Thơ

1. sơn dương anh sơn
Thơ L{ Bạch Xi mời thầy Đảm và Bảo Dũng đọc chơi !
Ðến
Dam Nguyen BaoDung
11 tháng 12 lúc 11:00 PM
Xi mời thầy Đảm và Bảo Dũng đọc chơi !
BÀI 52

2. 古風 其一
CỔ PHONG KỲ NHẤT
1 大雅久不作 , Đại nhã cửu bất tác ,
吾衰竟誰陳。 Ngô suy cánh thùy trần .
王風委蔓草 , Vương phong ủy mạn thảo ,
4 戰國多荊榛。 Chiến quốc đa kinh trăn.
龍虎相啖食 , Long hổ tương đạm thực ,
兵戈逮狂秦。 Binh qua đãi cuồng Tần.
正聲何微茫, Chánh thanh hà vi mang ,
8 哀怨起騷人。 Ai oán khởi tao nhân .
揚馬激頹波 , Dương mã kích đồi ba ,
開流蕩無垠。 Khai lưu đãng vô ngân .
廢興雖萬變 , Phế hưng tuy vạn biến ,
12 憲章亦已淪。 Hiến chương diệc dĩ luân .
自從建安來 , Tự tòng Kiến An lai .
綺麗不足珍。 Ỷ lệ bất túc trân ,
聖代複元古 , Thánh đại phức nguyên cổ .
16 垂衣貴清真。 Thùy y quý thanh chân.
群才屬休明 , Quần tài chúc hưu minh ,
乘運共躍鱗。 Thừa vận cộng dược lân .
文質相炳煥 , Văn chất tương bính hoán ,
20 眾星羅秋旻。 Chúng tinh la thu mân .
我志在刪述 , Ngã chí tại san thuật ,
垂輝映千春。 Thùy huy ánh thiên xuân .
希聖如有立 , Hi thánh như hữu lập ,
24 絕筆于獲麟。 Tuyệt bút vu hoạch lân.
李白 Lý Bạch

3. Dịch nghĩa :
Cổ phong bài một.
Đã lâu rồi không làm thơ theo thể Đại nhã ,ta lại yếu mệt mà không có ai để tỏ
bày .Cơn gió của kẻ làm vua sẽ có đám cỏ nhỏ quấn quýt hùa theo ! Thời Chiến
quốc lắm gai góc với những con rồng con hổ nuốt ăn nhau ! Nhờ binh đao đã
đuổi được nhà Tần cuồng bạo. Những âm thanh của sự ngay thẳng sao lại nhỏ bé
và xa xôi mờ mịt thế ! Nỗi xót xa ,sầu oán khởi đi từ người làm thơ .Ngựa chạy
bốc lên mạnh mẽ ,sóng vỗ tan tành ! Dòng nước chảy mở ra sự tẩy rửa không bờ
bến. Việc lên xuống hưng phế đẩy theo muôn ngàn sự đổi thay làm cho những
phép tắc đẹp đẽ ,mẫu mực cũng bị chìm lấp (C.1-12).
Từ thời Kiến An cho đến nay vẻ sáng đẹp không còn sang trọng quý phái nữa .
Thời đại các bậc thánh chồng chất lên nhau vào thời khởi đầu xa xưa .Họ là
những người rủ áo (vua Nghiêu ,vua Thuấn) ,trọng sự trong sáng ,chân thành
.Rất nhiều người tài giỏi nối tiếp nhau chờ tỏa sáng ,nhân khi (thời thế) thay đổi,
bay nhảy như cá ,như rồng . Nền văn cũng đổi lấy vẻ sáng rõ .Các vì sao giăng
rộng ra trên bầu trời ngày mùa thu .Chí của ta là sửa sang lại cái cũ ,truyền cho
đời sau ánh sáng rực rỡ chiếu soi ngàn mùa xuân ! Bậc thánh hiếm hoi nếu như
được tôn lên , ta sẽ dừng bút lại như đã lấy được con kz lân rồi ! (C.13-24)
Tạm chuyển lục bát :
CỔ PHONG BÀI THỨ NHẤT
1 Không làm Đại nhã đã lâu ,
Ta giờ yếu mệt ,ai đâu giải bày !
Gió vua : cỏ quấn theo ngay ,
4 Lắm gai Chiến quốc rậm dày thời nao .
Hổ rồng cùng nuốt lẫn nhau ,
Nhà Tần cuồng bạo binh đao đuổi rồi .
Lời ngay mờ mịt nhỏ nhoi ,
8 Xót xa sầu oán từ người làm thơ .
Ngựa chồm ,sóng vỗ ào xô ,
Khơi dòng rửa sạch cõi bờ mất phăng .

