
sipas emrit të vet Shakespeare
Në saje të mbështetjes së kontin
Sauthemton, Shekspiri mundi të
përparojë shpejt në mjedisin
londinez. Më1597 ai ka shruar
veprat e para dhe është bërë
bashkëthemelues i teatrit “Globus”.
Në këtë teatër do të luhen pjesët e
tij të mëdha, kurse ai vetë do të jetë
aktor.

7. 
Trupa e teatrit merrej nën mbrojte
nga mecenë të fuqishëm, lordë e
shambellanë, e më pas nga vetë
mbreti Xhejms, që erdhi në fron
mbas vdekjes së mbretëreshës
Elizabetë. Deri më 1612, kur
Shekspiri vendos ta lërë Londrën e
të tërhiqet në Straford, ku me 1597
ka blerë një shtëpi të bukur sa edhe
vet veprimtaria e tij skenike. Më
1616 Sheksipri përpilon testamentin
e vet dhe vdes një muaj mbrapa, në
datën që ka lindur, 23 prill, dhe
varroset në kishën e vendlindjes.

8. 
Shekspiri konsiderohet si shkrimtari
më i shkëlqyer i gjuhës angleze, në
mënyrë absolute, një ndër
shkrimtarët më të mëdhenj të të
gjitha kohërave. Ai ka qenë
komediograf, dramaturg, por
edhe aktor. Ai jo vetëm që shkroi
disa tragjedi të jashtëzakonshme të
cilat hynë në historinë e letërsisë
botërore, por edhe shumë
komedi dëfryese që nuk u shfaqen
kurrë nëpër skenat angleze.

9. 
Në një qerek shekulli krijmatri,
Shekspiri realizoi një vepër të
mahnitshme, shumë të larmishme e
të bollshme. Gjithsej 37 vepra për
teatrin, nga te cilat 13 tragjedi, 10
drama historike, 14 komedi. Nuk
mbetet aspak mbrapa pjesa e tjetër
e krijmtarisë, ku bëjnë pjesë 154
sonete, të vlerësuara si realizimi
poetik më i qmueshëm i gjithë
periudhës elizabetiane , 2 poema të
gjata, secila një perlë në llojin e vet,
si dhe poezi të rastit

10. 
Karakteristika që e bëri
Shekspirin të mbahet si poet
i larte dramatik, ishte se ai
përdori kryesisht vargunkomedi, drame, tragjedi.

11. 




Prodhimi dramatik i Shekspirit njeh katër periudha
kryesore.
Në periudën e rinisë (1588-1595) mbizotrojnë
dramat historike dhe komeditë. Një ndër titujt më të
njohur janë pjesa Rikardi III, komedite Zhytja e
kryeneqes dhe Endrra e nje nate vere, tragjedia
Romeo dhe Zhuljeta.
Periudha e pjekurise (1595-1602) mbahet si peridha
e komedive të mëdha, të tilla si Shumë zhurmë për
asgjë, Si të doni ju, Nata e dymbëdhjetë.
Periudha e pesimizmit (1602-1610) dhe përkon me
krijim e tragjedive të mëdha , që pëbëjnë kurorën e
qmueshme të teatrit shekspirian: Hamlet, Makbeth.
Otello, Mbreti Lir.
Dhe periudha e pajtimit me veten: I tërhequr në
pronat e tij në vendlindje,dramaturgu i madh
shkruan pjesët e njohuara si tagjikomedi, ku
elementi fantastik-alegorik bëhet mbizotrues dhe
pesimizmi bashkohet me poezinë më të lartë.

12. 

Komeditë e Shekspirit ndahen në
dy kategori , në komedi satirike dhe
problemore nga njëra anë dhe në
komedi romaneske dhe fantastike
nga ana tjetër.
Në llojin e parë hyjnë komeditë ku
pëqeshen anë të ndryshme të
karakterit dhe të shoqërisë njerzore,
si për shembull tek Zbutja e
kryeneqes. Kurse komedia
problemore Masë për masë ndërthur
intrigën e dashurisë me problemin e
abuzimit me pushtetin.

