4. 91
Coù khi chaân tuyeät ngaïn bò bieån xaâm thöïc, khoeùt saâu vaøo. Phaàn
treân, cheânh veânh nhoâ ra khôi (Leâ Vaên Hoøe goïi laø gheành?), ñeán moät luùc
bò gaõy ñoå vaø tuyeät ngaïn luøi vaøo ñaát lieàn (vôùi vaän toác chöøng 3cm
/1 naêm,
theo E.Caustier trong Geùologie). Ñaát ñaù ñoå rôi daàn daø laøm cho ñaùy bieån
voán nghieâng trôû neân baèng phaúng, loaøi haûi taûo sinh soâi naûy nôû cuøng nhieàu
loaïi sinh vaät khaùc. Vaø ta coù theàm luïc ñòa.
Tuyeät ngaïn nhìn ra Hoøn Yeán
Aûnh cuûa Nguyeãn Nghóa
Trôû laïi vôùi maáy vaàn thô löu nieäm.
Nôi trang khaùc:
"Nhaïn bay ta cuõng bay theo,
Bay cho ñeán choán ñeå theo veà nhaø!".
Thaàøm cöôøi anh chaøng (gioûi toaùn vaøo haïng nhaát tröôøng maø "gaïo"
cuõng trong haøng ñaàu lôùp) laáy "theo" ñeå gieo vaàn vôùi "theo". Thaät laø giaûn
tieän!
Maõi raát laâu veà sau môùi bieát coù moät kieåu "vaàn" nhö vaäy, goïi laø
"vaàn laëp" (theo Nguyeãn Vaên Trung, Löôïc Khaûo Vaên Hoïc, quyeån II).
Cuoái theá kyû XIX, moät traän hoàng thuûy laøm suïp ñoå bôø soâng Hoaøng
Haø, ñoaïn chaûy qua tænh Haø Nam (Trung Quoác) ñeå loä moät thaønh phoá coå,
maáy nghìn naêm bò choân vuøi trong loøng ñaát: Kinh ñoâ Trieàu Ca cuûa nhaø AÂn
(nhaø Thöông giai ñoaïn II). Töø ñoù nhaø Thöông ñöôïc coi laø coù thaät chöù
khoâng phaûi huyeàn thoaïi, tuy raèng kinh ñoâ nôi ñaát Haøo cuûa giai ñoaïn I,
chöa tìm thaáy nôi ñaâu.
Khaûo coå hoïc ñaõ khai quaät ôû thaønh phoá coå ñoù, cuõng nhö ôû nhieàu di
chæ khaùc, voâ soá mai ruøa vaø xöông baû vai cuûa nai, treân coù khaéc chöõ. Caùc
nhaø coå töï hoïc Trung Hoa ñaõ phaûi maát 35 naêm môùi giaûi maõ ñöôïc kieåu chöõ
naøy (theo Traàn Kim Thaïch trong "Ngöôøi Tieàn Söû").
5. 92
Chöõ khaéc treân xöông vaø treân mai ruøa laø nhöõng baøi thô duøng trong
boùi toaùn vaø ñöôïc xeáp vaøo loaïi taùc phaåm giai ñoaïn Giaùp-Coát (hay Boác
Pheä) cuûa lòch söû vaên hoïc Trung Quoác (tieáp theo laø giai ñoaïn Kinh Dòch,
roài giai ñoaïn Kinh Thi…).
Thaáy vaên hoïc söû ghi: Ñôøi Huyønh Ñeá, söû thaàn Thöông Hieät cheá ra
chöõ Khoa Ñaåu; goïi theá laø vì chöõ ñaàu to ñuoâi nhoû nhö con noøng noïc (khoa
ñaåu). Ñoù laø kieåu chöõ maø Kim Dung noùi ñeán trong Hieäp Khaùch Haønh.