4. Xuống lên ,dời đổi muôn ngàn !
12 Giữ gìn luật lệ tan theo sóng này .
Kiến An từ đó đến nay ,
Không còn sáng đẹp đủ đầy quý sang .
Thời xưa chồng lấp thánh nhân ,
16 Qu{ người rủ áo ,lẽ chân trong vời ,
Nối nhau người giỏi sáng ngời,
Cá rồng bay nhảy khi thời đến thôi .
Nền văn tốt đẹp sáng soi ,
20 Ngày thu trải rộng bày trời nhiều sao !
Sách làm,ta để lòng vào ,
Ngàn xuân sáng rỡ mai sau truyền đời .
Dựng nên bậc thánh hiếm hoi ,
24 Sẽ dừng bút viết được rồi kz lân .
Chú thích :
- Đại nhã 大雅 : Đại nhã là một trong bốn phần của Kinh Thi (gồm 305 bài thơ) :
Quốc phong ,Đại nhã,Tiểu nhã và Tụng. "Nhã " có nghĩa là âm thanh chính đính
mang phong cách đẹp đẽ ,trang trọng .Đại nhã là những bài hát dùng trong
những lễ lạc quan trọng như khi thiên tử họp các vua chư hầu nơi miếu đường
.Trong khi Tiểu nhã là những bài hát chính trong cung cấm của vua chư hầu được
truyền ra cho dân gian bên ngoài nhằm đề cao cái đẹp thanh nhã .
- cánh 竟 : cùng cực ,cuối cùng ,biên giới ,mà ,lại....
- trần 陳 : trần tình ,phô bày ,nói ra ,giải bày ,nêu ra ,con đường trước nhà ,cũ kỹ
...
- ủy 委 : thuận theo ,đi theo ,chất chứa ,giao phó ,đầu ngọn ,bỏ đi ....
- mạn thảo 蔓草 : loại cỏ thân nhỏ bò lan và quấn quanh các cây khác.
- đạm 啖 : đút cho ăn , nuốt ,hối lộ ...
- đãi 逮 : đuổi bắt, đuổi đi , kịp , đầy đủ ...
- tao nhân 騷人 : Khuất Nguyên người nước Sở bên Trung Hoa xưa làm tập Ly
Tao để nói lên nỗi niềm của mình khi bị vua không tin dùng và bọn xu nịnh dèm
pha phải đi đày.Cho nên về sau chữ "tao nhân " chỉ người làm thơ .
- kích 激 : chảy xiết ,nước tuôn mạnh mẽ ,chặn lại ,tự làm theo ý mình ,cảm
kích...
- đãng vô ngân 蕩無垠 : nước tuôn chảy tẩy rửa sạch không còn dấu vết bờ bến
,giới hạn...
- hiến chương 憲章 : những luật lệ ,quy tắc tốt đẹp.
- Kiến An 建安 : Kiến An (196-220) là niên hiệu cuối cùng của Hán Hiến Đế. Cách

5. gọi Kiến An được dùng để chỉ một giai đoạn văn chương có những nét độc đáo
kéo dài từ cuối triều Đông Hán đến đầu triều Tào Ngụy nhưng theo L{ Bạch
những sự trong sáng ,cái hay ,cái đẹp theo cách Đại nhã không còn nữa !
- ỷ lệ 綺麗 : đẹp đẽ như lụa có hoa văn thêu sáng đẹp .
- phức 複 : trùng phức ,chồng lấp lên nhau.
- thùy y 垂 衣 : trong chương Phệ Hạp (với quẻ Ly nằm trên quẻ Chấn) của Kinh
Dịch ,tiết 5 có câu : Hoàng Đế Nghiêu Thuấn thùy y thường nhi thiên hạ
trị 帝 堯 舜 垂衣 裳 而 天 下 治 nghĩa là : Vua Nghiêu ,vua Thuấn (là hai vua
được truyền ngôi theo lối lập hiền) buông rủ áo xiêm để cai trị thiên hạ .Chỉ sự
thong dong của thời thái bình ,vua không phải quá bận bịu cho việc cai trị !
- chúc 屬 : âm của "thuộc" : nối tiếp nhau ,gửi gắm ,đầy đủ ,gần gũi ,chắp vá
,hướng về ...
- hưu 休 : chờ đợi ,nghỉ ngơi ,dừng nghỉ ,tốt đẹp ,rảnh rang,bóng mát...
- dược 躍 : bay nhảy .
- lân 鱗 : vảy con rồng ,vảy cá .Chỉ chung các loài cá hóa thành rồng bay nhảy.
- văn chất 文質 : nền tảng của văn chương ,bản chất ,gốc rễ của văn chương ...
- bính 炳 : sáng rõ .
- thu mận 秋旻 : bầu trời ngày mùa thu.
- chí 志 : để hết tâm ý vào công việc ,{ nghĩ về một việc nào đó ,ghi chép ,làm
sách...
- san thuật 刪述 : sửa sang cái cũ ,sửa lại cho đúng cái cũ từng được ghi chép ...
- thùy huy 垂輝 : thùy : buông rủ xuống ,truyền lại cho đời sau ,biên thùy xa xôi,
gần sắp..Thùy huy: để lại cho đời sau ánh sáng rực rỡ...
- tuyệt bút 絕筆 : dừng lại không viết nữa , văn chương tuyệt hay độc đáo .
BÀI 53
古風 其九
CỔ PHONG KỲ CỬU
1 莊周夢胡蝶 , Trang Chu mộng hồ điệp,

6. 胡蝶為莊周。 Hồ điệp vi Trang Chu.
一體更變易 , Nhất thể cánh biến dịch,
4 萬事良悠悠。 Vạn sự lương du du.
乃知蓬萊水 , Nãi tri Bồng Lai thủy,
復作清淺流 。 Phục tác thanh thiển lưu.
青門種瓜人 , Thanh môn chủng qua nhân
8 舊日東陵侯。 Cựu nhật Đông Lăng hầu
富貴固如此 , Phú quý cố như thử,
10 營營何所求。 Doanh doanh hà sở cầu.
李白 Lý Bạch
Dịch nghĩa :
Cổ phong bài thứ chín.
Trang Chu mộng thấy con bướm. Bướm kia là Trang Chu từ một thể do biến dịch
mà thay đổi .Muôn ngàn chuyện tốt lành đều đã xa xăm rồi .Mới hay nước của
chốn Bồng Lai
lại trở thành dòng nước chảy trong trẻo cạn vơi còn ít nước .Người trồng dưa nơi
cổng màu xanh ngày trước là hầu tước Đông Lăng .Nếu sự giàu sang cứ vững bền
như thế sao lại phải mong ước bay đi lượn lại làm gì ?!
Tạm chuyển lục bát :
CỔ PHONG BÀI THỨ CHÍN.
1 Trang Chu mộng bướm trong mơ ,
Bướm kia là chính Trang Chu đó mà !
Biến dời từ một gốc ra ,