14. 
Grupimin tjetër dhe më të
rëndësishëm e përbëjnë
tragjeditë mbretrore, ku dallohen
Hamleti, Makbethi dhe Mreti Lir.
Ketu konflikti tragjik lind si
pasojë e një krimi, të cilin
Shekspiri e përcakton si më të
tmerrshmin, e ky është krimi i
uzurpimit të pushtetit, ose vrasja
e mbretit.

15. Romeo dhe Zhulijeta

Temën e dashurisë Shekspiri e ka trajtuar në shumë
vepra të tij, që nga sonetet, poemat dhe tragjeditë, por në
asnjërën prej tyre kjo temë nuk është trajtuar si diçka në
vetvete dhe e papërzier me probleme të tjera, siç është
bërë kjo në "Romeo dhe Zhulietën".
Për herë të parë në një tekst dramatik paraqiten
personazhe plotësisht të individualizuara dhe të gjalla,
në zhvillim shpirtëror fizik. Kjo është një dramë me një
përmbajtje të theksuar lirike.
Subjekti i veprës është shumë i thjeshtë dhe në qendër të
tij vendoset dashuria e dy të rinjve,
të cilët iu takojnë familjeve Kapulet e Montag që janë në
hasmëri me njëra tjetrën.
Për shkak të këtij dashuria e tyre pengohet dhe ndalohet.
Por është dashuria forca kryesore lëvizëse
e intrigës dhe pasioni kryesor që i ndërlidh ndjenjat.
Skenat kur dialogojnë dy të dashuruarit
janë shprehje të fuqishme dashurie, me pasazhe të
mrekullueshme lirike, të cilat e bëjnë
Romeon e Zhulietën të thuhet se është himni më i madh
kushtuar dashurisë rinore. Vdekjen e tyre në fund
të tragjedisë është një kambanë e zishme kundër botës
së mykur mesjetare
dhe alarm për mbrojtjen e dashurisë, si forcë
jetëdhënëse.

18. 
Hamleti
Hamleti është njëra ndër veprat më të
njohura të Shakespearit.
Babai i Hamletit mbytet nga vëllai i tij Mbreti
Klavd për të marrë në dorë
pushtetin mbretëror. Pasi merr pushtetin në
dorë ai po ashtu martohet me nënën
e princit Hamlet, Gertruden. Mbreti Klavd të
gjithë i bind se kjo ishte një vdekje natyrore.
Por, pasi i lajmërohet fantazma e babait,
Hamletit ai e sheh se kjo nuk ishte një
vdekje natyrore,
por mbreti Klavd e kishte vrar baban e tij.
Ai kishte të dashur Ofelinë, ajo ishte e bije e
Pollonit dhe vëlla e kishte Laertin.
Ai fillon të sillet si i marrë për te gjetur
mënyrë sa më të mirë se si ti hakmerret
Mbretit.
Të gjithë binden se Hamleti ishte çrregulluar
mendërisht....

19. 
Nga "Hamleti"
Thuaj yjtë s'janë zjarr,
---Thuaj dielli u shua,
Thuaj jeta është varr;
---Po mos thuaj që s'të dua

20. 
Kënga e Ofelisë tek "Hamleti"
Shën Valentinin sonte do festoj
Dhe vetë me gaz plot.
E nga dritarja vajzë do t'i shkoj
Se nukë duronj dot.
U ngrit ai edhe u vesh
Dhe derën po ia çel.
Në dhomë vajza hyn e ,
Por jashtë vajzë s'del.
Për zotin Krisht, për zonjën Shën Mëri,
Ajme, sa turp sa keq
Vepron kur gjen rasjen djal' i ri
Dhe vajza shkon në dreq!
I thotë ajo: Po ti pa më shtrirë mirë,
Më the se do më merrnje për grua.
Po, thotë ai, por s'je e mirë
Kur fle për turp me mua.