Chaúng bieát töông quan giöõa chöõ Giaùp-Coát vaø chöõ Khoa Ñaåu ra
sao? Trong "Cuoäc Tieán Hoùa cuûa Vaên Hoïc Vieät Nam", Kieàu Thanh Queá
ghi: "chöõ Khoa Ñaåu ngaøy nay khoâng tìm thaáy nöõa".
Trong caùc baøi thô Giaùp-Coát noùi treân coù baøi "Kim Nhaät Vuõ" (Möa
Hoâm Nay):
"Kyø töï Taây lai vuõ?
Kyø töï Ñoâng lai vuõ?
Kyø töï Baéc lai vuõ?
Kyø töï Nam lai vuõ?"
(Möa töø phöông taây laïi? Möa töø …)
Laáy "vuõ" gieo vaàn vôùi "vuõ".
Vuõ R vuõ ( R: quan heä "vaàn vôùi").
Vaäy "vaàn laëp" laø moät hieän töôïng vaên hoïc coù thaät vaø phoå bieán, chöù
khoâng phaûi chæ rieâng nôi hai caâu thô luïc baùt noùi treân (maø taùc giaû, töøng laø
B.T, ví tình côø coù ñoïc laïi nôi ñaây, haún cuõng chaúng nhôù ra!).
Maáy möôi naêm daïy hoïc, coù luùc giaûng: "Pheùp gieo vaàn trong thô laø
moät heä thöùc nhò caáp" (sau giaûi phoùng: "quan heä hai ngoâi"), pheùp gieo vaàn
laëp laø moät heä thöùc (quan heä) ñoàng nhaát.
Trôû laïi vôùi vaàn thô löu nieäm.
Boãng moät hoâm (cuõng trong buoåi aáy) coù baïn chôït phaùt hieän:
-Caâu "Bay cho ñeán choán ñeå theo veà nhaø" sai luaät!
-(Maáy baïn khaùc)?
-Caâu-8-luïc-baùt coù quy luaät:
"bình bình traéc traéc bình bình traéc bình"
(Caùc chöõ thöù 1, 3, 5 bình traéc gì cuõng ñöôïc).
Vaäy sai luaät ôû chöõ "veà".
-Luaät vôùi leä, kheùo baøy ñaët! Ai baøy ra luaät? Moät baïn noùi.
-Khoâng theo luaät thì laøm Thô Môùi, ai can? Coøn luaät thô thì coù ghi
trong "Vieät Nam Vaên Hoïc" cuûa cuï Döông Quaûng Haøm nhöng khoâng thaáy
noùi ñeán nguoàn goác.
6. 93
-Khoâng thaáy noùi ñeán thì chính cuï Döông "ñònh" luaät chöù ai vaøo
ñoù! Moät baïn khaùc tieáp lôøi.
-(Anh chaøng töø ñaàu töôûng thôø ô vôùi caâu chuyeän) Vaäy ra cuï Döông
ôû theá kyû XX ñaët luaät cho cuï Nguyeãn theá kyû XIX vieát "Ñoaïn Tröôøng Taân
Thanh!".
-(Moät baïn coù veû nghieâm tuùc vaø thoâng thaïo) Chôù coù giôõn (phöông
ngöõ Nam Haø). Taùc giaû Vieät Nam Vaên Hoïc hay ai ñoù chæ döïa vaøo ca dao
vaø caùc truyeän noâm coå nhö Kim Vaân Kieàu, Luïc Vaân Tieân… maø ruùt ra luaät.
Ñeán phieân anh chaøng noåi tieáng thuoäc nhieàu coå thi (nay ñaõ ra ñi töø
laâu):
-Vaäy sao trong "Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh" ñaày ngaäp nhöõng:
"Vöông Quan laø chöõ noái doøng nho gia
"So beà taøi saéc laïi laø phaàn hôn!"
"Pha ngheà thi hoïa ñuû muøi ca ngaâm".
……
Vaø trong baøi "Taùt Nöôùc Ñaàu Ñình" (ca dao) chæ coù 8 caâu taùm maø
ñeán 6 caâu sai luaät:
"Boû queân caùi aùo treân caønh hoa sen.