7. 4 Muôn ngàn việc tốt đã là xa xôi !
Nước Bồng Lai đã biết rồi ,
Lại làm dòng chảy cạn vơi trong lành .
Người trồng dưa ở cổng xanh ,
8 Kẻ đây ngày trước Đông Lăng tước hầu !
Nếu như yên ổn sang giàu ,
10 Sao bay lượn mãi mong cầu làm chi !?
Chú thích :
- Trang Chu 莊周 : thường được gọi là Trang Tử 莊子 (khoảng 365–290 TCN), có
tên là Mông Lại (蒙吏), Mông Trang (蒙莊) hay Mông Tẩu (蒙叟), là một triết gia
chuyên về Đạo giáo của Lão Tử. Tên thật của ông là Trang Chu (莊周) có lẽ sống
cùng thời với Mạnh Tử 孟子(372–289 TCN) ,đệ tử xuất chúng theo trường phái
Khổng Tử . Tác phẩm của Trang Chu về sau đều được gọi bằng tên Trang Tử.Ông
sống vào thời Chiến Quốc và tương truyền khi về ở ẩn vùng núi Nam Hoa ,ông
dành tâm trí soạn Nam Hoa Kinh 南華經 gồm hơn mười vạn câu để đề cao " đạo
"của Lão Tử, châm biếm tư tưởng của Khổng Tử (theo Sử K{ Tư Mã Thiên) - hồ
điệp vi Trang Chu 胡蝶為莊周: con bướm là Trang Chu .Lý Bạch(701- 762) cũng
như nhiều nhà thơ đều viện dẫn hình ảnh không có sự tách biệt giữa mộng và
thực ,giữa Trang Chu và con bướm để nói về sự hư ảo của cuộc sống được nói
đến trong Nam Hoa Kinh. Chẳng hạn nhà thơ L{ Thương Ẩn 李商隱(813 - 858) là
một trong những nhà thơ lớn nhất của văn học Trung Hoa sống vào đời Vãn
Đường được xếp ngang hàng với Đỗ Phủ ,Bạch Cư Dị ,Lý Bạch, trong bài thơ Cẩm
sắt (錦瑟) có hai câu :
...... Trang sinh hiểu mộng mê hồ điệp 莊生曉夢迷蝴蝶
Vọng đế xuân tâm thác đỗ quyên 望帝春心託杜鵑
(Trang Chu buổi sáng nằm mộng thành con bướm .Lòng xuân của Vọng đế -tức
Đỗ Vũ ,vua nhà Thục bị mất nước lúc chết đi hồn vua vọng về đất cũ -gửi vào
chim đỗ quyên).
- nhất thể 一體 : cùng do một gốc rễ ,một nền tảng mà có .
- cánh biến dịch 更變易: thay đổi ,cải biến , dời đổi theo sự chuyển hóa .Đây là
tư tưởng căn bản của Kinh Dịch là tác phẩm quan trọng của đạo giáo và được
Lão Tử thường đề cập trong Đạo Đức Kinh.
- Bồng Lai 蓬萊 : theo Sơn Hải kinh, núi Bồng Lai là một trong năm hòn đảo phía
đông của Bột Hải, cùng với 4 đảo khác tương truyền trên đó các vị tiên sống,
gồm có Phương Trượng (方丈), Doanh Châu (瀛州), Đại Dư (岱輿) và Viên Kiều (
員嬌).Mặc dầu trên thực tế có thị trấn Bồng Lai ở Sơn Đông ,T.H. nhưng nhiều
người vân xem đảo Bồng Lai là một truyền thuyết.

8. - thanh thiển lưu 清淺流 : dòng nước chảy bị vơi cạn nhưng vẫn trong trẻo và
sạch sẽ.
- Đông Lăng hầu 東陵侯 : tức Triệu Bình trước làm quan cho nhà Tần được
phong tước Đông Lăng hầu .Khi nhà Tần bị diệt vong ,ông ẩn cư ngoài cổng thành
Trường An trồng dưa sinh sống (theo Sử ký thế gia Tiêu tướng quốc )
- cố 固 : vững bền ,ổn định ,yên ổn ,vốn như thế...
- doanh doanh 營營: bay đi ,lượn lại
BÀI 54
古風其二十三
CỔ PHONG KỲ NHỊ THẬP TAM
1 秋露白如玉， Thu lộ bạch như ngọc ,
團團下庭綠。 Đoàn đoàn há đình lục .
我行忽見之， Ngã hành hốt kiến chi ,
4 寒早悲歲促。 Hàn tảo bi tuế xúc .
人生鳥過目， Nhân sinh điểu quá mục ,
胡乃自結束。 Hồ nãi tự kết thúc .
景公一何愚， Cảnh Công nhất hà ngu ,
8 牛山淚相續。 Ngưu sơn lệ tương tục .
物苦不知足， Vật khổ bất tri túc ,
得隴又望蜀。 Đắc Lũng hựu vọng Thục .
人心若波瀾， Nhân tâm nhược ba lan
12 世路有屈曲。 Thế lộ hữu khuất khúc .