23. 
Endrra e një nate vere

E shkruar ndoshta në vitin 1595 ose 1596, "Endrra e një
nate vere" është një nga komedite e hershme të Shekspirit,
por mund të dallohet nga veprat e tjera të këtij grupi duke e
përshkruar si pjesë shoqëruese për ceremoni dasmash.
Ndryshe nga pjesa më e madhe e veprave të tij (duke
përfshirë të gjitha komeditë), në krijimin e kësaj historie
Shekspiri nuk u mbështet
drejtpërdrejt në ndonjë pjesë ekzistuese, poezi narrative,
kronikë historik apo në ndonjë burim tjetër, por krijoi një
pjesë vërtet origjinale. Shumica e kritikëve janë të mendimit
se edhe në qoftë se Shekspiri i ri nuk ishte në formën më të
mirë të tij në këtë komedi, ai sigurisht është zbavitur gjatë
kohës kur e ka shkruar atë.
"Ëndrra e një nate vere" shpreh në mënyrë jashtëzakonisht
lirike disa prej temave më të shkëlqyera shekspiriane, ku më
të dukshmet janë ato të dashurisë,të ëndrrave
dhe të imagjinatës krijuese. Në fakt, studimi i detajuar i
tekstit nga kritikët e shekullit të njëzetë çoi në një ndryshim
domethënës për statusin e veprës, I illë që
kapërcenpakuptimshmërinë e historisë së saj dhe
përqendrohet te cilësitë e rralla lirike.
Nëse mund të thuhet se "Ëndrra e një nate vere" përcjell
njemesazh, ai do të ishte që fantazia krijuese është në
harmoni me botën mbinjerëzore dhe është përdomr më së
miri për të paraqitur bekimet e Natyrës për njerëzimin dhe
martesën.

25. 
Shtrengata
"Shtrëngata" i përket zhanrit të pjesëve romantike
elizabetiane.
Ajo kombinon elemente të tragjedisë (hakmarrja e
Prosperos) me ato të komedisë romantike
(dy të dashurit e rinj, Miranda dhe Ferdinanti), dhe ashtu
si një nga veprat problematike të Shekspirit, "Masë për
Masë", ngre disa çështje më të thella që nuk zgjidhen
krejtësisht në fund.
Zhanri romantik dallohet nga përfshirja (dhe sinteza) e
këtyre komponentëve tragjikë, komikë dhe problematikë,
si dhe nga fundi i lumtur (zakonisht një maskë ose valle),
ku të gjithë, ose shumica e karaktereve,
pajtohen me njëri-tjetrin.
Pasuria e "Shtrëngatës" si pjesë teatrale harmonizohet
me komple-ksitetin e jashtëzakonshëm tematik të saj.
Drama i sfidon shqisat tona dhe është një realizim i
vetëdijshëm i orkestruar nga shëmbëlltyra e Shekspirit në
magjistarin Prospero.
Për më tepër, ka edhe polarizime të shumta, ku më të
dukshme janë ato ndërmjet natyrës dhe qytetërimit apo
artit.
Këto linja tematike kanë shumë pika përputhjeje.
Megjithatë, nga një këndvështrim i caktuar i tekstit,
"Shtrëngata" bën një pyetje të vetme, të cilën Shekspiri e
ka bërë edhe në shumicën e veprave të tjera:
Çfarë është një qenie njerëzore?

27. Ankimi i të dashurës
Poshte nje kodre qe po fjalosej
Nje ndodhi plot ankim afrohej nga nje lugine moter,
Shpirtrat e mi filluan te kujdeseshin per kete ze te dyfishte qe te
mbahej mend,
Une u ula poshte qe te vendosja ne liste rrefimin e keqtonuar;
Perpara meje dallova nje vajze te paqendrueshme plote zbehje.
Grisje letrash, thyerje unazash me dysh,
Duke e bere stuhi boten e saj, plote dhimbje shi dhe ere.
Mbi koken e saj ne floket e shtruara
Pamja e saj fortifikohej prej diellit,
Ku ndoshta mendimi here here thoshte se pa kufomen e bukurise
duke u mbaruar dhe tretur:
Koha nuk e kishte kositur ate rini fillestare,
Ate rini plote nderprerje; por nga zemerimi i qiejve dhe renies se
furies,
Bukuria pipetinte nepermes thurrimave te moshes se zhuritur.
Shpesh ajo bente te ngrinte peceten te syte e saj,
Te cilet shfaqnin te ajo karaktere te vanitur,
Duke lare figurat e mendafshta ne uje te kripur
Qe te zbuste mjerimin ishte bere lemsh ne lotet e saj,
Dhe shpesh duke lexuar ato qe mbante perbrenda;
Shpesh klithtte mjerim te pashquar,
Ne zhurma me masa te ndryshme, te larta dhe te uleta.
Here here syte e saj te rrafshte udhetonin me karrocen e tyre
Dhe benin vargane te gjate;
Devijonin topthat e tyre te varfer te lidhur ne token e rruzullt;
Ata po e zgjatnin drejt pamjen e tyre;
Pas pak veshtrimi i tyre jepte hua ngultas,
Ne chdo vend nje heresh dhe jo kund fiksuar,
Mendja dhe syri te perzier me hutim. …