"Hay laø em ñeå laøm tin trong nhaø"
……
Caû boïn lô mô:
-Hay luaät sai?
-Khoâng leõ!
Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà tröôùc heát phaûi xaùc ñònh:
Qui luaät laø caùi gì?
Laøm theá naøo ñeå coù quy luaät?
Noùi chung coù hai thöù quy luaät:
Moät laø do con ngöôøi töï yù ñaët ra. Khoâng ñi saâu vaøo choã naøy, vì
khoâng lieân quan ñeán vaán ñeà saép xeùt.
Hai laø do con ngöôøi ruùt ra töø thöïc taïi (chuû quan hay khaùch quan).
Khoâng xeùt quy luaät lieân quan ñeán nhieàu thöïc taïi E, F, G… vì e ñi quaù xa.
Thu goïn vaø môû roäng khaùi nieäm "quan heä hai ngoâi" ôû ñaïi soá hoïc
baäc trung hoïc, deã daøng thaáy raèng:
Qui luaät trong thöïc taïi E laø moät quan heä n ngoâi R (vôùi n = 0, 1, 2,
3…) trong E, töùc laø moät taäp hôïp con cuûa tích Descartes En
.
R( x1, x2, ….., xn ) ( x1,x2, ….., xn ) GR vaø GR En
.
Ví duï quy luaät "coäng" (+) trong N laø moät quan heä 3 ngoâi trong N:
7. 94
+ (x,y,z) (x,y,z) G+ vaø G+++ N3
z= x+y
Nhö ( 2, 3, 5) G+ ; (3, 1, 4) G+
……
Coù 2 tröôøng hôïp:
1/ Qui luaät cuûa moät thöïc taïi E höõu haïn:
Neáu E chöùa moät soá höõu haïn phaàn töû thì treân nguyeân taéc coù theå tìm
thaáy taát caû caùc quy luaät trong E. Moãi quy luaät ñeàu coù theå xaùc ñònh cuï theå
baèng lieät keâ (lieät keâ caùc phaàn töû cuûa GR ) vaø quy luaät phaûn aùnh ñuùng thöïc
taïi.
Tröôøng hôïp naøy (E höõu haïn) khoâng coù ñieàu gì khuùc maéc lieân quan
ñeán vaán ñeà quy luaät.
Song thöôøng thöôøng soá phaàn töû cuûa E tuy höõu haïn nhöng khaù lôùn,
khoù xaùc ñònh baèng lieät keâ caùc quy luaät. Trong thöïc tieãn ta coi nhö voâ haïn
khi soá phaàn töû aáy ñuû lôùn, vaø aùp duïng kyõ thuaät lieân quan ñeán E voâ haïn.
2/ Quy luaät cuûa moät thöïc taïi E voâ haïn:
Neáu soá phaàn töû cuûa E voâ haïn thì muoán coù quy luaät trong E caàn
phaûi gaùc boû moät soá phaàn töû naøo ñoù hay moät phöông dieän naøo ñoù tuøy yù
cuûa thöïc taïi E, ñoàng thôøi gaùc boû nhöõng khaùc bieät nhoû döôùi moät möùc ñoä
naøo ñoù.
Nhaát thieát phaûi vaäy, neáu khoâng thì khoâng coù quy luaät töùc khoâng
coù khoa hoïc, vì noùi ñeán khoa hoïc laø noùi ñeán quy luaät.
Moät trong nhöõng nguyeân lyù cô baûn cuûa khoa hoïc, ñöôïc bieát töø thôøi
Aristote, laø nguyeân lyù veà söï nhaän thöùc thieáu soùt moät caùch tuøy yù (Principe
de la connaissance volontairement incompleøte. Theo Jean Dieudonneù
trong Algeøbre lineùaire et Geùomeùtrie eùleùmentaire). Theo nguyeân lyù naøy
thì phaûi coù thieáu soùt (do gaùc boû) môùi coù quy luaät, môùi coù khoa hoïc.