9. 三萬六千日， Tam vạn lục thiên nhật ,
14 夜夜當秉燭。 Dạ dạ đương bỉnh chúc .
李白 Lý Bạch
Dịch nghĩa :
Cổ phong bài thứ hai mươi ba .
Những hạt móc sương mùa thu trong sáng như viên ngọc tròn trịa (rơi) xuống
sân nhà màu xanh biếc . Ta đang đi chợt thấy cảnh đó. Buổi sáng sớm trời lạnh
,lòng buồn sầu vì năm tháng vội vàng qua nhanh .Đời người như chim bay qua
tầm mắt sao lại tự trói buộc mình !? Cảnh Công sao lại là một kẻ ngu đần ? Nơi
núi Ngưu , nước mắt Cảnh Công tuôn tiếp theo nhau .Muôn loài khổ đau vì
không biết (thế nào) dầy đủ ! Được ở vùng đất Lũng lại trông ngóng đất
Thục!(C.1-10). Lòng người như những đợt sóng lớn cứ lên lên , xuống xuống đổi
thay luôn. Đường đời có nhiều khúc quanh co trong ba mươi vạn sáu ngàn ngày .
Đêm đêm hãy nên cầm đuốc mà đi! (C.11-14).
Tạm chuyển lục bát :
CỔ PHONG BÀI THỨ HAI MƯƠI BA.
1 Móc thu như ngọc trong ngần ,
Tròn vo rơi xuống sân xanh biếc này .
Ta đi chợt thấy cảnh bày ,
4 Buồn trời sớm lạnh tháng ngày vội trôi .
Chim bay qua mắt : đời người ,
Còn ta cứ trói buộc đời vậy chăng ?
Cảnh Công sao lại ngu đần ?
8 Núi Ngưu nước mắt tuôn tràn mãi thôi !

10. Khổ không biết đủ loài người ,
Được vùng đất Lũng ,ngóng vời Thục chi ! Lòng người sóng lớn nhiêu khê ,
Đường đời khúc khuỷu nhiều bề lắm thay!
Ba mươi vạn sáu nghìn ngày ,
14 Hãy nên cầm đuốc mãi hoài hằng đêm !
Chú thích :
- bạch白 : màu trắng ,trắng xóa ,trong trẻo ,trong vắt ,trong trắng...
- đoàn đoàn 團團: tròn trịa ,tròn vo ,nắm cuộn lại , tập hợp lại , hình tròn...
- xúc 促: vội vàng , gấp gáp ,cần kíp ,mau chóng ....
- điểu quá mục 鳥過目 : chim bay qua tầm mắt ,thoáng chốc ,nhanh chóng ...
- tự kết thúc 自結束 : tự mình ràng buộc chính mình ,tự mình thắt chặt lấy mình
,tự làm cho xong việc... - Cảnh Công : tức vua Tề Cảnh Công 景公 (547-490 TCN)
,tên là Khương Chữ Cữu là vua thứ 26 của nước Tề ,chư hầu nhà Chu, Trung
Hoa.Một hôm Cảnh Công đi chơi Ngưu Sơn(nay là huyện Lâm Chí,Sơn Đông,T.H.)
đang ngắm cảnh núi non bỗng khóc như mưa tuôn mà than rằng : giang sơn đẹp
đẽ như thế này mà ta rồi phải bỏ đi không sống mãi để hưởng ! Hai đại thần Lữ
Sử Không và Lương Khưu Cứ thấy vua khóc cũng khóc theo nói là chịu ơn vua có
cơm ăn, áo mặc ,ngựa xe để cưỡi chẳng muốn chết huống gì là vua trên ngôi cao
được hưởng bao nhiêu thứ .Chỉ có đại thần sáng suốt,thẳng tính ,giỏi chính trị là
Án Tử đứng bên cạnh nghe vậy mà cười .Vua Cảnh Công hỏi lý do .Án Tử mới nói
rằng :nếu các vua giỏi trước đây giữ mãi được đất nước này như Thái Công
,Hoàn Công ,Linh Công ,Trang Công có đâu cho vua hưởng như bây giờ hay là
phải đội nón ra đồng làm ruộng rồi ! Tôi thấy vua bất nhân ,bầy tôi siểm nịnh nên
cười .Đó là cái ngu của Tề Cảnh Công theo cách gọi của Lý Bạch và nhiều người
đời sau nhận xét về việc làm của Tề Cảnh Công (bất nhân :không biết qui luật và
đạo l{ làm người..)
- vật 物 : muôn loài ,muôn vật ,sự vật ,cũng chỉ con người trong muôn loài đó.
- Lũng 隴 : cách gọi vùng đất Cam Túc xưa của người Trung Hoa
- Thục 蜀 : vùng đất xưa , nay nằm ở tỉnh Tứ Xuyên phía tây nam Trung Hoa ,gần
cao nguyên Tây Tạng .
- ba lan 波瀾 : sóng vỗ mạnh mẽ khi lên khi xuống.Chỉ sự thay đổi ,thăng trầm
của cuộc đời.
- khuất khúc 屈曲 :quanh co khúc khuỷu ,cong queo,khó hiểu ,không rõ ràng
thẳng thắng...
- tam vạn lục thiên nhật 三萬六千日 : ba mươi vạn sáu nghìn ngày: 36000:360 =
một trăm năm (100).

11. BÀI 55
古風 其十二
Cổ phong kz thập nhị
1 松柏本孤直 , Tùng bách bổn cô trực,
難為桃李顏。 Nan vi đào lí nhan.
昭昭嚴子陵 , Chiêu chiêu Nghiêm Tử Lăng ,
4 垂釣滄波間 。 Thùy điếu thương ba gian .
身將客星隱 , Thân tương khách tinh ẩn ,
心與白雲閑 。 Tâm dữ bạch vân nhàn .
長揖萬乘君 , Trường ấp vạn thừa quân ,
8 還歸富春山。 Hoàn quy Phú Xuân san .
清風洒六合 , Thanh phong sái Lục Hợp,
邈然不可攀 。 Mạc nhiên bất khả phan .
使我長嘆息 , Sử ngã trường thán tức ,
12 冥棲岩石間 。 Minh thê nham thạch gian.
李白 Lý Bạch
Dịch nghĩa :