28. Pjesë te shkëputura

“Diamanti, -- pse, ‘ai qe i bukur dhe i forte,
Per ku tij tiparet e padukshme bene kujdes;
Smeraldi i gjelber i thelle, ne te kujt fresket perfillje
Psheretima t4e dobta rrezatimi i tyre i semure po permireson;
Safiri ngjyruar kalter dhe perzierja me opal
Me mjete te shumefishta: secili nje sere guresh,
Me menchuri te mire stemuar, buzeqeshte ose beri ca ofshaja,
“Gjithe keto trofete ndikimesh te nxehta,
Prej mendimesh te zhytura dhe nenshtruar deshiron kujdes,
Natyra ka kerkuar mua qe Une mos ti ve menjane,
Por i solli ato lart ku Une vete Une duhet ti shnderroj,
Kjo eshte, per ty, origjina ime dhe mbarimi;
Per keto, prej forc4e, duhet te tute blatimet te behen,
Qe kur Une altari i tyre, ti perkrah mua.
“ Oh, ateher, avantazhi i juaj ajo dore frazepakte,
Peshat e saj te bardha poshte peshores se ajruar prej levdate,
Mirr gjithe keto krahasime ne vete komanden tende,
Te shenjteruar me psheretima qe duke djegur mushkerite po u
ngriten;
Chfare me ministrin tuaj, per bindjet tuaja,
Punon nen ju; dhe te juaji degjim vjen
Grupet e tyre te hutuara ne shuma te kombinuara.

29. 
Tragjedia Makbethi
Për shumëçka nuk është dramë e zakonshme : personazh kryesor
është kriminel, ngjarja pothuaj e tëra ndodh natën,
elementet mbinatyrore kanë një rol mjaft të madh, dhe është një
tragjedi më e shkurtër e shkruar nga Shekspiri.
Tema e saj është fitorja e së keqes mbi njerëzimin, e shprehur
përmes veprimesh të motivuara nga ecja
për pushetet dhe nga frika. Makbethi dhe gruaja e tij me vetëdije
zgjedhin të keqen dhe kryejnë aktin
që drejton gjithë rrjedhën e mëtejme të jetës së tyre: nga dëshira pë
t’u ngjitur në fron,
vendosin ta vrasin mbretin e ligjshëm, Dunkanin. Krimi e izolon
shpirtërisht Makbethin nga rrethi i tij.
Mbetet i braktisur, i vetmuar dhe gjithnjë ndjen shkretëtirën në shpirt
Ai ka vrarë, por jo në fushën e betejës.
Subkoshienca e tij tronditet në themel dhe ai s’mund të jetë ai më që
ka qenë.
“Makbethi vrau gjumin e pafajshëm” Kjo është fraza që dëgjon ai ng
nënvetëdija dhe që e çon atë në çmenduri.
Ndërsa Ledi Makbethi, mishërohet natyra e gruas egoiste, e
pamëshirshme për pasuri e lavdi dhe për fronin mbretëror.
Është ajo e para që e shtyn në krim të shoqin duke e bërë vegël e
ambicies së vet të sëmurë.
Fillimisht shfaqet tepër gjakftohtë, por deri kur? Njëlloj si i shoqi fillon
të vuajë nga vegimet e krimit,
që i shfaqen në formën e njollave të gjakut.
Ideja e fuqishme e kësaj tragjedie është se etja për pushtet e shtyn
njeriun humbjen e çdo virtyti dhe vlere morale,
për të cilën një ditë ai merr shpagimin e merituar.