Vì quy luïaât laø heä quaû cuûa söï thieáu soùt, söï gaùc boû neân quy luaät
trong Vaät lyù, Hoùa hoïc, khoâng phaûn aùnh thöïc taïi, khoâng phaûi laø chaân lyù.
Hôn nöõa chaân lyù laø moät töø VOÂ NGHÓA trong caùc lyù thuyeát vaät lyù vaø hoùa
hoïc.
(La veùriteù d’une theùorie physique est un mot vide de sens. Theo
Theùodore Vogel trong Physique matheùmatique classique).
Laàn ñaàu tieân bieát ñöôïc ñieàu treân, caûm thaáy thaát voïng vaø buoàn
man maùc… Cöù töôûng khoa hoïc laø caùi gì phi thöôøng, kyø dieâu laém, bao truøm
caû ñaát trôøi (Tuy nhieân giaù trò thöïc duïng cuûa khoa hoïc thì khoâng theå phaåm
bình ñöôïc).
8. 95
Töôûng cuõng neân trình baøy vaøi ví duï minh hoïa:
Ñeå tìm töông quan giöõa 2 ñaïi löôïng x vaø y, nhaø khoa hoïc laøm thí
nghieäm roài ghi keát quaû (baèng nhöõng gaïch cheùo vaø chaám troøn) treân ñoà thò:
Môùi nhìn chaúng thaáy moái lieân heä naøo giöõa x vaø y. Tuy nhieân neáu
gaùc boû caùc ñieåm gaïch cheùo thì nhöõng ñieåm coøn laïi ñeàu naèm treân hoaëc
gaàn parabole A phöông trình y = 1,4 x2
. Neáu ñoàng thôøi gaùc boû nhöõng
khaùc bieät quaù nhoû veà khoaûng caùch thì coù theå coi nhö moïi ñieåm coøn laïi aáy
ñeàu naèm treân parabole A. Nhö vaäy ta ñaõ tìm ñöïôc quy luaät y = 1,4 x2
lieân
keát x vaø y.
Neáu gaùc boû caùch khaùc coù parabole B vôùi quy luaät y =x2
Roõ raøng caû hai y = x2
vaø y = 1,4 x2
ñeàu khoâng phaûi laø quy luaät cuûa
toaøn boä thöïc taïi nghieân cöùu, khoâng phaûn aùnh ñuùng thöïc taïi, vaø chæ coù
ñöôïc qua moät söï coá yù boû soùt moät boä phaän cuûa thöïc taïi.
Moät ví duï khaùc:
Hai ñieän tích +q vaø – q’ huùt nhau theo quy luaät Coulomb:
d
kqqf ' 2 (1)
+q f -f -q'
d
9. 96
Coù thöïc taïi naøo tuaân theo quy luaät treân khoâng?
Chaéc chaén laø khoâng!
Vì ñieän tích +q phaûi baùm vaøo moät phaàn töû vaät chaát naøo ñoù coù khoái
löôïng m, -q’ baùm vaøo khoái löôïng m’, m vaø m’ huùt nhau theo quy luaät vaïn
vaät haáp daãn:
d
Gmmf '
1 2 (2)
Thieân nhieân khoâng theo (1) cuõng chaúng theo (2) maø theo toång hôïp
cuûa (1), (2) cuøng vaøi quy luaät khaùc nöõa.
Noùi roõ hôn trong trôøi ñaát chæ coù 4 loaïi löïc taùc ñoäng phoái hôïp nhau:
Löïc vaïn vaät haáp daãn, löïc ñieän töø, löïc haït nhaân yeáu, löïc haït nhaân maïnh.
Moãi löïc coù khi maïnh khi yeáu tuøy theo töøng tröôøng hôïp cuï theå.
Boán loaïi löïc noùi treân baûn chaát khaùc nhau; khoâng coù caùi naøo laø
tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa caùi khaùc, laø toå hôïp tuyeán tính hay phi tuyeán cuûa
caùc caùi khaùc.