12. Cổ phong bài mười hai
Cây tùng cây bách lẻ loi vốn mọc thẳng , khó có nhan sắc dáng vẻ như là cây đào
,cây mận .Con người Nghiêm Tử Lăng sáng ngời ngồi buông câu giữa dòng sông
sóng vỗ . Thân làm khách ẩn lánh cùng với sao trời , tấm lòng thanh thản nhàn
nhã cùng với đám mây trắng trôi .( C.1-6 )
Vái người (quyền uy nắm giữ) muôn ngàn chiếc xe lớn , quay về lại với núi Phú
Xuân . Ngọn gió trong trẻo mát lạnh thời Lục Hợp đã xa thăm thẳm chẳng thể
bám vào được .Điều đó khiến cho ta buồn sầu than thở mãi giữa vùng vách đá
khi đang nghỉ ngơi trong đêm ! ( C.7-14)
Dịch thơ :
CỔ PHONG BÀI MƯỜI HAI .
1 Bách tùng vốn riêng thẳng ,
Khó xinh như mận đào .
Nghiêm Tử Lăng ngời sáng ,
4 Sóng giữa dòng buông câu .
Khách sao trời thân lánh ,
Nhàn cùng mây trắng phau .
Vái người muôn xe cộ ,
8 Núi Phú Xuân về nào !
Gió mát lạnh Lục Hợp ,
Xa xăm khó bám vào .
Khiến ta buồn than mãi ,

13. 12 Vách đá nghỉ đêm thâu .
Chú thích :
- nhan 顏 : sắc mặt ,dung mạo ,nhan sắc ,vẻ dáng bề ngoài ;có khi dùng chỉ vẻ
đẹp..
- chiêu chiêu 昭昭 : sáng ngời ,rạng rỡ ,rõ ràng ,rạng ngời...
- Nghiêm Tử Lăng 嚴子陵 : tên thực là Nghiêm Quang 嚴 光 tự là Tử Lăng 子陵,
người vùng Dư Diêu 余姚 ,Cối Kê 会稽,là một ẩn sĩ nổi tiếng đức tính cao khiết
,xa lánh danh lợi thời Đông Hán, không rõ năm sinh năm mất. Ông vốn họ
Trang 庄, nhân vì kỵ hu{ Hán Minh Đế Lưu Trang 刘庄 nên đổi sang họ
Nghiêm 嚴. Lúc còn trẻ ông nổi tiếng khắp nơi về tài văn chương .Ông lại là bạn
thân với Hán Quang Vũ Lưu Tú 刘秀 thời trẻ(sau này Quang Vũ đánh đông dẹp
bắc lên ngôi hoàng đế tức Hán Cao tổ) vẫn thường bàn luận ,trao đổi chuyện
thiên hạ và đi đây đi đó tìm thầy giỏi để học cũng như giúp { kiến cho bạn khi Tú
mới khởi binh .Lúc Hán Quang Vũ làm hoàng đế Trung Hoa, Nghiêm Quang biết
thế nào Tú cũng tìm mình để mời ra làm quan nên đi ẩn cư lánh mình ở núi Phú
Dương Xuân 富阳春 ở Triết Giang 浙 江 .Lưu Tú nhớ bạn hiền có đức ,có tài nên
cho vẽ hình Nghiêm Quang truyền người tìm khắp nơi. Về sau có người báo cho
triều đình hình dáng người buông câu có phong thái giống như Nghiêm Quang .
Vua mừng rỡ cho đem lễ vật đến mời về triều .Nghiêm Quang từ chối đôi bận
.Vua vẫn kiên trì cho sứ đi mời lần thứ ba .Chẳng đặng đừng Nghiêm Tử Lăng lên
kiệu theo sứ về kinh đô Lạc Dương 洛阳 . Hán Cao tổ nghe tin xa giá đến thăm
bạn .Tử Lăng vờ ngủ như không hay biết . Vua vỗ bụng bạn thân nói rằng :" Tử
Lăng sao không thể giúp ta cai trị nước ? Nghiêm Quang giờ mới ngồi dậy nói với
vua rằng :"Xưa Đường Nghiêu 唐尧 nhường thiên hạ cho Sào Phủ 巢父, Sào Phủ
nghe qua liền đi rửa tai, có ý không muốn nghe những lời mà ông cho là dơ bẩn !
Kẻ sĩ chúng ta mỗi người đều có chí hướng của riêng mình, hà tất lại bắt tôi theo
ý ngài " .Hán Cao tổ nghe xong biết ý Tử Lăng đã quyết nên tiếp bạn ân cần và
cho tiễn bạn về lại núi Phú Dương Xuân. Ông mất khoảng 80 tuổi, an táng ở núi
Phú Xuân. Người đời sau gọi núi Phú Xuân là “Nghiêm Lăng sơn” 嚴陵山, gọi nơi
ông ngồi câu ở sông Phú Xuân là “Nghiêm Lăng lại”嚴 陵濑, gọi tảng đá nơi ông
ngồi câu là “Nghiêm Tử Lăng điếu đài” 嚴子陵钓台. Thời Bắc tống, quan đại phu
Phạm Trọng Yêm 范仲淹 đã cho trùng tu “Nghiêm tiên sinh từ đường” bên bờ
sông Phú Xuân ở Đồng Lư 桐庐, đồng thời viết bài Nghiêm tiên sinh từ đường
kí 嚴先生祠堂记 để lưu niệm.
- thương 滄 : chỉ chung các con sông ,nghĩa khác là sự lạnh lẽo.