31. 
Sa herė ti, qė je muzika ime,
Me gishtat tu mbi drurin e bekuar
Muzikė luan dhe plot drithėrime
I shkrin aq ėmbėl tingujt e kulluar,
Ia kam zili kėrcimit tė ēdo tasti,
Qė hidhet lart tė puthi dorėn pak,
Tė shkretat buzė, qė u ikėn rasti,
Nga trimėri e tyre skuqen flakė...
Nė tė njėjtėn kohė e dashura jo vetėm
ėshtė tirane, por ėshtė edhe besėthyer:
Ta quaj timen zemrėn tėnde kot,
Kur hyn atje kushdo si nė njė han!
ose:E di dhe ti qė ta kam shkelur besėn,
Por edhe ti dy herė mė ke tradhtuar:
Pėr mua shkele nė fillim martesėn,
Pastaj njė tjetėr duke dashuruar.
Dhembjen mė tė madhe e dashura ia
shkakton, kur fut nė kthetrat e saj edhe
mikun e adhuruar:
Mallkuar qofsh ti zemėr tradhtare
Qė tok me mikun fort na ke lėnduar,
S'mjafton qė zemrėn time e vrave fare,
Por edhe atė e paske skllavėruar?

32. Shumë zhurmë për asgjë

Komedia Shume zhurme për asgjë i përket periudhës së pjekurisë së
Shekspirit dhe futet në llojin e komedisë së zakoneve, me subjekt satirik dhe
problemor. Motivi në të cilin mbështet kjo komedi është i njohur që në Antikitet
dhe rishfaqet në mjaft autore të kohës së Shekspirit: ai njihet si motivi i "kipcit"
ose i ngatërresës që vjen si pasoje e ngjashmërisë fizike mes dy personazhesh
të ndryshme. Në komedinë e Shekspirit "ipci" shkakton rënien në kurth të
djaloshit, i cili mashtrohet nga një grua që për nga pamja ngjan si e dashura e
tij. Fabula pastaj shtjellohet nga Shekspiri krejt lirshëm dhe në përshtatje me
shijet e tij estetike. Dy djelmosha, Benedikti dhe Klaudi, ndodhen për vizite të
guvernatori i Mesinës, princi Leonato që është babai i Heros dhe xhaxhai i
Beatricës. Ndërsa Klaudi bie në dashuri me vajzën e guvernatorit dhe përgatitet
të martohet me të, Benedikti dhe Beatricja nuk rreshtin se ngacmuari e se talluri
me njeri-tjetrin, here më të mirë e herë më të keq. Miqtë e tyre vendosin t'u
punojnë një rreng, në mënyre qe t'i bëjnë të bien në dashuri dhe këta të dy. Si të
gjitha komeditë e Shekspirit, Shumë zhurme për asgjë është e mbushur me
veprim dhe me të papritura, me kthesa të befta të subjektit. Ndryshe nga
tragjedia, këtu të mirët shpërblehen kurse te ligjtë marrin ndëshkimin e
merituar : ndërkohe dy çiftet vene kurore të lumtur, dy prishësit e kësaj feste
ndëshkohen siç e meritojnë. Ama ndëshkohet gjithashtu edhe mendjelehtësia e
Klaudit, i cili për një dyshim te çastit e flaku tutje si lecke të zgjedhuren e
zemrës, për çka ai nuk e fitoi simpatinë e spektatorit. Tërheqes deri në fund
mbeten "grindavecet" e lumtur Beatricja dhe Benedikti të cilët jo vetëm e
mbushin me hare spektaklin me batutat e tyre të kripura, por tregojnë se në rast
nevoje dinë të jenë serioze dhe të përkushtuar në miqësi, përderisa i dalin zot
me të gjitha mjetet që kanë në dorë Heros së poshtëruar. Po prapë nuk duhet
bërë shumë zhurme, se jeta kështu e ka : djemtë teveqele gjithmonë marrin
vajzat më të mira.

34. Një njeri nuk është i keq
se ka një shkak,
por është i keq se është
i keq,
dhe vetëm kaq.
W.Shakespeare.

35. Punuar nga Nazlije Sope
Kl. XI-10
“Ymer Prizreni” Prizren