Einstein luùc coøn taïi theá, ñaõ – vaø caùc nhaø vaät lyù lyù thuyeát hieän nay,
ñang – tìm caùch thoáng nhaát boán loaïi löïc aáy. Tìm moät caùi gì ñoù maø boán
löïc kia laø nhöõng tröôøng hôïp rieâng bieät, tìm moät haøm U sao cho Ugrad laø
g (tröôøng haáp daãn), laø m
E +n
H (ñieän töø tröôøng)… Chaúng bieát ñeán bao
giôø môùi tìm ñöôïc tröôøng suy roäng ñoù.
Vaäy ñònh luaät Coulomb chæ coù khi ta coá yù gaùc boû khoái löôïng vaø
vaøi yeáu toá khaùc, ñieàu khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Ñoù laø quy luaät cuûa moät
theá giôùi aûo, moâït theá giôùi khoâng coù khoái löôïng vaø…
Coøn nhö caùc quy luaät cuûa cô hoïc Newton sôû dó maø coù ñöôïc laø do
con ngöôøi coá yù ñeå thieáu soùt, khoâng keå ñeán chuyeån ñoäng cuûa caùc
eùlectrons chaúng haïn.
Moân hoïc naøy döïa treân hai khaùi nieäm cô baûn:
-Coá theå (trong khoâng gian Euclide), moät vaät maø khoaûng caùch giöõa
caùc phaàn töû khoâng thay ñoåi. Ñoù laø ñieàu khoâng theå coù nôi hieän thöïc (trong
cô caáu nguyeân töû, caùc eùlectrons luoân luoân di chuyeån…).
-Thôøi gian ñoàng nhaát, luùc naøo cuõng nhö luùc naøo.
Vì coi caùc eùlectrons nhö ñöùng yeân neân cô hoïc Newton phaûn aùnh
moät thöïc taïi khoâng coù thaät, moät thöïc taïi aûo.
Keát luaän treân, sau moät naêm theo hoïc chöùng chæ Meùcarat (goïi taét
cuûa Meùcanique Rationnelle, Cô hoïc thuaàn lyù) laøm thaát voïng vaø buoàn.
10. 97
Nhôù laïi ngaøy xöa:
ÔÛ caáp II: "Trong göông caàu, tia saùng song song vôùi truïc chính, sau
khi phaûn chieáu, ñi qua tieâu ñieåm chính" (1)
Tia tôùi UI song song vôùi truïc chính OS, tia phaûn xaï IR ñi qua trung
ñieåm F cuûa OS, F goïi laø tieâu ñieåm chính (hình A).
Quy luaät thaät laø ñeïp! Thieân nhieân sao maø tuyeät vôøi!
Hình A Hình B
Nhöng leân ñeán Trung hoïc ñeä - 2 - caáp:
Goïi A laø giao ñieåm cuûa OS vaø IR, T laø giao ñieåm cuûa OS vôùi maët
phaúng (IT) tieáp xuùc vôùi göông taïi I. Hieän töôïng phaûn xaï taïi I treân göông
caàu cuõng y heät nhö xaûy ra treân göông phaúng ôû vò trí (IT) tieáp xuùc vôùi
göông caàu taïi I.
Theo quy luaät phaûn xaï ta coù:
I 1 =
I 2
Maø
I 1 =
1 (so le trong)
Neân
I 2 =
1
Do ñoù AO = AI
Chöùng minh deã: AI = AT
Suy ra: AO = AT
Vaäy ñieåm A laø trung ñieåm cuûa OT. Maø F laø trung ñieåm cuûa OS
neân A ≠ F (hình B).
Ñieàu ñoù coù nghóa laø tia phaûn xaï IR khoâng ñi qua tieâu ñieåm F nhö
ñöôïc trình baøy trong quy luaät (1) ôû caáp II.
Thaát voïng vaø buoàn!