14. - Lục Hợp (Hiệp)六合 : bên Trung Hoa hiện nay có huyện Lục Hợp ở Giang Tô
nhưng Lục Hiệp cũng là cách gọi sáu nước chư hầu trong Thất hùng liên kết nhau
để đánh Tần : Bảy nước lớn thời Chiến Quốc (thế kỷ thứ 3 TCN) (戰國七雄/战国
七雄 Chiến Quốc thất hùng), gồm có Tề 齊, Sở楚, Yên燕, Hàn韓, Triệu 趙,
Ngụy 魏 và Tần 秦. Đó là thời của nhiều anh hùng hào kiệt trọng nghĩa khí ,cùng
chung lòng muốn diệt Tần cuồng bạo và Lý Bạch lại là người rất mến mộ những
người như thế ( xem: Hiệp khách hành ,Kinh Hạ Bì dĩ kiều hoài Trương Tử Phòng
,Phù Phong hào sĩ ca ..v..v.. của Lý Bạch bên trên )
- bạch vân 白雲 : mây trắng ,cũng để chỉ những người xa lánh cuộc đời ,giữ khí
tiết trong sáng như Nguyễn Bỉnh Khiêm ở nước ta (tác phẩm chính là Bạch Vân
Am Thi Tập ). Một số sách ghi là :" Tâm dữ phù vân nhàn " 心與浮雲閑 (Lòng vẫn
thong dong nhàn hạ giữa những đổi thay ,biến dời như mây nổi )
- trường ấp 長揖 : vái dài để từ chối .
- sái 洒 : âm của tẩy (chùi rửa, lau sạch ) có nghĩa là lạnh run .
- mạc nhiên 邈然 : xa thẳm ,xa xôi ,rất xa...
- phan 攀 : bám víu ,vịn kéo ,nhờ cậy .
BÀI 56
古風 其十八
CỔ PHONG KỲ THẬP BÁT

15. 1 天津三月時 , Thiên Tân tam nguyệt thì ,
千門桃與李。 Thiên môn đào dữ lí .
朝為斷腸花 , Triêu vi đoạn trường hoa ,
4 暮逐東流水。 Mộ trục đông lưu thủy .
前水復後水 , Tiền thủy phục hậu thủy ,
古今相續流。 Cổ kim tương tục lưu .
新人非舊人 , Tân nhân phi cựu nhân ,
8 年年橋上游。 Niên niên kiều thượng du .
雞鳴海色動 , Kê minh hải sắc động ,
謁帝羅公侯。 Yết đế la công hầu .
月落西上陽 , Nguyệt lạc tây Thượng Dương ,
12 余輝半城樓。 Dư huy bán thành lâu .
衣冠照雲日 , Y quan chiếu vân nhật , 朝下散皇州。Triều hạ tán hoàng châu .
鞍馬如飛龍 , An mã như phi long ,
16 黃金絡馬頭。 Hoàng kim lạc mã đầu .
行人皆辟易 , Hành nhân giai tích dịch ,
志氣橫嵩丘。 Chí khí hoành Tung khâu .
入門上高堂 , Nhập môn thượng cao đường ,
20 列鼎錯珍羞。 Liệt đỉnh thố trân tu .
香風引趙舞 , Hương phong dẫn Triệu vũ ,
清管隨齊謳。 Thanh quản tùy Tề âu .
七十紫鴛鴦 , Thất thập tử uyên ương ,
24 雙雙戲庭幽。 Song song hí đình u .
行樂爭晝夜 , Hành nhạc tranh trú dạ ,

16. 自言度千秋。 Tự ngôn độ thiên thu ,
功成身不退 , Công thành thân bất thối ,
28 自古多愆尤。 Tự cổ đa khiên vưu .
黃犬空嘆息 , Hoàng khuyển không thán tức ,
綠珠成舋仇。 Lục châu thành hấn cừu .
何如鴟夷子 , Hà như si di tử ,
32 散髮棹扁舟。 Tán phát trạo biển chu.
李白 Lý Bạch
Dịch nghĩa :
Cổ phong bài thứ mười tám .
Vùng Thiên Tân vào lúc tháng ba ,ngàn ngôi nhà với những cây đào cây mận
(đang rộ hoa) .Sáng sớm làm những bông hoa nở cũng đớn đau xé lòng , thế mà
buổi chiều tối đã theo dòng nước xuôi chảy về phía đông ! Con sông thuở trước
đây quay trở lại thành con sông đời sau. Xưa và nay theo nhau như dòng nước
xuôi chảy ; người mới đến đây không phải là người xưa nữa! Hằng năm trên cầu
nhiều người vẫn rong chơi .(C .1-8)
Tiếng gà gáy làm cho sắc mầu của biển cả lay động . Chầu vua (trong triều) có rất
nhiều bậc công hầu .Vầng trăng đã lặn xuống phía tây của cung điện Thượng
Dương còn lại ánh sáng rực rỡ chiếu vào nửa lầu cao của thành trì .Áo mũ (các
quan) như mây trời tản mát khắp đất vua sau buổi thiết triều . Họ lên yên cưỡi

17. ngựa như rồng bay với chiếc dàm bằng vàng tròng ở đầu ngựa .Người đi đường
đều dạt tránh họ . Lòng dạ khí phách của họ (tưởng như)ngang ngữa với dãy núi
Tung ! Họ đi vào nhà hướng đến căn phòng cao ráo bày biện vạc đỉnh đặt vào
những thức ăn qu{ hiếm .Những luồng gió thơm tho dẫn đến điệu múa của nước
Triệu cùng với tiếng sáo thanh thoát mang theo bài dân ca nước Tề .(C . 9-22)
Cặp uyên ương tuổi bảy mươi áo vải màu tía ,đôi lứa cười đùa ở sân trong vắng
lặng. Họ vui chơi giành hết ngày lại đêm thâu và tự nói rằng mình vượt qua bến
bờ ngàn thu !(C. 23-26).
Khi việc đã thành nhưng thân không chịu lui về; từ xưa đã lắm chuyện sai lầm
như thế! Con chó màu vàng lặng lẽ than thở ! Viên ngọc màu xanh lục thành sự
rạn nứt hờn oán ! Tại sao không như kẻ nâng chén rượu sống bình dị, xõa tóc
buông bỏ mọi thứ để chèo con thuyền nhỏ kia !(C.27 -32).
Tạm chuyển lục bát :
CỔ PHONG BÀI MƯỜI TÁM .
1 Thiên Tân đang lúc tháng ba ,
Rộ đào cùng mận ngàn nhà thắm bông .
Sớm làm hoa nở xé lòng ,
4 Xế chiều theo nước xuôi dòng về đông .
Dòng sau dòng trước con sông ,
Xưa nay trôi mãi nối cùng với nhau .
Đây người mới ,cũ còn đâu ,
8 Hằng năm nhàn dạo trên cầu thong dong.
Tiếng gà màu biển động rung ,
Chầu vua lắm kẻ công hầu đó đây !
Thượng Dương trăng lặn về tây ,

18. 12 Nửa thành lầu sáng còn bày ánh soi .
Chiếu vào mũ áo mây trời ,
Đất vua tản mát khắp rồi chầu xong .
Bay lên yên ngựa như rồng !
16 Dàm vàng buộc ngựa tròng lên đằng đầu .
Đi đường người hoảng lùi mau !
Chí người ,khí phách khác nào núi Tung !
Phòng cao hướng đến vào trong ,
20 Cho bày vạc đỉnh thức ngon đặt vào .
Gió lùa múa Triệu thơm sao !
Ca Tề tiếng sáo theo nhau trong vời !
Uyên ương áo tía bảy mươi ,
24 Lứa đôi sân vắng giỡn cười lao xao .
Vui ngày giành hết đêm thâu ,
Tự cho bờ bến ngàn thu vượt rồi !
Việc thành ,thân chẳng chịu lui ,
28 Từ xưa lắm chuyện bao người lầm sai ,
Chó vàng lặng lẽ thở dài ,
Ngọc xanh rạn nứt thành đây hận tràn !
Như người bình dị ,chén nâng ,
32 Thuyền con xõa tóc thong dong mái chèo !
Chú thích :
- Thiên Tân 天津 : là vùng đất có từ thời cổ đại bên Trung Hoa ,nằm về phía
đông trên vùng đồng bằng do Hoàng Hà phát nguyên từ phía tây chảy ra biển Bột

19. Hải bồi đắp .Từ thời Chiến quốc (thế kỷ thứ 5 TCN) nơi đây đã có dân cư sinh
sống .Thiên Tân cũng là nơi có bến cảng để thuyền bè qua lại trao đổi mua bán
hàng hóa từ xa xưa.
- câu 3&4 : Triêu vi đoạn trường hoa , 朝為斷腸花 , Mộ trục đông lưu thủy 暮逐
東流水..... của Lý Bạch có lẽ là nguồn cảm hứng cho nhiều văn nhân nước ta
.Chẳng hạn Nguyễn Du trong bài Hành lạc từ kz nhị 行樂詞其二 làm sau bài này
của Lý Bạch khoảng một ngàn năm đã có những suy nghĩ tương tự như L{ Bạch
về sự biến dịch và vô thường của cuộc sống và con người : Sơn thượng hữu đào
hoa 山上有桃花 , Xước ước như hồng ỷ 綽約如紅綺。Thanh thần lộng xuân
nghiên 清神弄春妍, Nhật mộ trước nê trĩ 日暮著泥涬. (Trên núi có hoa đào xinh
đẹp như tấm lụa hồng .Lúc sáng sớm còn đùa giỡn xinh tươi với mùa xuân,chiều
hôm đã đến với bùn dơ).Xem Thanh Hiên Tiền hậu tập, bài 41/D A Sơn /ninh-
hoa.com) - trục 逐 : đuổi theo ,lần lượt ,đuổi đi ,tranh giành....
- Thượng Dương 上陽 : tên một cung điện nhà Đường là nơi Đường Minh Hoàng
dùng để tiếp các quan vào yết kiến.
- yết đế 謁帝 : diện kiến,hầu chuyện với vua, chầu vua...
- chí khí 志氣 : chỗ đặt tâm trí vào đó ,chí nguyện và khí phách của một người...
- Tung khâu 嵩丘 : chỉ ngọn Tung Sơn là một trong năm ngọn núi( Ngũ Nhạc)
nằm ở Đăng Phong , Trịnh Châu , Hà Nam gần bên Hoàng Hà được người Trung
Hoa xem là nơi linh thiêng vì có các kẻ đắc đạo hay thần tiên ẩn dật .Xưa kia nó
có được xem là ngọn núi nằm giữa trung tâm của nước Trung Hoa có tên là
Trung Nhạc trên đỉnh có ngọn Tuấn Cực là nơi cao nhất tiếp giáp với trời ! Ở đây
,Lý Bạch châm biếm những ông quan có tước vị chút đỉnh tự cho mình tài trí giỏi
giang ngang với bậc đạo cao đức trọng đang ẩn cư trên ngọn núi Tung này !
- liệt 列 : bày biện ,bày trận , thứ hạng ,ngôi thứ....
- khiên vưu 愆尤 : sai lầm ,lầm lỗi...
- thố 錯 : âm của Thác (mạ kim loại ,sai lầm ,lẫn lộn ,vẻ cẩn thận...) .Thố là bày
biện ,đặt vào, đặt để ,loại bỏ ,thi hành....
- âu 謳 : ca ngợi ,ca tụng ,dân ca của nước Tề thời Chiến quốc.
- hấn 舋 : vết nứt rạn trên viên ngọc hay mu rùa ,sành sứ...
- si di tử 鴟夷子: người thích nâng chén rượu uống với cuộc sống bình dị ,đơn
giản...
- tán phát 散髮 : xõa tóc ra , tóc không ràng buộc ,tóc không búi lại... Nguyễn Du

20. trong Nam Trung Tạp Ngâm với bài " Giang đầu tản bộ kz nhất 江頭散步其
一 " có câu : Tán phát cuồng ca tứ sở chi 散髮狂歌恣所之 cho thấy thái độ
phóng túng ,không muốn bị trói buộc của Tố Như tiên sinh khi ra làm quan nhà
Nguyễn....(xem Nam Trung Tạp Ngâm ,bài.29/D.A Sơn/ninh-hoa.com )
BÀI 57
古風 其十
CỔ PHONG KỲ THẬP
1 齊有倜儻生 , Tề hữu thích thảng sinh ,
魯連特高妙。 Lỗ Liên đặc cao diệu .
明月出海底 , Minh nguyệt xuất hải để ,
4 一朝開光曜。 Nhất triêu khai quang diệu .
卻秦振英聲 , Khước Tần chấn anh thanh ,
後世仰末照。 Hậu thế ngưỡng mạt chiếu .
意輕千金贈, Ý khinh thiên kim tặng ,
8 顧向平原笑。 Cố hướng Bình Nguyên tiếu .
吾亦澹蕩人 , Ngô diệc đạm đãng nhân ,

21. 10 拂衣可同調。 Phất y khả đồng điệu .
李白 Lý Bạch
Dịch nghĩa :
Cổ phong bài thứ mười .
Có người người nước Tề sống thong dong ,không chịu buộc ràng .Chỉ riêng Lỗ
Liên
là người tài giỏi lại cao khiết hơn hẳn ! Trăng sáng nhô lên từ đáy biển ,một sớm
nao đã bừng sáng lên ! Việc dẹp được nhà Tần gây tiếng vang tốt đẹp ,chiếu soi
mãi cho người đời sau ! Lòng coi nhẹ ngàn vàng được ban tặng ,quay đầu lại cười
ngạo Bình Nguyên quân ! Ta là người đơn giản , mê chuộng sự yên tĩnh lại là kẻ
đã giũ áo nên cũng có thể hòa hợp cùng nhau!
Tạm chuyển lục bát :
CỔ PHONG BÀI THỨ MƯỜI
1 Người Tề sống rất thong dong ,
Lỗ Liên hơn hẳn tài ông cao vời !
Trăng lên đáy biển sáng ngời ,
4 Sớm nao lấp lánh ánh trời mở bung ,

22. Dẹp Tần tiếng đẹp vang lừng !
Sáng soi ngưỡng mộ suốt cùng đời sau .
Ngàn vàng ban tặng nhẹ khào ,
8 Quay đầu nhìn lại cười ào Bình Nguyên .
Ta mê đơn giản lặng yên ,
10 Đã cùng giũ áo hòa bên nhau rồi !
Chú thích :
- Tề hữu 齊有: cách gọi thân mật với người bạn Tề . Nước Tề là một trong những
nước mạnh thời Chiến quốc (xem CT bài 55 trên) là một công quốc chư hầu được
nhà Chu ban cho Khương Thượng tức Khương Tử Nha khoảng thế kỷ 11 TCN
(khoảng 1046 TTN) vì có công bảo vệ nhà Chu được gọi là Khương Tề .Năm 385
TCN ,Điền Hòa ,giữ quyền lực trong triều tiếm quyền xưng là Tề vương (còn được
gọi là Điền Tề ) buộc Chu An vương phải công nhận .Năm 221 ,Tề là nước cuối
cùng trong Lục Hiệp bị nhà Tần diệt tiến tới việc thống nhất Trung Hoa .
- thích thảng 倜儻 : thong dong ,tự do ,không chịu ràng buộc ....
- Lỗ Liên 魯連 : tức Lỗ Trọng Liên ,một nhân vật thời Chiến quốc người nước Tề
được Lý Bạch đề cao vì phong cách cao thượng và có công trong việc đánh Tần
(xem : Tặng tòng huynh Tương Dương thiếu phủ hạo - Lý Bạch).Ông sống ẩn dật
không thích ra làm quan .Khi có việc sang Triệu gặp lúc quân Tần đang vây hãm
thành rất gấp. Sứ vua Ngụy là Tôn Viên Diễn đến Triệu bàn việc tôn vua Tần làm
hoàng đế để hoãn binh.Trọng Liên tìm gặp sứ nước Ngụy cương quyết chống lại
việc Tần xưng đế và tham gia với các tướng Triệu đẩy lui quân Tần ra xa hơn năm
mươi dặm rồi
buộc quân Tần phải rút về nước .Bình Nguyên quân muốn tặng ông ngàn lượng
vàng.Ông khẳng khái từ chối nói rằng cái qu{ nơi kẻ sĩ là khi gặp sự an nguy cùng
nhau chống lại chứ không phải nhận quà biếu như hạng con buôn (xem Đông
Châu Liệt Quốc )
- đặc 特 : chỉ ,hơn hẳn ,đặc biệt ,riêng ,đôi lứa...
- anh 英 : tốt đẹp ,tinh anh, loài hoa đẹp...
- mạt chiếu 末照 : chiếu soi khắp cùng ,chiếu soi mãi...

23. - Bình Nguyên 平原 : tức Bình Nguyên quân tên thật là Triệu Thắng 赵胜, là
Tướng quốc nước Triệu thời Chiến Quốc trong lịch sử Trung Hoa, dưới thời Triệu
Huệ Văn vương và Triệu Hiếu Thành vương. Ông là một tôn thất có quyền lực
là một trong bốn công tử thời Chiến Quốc :Mạnh Thường quân Điền Văn nước
Tề ,Tín Lăng quân Ngụy Vô Kỵ nước Ngụy ,Xuân Thân quân Hoàng Yết nước Sở và
Bình Nguyên quân Triệu Thắng nước Triệu.
- đạm đãng nhân 澹蕩人 : người chuộng sự yên tĩnh ,lặng lẽ lại ưa sự tự do,
không thích ràng buộc...
- phất y 拂衣 : giũ áo ,hành vi từ bỏ danh lợi để sống tự do không bị ràng buộc...
DƯƠNG ANH SƠN
Sài Gòn, 12/2017